Laip Insait Long Sekes
STORI BILONG JOHN SMALLEY
“Ol man na meri, ol pikinini bilong kain kain krismas, welkam long nambawan gutpela so long graun!” Long planti man dispela tok bilong man i bosim so i makim kirap bilong gutpela amamas i gat ol animal, ol paniman, na ol man bilong kalap kalap. Tasol long famili bilong mi dispela tok i makim taim bilong wok gen long sekes bilong lain Ringling Brothers na Barnum & Bailey Circus.
MAMA i karim mi long 1951. Yumi ken tok mama i karim mi wantaim “sodas long su bilong mi.” Dispela tok i makim sodas ol i putim long graun i stap aninit long ol bikpela haus sel bilong mekim so ol i kolim sekes. Kirap long taim mi na brata bilong mi inap wokabaut, mipela i bin insait long sampela pilai bilong sekes.
Papamama bilong mi, Harry na Beatriz, ol i joinim lain Clyde Beatty Circus paslain long mama i karim mi. Mama bilong mi em i meri bilong singsing na em i save singim ol singsing bilong ol Spen na werim klos bilong ol Meksiko. Papa bilong mi em i man bilong pilai musik, na long taim bilong Wol Woa 1 em i bin pilai musik wantaim John Philip Sousa, em man i bilong raitim musik na bosim wanpela lain bilong pilai musik. Long 1955 samting, ol i baim papa bilong mi long pilai tuba long wanpela lain (Ringling Brothers Band) bilong pilai musik, ating ol i baim em, long wanem, em i bin pilai musik wantaim Sousa.
Mipela i wok wantaim planti lain sekes, na bihain mipela i wok wantaim lain Al G. Kelly & Miller Brothers Circus, em dispela lain i gat nem long Amerika. Dispela sekes i gat tripela bikpela haus sel. Insait long wanpela i gat ol laion, taiga, elefan, haiena, na ol arapela animal bilong ol narapela kantri.
Mipela i kolim namba tu haus sel olsem namba tu sekes. Insait long en i gat man bilong putim bainat long maus na daunim, man ol i tok em hap man na hap meri, ol manmeri i sotpela tru, man i traipela stret, na ol arapela man em ol i luk narakain. Taim mipela i stap wantaim ol man i kain kain, dispela em i gutpela skul long mipela ol pikinini. Sampela i givim ol nem nogut long ol dispela man, tasol mipela i ting ol i hap bilong famili bilong mipela. Mipela i wok, kaikai, na stap wantaim ol inap bikpela haptaim bilong yia.
Namba tri haus sel i bikpela, em i gat tripela bikpela raunpela hap olsem ring bilong wokim ol pilai bilong sekes, na ol i wokim ol pilai long wankain taim long ol dispela tripela ring. Planti taim ol pilai i narakain na ol man i laik tru long lukim i kamap long ring i stap long namel.
Wanpela De Long Sekes
Taim mi na brata bilong mi i yangpela yet, mipela i man bilong kalap kalap. Mipela insait tu long pilai Wild West Show, mipela i olsem ol mangi Indian. Wanpela famili Indian bilong Amerika bilong lain Choctaw, ol i insait long dispela pilai na ol i lainim mipela long mekim ol danis bilong ol Indian.
De bilong mipela i save kirap long siks klok long moningtaim. Long dispela taim mipela i kirap redim ol samting bilong i go long narapela taun. Olgeta man bilong sekes i insait long wok bilong rausim, na karim ol samting i go long narapela hap, na sanapim gen sekes. Olsem: Papa bilong mi em i man bilong pilai musik, tasol em i draivim tu bikpela trak i gat sevenpela elefan long en. Sampela taim mama, brata bilong mi, na mi i kalap wantaim papa long trak bilong em.
Mipela i save go long narapela hap long olgeta de na wokim tupela so long wanpela de. Long Sande mipela i wokim wanpela so tasol long san, na bihain long en mipela inap malolo long apinun wantaim famili bilong mipela. Oltaim papa i save mekim sampela gutpela samting wantaim famili long dispela de, sampela taim mipela i go long taun bilong kisim milksek o go lukim piksa wokabaut long apinun.
