Vatswari Vanani Vayimeri Va Vana Va N’wina

VATSWARI va lavela vana va vona leswinene. Entiyisweni, muapostola Pawulo wa Mukreste u letele vatatana leswaku va kurisa vana va vona hi ndzayo ya Xikwembu. (Vaefesa 6:4) Hosi Solomoni wa khale u tsundzuxe vantshwa a ku: “Rhiya ndleve eka leswi tatana ni mana wa wena va ku byelaka swona. Dyondzo ya vona yi ta antswisa mahanyelo ya wena.”—Swivuriso 1:8, 9, Today’s English Version.

Kutani ke, hi kwihi laha swikolo swi nghenaka kona elunghiselelweni ra vutswari ro nyikela dyondzo? Naswona xana byi fanele byi va byihi vuxaka bya vatswari ni vadyondzisi exikolweni?

Swiphemu Swa Vatswari Ni Vadyondzisi

Doreen Grant, musunguri wa nkambisiso mayelana ni nkucetelo lowu xikolo xi nga na wona ekaya u ri: “Vatswari hi vona . . . vadyondzisi lavakulu swinene va vana va vona.” Kambe tanihi mutswari, u nga ha kuma swi nonon’hwa ku pfumela mianakanyo leyi.

Kumbexana mi xiye leswaku endlelo ro dyondzisa ri hundzuke swinene loko mi ri pimanisa ni nkarhi lowu n’wina mi ngheneke xikolo ha wona. Masiku lawa, swikolo swi na tidyondzo leti a ti nga tiviwi enkarhini lowu hundzeke, tanihi tidyondzo ta vuhaxi bya mahungu, tidyondzo ta rihanyo ni dyondzo ya tielektroniki leyi tsongahatiweke. Leswi swi endle vatswari van’wana va fambela ekulenyana ni timhaka ta xikolo. “Ku vulavula ni vadyondzisi va n’wana wa wena swi nga endla munhu lonkulu loyi a titshembaka a titwa a nga ri na vutivi naswona a nga faneleki,” ku tsale Dok. David Lewis eka Help Your Child Through School. “Ematshan’wini yo burisana ni vadyondzisi va langutanile tanihi vanhu lavakulu vambirhi, va ri karhi va vulavula hi swiphiqo kumbe swilo leswi va vilerisaka, van’wana va tihundzula vana.”

Entiyisweni, vatswari van’wana va vulavula ni vadyondzisi va vana va vona ntsena loko ku humelela swiphiqo swo karhi leswikulu. Naswona, hakanyingi ku va ku ri mhaka ya ku tisa swivilelo. Kambe, vatswari va nga swi kota, naswona vo tala va swi kota, ku hoxa xandla swi vonaka etimhakeni ta dyondzo ya vana va vona hi ku tirhisana ni vadyondzisi.

Vutihlamuleri bya vutswari byi lava leswaku mi kambisisa naswona mi khumbeka hi leswi n’wana wa n’wina a swi dyondzaka exikolweni. Ha yini swi ri tano? Hikuva vadyondzisi, hi tlhelo ra ntirho wa vona, va tirha tanihi vadyondzisi va mahanyelo eka vana va n’wina. Mimpimanyeto leyi va nga na yona yi khumba vadyondzisiwa va vona, hikuva vana va languta eka vadyondzisi tanihi swikombiso leswi faneleke ku landzeriwa. Leswaku va hetisisa xiphemu xa vona vadyondzisi vo tala va wu tsakela ntirhisano wa vatswari va vadyondzisiwa va vona.

Nhloko yin’wana ya xikolo edzongeni wa Jarimani yi tsalele vatswari yi ku: “Hina vadyondzisi hi xiye leswaku, ku tlula lembe rini na rini leri hundzeke, nhlayo ya vana va hina, ngopfu-ngopfu lava sungulaka xikolo [eJarimani, va ri na tsevu wa malembe], sweswi va lo nyanya ku va swidzidzi naswona a va anakanyeli, entiyisweni a va kurisiwanga kahle. Vo tala a va tshinyeki nikatsongo; a va titwi nandzu; va languta swa vona ntsena ngopfu, a va lavi vanhu; naswona vo swi pfuketana va kariha handle ka xivangelo lexi twalaka, va tlimba ni ku rahetela [van’wana].”

