Vantshwa Lava Nga Ni ‘Matimba Lama Hlamarisaka’

WA HA ri ntsongo. U ni malembe ya 12 ntsena. U ni va ndyangu lava u va rhandzaka. U ni vanghana exikolweni lava u va tsakelaka. U tshame u ya eribuweni ni le tintshaveni u ya hungasa. Swa ku chavisa loko u languta tilo ni vusiku leri nga lo ntlwi, hi tinyeleti. Vutomi bya ha ku yimerile.

Kutani u na khensa. Mahungu yo tano ma vavisa swinene loko u ri na malembe ya 60. Kutani ma vava ku tlurisa loko u ri na malembe ya 12.

Lenae Martinez

Swi ve tano eka Lenae Martinez wa malembe ya 12 hi vukhale. Ntshembo wakwe a ku ri ku hanya hi laha ku nga heriki emisaveni ya paradeyisi. Ntshembo lowu a wu sekeriwe hi ndzetelo wa Bibele lowu a wu kumeke eka vatswari vakwe, lava va nga Timbhoni ta Yehovha. Xana a nga tihlayelanga eBibeleni leswaku misava yi ta va kona hi laha ku nga heriki, leswaku yi tumbuluxeriwe leswaku ku tshamiwa ka yona hi laha ku nga heriki, ni leswaku lavo lulama va ta tshama ka yona hi laha ku nga heriki?—Eklesiasta 1:4; Esaya 45:18; Matewu 5:5.

Sweswi a a ri eXibedlhele xa Vana xa Valley le Fresno, eCalifornia, eU.S.A. U amukeriwile kwalaho hikwalaho ka leswi a swi vonaka swi ri vuvabyi bya tinswo. Hambi swi ri tano, minkambisiso yi kombise leswaku a ri na khensa ya tisele ta ngati. Vadokodela lava a va tshungula Lenae a va tiyiseka leswaku tisele to tshwuka ni swiphepherhele swa le ngatini swi fanele ku pomperiwa naswona xikan’we-kan’we ku fanele ku sunguriwa vutshunguri bya tikhemikhali.

Lenae u vule leswaku a nga lavi ngati hambi ku ri swilo leswi endliweke hi ngati, a ku u dyondzisiwe leswaku Xikwembu xa swi ala sweswo, hi laha swi kombisiweke ha kona etibukwini ta Bibele ta Levhitika na Mintirho. “Hikuva Moya lowo Kwetsima swin’we na hina, hi vonile leswaku a hi nga mi rhwexi ndzhwalo wun’wana, loko wu nga ri wa timfanelo leti: Hileswaku mi tshika tinyama leti tlhaveriweke swikwembu swa hava, mi nga dyi ngati ni leswi vanhu va swi dlayeke hi ku swi tlimba minkolo, mi tshika ni vuoswi.” (Mintirho 15:28, 29) Vatswari va yena va n’wi seketerile eka xiboho xakwe, kambe Lenae u kandziyise leswaku i xiboho xakwe naswona a xi ri xa nkoka swinene eka yena.

Vadokodela va vulavule na Lenae ni vatswari vakwe minkarhi yo hlayanyana. Hambi swi ri tano, va tlhele va ta ndzhenga wun’wana. Lenae loko a hlamusela ta riendzo ra vona u te: “A ndzi nga ri na matimba hikwalaho ka xitlhavi naswona a ndzi hlante ngati yo tala. Va ndzi vutise swona swivutiso leswiya, kambe ntsena hi ndlela leyi hambaneke. Ndzi tlhele ndzi va byela leswi: ‘A ndzi lavi ngati kumbe swilo leswi endliweke hi ngati. Swi nga antswa ndzi fa, loko swi boha, ematshan’wini ya ku tshova xitshembiso xa mina eka Yehovha Xikwembu xa ku endla ku rhandza ka yena.’”

Lenae u ya emahlweni: “Va tlhele va vuya ni mpundzu eka siku leri landzelaka. Mpimo wa swiphepherhele swa le ngatini a wu ye hansi, naswona miri wa mina a wa ha hisa. A ndzi swi vona leswaku dokodela a a ndzi yingiserisisa enkarhini lowu. Hambi leswi a va nga xi tsakeri xiboho xa mina, va vule leswaku a ndzi ri munhu wa malembe ya 12 la vupfeke. Endzhaku dokodela wa vana la ndzi tshungulaka u tile naswona u ndzi byele leswaku a a nga swi tsakeri ku ndzi byela leswi kambe ku hava lexi nga ta ndzi pfuna handle ka vutshunguri bya tikhemikhali ni mimpompelo. U suke a famba a ku u ta tlhela a vuya endzhaku ka nkarhi.