Em i bikpela wok long sanapim ol samting bilong sekes. Ol elefan tu i helpim dispela wok. Olsem wanem ol i helpim? Ol i pulim ol longpela pos bilong tripela haus sel. Ol i putim het bilong pos insait long wanpela ring i stap long haus sel, na nau elefan i pulim as bilong pos i go inap long pos i sanap. Taim olgeta pos i sanap na ol jenereta i stap bilong givim lait, mipela i redim mipela yet bilong mekim so bilong apinun.
Lainim Ol Nupela Samting
Namel long so bilong belo bek na apinun, i gat haptaim we planti pikinini bilong sekes i lainim pasin bilong kalap na tanim, wokabaut antap long waia, tromoi planti bal samting i go antap long wankain taim na holim gen long han, na hangamap long rop antap na tanim tanim. Ol man i lainim mipela long mekim ol dispela samting em ol man i bin stap longtaim pinis long sekes na papamama na ol tumbuna bilong ol tu i lain bilong sekes. Mi tingim wanpela man Itali husat i lainim mi long kalap na tanim long namba wan taim. Mi kirap mekim dispela taim mi gat 4-pela krismas samting. Pastaim em i pasim wanpela let long mi, nogut mi kisim bagarap; em i holim mi long tupela han na ran wantaim mi. Bihain, em i lusim han bilong em, na mi yet mi ran na kalap.
Wanpela taim tasol mi kisim bagarap taim lain bilong sekes na ol animal i mats wantaim bilaspasin insait long bikpela haus sel. Mi na brata bilong mi i stap baksait long wanpela paniman i gat tupela monki, na baksait long mipela i gat lain elefan. Taim mi wokabaut na tromoi han, ating mi pretim wanpela monki na em i holim han bilong mi na i kaikaim mi strong. Gutpela tru na sua i no kamap, tasol mak i stap yet long han kais bilong mi—dispela i kirapim mi long tingim olsem oltaim yumi was gut taim yumi mekim samting wantaim ol animal, maski ol i luk nais na i olsem ol i stap isi.
Mi Lainim Gutpela Ol Samting
Wok bilong mipela long sekes i no bagarapim sindaun bilong famili bilong mipela. Oltaim papamama i bin lusim haptaim bilong skulim mipela long ol gutpela stiatok na stretpela pasin. Mi inap tingim yet taim papa i sindaunim mi long lek bilong em na em i tokim mi long no ken tingting nogut long ol man bilong narapela skin o sindaun. Dispela i gutpela samting tru bilong lainim, long wanem, mi stap wantaim ol man i luk narapela kain, na ol i bilong kain kain kantri.
Mama tu i lainim gut mipela. Sampela taim bikpela haus sel i pulap long ol manmeri; sampela taim i no gat planti man tumas. Mama i save tokim mipela: “Yupela i mekim ol pilai samting bilong amamasim ol man (na em i paitim han bilong em), yupela i no mekim bilong kisim mani. Maski planti handet man i kam o sampela tasol i kam, oltaim yupela i mas mekim gut tru pilai bilong yupela.” Oltaim mi save tingim dispela tok. Mama i laik tok olsem mipela i mas tingim gut ol man i kam long sekes, maski ol i planti o sampela tasol.
Mi na brata bilong mi i save mekim ol pilai samting, na tu, mipela i mas klinim ples taim so i pinis, mipela i kisim ol pipia insait long bikpela haus sel. Dispela i skulim gut mipela.
Kirap long Epril i go long Septemba, lain sekes i raun na i go long narapela narapela taun, olsem na mipela i no inap i go long skul olsem ol arapela i save mekim. Long taim bilong kol mipela i stap long Hugo, Oklahoma. Long dispela taim mipela i go long skul inap faipela mun samting. Ol arapela lain sekes tu i stap long Hugo long taim bilong kol, olsem na i gat planti pikinini i gat wankain sindaun. Skul bilong dispela taun i stretim sediul samting bilong en na bai mipela inap skul.
