Ol Maniman i Stap Gut na Sindaun Bilong Ol Rabisman i Go Nogut Moa
“Wok bilong daunim hevi bilong ol kantri i stap rabis i kamap gutpela moa insait long dispela 50 yia i go pinis.” Wanpela nius bilong Yunaitet Nesen (UNDP Today) i bin tok olsem. Na Nius i tok moa: “Kirap long 1960 ol kantri i stap rabis i wok strong moa long helpim ol pikinini long stap laip, na ol i helpim ol long kisim gutpela kaikai na stretim rot bilong planti yangpela moa inap go long skul.” Tasol nius i tok moa olsem, maski ol i mekim ol dispela gutpela wok, “planti lain long graun ol i stap rabis yet.”
Tasol samting i nogut moa i olsem, sindaun bilong sampela i gutpela, tasol sindaun bilong planti moa i go nogut olgeta. Catherine Bertini (em i holim wok long Yunaitet Nesen bilong skelim ol samting bilong kaikai long olgeta hap bilong graun) i tok: “Taim yumi skelim ol samting bilong yia i go pinis na nau, yumi lukim olsem planti manmeri moa i stap hangre na skin bilong ol i wok long bagarap, long wanem, ol i sot long kaikai.” Long nau inap olsem 840 milion manmeri long ol kantri i stap rabis ol i stap hangre long olgeta taim, na winim 1 bilion ol i no inap kisim wara i gutpela long dring, na klostu 1.5 bilion i mekim wok long liklik mani olsem 2 kina samting bilong olgeta wan wan de. Mary Robinson (UN High Commissioner for Human Rights) i toksave olsem ‘hevi i laik kamap olsem tupela lain tasol bai i stap long graun, em ol kantri i holim planti samting tumas na ol kantri i no inap kisim ol samting.’
Ol 6 bilion manmeri i stap long graun ol inap tromoi hamas mani bilong stretim dispela hevi? I no planti mani tumas. Yunaitet Nesen i tok olsem inap 24 bilion kina (klostu 4 kina long ol manmeri wan wan) long olgeta yia bai inapim ol long stretim ol hevi bilong rausim ol pipia bilong toilet samting na bilong klinim gut wara na bai ol man inap dring long en. Na klostu 35 bilion kina moa (olsem 5 kina long ol manmeri wan wan) bai helpim ol manmeri long olgeta hap bilong graun long kisim ol samting bilong daunim na abrusim sik na long kisim kaikai samting inap long ol. Tru, dispela i bikpela mani, tasol em i no bikpela mani tumas taim yu skelim wantaim mani ol man i tromoi long ol narapela samting. Olsem, long wanpela yia, ol man long graun i tromoi 1,175 bilion kina (winim K189 long ol man wan wan) bilong putim ol toksave bilong kirapim ol narapela man long baim ol samting bilong ol, na ol i tromoi 1,891 bilion kina (i olsem K351 long ol manmeri wan wan) long ol samting ol ami i mekim wok long en bilong pait. Olsem na i gat mani i stap bilong daunim hevi bilong ol man i stap rabis, tasol inap long nau ol i no gat bikpela tingting long mekim olsem.