“Loko a famba, ndzi sungule ku rila swinene hikuva u ve dokodela wa mina ku sukela loko ndzi tswariwile, kutani sweswi a ndzi vona onge wa ndzi xenga. Loko a vuya endzhaku ka nkarhi, ndzi n’wi byele ndlela leyi a ndzi endleke ndzi titwa ha yona—leswaku a nga ha ndzi khathaleli nikatsongo. Leswi swi n’wi hlamarisile, ivi a kombela ndzivalelo. A a nga tiyimiselanga ku ndzi twisa ku vava. U ndzi langutile ivi a ku: ‘Hi swona, Lenae, loko sweswo swi humelela, hi ta ya hlangana etilweni.’ U hluvule magilasi yakwe, a ri karhi a khapa mihloti, a ku wa ndzi rhandza ivi a ndzi angarha. Ndzi tlangele swinene ndzi ku: ‘Inkomu. Na mina ndza ku rhandza Dok. Gillespie, kambe mina ndzi ni ntshembo wa ku hanya eparadeyisini emisaveni loko ndzi pfuka eku feni.’”

Kutani vadokodela vambirhi ni gqweta va tile, va byela vatswari va Lenae leswaku va lava ku vulavula na yena a ri yexe, kutani va kombela vatswari leswaku va huma, ivi va endlisa sweswo. Hi nkarhi wa mbulavurisano lowu, vadokodela a va n’wi anakanyela, naswona va ri ni tintswalo naswona a va khumbiwile hi vuswikoti bya Lenae byo vulavula ni ku tiyiseka kakwe hi laha ku heleleke.

Loko va ri swin’we na yena, va n’wi byele leswaku u ni khensa ya tisele ta ngati ivi va ku: “Kambe mpompelo wa ngati wu ta lehisa vutomi bya wena. Loko u ala ngati, u ta fa ku nga si hela masiku ma nga ri mangani.”

Lenae u vutisile: “Xana loko ndzo amukela ngati, vutomi bya mina byi ta leha ku fika kwihi?”

Va hlamurile: “Kwalomu ka tin’hweti tinharhu ku ya ka tsevu.”

U va vutisile: “Ndzi nga endla yini hi tin’hweti ta tsevu?”

“U ta tiyelela. U nga endla swilo swo tala. U nga ya le Disney World. Naswona u nga vona tindhawu tin’wana to tala.”

Lenae u miyele a ehleketa nkarhinyana ivi a hlamula: “Ndzi tirhele Yehovha vutomi bya mina hinkwabyo, 12 wa malembe. U ndzi tshembisa vutomi lebyi nga heriki eParadeyisini loko ndzi n’wi yingisa. A ndzi nge n’wi xandzukeli sweswi leswaku ndzi hanya tsevu wa tin’hweti ntsena. Ndzi lava ku tshembeka ku kondza ndzi fa. Kutani ndza swi tiva leswaku hi nkarhi wa yena u ta ndzi pfuxa eku feni ivi a ndzi nyika vutomi lebyi nga heriki. Kutani ndzi ta va ni nkarhi wo tala wo endla xin’wana ni xin’wana lexi ndzi lavaka ku xi endla.”

Vadokodela ni gqweta a va tikomba va khumbekile. Va n’wi bumabumerile ivi va huma va byela vatswari vakwe leswaku u anakanya ni ku vulavula ku kota munhu lonkulu naswona wa swi kota ku tiendlela swiboho swa yena n’wini. Va n’wi bumabumerile eka komiti ya mimpimanyeto ya Xibedlhele xa Vana xa Valley va ku Lenae u fanele ku langutiwa tanihi n’wana la vupfeke. Komiti leyi, leyi vumbiwaka hi vadokodela ni vativi van’wana va ta rihanyo, xikan’we ni profesa wa mimpimanyeto wa le Yunivhesiti ya Tiko ya Fresno, va endle xiboho xa ku pfumelela Lenae leswaku a tiendlela swiboho swakwe mayelana ni ku tshunguriwa ka yena. Va langute Lenae tanihi nwana la vupfeke. A ku nga laveki xileriso xa le hubyeni.