Wanpela De i Senisim Laip Bilong Mipela
Long moning bilong Septemba 16, 1960, papa i kirap long faiv klok long moningtaim na em i kirap redim ol samting bilong go long narapela taun. Long dispela moning mama i tok em yet na mipela ol pikinini bai i no go wantaim papa long trak i gat ol elefan, mipela bai kalap long narapela ka bilong sekes.
Taim mipela i kamap long hap sekes bai kamap long en, mi na brata bilong mi kirap raun long lukim dispela hap. Orait nau mipela i harim wanpela i singaut: “Bikpela eksiden i bin kamap. Smalley na man i bosim so i dai.” Pastaim mi tingting, ‘Em i no tru. Ating ol i popaia.’ Bihain mi kisim save olsem mama i go pinis long hap eksiden i bin kamap long en. Papa i bin draiv long wanpela haiwe rot i kam daun long maunten klostu long Placerville, California, na i luk olsem brek bilong ka i lus. Hevi bilong ol elefan i mekim na namel bilong trak i krungut na tanim. Dispela i krungutim bikpela petrol tang na em i pairap na kilim i dai papa bilong mi na man i bosim so husat i bin raun wantaim papa. Long dispela de bel bilong mi i bagarap olgeta. Mi bin pas gut wantaim papa. Mipela i bin pren gut tru.
Mipela i planim papa long ples bilong em long Rich Hill, Missouri, na bihain mipela i go long hap mipela i save stap long en long taim bilong kol long Hugo, Oklahoma. Ol arapela bilong lain sekes i wok yet long pinisim raun bilong sekes. Long dispela taim, mi na brata bilong mi i go long skul i bihainim sediul tru bilong ol skul. Dispela i nupela samting long mipela. Tasol mipela i tingting strong long taim mipela inap raun gen wantaim lain Kelly Miller Show. Tasol sampela samting i kamap na i senisim laip bilong mipela.
Mipela i Kisim Save Long Baibel
Wanpela de taim mi kam bek long haus bihain long skul, mama i tokim mi long sekanim wanpela meri husat i kam bilong stadi long Baibel wantaim mipela. Nem bilong em Jimmie Brown, na em i wanpela Witnes Bilong Jehova. Mi no gat laik liklik long stadi long Baibel. Mi laik go bek long sekes na inap planti yia mi gat bikpela laik long lain long hangamap long rop antap na tanim tanim. Mi na brata bilong mi i putim ol rop samting namel long tupela diwai na bai mipela i ken lainim dispela samting. Tasol mipela olgeta i kirap stadi long Baibel na go long ol miting bilong wanpela liklik grup bilong ol Witnes long Hugo, i gat etpela tasol long en. Bihain, mama i lusim sekes na i givim bel long stadi long Baibel. Aiwara bilong mi i pundaun taim mi tok orait long bihainim tok bilong mama. Em i hatwok moa taim sampela bilong lain sekes i kam lukim mipela na ol i kirap nogut long mipela i no go moa wantaim ol.
I kam inap long dispela taim, mi bin lain long stap wantaim lain sekes tasol. Mi pilim olsem mipela i givim baksait long wok bilong papa. Tasol dai bilong em i as na mi stadi long Baibel, long wanem, wanpela bikpela samting i kirapim tingting bilong mi em tok bilong kirap bek. Long nau tu mi save wetim tru taim dispela samting bai kamap. Mi laik stap insait long namba wan lain i tok welkam long papa taim em i kirap bek long Paradais long graun.—KTH 20:12-14.
Tupela marit Witnes, nem bilong ol Reeders, ol i helpim mipela long luksave olsem i gat bikpela famili i stap insait long oganaisesen bilong Jehova. Na dispela em i tru! Dispela liklik grup bilong ol Witnes Bilong Jehova i kamap kongrigesen i gat planti famili i lotu wantaim. Mi laik kolim tu nem bilong Robert na Carol Engelhardt, tupela i kisim mi olsem pikinini bilong ol long spirit. Long gutpela pasin ol i givim tok bilong stretim na stiaim mi long taim mi yangpela.
