Yu Ting Pasin Bilong Kaikai Wantaim Inap Strongim Famili?
“Long laip bilong yumi i gat amamas na pasin laikim na pasin bilong mekim gut bel, na tu, i gat bel sore na krai. Tasol maski yumi stap amamas o bel hevi, yumi mas kaikai. Naispela kaikai inap mekim gut bel bilong ol man i amamas na ol man i bel hevi.”—Laurie Colwin, em meri Amerika bilong raitim buk.
BIPO long Yurop na Amerika, planti famili i gat wanpela gutpela pasin. Famili olgeta i save kaikai wantaim. Ol i no larim wanpela samting i distebim ol. No gat wanpela i lukim televisen, putim yaufon, o salim teks mesis long ol pren. Taim ol i kisim gutpela kaikai wantaim, ol i stap isi, na rot i op long olgeta inap kisim savetingting, strongim pasin bilong pas gut wantaim, na lap long ol samting i kamap long dispela de.
Long tingting bilong planti man long nau, pasin bilong famili i kaikai wantaim, em wanpela pasin bilong bipo. Long planti famili, wan wan taim tasol ol i mekim dispela pasin. Bilong wanem ol famili i pilim olsem i hatwok long kaikai wantaim? Yu ting i gutpela long holim yet dispela pasin? Dispela pasin inap mekim wanem gutpela samting long olgeta wan wan insait long famili?
Famili i Kaikai Wantaim —Dispela Pasin i Wok Long Pinis
Long buk Bowling Alone, Robert Putnam i tok: “Pasin bilong kaikai wantaim [long apinun] i klostu pinis insait long liklik haptaim . . . na dispela i kamapim klia olsem pasin bilong yumi long pas gut wantaim ol narapela i senis wantu.” Wanem ol samting i mekim na dispela pasin i senis? Wanpela as, em pe bilong ol samting i go antap tru, olsem na man na meri marit tupela wantaim i mas wok mani inap planti aua. Ol papa o mama wanpis, planti taim ol i gat bikpela hevi moa long mani, na dispela i putim bikpela hevi long ol na ol i no gat taim. Narapela as, ol man long nau i save bisi tru, olsem na ol i save go baim ol kaikai tasol long haus kaikai. I no ol bikpela man tasol i save bisi, ol pikinini tu i gat planti wok, olsem pilai spot na ol narapela skul wok ol i mas mekim bihain long skul.
Na sampela papa i laik kam bek long haus taim ol liklik pikinini i slip pinis, long wanem, ol i laik abrusim pasin bilong ol liklik pikinini long mekim nabaut long taim bilong kaikai. Sampela papamama, ol i kamap long haus long taim stret, tasol ol i laik givim kaikai long ol liklik pikinini pastaim na mekim ol i slip, orait tupela marit i sindaun isi na kaikai wantaim.
Dispela pasin i mekim na olgeta wan wan i kaikai long narapela narapela taim. Hap pepa i gat sampela tok long en i stap long dua bilong frits i senisim pasin bilong toktok wantaim long taim bilong kaikai. Taim wan wan bilong famili i kamap long haus, ol i go hatim kaikai, na sindaun long TV, kompiuta, o pilai wanpela gem. I luk olsem dispela pasin i no inap senis. Olsem na yu ting em i bikpela samting long tingting strong long sakim?
Gutpela Samting Long Pasin Bilong Famili i Kaikai Wantaim
Taim famili i kaikai wantaim, em i gutpela taim bilong papamama i mekim gut bel na tingting bilong ol pikinini. Long buk The Surprising Power of Family Meals, Miriam Weinstein i tok olsem taim famili i kaikai wantaim, “em i gutpela taim bilong ol pikinini inap toktok gut wantaim papamama. Tru, taim famili i kaikai wantaim, dispela i no inap stretim olgeta hevi, tasol em rot bilong helpim famili.”
Eduardo, wanpela papa long Spen i wanbel long dispela, em i tok: “Taim mi stap wantaim papamama, mipela 11-pela i save sindaun long tebol bilong kaikai long olgeta de. Papa i taitim bun long mekim ol samting na bai em i ken kam bek long haus na kaikai wantaim famili long belo. Dispela em wanpela gutpela taim tru. Mipela i stori long ol samting mipela i mekim, na tok pilai na lap. Mi tingim ol dispela gutpela taim bipo na dispela i strongim mi olsem mi mas bihainim gutpela pasin bilong Papa.”
Taim famili i kaikai wantaim dispela inap helpim famili na ol i stap gut. Wanpela lain (U.S. National Center on Addiction and Substance Abuse) long Columbia University, i kisim save olsem ol yangpela husat i save kaikai wantaim famili inap 5-pela taim long wanpela wik, ol i kisim gutpela mak long skul, no gat planti hevi long pasin bilong tingting planti, les, o les long mekim wok.
Eduardo i tok moa: “Mi ting olsem taim famili i kaikai wantaim, dispela i mekim bel na tingting bilong ol pikinini i stap isi. Ol pikinini meri bilong mi i no save wari long wanem taim ol bai tokim mipela long ol samting. Long wanem, taim bilong kaikai long olgeta de, dispela i gutpela rot long ol i mekim olsem. Na tu, mi papa, olsem na dispela i helpim mi long kisim save long ol hevi bilong ol pikinini meri.”