Endzhaku ka vusiku byo leha, naswona byo nonon’hwa, hi 6:30 ni mixo, September 22, 1993, Lenae u tiferile mana wakwe a ri kwalaho. Xindzhuti ni ku rhula ka vusiku byebyo swi tshame emianakanyweni ya lava a va ri kona. A ku ri na 482 wa vanhu exitsundzuxweni xa rifu rakwe, ku katsa vadokodela, vaongori ni vadyondzisi, lava va khumbiweke hi ripfumelo ni vutshembeki bya Lenae.

Vatswari ni vanghana va Lenae va tlangele swinene leswaku vadokodela ni vaongori ni valawuri va Xibedlhele xa Vana xa Valley a va pfumela hi ku hatlisa eka ku vupfa ka n’wana loyi ni leswaku a ku nga laveki ku tenga ehubyeni leswaku ku endliwa xiboho xexo.

Crystal Moore

Ku ehleketela ko tano a ku endliwanga eka Crystal Moore wa malembe ya 17 loko a amukeriwe eka Xivandla xa Vutshunguri xa Presbyterian xa Columbia eMutini wa New York. A karhatiwa hi vuvabyi bya swilondza leswi humaka erhumbyini lerikulu. Endzhaku ka ku amukeriwa ka yena exibedlhele, Crystal, swin’we ni vatswari va yena, hi ku phindha-phindha va kombise ku nga amukeli ka yena ngati. A a nga lavi ku fa; kambe, a lava vutshunguri lebyi twananaka ni nawu wa Bibele wa ku tshika ngati.—Mintirho 15:28, 29.

Ntlawa lowu a wu tshungula Crystal a wu tiyiseka leswaku xiyimo xakwe a xi lava mpompelo wa ngati. Dokodela un’wana u vule handle ko kanakana a ku: “Loko Crystal a nga pomperiwanga ngati hi Ravumune, June 15, hi Ravuntlhanu, June 16, u ta va a file!” Hi June 16, Crystal a nga fanga, kutani xibedlhele xi tsalele Huvo-nkulu ya Muti wa New York leswaku va kuma mpfumelelo wo sindzisa mimpompelo.

Hi nkarhi wa ntengo lowu hatliseke wu endliwa exibedlhele mixo wolowo, un’wana wa vadokodela u tiyisekise leswaku Crystal a fanele ku cheriwa mimpimo mimbirhi ya ngati hi ku hatlisa naswona a nga ha lava yin’wana ya khume leyi engetelekeke. U tlhele a vula leswaku loko Crystal o ringeta ku ala mimpompelo, u ta n’wi bohelela emubedweni hi mabandhi ya mavoko ni milenge leswaku a kota ku endla ntirho lowu. Crystal u byele vadokodela leswaku loko va ringeta ku n’wi pompela u ta “huwelela a tlhela a polomba” ni leswaku yena tanihi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha, u languta ku cheriwa ngati hi nsindziso tanihi nchumu lowu nyenyetsaka ku fana ni ku pfinyiwa.

Ku nga khathariseki swikombelo swa gqweta rakwe leswi phinda-phindhiweke le ku tengeni, Crystal a nga nyikiwanga nkarhi wa ku tivulavulela emahlweni ka huvo ku kombisa vuswikoti byakwe byo endla xiboho. Hambi leswi Crystal a ha ku kuma sagwadi ra Nongonoko wa N’wana wa Xiyimo xa le Henhla leri kombisaka mapaselo ya le henhla exikolweni ni ku va murhangeri exikolweni xa le henhla, muavanyisi wa le hubyeni u arile ku n’wi pfumelela ku vula vumbhoni erivaleni hi ku ala ka yena ngati. Leswi swi kale swi fika laha Crystal a nga nyikiwiki timfanelo ta nawu, ta ku tihlawulela leswi humelelaka emirini wa yena, etimhakeni ta yena, ni ntshunxeko wa vukhongeri.

Hambi leswi huvo ya vuavanyisi yi nga pfumelelangiki Crystal ku vula xiboho xakwe erivaleni, huvo yi endzele Crystal a ri yexe ekamareni rakwe ku ringana 20 wa timinete. Endzhaku ka riendzo muavanyisi wa mitengo u vule leswaku Crystal “handle ko kanakana a tlharihile swinene” naswona a ri ni “vuswikoti lebyikulu byo vulavula” a tlhela a hlamusela leswaku Crystal “kahle-kahle a ri ni mianakanyo leyi vupfeke” naswona a “kota ku tivulavulela hi yexe hi ndlela leyi enerisaka.” Ku nga khathariseki leswi voniweke, huvo ya vuavanyisi handle ko tsekatseka yi ale ku nyika Crystal nkarhi wa ku tiendlela xiboho eka vutshunguri bya yena.