Kain pasin laikim ol strongpela Kristen i mekim long mipela i mekim gut bel bilong mipela. Na long planti rot dispela i makim stret samting i bin painim mi insait long olgeta yia bilong mi long stap olsem wanpela Kristen. Mi bin sindaun long Oklahoma na Texas, na long olgeta kongrigesen mi bin bung wantaim ol brata na sista Kristen i gat pasin laikim. Sampela brata i lapun liklik ol i stiaim mi na strongim bel bilong mi olsem wanpela papa i save mekim. Tru tumas, ol i kamap papa bilong mi long spirit.
Raun Gen
Inap sampela yia i go pinis, mama bilong mi i dai. I go inap long taim em i dai, em i bin givim bel long stadi long Baibel na stap gutpela Kristen. Mi save em bai amamas taim God i kirapim bek ol man i bin stap gut long em. Taim mi wetim dispela de i kamap, mi stap belgut, long wanem, long planti rot oganaisesen bilong Jehova i stap olsem famili bilong mi.
Mi amamas moa taim mi painim meri bilong mi, Edna, insait long lain bilong God. Taim mipela i marit pinis, mipela i stretim sindaun bilong mipela na bai mipela inap wok fultaim long skulim ol man long Baibel. Bilong lukautim mipela long skin, mi mekim wok olsem wanpela niusman long TV. Mi no bin mekim kain wok olsem o kisim skul long en, tasol skul mi bin kisim olsem tisa bilong Baibel insait long kongrigesen bilong ol Witnes Bilong Jehova i helpim mi na mi inap mekim dispela wok. Bihain, mi kamap dairekta bilong ol nius long wanpela redio stesin. Tasol mi no tingting long kisim biknem long TV na redio samting. Nogat. Mitupela Edna i tok mipela i redi long lainim ol man long ol tok i tru bilong Baibel long wanem wanem hap i sot long ol man bilong mekim dispela wok.
Long 1987, ol i singautim mi long mekim wok wasman sekit, olsem go lukim ol kongrigesen bilong ol Witnes Bilong Jehova. Mi wanpela elda i save raun long narapela narapela kongrigesen long olgeta wik na strongim ol brata na sista spirit bilong mi na lainim ol long mekim wok bilong skulim ol man long Baibel. Famili bilong mi long spirit i bikpela moa long nau. Mi na meri bilong mi i no gat pikinini bilong mipela yet, tasol mipela i gat planti pikinini man na pikinini meri bilong spirit insait long oganaisesen bilong Jehova.
Em nau, bihain long planti yia, mi raun yet long narapela narapela taun. Mi lusim wok sekes na kirap mekim wok sekit! Sampela taim mi save tingting sapos mi bin stap long sekes, bai mi inap mekim gut dispela samting bilong hangamap long rop antap na tanim tanim o nogat. Mi inap kalap na tantanim tripela taim paslain long lek i paitim graun olsem mi bin i gat laik tru long mekim long taim mi pikinini? Tasol ol dispela tingting i save lus hariap taim mi tingim tok promis bilong God long wanpela paradais bai kamap hia long graun.—KTH 21:4.
Tru, mama i karim mi wantaim “sodas long su bilong mi.” Tasol mi tingim dispela tok bilong Baibel: “Ol manmeri i autim gutnius bilong ol gutpela samting, lek bilong ol i naispela tru!” (Rom 10:15, NW ) Na gutpela wok bilong helpim ol manmeri long save long God i bikpela samting tru, winim ol samting mi inap mekim insait long sekes. Blesing bilong Jehova i mekim na laip bilong mi i gutpela tru!
[Ol Piksa long pes 29]
Sampela bilong sekes “famili” bilong mipela, na papa bilong mi wantaim tuba
[Piksa long pes 31]
Mi wantaim meri bilong mi, Edna, long nau