Taim famili i kaikai wantaim, dispela inap helpim ol long abrusim kain pasin bilong kaikai we i no gutpela tumas. University of Navarre long Spen i tok olsem pasin bilong i stap wanpis na kaikai inap mekim na planti moa bai kisim sik long pasin kranki long kaikai. Tru, dispela kain hevi i ken kamap, tasol taim famili i no kisim kaikai wantaim long olgeta de, dispela inap kamapim tru dispela sik. Esmeralda, em mama i gat tupela pikinini meri, i tok: “Taim pasin bilong kaikai wantaim i kamap pasin bilong famili, ol pikinini i pilim olsem papamama i tingim ol. Dispela i mekim bel bilong ol i stap amamas na i gat pasin laikim insait long famili.”
Taim ol i kaikai wantaim, dispela i opim rot tu long ol papamama i ken helpim ol pikinini long ol samting bilong spirit. Inap 3,500 yia i go pinis, God i bin kirapim ol Israel long lusim sampela haptaim wantaim ol pikinini na bai ol i ken putim ol tok bilong Em i go insait long bel bilong ol pikinini. (Lo 6:6, 7) Ángel, papa i gat tupela pikinini, em i tok: “Long rot bilong beten wantaim na skelim tok bilong Baibel, taim bilong famili long kaikai wantaim i kamap olsem taim bilong tingim ol samting bilong spirit. Sampela famili i tingim ol gutpela samting dispela pasin inap kamapim, olsem na ol i mekim wanem bambai dispela i kamap pasin tru bilong ol long olgeta de?
Stretim Rot Bilong Mekim
Esmeralda i tok: “Pasin bilong stretim rot na olgeta i mas i gat laik long mekim, dispela i bikpela samting. Yu mas stretim taim bilong kaikai na bai man husat i kamap las long haus i ken insait long kaikai.” Maribel i gat tupela pikinini, em i tok: “Mipela i save kaikai wantaim long olgeta apinun, maski wanem wanem samting i kamap.” Sampela famili i save yusim ol wiken long redim ol kaikai bilong kukim namel long wik.
Tingim pasin bilong kaikai wantaim olsem wanpela bikpela samting, dispela tu inap helpim yu. Eduardo i tok: “Mi bin senisim sampela samting long wok na bai mi ken kam long haus paslain long taim bilong kaikai long apinun na gutpela samting i kamap long dispela. Nau mi save gut moa long ol samting i kamap long famili. Inap planti aua long de mi save putim strong tingting long wok, olsem na em i no gutpela pasin sapos mi no mekim wankain pasin long famili long taim bilong kaikai.”
Olsem wanem long ol samting i pulim tingting? David i gat 16 krismas, em i tok: “Famili bilong mi i save kaikai long hap we i no gat TV. Olsem na mipela inap toktok wantaim Mama na Papa long ol samting mipela i mekim long de, na planti taim ol i save givim gutpela tok long mipela.” David i tok moa: “Long nau ol yangpela i no save toktok tumas wantaim papamama bilong ol. Maski olgeta long famili i stap long haus, wan wan i go sindaun kaikai na lukluk long TV. Ol i no save long ol gutpela samting ol i lus long en. Sandra i gat 17 krismas, em i wanbel long dispela, em i tok: “Mi save sori taim ol wanklas i tok, ‘Mi laik save, mama i putim wanem kaikai long frits.’ Long tingting bilong mi, taim famili i kaikai wantaim, dispela i no samting bilong strongim bodi tasol, nogat. Em taim bilong lap na toktok, na soim pasin laikim long narapela narapela.”
Buk The Surprising Power of Family Meals, i stori olsem taim famili i kaikai wantaim, dispela pasin i stap olsem “samting bilong banisim yumi long ol hevi yumi karim long olgeta de.” Olsem wanem? Dispela pasin inap opim rot long famili bilong yu long pas gut moa? Sapos yu save bisi oltaim, orait pasin bilong kaikai wantaim bai opim rot long yu ken isi liklik na toktok wantaim famili. Hatwok bilong yu bai kamapim gutpela samting.
[Blok/Piksa long pes 15]
TAIM FAMILI I KAIKAI WANTAIM YU KEN LAIN LONG . . .
Toktok wantaim. Ol pikinini inap lain long toktok na putim yau long pasin rispek. Pasin bilong toktok wantaim i mekim na toktok bilong ol i kamap gutpela moa, na ol i lain long kamapim tingting bilong ol.
Kisim gutpela kaikai long olgeta de.
Mekim ol gutpela pasin. Lain long givim samting long rot bilong givim kaikai long narapela, na no ken tingting long kisim nambawan gutpela kaikai. Na tu, lain long tingim gut ol narapela insait long famili long taim bilong kaikai.
Wok gut wantaim. Ol pikinini i ken helpim long putim o rausim ol samting long tebol, wasim ol plet, o givim kaikai long ol narapela. Taim ol i kamap bikpela liklik, ol inap helpim tu long redim kaikai.