Hi Sonto ni mpundzu, June 18, Crystal a fanele ku endliwa vuhandzuri bya xihatla, lebyi a nga byi pfumela, kambe a ya emahlweni a ala ngati. Ku lo huma 50 ku yaka 100 wa timililitara ntsena ta ngati hi nkarhi wa vuhandzuri. Kambe, vadokodela va ku endzhaku ka vuhandzuri ku nga ha laveka mpompelo wa ngati. Dokodela un’wana u tiyisise leswaku a ku nge laveki mpompelo. U endle vuhandzuri byo kota lebyi hi ku landzelelana handle ka ngati emalembeni ya 13 lama hundzeke, kutani a ku si tshama ku laveka mpompelo endzhaku ka vuhandzuri.

Hi June 22, 1989, xibedlhele xi nyikiwe mpfumelelo wa xinkarhana wa ku hlayisa Crystal hi swikongomelo swa leswaku ku nyikeriwa mpompelo wa ngati loko “swi fanerile ku sirheleta ni ku ponisa vutomi bya yena.” Vuhlayisi lebyi byi hele loko Crystal a huma exibedlhele. Crystal a nga kalanga a boheka ku cheriwa ngati, naswona a nga pomperiwanga, kambe swa hlamarisa ku vona ndlela leyi huvo yi nga khoma Crystal ha yona.

Tanihi leswi se a humesiwe exibedlhele, Crystal u thwase exikolweni xa le henhla hi nyeleti. Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo, u ve mutirheli wa nkarhi hinkwawo tanihi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha. U ve mufambisi wa vavalangi eHolweni ya Tinhlengeletano ya Timbhoni ta Yehovha ya le Mutini wa Jersey naswona u tinyiketele ku va xirho xa ntlawa wa lava akaka ni ku pfuxeta Tiholo ta Mfumo.

Kambe, vadokodela va le Xivandleni xa Vutshunguri xa Presbyterian xa Columbia va vule leswaku loko a nga pomperiwi hi June 15, u ta va a file hi June 16 ni leswaku loko a ala ku pomperiwa, u ta boheleriwa hi mabandhi ya mavoko ni milenge leswaku a nga koti nchumu. Loko vadokodela lava lavaka swileriso swa huvo leswaku va ta chela ngati, va vula leswaku handle ko kanakana loko muavanyisi a nga endlisi sweswo xikan’we-kan’we, muvabyi u ta fa, a va tsundzuke mhaka ya Crystal Moore.

Lisa Kosack

Vusiku byo sungula bya Lisa eXibedlhele xa Toronto xa Vana lava Vabyaka a byi ri vusiku lebyi nga rivalekiki. U tsarisiwe hi awara ya mune ni ndzhenga kutani hi ku hatlisa u endliwe minkambisiso hi ku landzelelana. U kale a ya ekamareni rakwe endzhaku ka awara ya khume-n’we vusiku byebyo. Kutani exikarhi ka vusiku—a hi tshikeni Lisa a vula leswi humeleleke. “Exikarhi ka vusiku, muongori u nghenile ivi a ku: ‘Ndzi fanele ku ku pompela ngatinyana.’ Ndzi huwelerile: ‘A ndzi nge yi amukeli ngati hikuva ndzi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha! Ndza tshemba wa swi tiva sweswo! Ndza tshemba wa swi tiva sweswo!’ ‘Ina, ndza swi tiva,’ ku vula yena, ivi hi ku hatlisa a humesa dripi ya mina ivi a ndzi tlhoma dripi ya ngati. A ndzi rila naswona, ndzi nga ha lawuleki.”

Anakanya hi ku pfumala ntwela-vusiwana ni tihanyi leti kombiwaka n’wana la vabyaka wa malembe ya 12 hi vukhale ni ku n’wi chavisa exikarhi ka vusiku naswona a ri endhawini leyi a nga yi tolovelangiki! Vatswari va Lisa va n’wi yise eXibedlhele xa Toronto xa Vana lava Vabyaka hi ku tshemba leswaku u ta kuma vadokodela va tintswalo ni lava nga ni ntirhisano. Kambe ematshan’wini ya sweswo, n’wana wa vona u pomperiwe exikarhi ka vusiku hi ndlela leyi chavisaka, ku nga khathariseki xiyimo xa Lisa ni vatswari va yena xa leswaku ngati kumbe swilo leswi endliweke hi ngati i ku tlula nawu wa Xikwembu naswona a swi fanelanga ku tirhisiwa.—Mintirho 15:28, 29.

