Xiphemu 1
Xana Vukhongeri Hinkwabyo Byi Dyondzisa Ntiyiso?
1. Hi byihi vukhongeri byin’wana lebyi nga kona eAfrika?
VUNYINGI bya vanhu laha Afrika bya pfumela leswaku ku gandzela Xikwembu i swa nkoka. Kambe a va twanani malunghana ni ndlela leyi xi faneleke xi gandzeriwa ha yona. Van’wana va gandzela endzeni ka mosque, van’wana va gandzela endhumbheni. Kasi van’wana va nghena kereke. Kambe swi hoxile ku anakanya leswaku ku ni vukhongeri byinharhu ntsena laha Afrika. Milawu ni tidyondzo ta Mamoslem swi hambana hi ku ya hi tindhawu. Vukhongeri bya ndhavuko na byona bya hambana swinene hi ku ya hi tindhawu. Tikereke leti vulaka leswaku i ta Vukreste, na tona ti hambana ngopfu. Laha Afrika ku ni tikereke letikulu, ku tlhela ku va ni tin’wana ta magidi-gidi letitsongo.
Vukhongeri Bya Hina Byi Fanele Byi Sekeriwa eNtiyisweni
2. (a) I yini lexi hakanyingi xi endlaka leswaku munhu a va wa vukhongeri byo karhi? (b) I yini lexi nga riki xikalo xa ku amukeleka ka vukhongeri eka Xikwembu?
2 Ha yini vanhu va gandzela hi ndlela leyi va gandzelaka ha yona? Vanhu vo tala va amukela vukhongeri bya vatswari va vona. Swiendlakalo leswi humeleleke khale na swona swi hoxa xandla eka vukhongeri lebyi vanhu va nga eka byona namuntlha. Buku leyi nge The Africans—A Triple Heritage, yi ri: “Vuislem byi hangalake en’walungwini wa Sahara hikwalaho ka leswi vini va byona va hluleke enyimpini, . . . Vukreste na byona byi hangalake edzongeni wa Sahara hi ndlela leyi fanaka. Loko Vuislem byi hangalake en’walungwini wa Sahara hi ku tirhisa tlhari, Vukreste byi hangalake edzongeni wa Sahara hi ku tirhisa xibamu.” Hambiswiritano, vo tala va hina hi anakanya leswaku vukhongeri bya hina bya amukeleka eka Xikwembu. Kambe vukhongeri a byi vi bya ntiyiso hileswi vatswari va nga eka byona, kumbe hikwalaho ka leswi vanhu van’wana va fikeke va byi dyondzisa vakokwa wa hina.
3-5. Hi xihi xifaniso lexi hi pfunaka hi vona leswaku a hi vukhongeri hinkwabyo lebyi dyondzisaka ntiyiso?
3 Hambileswi vukhongeri hinkwabyo byi vulaka leswaku byi dyondzisa vanhu ku gandzela Xikwembu hi ndlela leyinene, kambe tidyondzo ta byona ta hambana. Byi dyondzisa swilo swo hambana malunghana ni leswaku Xikwembu i mani ni leswaku i yini leswi xi swi languteleke eka hina. Anakanya hi leswi: A hi nge u kume ntirho ekhampanini leyikulu. Hi siku leri u sungulaka ku tirha ha rona, u kuma leswaku ndhuna ya kona yi le livhini. Hiloko u vutisa vatirhi-kuloni vanharhu leswaku u fanele u endla yini. Mutirhi wo sungula u ku byela leswaku ndhuna yi lava leswaku u kukula. Lowa vumbirhi u ri u fanele u penda muako. Kasi lowa vunharhu u ri u fanele u fambisa poso.
4 Endzhaku, u vutisa vatirhi malunghana ni leswi ndhuna yi nga xiswona. Lowo sungula u ku byela leswaku ndhuna ya kona i munhu wo leha, wa ha ri ntsongo naswona wa kariha. Lowa vumbirhi u ri, u komile, u dyuharile naswona u ni musa. Kasi lowa vunharhu u ri ndhuna leyi a hi munhu wa xinuna—kambe i wa xisati. Handle ko kanakana u ta namba u swi vona xikan’we leswaku vatirhi lavanharhu va ni mavunwa. Loko u lava leswaku swi ku fambela kahle entirhweni wa wena lowuntshwa, swi le rivaleni leswaku u fanele u lavisisa leswaku kahle-kahle ndhuna ya kona i mani naswona yi lava leswaku u endla yini.
5 Swi tano ni hi vukhongeri. Leswi ku nga ni tidyondzo to tala malunghana ni leswaku Xikwembu i mani ni leswaku i yini leswi xi swi languteleke eka hina, hi fanele hi tiyiseka leswaku ndlela leyi hi gandzelaka ha yona yi pfumelelana ni ntiyiso. Kambe, xana hi nga wu tiva njhani ntiyiso malunghana ni Xikwembu?