I Vana Lavatsongo Kambe Va Ni Mintshikilelo Leyikulu

“Swiphiqo swa n’wana i switsongo hakunene, phela na yena n’wana u ntsongo.”—Percy Bysshe Shelley.

LANGUTA xifaniso lexi nga laha hansi xa xihuku. Loko u xi languta ro sungula xihuku xi vonaka xi lehe ku tlula ku anama ka xiphemu xa le hansi. Hambi swi ri tano, entiyisweni, ku leha ni ku anama swa ringana. Swa olova ku pima hi ndlela leyi hoxeke.

Ni le ka vanhu lavakulu swa olova ku pima ntshikilelo wa n’wana hi ndlela leyi hoxeke. Van’wana va anakanya hi ndlela leyi, ‘swiphiqo swa n’wana a swi nyawuli.’ Kambe ku anakanya hi ndlela leyi swi hoxile. Buku leyi nge Childstress! ya tsundzuxa: “Vanhu lavakulu a va fanelanga ku pima swiphiqo hi mpimo wa swona, kambe a va swi pime hi ku karhateka loku swi ku tisaka.”

Etimhakeni to tala mpimo wa ku karhateka ka n’wana i wukulu ku tlula ndlela leyi vanhu lavakulu va ku langutaka ha yona. Leswi swi tiyisisiwe hi nkambisiso wun’wana laha vatswari va nga komberiwa ku hlamusela xiyimo xa vana va vona xa mintlhaveko. Vunyingi bya vona va hlamule leswaku vana va vona a va “tsakile swinene.” Kambe loko vana va vutisiwa vatswari va vona va nga ri kona, vo tala va tihlamusele va “nga tsakanga” naswona va “karhatekile.” Vana va chavisiwa hi leswi vatswari va va tekelaka ehansi swinene.

Eka nkambisiso wun’wana, lowu endliweke hi Dok. Kaoru Yamamoto, ntlawa wa vana wu komberiwe ku pima 20 wa swiendlakalo swa vutomi eka xikalo xa ntshikilelo lexi nga ni mimpimo ya nkombo. Kutani ntlawa wa vanhu lavakulu wu pime swiendlakalo swoleswo leswi fanaka hi ku ya hi ndlela leyi a va anakanya leswaku vana a va ta swi pima ha yona. Vanhu lavakulu va pime 16 wa swona eka leswa 20 hi ndlela leyi hoxeke! Dok. Yamamoto u hete hi ku: “Hinkwerhu hi anakanya leswaku hi tiva vana va hina, kambe hakanyingi kahle-kahle a hi swi koti ku vona kumbe ku twa, hambi ku ri ku twisisa leswi va karhataka.”

Vatswari va fanele ku dyondza ku languta swiendlakalo swa vutomi hi langutelo lerintshwa: hi vonelo ra n’wana. (Vona bokisi.) Leswi i swa nkoka, ngopfu-ngopfu namuntlha. Bibele yi vhumbhe leswaku “emasikwini ya makumu ku ta va ni minkarhi leyi nga ni khombo ya ntshikilelo lowukulu . . . leyi nonon’hwaka ni leyi nga tiyiselekiki.” (2 Timotiya 3:1, The Amplified Bible) Vana a va sirhelelekanga eka ntshikilelo wo tano; hakanyingi, hi vona lava hlaseriwaka ngopfu hi wona. Hambi leswi mintshikilelo yin’wana ya vana ku nga leyi yi “telaka lavantshwa,” yin’wana kahle-kahle a yi tolovelekanga naswona yi lava nkhathalelo lowukulu.—2 Timotiya 2:22.

[Bokisi leri nga eka tluka 22]

Hi Langutelo Ra N’wana

Rifu Ra Mutswari = Nandzu. Loko n’wana a tsundzuka minkarhi leyi a nga vulavula hi ku hlundzuka eka mutswari, n’wana a nga tshama a tumbete matitwele ya leswaku hi yena a nga vanga rifu ra mutswari.

Ku Dlaya Vukati = Ku Cukumetiwa. Mianakanyo ya n’wana yi ri, loko vatswari va swi kota ku tshika ku rhandzana, na yena va nga ha tshika ku n’wi rhandza.

Vundzendzele = Ntshikilelo. Claudia Black u tsarile: “Mbango wa siku na siku wa ku chava, ku titwa a cukumetiwile, ku kaneta, ku hundzuka-hundzuka ka swilo, ni madzolonga ya xiviri kumbe lama tumbeleke leswi vangiwaka hi kaya leri nga ni xindzendzele a hi mbango lowunene, wa ntsako.”

Ku Lwa Ka Vatswari = Nchavo. Nkambisiso wa swichudeni swa 24 wu kombise leswaku ku lwa ka vatswari ku vanga ntshikilelo lowu vangaka ku tshamela ku hlanta, ku tshavatana ka misiha ya le xikandzeni, ku wa ka misisi, ku hunguteka kumbe ku engeteleka ka miri, naswona ku nga va ni xilondza xa le ndzeni.

Ku Humelela Hi Ndlela Leyi Tlakukeke = Ku Tshoveka Mbilu. Mary Susan Miller wa tsala: “Kwihi na kwihi laha vana va yaka kona, va tikomba va ri emphikizanweni lowu nonon’hwaka swinene lowu va wu vekeriweke hi vanhu lavakulu.” Va tshikileriwa ku va tinghwazi exikolweni, ekaya, hambi eku tlangeni, kambe n’wana a nga humeleli naswona, mphikizano a wu heli.

N’wana La Ha Ku Velekiwaka = Ku Lahlekeriwa. Kutani sweswi leswi a faneleke ku hlanganyela ni un’wana eka nkhathalelo ni rirhandzu ra vatswari, n’wana a nga ha titwa a lahlekeriwe hi mutswari ku ri ni ku va a kume ndzisana.

Xikolo = Gome Ra Ku Hambana. Leswaku Amy a sukela mana wa yena a ya exikolweni a swi vava swinene ni ku tisa gome.

Swihoxo = Ku Nyumisiwa. Leswi vumunhu bya vona byi hundzukaka, Dok. Ann Epstein u ri, vana “va languta swilo swin’wana tanihi swiphiqo leswikulu ku tlula hi ndlela leyi swi nga ha yona.” U kume leswaku, ku khomisiwa tingana hi xin’wana xa swilo leswikulu leswi vangaka ku tisunga ka vana.

Vugono = Ku Tshoveka Mbilu. Handle ka ku hlekuriwa hi tintangha leti pfumalaka ntwela-vusiwana, n’wana loyi a nga ni vugono emirini kumbe emianakanyweni a nga ha boheka ku byarha tihanyi ta vadyondzisi ni swirho swa ndyangu leswi kombisaka ku n’wi tsongahata eka leswi a tsandzekaka ku swi endla.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Xihuku xa minkarhi ya khale