Mixo lowu landzelaka xibedlhele xi lave mpfumelelo wa le hubyeni wa leswaku xi n’wi pompela. Ntengo wu hete ntlhanu wa masiku, wu rhangeriwe hi Muavanyisi David R. Main. A wu khomeriwe ekamareni ra le xibedlhele, Lisa a ri kona ntlhanu wa masiku hinkwawo. Lisa a ri na khensa ya mongo, ku nga nchumu lowu hakanyingi wu nga ni khombo, hambi leswi vadokodela a va tshembisa leswaku ku ni mpimo wa tiphesente ta 30 ta ku yi tshungula. Va vule leswaku ku ta laveka mimpompelo ya ngati yo hlaya ni vutshunguri bya tikhemikhali bya vukheta—vutshunguri lebyi vavaka swinene lebyi nga ha hetaka matimba.

Hi siku ra vumune ra ntengo, Lisa u nyikele vumbhoni. Xin’wana xa swivutiso leswi a vutisiweke swona a ku ri leswaku u titwisa ku yini hi mpompelo wa nsindziso lowu endliweke exikarhi ka vusiku. U hlamusele leswaku wu n’wi endla a titwa tanihi mbyana leyi tirhiseriwaka minkambisiso, leswaku u titwa onge u pfinyiwile, ni leswaku tanihi leswi a nga n’wana swi endla vanhu van’wana va anakanya leswaku va nga endla xin’wana ni xin’wana eka yena. Wa swi venga ku vona ngati ya munhu un’wana yi nghena eka yena, a tivutisa leswaku xana a nge tluleriwi hi AIDS kumbe vuvabyi bya xivindzi kumbe mavabyi man’wana lama tlulelaka lama humaka eka yona. Ngopfu-ngopfu, u vule leswaku u vilerisiwa hi leswaku Yehovha u ta titwisa ku yini ha yena hi ku tlula nawu wakwe a nghenisa ngati ya munhu un’wana emirini wakwe. U vule leswaku loko sweswo swo tlhela swi humelela, u “ta lwa a raha nhonga leyi khomaka dripi a yi wisa ivi a hlomula dripi ku nga khathariseki leswaku u ta twa ku vava hi ndlela yihi ivi a boxetela timbhovo eka xinkwamani lexi nga ni ngati.”

Gqweta rakwe ri vutisile, “Xana u titwisa ku yini hi leswi Sosayiti yo Pfuna Vana yi kombeleke leswaku vatswari va wena va tekeriwa mpfumelelo wa vuwundli wu nyikiwa vona?”

“Swi ndzi hlundzukisa ngopfu; swi ndzi endla ndzi vona leswaku va ni tihanyi hikuva vatswari va mina a va si tshama va ndzi ba, va ndzi rhandza naswona ndza va rhandza, naswona loko ndzi tshika ndzi vabya hi minkolo ni mukhuhlwana kumbe swin’wana, a va ndzi khathalela. Va ndzi khathalerile vutomi bya vona hinkwabyo, kutani sweswi ku titela vanhu van’wana ntsena, hi mhaka ya leswaku vona a va pfumelelani na vatswari va mina, va ta ivi va ndzi susa emavokweni ya vona, ndzi anakanya leswaku i tihanyi, naswona swi ndzi siringa ngopfu.”

“Xana u lava ku fa?”

“Doo, a ndzi tshembi leswaku u kona munhu la lavaka ku fa, kambe loko ndzi fa a swi nge ndzi chavisi, hikuva ndza swi tiva leswaku ndzi ni ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki eparadeyisini emisaveni.”

A va nga ri vangani lava nga riliki loko Lisa hi xivindzi a hlamusela hi ta rifu rakwe leri a a ri ri kusuhi, ripfumelo rakwe eka Yehovha, ni ku tiyimisela kakwe ka ku hambeta a tshembekile mayelana ni nawu wa yena wa ku kwetsima ka ngati.

“Lisa,” gqweta rakwe ri ya emahlweni, “xana a wu ta cinca loko u twa leswaku huvo yi ku lerisa leswaku u amukela mimpompelo?”

“Doo, ndza ha ta tshama ndzi tshembekile eka Xikwembu xa mina naswona ndzi yingisa milawu ya xona, hikuva Xikwembu xi tlakukile ku tlula huvo yihi na yihi ya vanhu.”

“Lisa, xana u lava leswaku muavanyisi a endla xiboho xihi emhakeni leyi?”

