Vantshwa Va Vutisa . . .

Xana Ndzi Nga Hanyisana Njhani Ni Vatswari Lava Hundzukaka Mavala Swonghasi?

CLAUDIA u ri: “Xiphiqo xa mina hi leswaku mama a nga hlweli ku hlundzuka naswona wa kariha.a Siku rin’wana u ndzi vutisile leswaku yi famba njhani dyondzo ya mina ya piyano. Ndzi hlamule ntsena leswaku yi fambe kahle ivi ndzi tifambela ndzi ya dyondza piyano. Mama u nghenile a hlundzuke swinene a vula leswaku a ndzi na xichavo, kutani a huma a tsuvile. Ndzi hime piyano hi ku khunguvanyeka ivi ndzi tsutsumela ekamareni ra mina. Mama u nghenile ivi a ndzi holovela hikwalaho ko hima piyano.”

Vatswari va nga ha kariha loko va nga tsakanga. Minkarhi yin’wana u nga ha titwa onge u fanele u va na vuxiya-xiya loko u ri na vona, hi ku chava ku tshinyiwa, ku huweleriwa hambi ku ri ku soriwa. Xisweswo xihloko lexi nge “Ha Yini Vatswari Va Mina Va Hundzuka Mavala Swonghasi?” enkandziyisweni wa Xalamuka! lowu hundzeke xi kombise leswaku i swa ntumbuluko leswaku vatswari va cinca mavala nkarhi na nkarhi. Ntshikilelo, nkarhalo, rihanyo leri nga nyawuriki, na mintshikilelo ya vutomi hakanyingi hi swona swi vangaka leswi.b Ku tiva leswi swi nga ku pfuna leswaku u twela vatswari va wena vusiwana. (Ringanisa Swivuriso 19:11.) Kambe leswi a swi yi hundzuli yinhla ya leswaku minkarhi yin’wana swi nga ha nonon’hwa ku tirhisana na vona. Xana u nga endla yini leswaku u antswisa swilo?

Swikombiso Leswi Tsundzuxaka

Swivuriso 24:3 yi ri: “Yindlu yi akiwa hi v̌utlhari, yi tiyisiwa hi ku twisisa.” Hi ku twanana ni nsinya lowu wa nawu, xin’wana lexi u nga xi endlaka i ku ringeta ku twisisa loko vatswari va wena va nga tsakanga. Mupisalema u vule leswi hi xiyimo xakwe xa gome: “Siku hikwaro nḍi famba hi mikosi.” (Pisalema 38:6) Entiyisweni munhu la nga ni vuxiya-xiya a a ta va a swi vonile leswaku swin’wana swi hoxile ha yena! Hi ndlela leyi fanaka, mutswari a nga ha tikomba enghoheni leswaku a nga tsakanga kahle.

Xisweswo vatsari va timhaka va buku leyi nge The Kids’ Book About Parents, va ta vantshwa, va hlengelete nxaxamelo wa swikombiso swo tsundzuxa leswi tolovelekeke leswi vantshwa va faneleke va tivonela eka swona. Swin’wana swa swilo leswi tsariweke a ku ri mhaka ya vatswari ‘lava dyaka ngopfu, lava nga vulavuliki, lava hatlisaka va ya eku etleleni, lava nga xewetiki munhu loko va vuya entirhweni, lava hlamulelaka van’wana etlhelo, lava honisaka swivutiso swa wena,’ ni ‘ku honolela TV va nga voni nchumu.’ Emindyangwini yin’wana, vatswari va hlamuseriwa va ri lava karihaka eminkarhini yo karhi—ku fana ni loko va fanela ku hakeriwa swikweleti. Hambi swi ri tano, hi ku tshama u ri na vuxiya-xiya u nga swi kota ku vona swikombiso swa ku ku xalamukisa swa vatswari va wena.

‘Xana Ku Na Xihoxo?’

Kutani, xana u endla yini loko u vona leswaku mutswari u tsuvile? U nga papalata ku vulavula na yena? Nikatsongo. Swivuriso 15:20 yi ri: “Nwana l’a yingisaka u ṭakisa tata wa yena.” Leswi a swi vuli swona leswaku u fanele ku tirhwexa swiphiqo swa vatswari va wena lava kuleke. Ku ri na sweswo, mutswari un’wana ni un’wana u fanele ku “rhwala mpingu wa yena.” (Vagalatiya 6:5) Kambe u nga ha kombisa ku va tsakela. Hi xikombiso, u nga ha vutisa hi vuxiya-xiya u ku: ‘Ha yini mi languteka mi nga tsakanga?’ (Ringanisa Nehemiya 2:1, 2.) Kambe swi nga endleka u ri hava lexi u nga xi endlaka ku cinca xiyimo, kambe va nga ha tlangela ku khumbeka ka wena ka rirhandzu etimhakeni ta vona.

