Vantshwa Va Vutisa . . .

Xana Tigigi I Ku Titsakisa Loku Nga Riki Na Khombo?

“Loko ndzi cina mavoko ya mina ma ri ehenhla vuyimbeleri na byona byi ri karhi byi famba ni ngati ya mina, ndzi nyanyuriwa hi ku cina ka van’wana. Swi fana ni ku titwa u ri emoyeni.”—Gena.

HI MARITO lawa Gena u hlamusela ntsako wa le gigini. Hakanyingi, minkhuvo leyi ya mincino yi heta vusiku hinkwabyo, yi sungule ku tsakeriwa swinene hi va-1980 le Britain. Sweswi ya hangalaka etindhawini hinkwato ta misava, ku katsa na Afrika Dzonga, Belgium, Canada, India, Jarimani, New Zealand na United States.

Tigigi ti endliwa etindhawini ta mincino, etindlwini to veka nhundzu leti nga ha tirhisiwiki, emasin’wini lama nga riki na nchumu—kun’wana ni kun’wana laha vanhu va nga hlanganaka leswaku va va ni ncino wa vuhunguki vusiku hinkwabyo. “Hakatsongotsongo, tigigi ti siva tindhawu ta mincino ya vusiku tanihi ku tihungasa loku vanhu va ngo tihlawulela,” ku tsale Adam Levin, eka Sunday Times Magazine wa le Joni, eAfrika Dzonga. U ye emahlweni a ku: “Loko vana va wena va kondlo-a-ndzi-dyi va nga si ku hlamusela ha tona, swi le rivaleni leswaku mi ni xiphiqo xa ku vulavurisana.”

Ku Xiya Xivandla Xa Tigigi

Minkarhi yin’wana tigigi ti endliwa exihundleni, ndhawu leyi ti nga ta va eka yona a yi boxiwi kukondza ku fika siku ra kona. Hambiswiritano loko timboni ta mivalavala ti lumeka ni vuyimbeleri bya mpfumawulo lowukulu bya techno byi sungula, kwihi na kwihi ku nga ha va ni vantshwa va makume yo hlayanyana ku ya eka magidi lava ambaleke swiambalo leswi nga xiximekiki. Katy, xichudeni lexi endlaka lembe ra vumbirhi ekholichi, u ri: “Va fana ni ntshungu lowukulu wa vanhu lava nga ni vun’we lowu cinaka ni ku hlanyisiwa hi vuyimbeleri.”

Hambiswiritano, gigi a ko va vuyimbeleri ntsena. Nakambe yi vuriwa ndhavuko, kumbe “xivandla,” ku nga ndlela leyi varhandzi va tigigi va tsakelaka ku ti vitana ha yona. Tidyondzo ta xisekelo ta xivandla xa tigigi hi ntolovelo i ku rhula, rirhandzu, vun’we ni xichavo—ku nga khathariseki rixaka, tiko kumbe rimbewu. “Hi ringetile ku hlanganisa vanhu va mindhavuko eminkhubyeni leyi,” ku vula n’wini wa xitolo lexi xavisaka ntsena vuyimbeleri bya mincino. Wa engetela: “Nchumu wa nkoka i ku va ni vun’we naswona ku cina kun’we i ndlela leyi humelelaka ya ku byi fikelela.”

Hi ku xiya tindlela to tano leti ti tikombaka ti ri tinene, u nga ha tivutisa, ‘I yini lexi hoxeke hi tigigi?’ Kambe ku ni xiyenge xin’wana xa xivandla xa tigigi lexi u faneleke u xi tekela enhlokweni.

Xiyenge Lexi Thyakeke Xa Tigigi

Van’wana va vula leswaku a swi talanga leswaku xihoko xi va kona etigigini. Hambiswiritano, swidzidzirisi swi va swi ri kona. “Munhu a nga ha tivutisa leswaku gigi a yi ta amukeriwa hi vanhu hi ku olova loko swidzidzirisi a swi nga kumeki hi xitalo,” ku vula murhandzi wa tigigi loyi a vuriwaka Brian. Wa engetela: “Kavula, vanhu vo tala va tivutisa leswaku loko a swi nga ri kona, xana tigigi ingi ti ve kona hi ndlela yihi.”

Hambileswi mbangi ni LSD swi rhandziwaka ngopfu etigigini tin’wana, xidzidzirisi lexi rhandziwaka hi varhandzi va tigigi swi tikomba ku ri MDMA, xi tiveka ngopfu tanihi Ecstasy. Vatirhisi va Ecstasy va vula leswaku a xi na khombo ngopfu. Va vula leswaku xi va nyika ntsena matimba yo cina vusiku hinkwabyo nileswaku xi endla leswaku va tivona va ri vanhu va xiyimo xa le henhla. Hambiswiritano, ehansi ka xihloko lexi nge “Xidzidzirisi Lexi Rhandziwaka Xi Nga Onha Byongo,” The New York Times yi vula leswaku Ecstasy “yi nga ha va ni vuyelo byo biha lebyi tekaka nkarhi wo leha yi heta ku navela swakudya, vurhongo, yi onha mintlhaveko, minsusumeto ni matirhelo man’wana ya mianakanyo.” Nakambe a hi sweswo ntsena. Dok. Howard McKinney, u vule leswaku “ku ni lava feke hikwalaho ka Ecstasy, naswona eka swiyimo swin’wana leswi vanhu va nweke swidzidzirisi hi ndlela leyi tolovelekeke va ve ni xiphiqo xa ku nga tirhi kahle ka mbilu, xivindzi lexi nga tirhiki kahle kumbe ku titivala.” Swa twala leswi Dok. Sylvain de Miranda a nga vula a ku: “Varhandzi va tigigi lava tirhisaka Ecstasy va tlanga hi ndzilo.”