“Kahle-kahle, xiboho lexi ndzi lavaka muavanyisi a xi endla emhakeni leyi i ku va a ndzi tlherisela eka vatswari va mina, vona va ndzi hlayisa nakambe kutani ndzi ta tsaka, kutani ndzi nga kota ku ya ekaya ivi ndzi tshama endhawini leyi ndzi tsakisaka.”

Sweswo hi leswi Muavanyisi Main a boheke swona. Xiphemu lexi humaka eka xiboho xakwe hi lexi.

“L. u byele huvo hi ndlela leyi nge rivaleni naswona hi ku tiyimisela, leswaku loko ko tlhela ku ringetiwa ku n’wi pompela ngati, u ta ala mpompelo wolowo hi matimba yakwe hinkwawo lawa a nga na wona. U vule leswaku, naswona ndza n’wi tshemba, leswaku u ta huwelela naswona a lwa ni leswaku u ta hlomula neleta leyi nge vokweni rakwe naswona u ta tlhela a ringeta ku halata ngati leyi nge nkwameni lowu nge henhla ka mubedo wakwe. Ndza ala ku endla xileriso lexi nga ta endla n’wana loyi a vona maxangu wolawo.”

Mayelana ni mpompelo lowu sindzisiweke exikarhi ka vusiku, u te:

“Ndzi vona leswaku mayelana ni leswi vuriwaka hi [Xiyenge] 15(1) eka yena ku ve ni xihlawuhlawu hikwalaho ka vukhongeri byakwe ni malembe yakwe. Eka swiyimo leswi, leswi a nga pomperiwa ngati, mfanelo yakwe ya vusirheleleki bya munhu hi yexe hi ku landza [xiyenge] 7 yi honisiwile.”

Leswi yena n’wini a swi vulaka hi Lisa swa tsakisa:

“L. i mbhurhi, munhu wo thlariha swinene, la nga ni vuswikoti byo vulavula, wa mahanyelo lamanene, wa ntirhisano, naswona nchumu wa nkoka swinene, u ni vurhena. U ni vutlharhi naswona u vupfile ku tlula malembe yakwe, nakambe ndzi anakanya leswaku swi nga va swinene ku vula leswaku u ni timfanelo hinkwato letinene leti mutswari un’wana ni un’wana a nga tilangutelaka eka n’wana. U ni ripfumelo leri a anakanyisiseke kahle ha rona, ro tiya ni leri kongomeke. Hi ku vona ka mina, ku hava xileriso ni xin’we ku nga khathariseki leswaku xi huma kwihi kumbe ntshikilelo wa vatswari vakwe kumbe munhu un’wana, ku katsa ni xileriso xa huvo leyi, lexi nga ta n’wi tsekatsekisa kumbe ku hundzula mimpimanyeto ya vukhongeri byakwe. Ndzi anakanya leswaku L. K. u fanele ku nyikiwa nkarhi wa ku lwisana ni vuvabyi lebyi hi ndlela leyi xiximekaka ni ya ku rhula ka mianakanyo.”

“Xikombelo xa nhlayiso xa ariwa.”

Lisa ni va ndyangu wakwe va hume exibedlhele siku rero. Hakunene Lisa u lwe ni vuvabyi byakwe hi ndlela leyi xiximekaka ni ya ku rhula ka mianakanyo. U fe hi ku rhula a ri ekaya, a ri na manana ni tata wakwe lava n’wi rhandzaka. Hi ndlela yoleyo u joyine vantshwa van’wana va Timbhoni ta Yehovha lava rhangisaka Xikwembu ku sungula. Hikwalaho, u ta tiphina swin’we na vona hi ku hetiseka ka xitshembiso xa Yesu: “Loyi a lahlekeriwaka hi vutomi bya yena hikwalaho ka mina, ú ta byi kuma.”—Matewu 10:39.

Ernestine Gregory

Ernestine u kumiwe a ri na khensa ya tisele ta ngati a ri na malembe ya 17 hi vukhale. Endzhaku ko amukeriwa exibedlhele, u ale ku tirhisiwa ka swilo leswi endliweke hi ngati leswi a swi endleriwe leswaku va pfuneta vutshunguri bya tikhemikhali lebyi vadokodela a va lava ku n’wi endla byona. Hikwalaho ka ku ala ka Ernestine ni hi nseketelo wa mana wakwe wa ku hlawula vutshunguri bya ku nga tirhisi ngati, xibedlhele xi byele varhangeri va vuhlayiseki le Chicago, Illinois U.S.A., ivi vona va lava xileriso xa huvo xa ku tirhisa ngati. Ku lunghiseleriwe ntengo, laha huvo yo tengisa yi nga twa vumbhoni bya Ernestine, dokodela, n’anga ya miehleketo, ni gqweta, kun’we ni bya vanhu van’wana lava katsekaka.

