Ta Rivala
◼ Maria Cino, xandla xa Holobye wa Vutleketli, u te: “Timhangu leti dlayaka vanhu vo tala, hi leti vangiwaka hi ku chayela vanhu va pyopyiwile. Eka vanhu hinkwavo lava feke etimhangwini ta le emagondzweni hi 2005, lava endlaka 39 wa tiphesente va dlayiwe hi timhangu leti fambisanaka ni byala.—NHLANGANO WA VUTLEKETLI WA LE UNITED STATES.
◼ “Ku ni swiphemu swa thyaka ra tiplastiki leswi tlulaka 18 000 leswi nga ematini eka xikwere-khilomitara xin’wana ni xin’wana xa le lwandle namuntlha.”—VANDLA RA MBANGO RA NHLANGANO WA MATIKO.
◼ “Vatirhi va le United States va heta 500 000 000 wa tiawara hi lembe va ri karhi va tlanga eka [khompyuta] entirhweni, leswi endlaka leswaku tikhampani ti lahlekeriwa hi $10 wa tibiliyoni [R71 wa magidi ya timiliyoni].” Nkarhi lowu a wu katsi lowu va “wu hetaka va ri karhi va pfula-pfula Internet va lavana ni swilo swa vona leswi nga fambisaniki na ntirho.”—MANAGEMENT-ISSUES.COM
Vana Va Langutana Ni Madzolonga
Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo ri ri: “Vana vo tala va langutana ni madzolonga siku ni siku.” Hi ku ya hi xiviko xa sweswinyana xa murhangeri-nkulu wa Nhlangano wa Matiko, “ku dlayiwe vana va kwalomu ka 53 000 emisaveni hinkwayo hi 2002.” Ku tlhandlekela kwalaho, vana va timiliyoni va sindzisiwa ku tirha hi nkani, ku va tinghwavava kumbe ku tekiwa swifaniso va byamburile. Xana vubihi byo tano byi nga siveriwa? Xiviko xa murhangeri-nkulu loyi xi ri: “Swilo leswi nga pfunaka ku va sirhelela ekaya ni le tindhawini tin’wana swi katsa ku kurisiwa kahle hi vatswari, ni ku va vatswari va tshamisana kahle ni vana naswona va nga xupuriwi hi ndlela ya tihanyi.”
U Nga Hanya Nkarhi Wo Leha Loko U Ri Ni Vanghana Lavanene!
Journal of Epidemiology and Community Health yi vula leswaku, munhu a nga hanya malembe yo tala loko a ri ni vanghana lavanene. Nkambisiso lowu endliweke eka vanhu va kwalomu ka 1 500 va le Australia lava nga ni malembe ya 70 ni ku tlula wu kambisise ndlela leyi ku va ni vanghana lavanene swi n’wi pfunaka ha yona munhu eka malembe ya khume ya ku hanya ka yena. Nhlayo ya lava faka lava a va ri ni vanghana vo tala a yi ri hansi hi 22 wa tiphesente loko yi pimanisiwa ni ya lava a va nga ri na vanghana vo tala. Ku va ni vanghana swi pfuna vanhu lava dyuhaleke ku lwa ni “ntshikilelo, a va chavisiwi hi swilo leswi nga vuliki nchumu, va titwa va ri ni xindzhuti ni nkhinkhi kumbe va ri ni matimba yo lawula vutomi bya vona,” ku vula xiviko xexo.
Vanhu Va Le Britain Va Le Swikweletini
The Daily Telegraph ya le London yi ri: “Vanhu lavakulu lava tlulaka n’we-xa-nharhu lava nga ni tiakhawunti ebanki va tshembe ku tirhisa mali leyi va yi lombaka ebangi.” Vanhu va le Britain lava endlaka 3,5 wa tiphesente va tshamela ku lomba mali ebangi hambiloko va nga langutananga ni swiyimo swa xihatla. Keith Tondeur, muungameri wa Vandla ra Swikweleti, u sola “moya lowu nga kona sweswi wa leswaku munhu u fanele a kuma lexi a xi lavaka hi wona nkarhi wolowo.” Tondeur wa lemukisa: “Vo tala va hina hi hanya hi mali yo tala ku tlula leyi hi nga na yona naswona a hi tivi nileswaku hi hanya hi mali muni.”
Swihaha-mpfhuka Leswi Hahaka Ni Vusiku, Ni Ku Kufumela Ka Misava
Ntila lowu langutekaka ku fana ni mapapa lowu vangiwaka hi swihaha-mpfhuka wu khumba maxelo ya le xibakabakeni, hi ku vula ka Scientific American. Ninhlikanhi mintila leyi yi hundzisa ku voninga ka dyambu, leswi endlaka leswaku ku sala ku phyuphya le mpfhukeni. Kambe nivusiku, yi khoma ku hisa loku nga ehansi ka yona. Valavisisi va Manghezi va kume leswaku “ku haha exikarhi ka 6 P.M. na 6 A.M. ku tlakuse mahiselo hi 60 ku ya eka 80 wa tiphesente, leswi vangiwaka hi ku hisa loku humaka eka mintila leyi, hambileswi ku ngo va kotara ntsena ya swihaha-mpfhuka leswi hahaka,” ku vula xiviko lexi.