Hambi ku ri swidzidzirisi leswi endliweke hi mitsembyana—swo tanihi Asidi ya Mitsembyana, Acceleration, Ecstasy ya mitsembyana kumbe Rush—swi nga ha va ni khombo. Hi xikombiso, ku vuriwa leswaku ehansi ka swiyimo swin’wana, Acceleration ku nga xidzidzirisi xa mitsembyana xi nga vanga vuvabyi bya mbilu hambi ku ri rifu.

Lava va ha sindzisaka leswaku swidzidzirisi leswi tirhisiwaka etigigini a swi na khombo, ku ni mhaka yin’wana leyi va faneleke va yi xiya. Ian Briggs, fokisi ra le Canada u vula leswaku 90 wa tiphesente ta swidzidzirisi leswi xavisiwaka tanihi Ecstasy, a hi yona Ecstasy nikatsongo. U ri: “Vunyingi bya swona i PCP kumbe swidzidzirisi swin’wana leswi nga ni khombo. I vanhu vo homboloka lava xavisaka swidzidzirisi leswi. Loko swidzidzirisi swi sungula ku ku hlasela a va ha kumeki nikatsongo.”a

Entiyisweni, etigigini tin’wana swidzidzirisi swi va swi nga ri kona. Hambiswiritano, hambi ku ri varhandzi va tigigi va pfumela leswaku hakanyingi a swi olovi ku vhumba leswaku ku ta va ku ri hava ni un’we, kumbe vunyingi bya lava nga ta ya egigini lava nga taka va nga lawuriwi hi nchumu wo karhi lowu nga riki enawini.

Xana I Vutlharhi Ku Ya eTigigini?

Hi ntumbuluko ku hava lexi hoxeke hi vuyimbeleri kumbe ku cina, naswona a swi bihanga ku lava ku titsakisa. Kahle-kahle, Bibele yi ri ku ni “nkarhi wa ntsako” ni “nkarhi wa ku cina.” (Eklesiasta 3:4, Today’s English Version) Nakambe ya tsundzuxa: “Ṭakela v̌untŝha bya wena.” (Eklesiasta 11:9) Hikwalaho Muvumbi u lava leswaku u tsaka! Hambiswiritano, u fanela u tsundzuka leswaku “misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya Lowo biha,” Sathana Diyavulosi. (1 Yohane 5:19) Hikwalaho, a swi hlamarisi leswi vuhungasi lebyi rhandziwaka hi misava leyi hakanyingi byi thyakisiwaka hi swilo swo biha.

Hi xikombiso, anakanya hi lava yaka etigigini. Xana va landzela ndzayo ya Bibele ya ku ‘tibasisa ethyakeni hinkwaro ra nyama ni ra moya’? (2 Vakorinto 7:1) Entiyisweni, varhandzi va tigigi va nga ha seketela ku rhula, rirhandzu ni vun’we. Kambe ‘vutlhari byo ta hi le henhla’ a byo va ni “ku rhula” ntsena; nakambe byi “tengile.” (Yakobo 3:15, 17) Tivutise, ‘Xana Mahanyelo ya lava yaka etigigini nkarhi na nkarhi ma pfumelelana ni mimpimanyeto leyi kumiwaka eRitweni ra Xikwembu, ku nga Bibele? Xana ndzi lava ku heta vusiku hinkwabyo ni vanhu lava “lava rhandzaka ku tiphina ku tlula ku rhandza Xikwembu”?’—2 Timotiya 3:4; 1 Vakorinto 6:9, 10; ringanisa Esaya 5:11, 12.

Leswi i swivutiso swa nkoka leswi faneleke ku tekeriwa enhlokweni, hikuva Pawulo u tsale leswaku “Vanghana lavo biha, va borisa mikhuva leyinene.” (1 Vakorinto 15:33) Ku tihlanganisa ni lava kombisaka ku delela milawu ya Xikwembu eku heteleleni swi ta vanga khombo, hikuva Bibele yi ri: “L’a fambaka ni tintlhari o ta tlhariha, kambe l’a tolov̌elaka ŝihunguki o ta onhaka.”—Swivuriso 13:20.