Ernestine u byele dokodela wakwe leswaku a nga lavi ngati. Leswaku xexo i xiboho xa yena lexi sekeriweke eka leswi a swi hlayeke eBibeleni. Leswaku loko o pomperiwa ngati hi xileriso xa huvo na sweswo ka ha ri ku tlula nawu wa Xikwembu nakambe swi hoxile emahlweni ya yena, ku nga khathariseki matimba lawa huvo yi nga na wona. Leswaku a nga ali vutshunguri ni leswaku a nga lavi ku fa. Leswaku xiboho xakwe a ku nga ri ku navela rifu, a ku nga ri ku tisunga; hambi swi ri tano, a a nga ri chavi rifu.

Stanley Yachnin, M.D., u vule leswaku u “tsakisiwe hi ku vupfa ka Ernestine, ku tixixima ka yena n’wini,” ni ku tshembeka ka yena eka mimpimanyeto ya vukhongeri byakwe. U tlhele a vula leswaku Ernestine wa wu twisisa muxaka wa vuvabyi byakwe ni vuyelo bya kona. Hikwalaho ka ku twisisa kakwe, Dok. Yachnin u vone ku nga ri na xilaveko xa ku vitana n’anga ya miehleketo kumbe mutivi wa mianakanyo.

Ku nga khathariseki sweswo, n’anga ya miehleketo yi vitaniwile, ku nga Ner Littner, M.D., loyi loko a heta ku vulavula na Ernestine a nga vula leswaku u vupfile tanihi munhu la nga ni malembe lama nga exikarhi ka 18 na 21. U vule leswaku Ernestine u kombisa leswaku u twisisa vuyelo bya ku amukela kumbe ku nga amukeli mpompelo wa ngati. U te u endle xiboho, ku nga ri hi nkucetelo wa van’wana, kambe hikwalaho ka leswi yena n’wini a swi pfumelaka. Dok. Littner u te Ernestine u fanele ku pfumeleriwa ku tiendlela xiboho emhakeni leyi.

Jane McAtee, gqweta ra xibedlhele, u vule leswaku endzhaku ka ku vulavurisana na Ernestine, u pfumela leswaku Ernestine u twisisa muxaka wa vuvabyi byakwe ni leswaku u “vonaka a kota ku xi twisisa kahle xiboho xakwe naswona wa byi amukela vuyelo bya kona.”

Na yona huvo a yi tsakisiwe swinene hi mhaka ya Ernestine. Huvo yi kume leswaku Ernestine a ri munhu wa malembe ya 17 la koteke ku endla swiboho leswi twalaka hi tlhelo ra vutshunguri; kambe lexi hlamarisaka, huvo yi nyikele xileriso lexi pfumelelaka mpompelo wa ngati. Exibedlhele vadokodela vambirhi a va yimile va lunghekile, muchini wo pompela wu yimisiwile, naswona hi ku hatlisa loko xileriso xa le hubyeni xi fika, Ernestine u pomperiwe hi nkani ku nga khathariseki ku ala ka yena ka matimba. Hi ku hatlisa ku pfuxetiwe nandzu mayelana ni xileriso xa huvo. Kambe a va hlwerile leswaku ku nga yimisiwa mpompelo wa xibedlhele lowu endliweke hi xihatla.

Leswaku ku siveriwa mimpompelo yin’wana xileriso xa huvo yo tengisa xi pfuxetiwe eHubyeni yo Pfuxeta Milandzu ya Illinois. Eka xiboho lexi a va lwisana ha xona, Huvo yo Pfuxeta Milandzu yi vule leswaku Ernestine a nga fanelanga ku sindzisiwa ku amukela mimpompelo ya ngati leswi lwisanaka ni ku rhandza ka yena. Huvo yi kombise leswaku Nawu wo Sungula wa Ernestine lowu hundzuluxiweke wa mfanelo ya ntshunxeko wa vukhongeri swin’we ni mfanelo ya yena ya munhu hi yexe ya xihundla a wu tlakusa mfanelo yakwe tanihi n’wana la vupfeke ya ku ala mpompelo wa ngati hikwalaho ka swivangelo swa vukhongeri.