Hi leyi ndlela leyi muntshwa la vuriwaka Kama a yi hlamuselaka, mayelana ni leswi u faneleke ku swi endla loko mutswari la cincaka mavala a vuya ekaya: “Endzhaku ka ku va xumisa, nghena ekamareni ra wena swa xinkarhana, ku kondza va tshamiseka. Kutani vuya u ta va vutisa leswaku va tirhe njhani na loko ku ri na xiphiqo . . . U vutisa loko ku ri na lexi u nga xi endlaka leswaku u va pfuna.” Minkarhi yin’wana, ku kombisa mutswari nkhathalelo kumbe rirhandzu leri lavekaka swi nga pfuna ku herisa xiyimo lexi nga tsakisiki.

Dok. Joyce Vedral ebukwini yakwe leyi nge My Parents Are Driving Me Crazy, u vulavule hi ndlela leyi wanhwana wa nkondlo-a-ndzi-dyi la vitaniwaka Deena a anguleke ha yona loko mana wakwe a hlundzukile. Deena u ri: “Loko ndzi huma [ekamareni ra mina] ivi ndzi vona a ndzi xondzolotile, ndzi n’wi khomile ivi ndzi n’wi vukarha a nga si ndzi tshimbisa. Kutani ndzi n’wi tswontswa ndzi ku, ‘ndza ku rhandza Mama.’ Loko a wu vone ku cinca ka xiyimo xakwe—hi xihatla.” Dok. Vedral wa gimeta: “Murhi lowunene wo tshungula mutswari la cincaka mavala i rirhandzu. . . . Rirhandzu ri nga endla munhu a tsaka.” Bibele yi swi veka hi ndlela leyi: “Rirhandzu ra aka.”—1 Vakorinto 8:1.

Kambe, minkarhi yin’wana vatswari va nga ha karihisiwa hi wena. Loko u nga tiyiseki hi xivangelo xa kona, ringeta ku endla leswaku vatswari va wena va phofula ku khunguvanyeka loku nga kona. (Ringanisa Swivuriso 20:5.) Hi xikombiso, wanhwana lontsongo la vuriwaka Ruth u xiye leswaku a ku ri na “ku avana lokukulu exikarhi ka yena na tata wakwe” leswi a swi vangiwa hikwalaho ka leswi a a sola mapaselo yakwe handle ko twisisa. Endzhaku ka bulo ra ndyangu ra xihloko lexi nge “Vantshwa Va Vutisa . . .” Ruth u vutise leswi karhataka tata wakwe. “Hi kume leswaku Papa a ringeta ku endla leswaku vana vakwe va humelela, tanihi leswi a bohekeke ku tshika xikolo. U lave leswaku hi va ni makhadi lamanene ya swiviko.” Loko Ruth o pasela ehansi hi laha a nga swi langutelangiki, papa a a khunguvanyeka. Hi byihi vuyelo bya bulo ra vona? U ri: “Swi ndzi pfune ku langutisa swilo hi mavonelo yakwe.” Kunene, tata wakwe a fanele ku hundzuluxa mianakanyo yakwe. Ruth wa vika: “Swilo a swi sungula ku antswa.”

Hi ku va ni bulo leri fanaka, u nga kuma leswaku vatswari va wena va ni swivangelo swo twala swa ku ku karihela. Swi nga ha fana na ku rivala ku endla xiavelo xa ntirho wa le kaya. Swivuriso 10:5 ya tsundzuxa: “L’a hlengeletaka hi širimo i ṅwana wo tlhariha, kambe l’a etlelaka loko v̌a tshov̌ela i ṅwana l’a khomisaka tingana.” Kumbexana ku chivirika ka wena ku nga pfuna ku vohlisa vukarhi bya vatswari va wena.

Endla Hi Vutlharhi!

Hambi swi ri tano, minkarhi yin’wana mutswari a nga swi tsakeli ku vulavula hi ku tshunxeka, naswona matshalatshala hinkwawo ya ku n’wi khutaza ku endla tano ma nga hlangana ni vukarhi kumbe ku lwa. Kutani u nga endla yini? Bibele yi hi byela ndlela leyi Davhida tanihi muntshwa, a langutaneke ni xiyimo xo tano xa vukarhi ha yona. Tanihi muntshwa Davhida u tirhe endlwini ya vuhosi ya Hosi Sawulo tanihi muyimbeleri. Hambi swi ri tano, Sawulo a a cinca mavala ni ku hlundzuka hi ku hatlisa. Hikuva siku rin’wana Sawulo u ringete ku pfanganya Davhida na khumbi hi tlhari! Kambe, xiya leswi Bibele yi swi vulaka eka 1 Samuwele 18:14 hi hanyelo ra Davida: “Davhida a a endla hi v̌utlhari e timhakeni hikwato, kutani Yehova a a ri na yena.”