Ntiyiso hi leswaku tigigi to tala i minkhuvo ya swidzidzirisi naswona lava hlanganyelaka eka tona va kuma ntshovelo wo biha. Hi xikombiso, tigigi tin’wana, ta hlaseriwa ni ku pfariwa hi maphorisa, ku nga ha va hikwalaho ka leswi ti fambisiwaka swi nga ri enawini kumbe hikwalaho ka leswi ti nga ni swidzidzirisi. Xana u nga swi lava ku tekiwa tanihi un’wana wa lava nga wu xiximeki nawu? (Varhoma 13:1, 2) Hambiloko ku nga ri na nawu lowu tluriwaka, xana u nga va kona enkhubyeni wo tano ivi u tshama u “nga ri na xivati xa misava”? (Yakobo 1:27, NW) Tanihi leswi minkhuvo ya huwa kumbe “minkhuvo yo huma endleleni” (Byington), yi nga amukeriwiki eBibeleni, xana vukona bya wena egigini byi ta ku pfuna leswaku u hlayisa ripfalo leri baseke emahlweni ka Xikwembu ni vanhu?—Vagalatiya 5:21; 2 Vakorinto 4:1, 2; 1 Timotiya 1:18, 19.

Swi le rivaleni leswaku, Vakreste va fanele va tivonela eka khombo ra tigigi. Kambe u nga heli matimba. Ka ha ri ni vuhungasi byo tala lebyi u nga tiphinaka ha byona. Hi xikombiso, mindyangu yo tala ya Timbhoni ta Yehovha yi tiendlele malunghiselelo ya swinkhubyana leswinene.b Hi ku kunguhata kahle swin’we ni vulanguteri lebyinene, swinkhubyana leswi swi endla leswaku hinkwavo lava nga kona va phyuphya hi tlhelo ra moya ni ra nyama. Nchumu wa nkoka, hi leswaku xinakulobye lexi akaka xi tsakisa Yehovha, “Xikwembu lexi tsakeke,” loyi a lavaka leswaku vanhu va yena va tsaka.—1 Timotiya 1:11, NW; Eklesiasta 8:15.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 24]

Xana Techno I Yini?

Hi ku komisa, techno ku vuriwa vuyimbeleri bya ncino wa xichayachayana xa tielektroni. Byi ni swiyimo swo tala. Vanhu vo tala va nga hlamusela techno tanihi vuyimbeleri lebyi cinekaka, hikuva hi ntolovelo byi sungula eka 115 na 160 wa mimpfumawulo leyi baka hi minete.

The European yi ri: “Eka lava nga byi tolovelangiki, vuyimbeleri bya techno byi twala ku fana ni pongo ra swinsimbana leswi tirhisiwaka hi n’anga ya meno, leswi fambisanaka ni pongo leri u anakanya leswaku a ri ri kona evusikwini lebyi ku herisiweke Sodoma na Gomora.” Hambiswiritano, vayingiseri van’wana va lawuriwa hi mpfumawulo lowu nga cinciki wa techno. Christine la nga ni malembe ya 18 hi vukhale u ri: “Eka mina vuyimbeleri lebyi byi ndzi nyika ntshunxeko ni ku tilawula loku nga hikiwangiki.” Hilaha ku fanaka Sonja u titwisa sweswo. Wa pfumela: “Eku sunguleni, a ndzi nga byi rhandzi vuyimbeleri bya techno nikatsongo. Kambe loko u tshamela ku byi yingisela, u sungula ku byi tsakela. Loko u byi pfulelanyana, a wu nge lavi ku hambana na byona. U sungula ku cina u nga titwanga. Loko u nga ri na vuxiyaxiya, vuyimbeleri lebyi byi lawula miri wa wena hinkwawo.” Shirley, la nga ni malembe ya 19, u vona nchumu wun’wana wa nkoka eka techno. U ri: “A ko va vuyimbeleri ntsena. I ndlela leyi hetisekeke ya vutomi leyi kombisiwaka hi maambalelo ni hi ku vulavula.”

Vakreste va tsakela ku ‘xiyaxiya leswi tsakisaka Hosi.’ (Vaefesa 5:10) Hikwalaho va fanele va tirhisa vutlharhi eka vuyimbeleri bya techno hilaha va endlaka hakona eka vuyimbeleri byin’wana ni byin’wana. Loko u tikuma u kokiwa hi techno, tivutise: ‘Xana muxaka lowu wa vuyimbeleri wu ndzi khumba njhani? Xana byi ndzi endla ndzi tsaka, ndzi ntshunxeka ni ku va ni ku rhula? Kumbe, xana i vuyimbeleri lebyi ndzi hlundzukisaka, kumbexana hambi ku ri ku hlohlotela vukarhi kumbe mianakanyo yo biha? Xana ku rhandza ka mina muxaka lowu wa vuyimbeleri ku ndzi endla leswaku ndzi landzela hanyelo leri fambisanaka na byona? Xana ndzi nga tikuma ndzi navela ku va kona egigini leswaku ndzi ta twa muxaka lowu wa vuyimbeleri kumbe ku cina?’

Entiyisweni, nawu wa xisekelo hi lowu: Ku nga khathariseki leswaku u rhandza muxaka muni wa vuyimbeleri, u nga byi pfumeleli byi va exikarhi ka wena ni Tata wa wena wa le tilweni.