Valawuri va vuhlayiseki bya vana va pfuxete nandzu eHubyeni-nkulu ya Illinois hikwalaho ka xiboho xa Huvo yo Pfuxeta Milandzu. Huvo-nkulu ya Illinois yi swi tiyisekisile, yi vula leswaku hambi leswi Ernestine a nga n’wana, a a ri na mfanelo ya ku ala vutshunguri lebyi a nga byi laviki. Huvo-nkulu leyi yi seketele xiboho xa yona eka nawu wa tiko wa mfanelo ya ku tiyimisela ka munhu hi yexe ni nawu wa n’wana la vupfeke. Mpimanyeto lowu faneleke ku tirha eka vana lava vupfeke le Illinois wu katsakanyiwe hi Huvo-nkulu ya Illinois hi xiga lexi:

“Loko vumbhoni byi twala naswona byi tshembisa leswaku n’wana u vupfile lerova a nga kota ku twisisa vuyelo bya magoza lawa a ma tekeke, ni leswaku n’wana u vupfe hi ndlela leyi ringaneleke lerova a nga kota ku tianakanyela tanihi munhu lonkulu, kutani mhaka ya n’wana la vupfeke yi n’wi pfumelela ku va ni mfanelo ya nawu wa tiko ya ku pfumela kumbe ku ala vutshunguri bya swa mirhi.”

Ernestine a nga ha pomperiwanga nakambe, naswona khensa yakwe ya tisele a yi n’wi dlayanga. Ernestine u yime a tiyile naswona a rhangisa Xikwembu, ku kota vantshwa lavan’wana lava boxiweke eku sunguleni. Un’wana ni un’wana u kume ‘matimba lama tlulaka ya ntumbuluko.’—2 Vakorinto 4:7.

[Bokisi leri nga eka tluka 13]

Makhombo Ya Mpompelo Wa Ngati

The New England Journal of Medicine, nkandziyiso wa December 14, 1989, wu vike leswaku mpimo wun’we ntsena wa ngati wu nga rhwala xitsongwatsongwana xa AIDS leyi nga tluletaka 1,75 wa timiliyoni!

Hi 1987, endzhaku ka loko ku tiviwe leswaku AIDS yi tluletiwa hi ngati leyi nyikeriweke, buku leyi nge Autologous and Directed Blood Programs yi vilerile: “Lexi i xiphiqo lexikulu evutshungurini ku tlula hinkwaswo; leswaku nyiko ya risima leyi nyikaka vutomi ku nga ngati yi nga hundzuka nchumu lowu dlayaka.”

Dok. Charles Huggins, mukongomisi wa mintirho ya ku pompela ngati exibedlhele xa Massachusetts, eU.S.A., u te: “Ngati i nchumu lowu nga ni khombo swinene lowu hi wu tirhisaka eka vutshunguri.”

Magazini lowu nge Surgery Annual wu hete hi leswi: “Entiyisweni, mpompelo lowu sirhelelekeke a wu kona.”

Hikwalaho ka leswi ku nga ni khensa yo tala leyi tlhelaka yi humelela endzhaku ka vuhandzuri laha ku nga pomperiwa ngati, Dok. John S. Spratt u vule leswi eka The American Journal of Surgery, nkandziyiso wa September 1986: “Vuhandzuri bya khensa byi nga fanela ku va vuhandzuri lebyi nga tirhisiki ngati.”

Magazini lowu nge Emergency Medicine wu te: “Ntokoto wa hina hi Timbhoni ta Yehovha wu nga ha vula leswaku kahle-kahle a ku laveki mimpopelo ya ngati, tanihi leswi yi nga ni swilo swo tala ku tlurisa, ku tlula ndlela leyi a hi anakanya ha yona.”

Magazini wa Pathologist wu vulavule hi ku ala ka Timbhoni ta Yehovha ku amukela ngati wu ku: “Ku ni vumbhoni lebyi ringaneleke bya ku seketela ku ala ka vona, ku nga khathariseki ku vilela ka vahlayisi va ngati lava yi yimelelaka.”

Dok. Charles H. Baron, phrofesa wa nawu eXikolweni xa Nawu xa Kholichi ya Boston, u vule leswi malunghana ni ku ala ka Timbhoni ta Yehovha ku amukela ngati: “Vanhu va le Amerika hinkwavo va pfunekile. Ku nga ri Timbhoni ta Yehovha ntsena, kambe vavabyi hinkwavo, namuntlha a hi kanyingi va pomperiwa ngati swi nga fanelanga hikwalaho ka ntirho wa Tikomiti to Vulavurisana ni Swibedlhele ta Timbhoni.”