Vatswari va nga ri vangani va ni swipfukela tanihi Hosi Sawulo. Kutani u fanele ku tlhariha loko u hanyisana na vona. Hi xikombiso, Sam lontsongo u ri: “Tata wa mina a hi Mukreste, naswona u ni ximbilwambilwana! Loko a hlundzukile, u sungula ku huwelela. Kunene u fanele ku hlawula marito ni swiendlo swa wena. U fanele ku tivonela leswaku a wu n’wi khunguvanyisi.” Bibele yi swi veka hi ndlela leyi: “Munhu wa v̌utlhari o vona khombo, kutani a tumbela.”—Swivuriso 22:3.

Leswi a swi vuli swona leswaku xikolokolo u fanele u papalata ku vulavula ni vatswari va wena. Ringeta ku rhula ni ku tolovelana na vona hi laha u nga kotaka ha kona. Loko u karhata mutswari la khunguvanyekeke hi swivutiso leswi nga fanelangiki kumbe swiphiqo swo ka swi nga nyawuli leswi mi nga bulaka ha swona hi nkarhi wun’wana, u ta va u tivangela khombo. (Ringanisa Swivuriso 15:23; 25:11.) Kunene, loko va nga tsakanga naswona va karhele, va nga ha titwa ku fana na Yobo wanuna wo lulama la vutiseke a ku: “Mi ta v̌a hlokohlisa moya wa mina, ni ku nḍi tikerisa hi marito ya ṅwina e ku yisa kwihi šana?” (Yobo 19:2) Hikwalaho u ta va u tlharihile loko wo papalata mikhuva leyi khunguvanyisaka leyi u tivaka leswaku yi ta phirha vatswari va wena—yo tanihi ku cakunya chungama kumbe ku olola tintiho ti kondza ti ba madyota. Hi ku fanana, u ta va u nga kombisi ku anakanyela loko u pfulela thepi kumbe thelevhixini yi vanga pongo.

Ndlela yin’wana yo endla hi vutlharhi i migingiriko. Xana nkarhi na nkarhi Mama wa chovola loko a vuya entirhweni? Loko u rhanga u vuya ekaya, ha yini u nga lulamisi tafula, u halata thyaka, kumbe ku hlantswa swibye? Xumisa mana wa wena hi ndlela ya rirhandzu. Ku endla tano swi ta endla leswaku a tsaka loko a ehleketa ku vuya ekaya. Nhwanyana un’wana wa kondo-a-ndzi-dyi la vuriwaka Julie u endle tano. U ri: “Mama u chayela xibazana xa vana va xikolo, naswona u tala ku vuya ekaya a karhatekile. Kutani ndzi pfala nomu. Ndzi hambana na yena ku kondza a vohla. Kutani ndzi n’wi tlangela na vana kumbe ku basisisa kumbe ku n’wi endlela swin’wana.”

Hambi u ringetisa ku yini ku swi papalata, ku holova ku ta va kona loko vatswari va kariha kumbe va khunguvanyekile. Loko leswi swi humelela, ku tirhisa misinya ya milawu ya Bibele swi nga pfuna ku papalata ku bihisa xiyimo. Hi xikombiso, Swivuriso 15:1 yi ri: “Ku hlamula lo’kunene ka releta vukari, kambe ku v̌ulav̌ula lo’ku tlhavaka ku pfuša timholov̌o.” Xiletelo xin’wana xi nyikeriwa eka Swivuriso 17:27, leyi nge: “L’a tikhomaka emaritweni o tiv̌a ku tlhariha, l’a tisivelaka nomu o ni ku twisisa.” Nakambe, tsundzuka leswaku hambi loko vatswari va wena va kariha, minkarhi yin’wana va tsaka, ni ku tsakela ku va na wena ekusuhi. Tsakela minkarhi yoleyo, naswona yi teke yi ri nkarhi wo hlakulela vuxaka lebyinene ni vatswari va wena. Leswi swi ta hunguta timholovo.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Vatswari lava tirhaka va tsaka loko vana va vona va pfuna hi mintirho ya le kaya