Muleteri loyi u ya emahlweni: “Hambi leswi ku nga hina vadyondzisi hi xanisekaka ngopfu, a hi swi lavi ku rila. Kambe hi fanele hi pfumela leswaku, ku nga khathariseki matshalatshala hinkwawo lama nga kona, xikolo a xi nge swi koti ku kurisa vana xi ri xoxe. Hi rhandza ku mi khutaza n’wina vatswari lava rhandzekaka leswaku n’wina vini mi tiyimisela ku hoxa xandla swinene eku kuriseni ka vana va n’wina naswona mi nga pfumeleli thelevhixini kumbe switarata swi mi endlela xiphemu xa n’wina xa [vutihlamuleri xo] aka vumunhu bya vona, mi va dyondzisa mimpimanyeto ya mahanyelo.”—Xiitaliki i xerhu.

Hambi loko vadyondzisi va endla xikombelo xo tano xa ntirhisano, vatswari vo tala va kokela endzhaku hi tlhelo ro pfuna. “Ku nga ri swona leswaku a va khathali, va khomeke ngopfu kumbe a va titshembi swinene,” ku vula David Lewis, “kambe swi vangiwa hi leswi va tibyeleke leswaku ndlela leyi n’wana a pasaka kahle ha yona exikolweni kumbe a paselaka ehansi ha yona a yi hlangani ni ndlela leyi a kurisiweke ha yona kambe hinkwaswo swi vangiwa hi vuswikoti lebyi a velekiweke na byona.” Kambe mianakanyo leyi yi hoxile swinene.

Tanihi leswi swiphiqo swa le kaya swi nga khumbaka ntirho wa xikolo wa n’wana, kutani vutomi lebyinene bya le kaya byi nga pfuna n’wana leswaku a vuyeriwa swinene exikolweni. “Xiyimo xa le kaya xi ni xandla swinene emhakeni ya ku humelela kumbe ku tsandzeka hi tlhelo ra dyondzo ku tlula leswi endliwaka exikolweni,” nkambisiso wun’wana wa timhaka ta dyondzo wu gimeta hi ndlela yoleyo. Buku leyi nge How to Help Your Child Through School ya pfumela: “Hambi ku ri vatswari lava nga khomeka swinene va fanele ku xiya leswaku langutelo ra vona—ndlela leyi va tsakelaka ni ku nyikela xikhutazo ha yona, ni nseketelo lowu va wu nyikelaka, hambi va ri ekule—swi nga khumba nhluvuko wa n’wana swinene.”

Kutani ke, u nga swi kotisa ku yini ku tirhisana kahle ni vadyondzisi va n’wana wa wena?

Vanani Vayimeri Va Vana Va N’wina

(1) Tsakela swinene leswi n’wana wa wena a swi dyondzaka exikolweni. Nkarhi lowunene wo sungula hi loko n’wana wa wena a sungula ku nghena xikolo. Vana lavatsongo hi ntolovelo va amukela mpfuno wa vatswari ku antswa ku tlula vana va kondlo-a-ndzi-dyi.

Hlaya swin’we ni n’wana wa wena. “Kwalomu ka tiphesente ta 75 ta ku dyondza loku hleriweke,” hi ku ya hi David Lewis, “ku endliwa hi ku hlaya.” Xisweswo u nga endla xiphemu lexikulu eku engeteleni ka nkhuluko wa n’wana wa wena loko a hlaya. Nkambisiso wu ringanyeta leswaku nhluvuko wa vana lava pfuniwaka ku hlaya ekaya hakanyingi wu tlula wa vana lava pfuniwaka hi vadyondzisi lava nga ni vutshila exikolweni.

Hi ku fanana, u nga pfuna n’wana wa wena ku dyondza ku tsala swin’we ni ku endla tinhlayo. “A swi bohi leswaku u va ntlharhi ya tinhlayo leto dzika leswaku u pfuna hi tinhlayo ta le xikolweni xa le hansi,” ku vula mudyondzisi Ted Wragg. I ntiyiso, loko na wena n’wini u lava mpfuno eka leswi, u nga pfumeleli ku pfumala ka wena vutivi ku ku sivela ku va ni ku tsakela swinene leswi n’wana wa wena a swi dyondzaka.

(2) Vonana ni mudyondzisi wa n’wana wa wena mayelana ni leswi dyondziwaka. Hi ku hlaya buku ya vuxokoxoko bya fambiselo ra xikolo, kumisisa leswi n’wana wa wena a nga ta dyondzisiwa swona. Ku endla sweswo va nga si sungula ku dyondza swi ta ku pfuna ku xalamukela lomu ku nga ha vaka ni swiphiqo. Kutani, ku landzela riendzo ro ya eka mudyondzisi mi ya vulavula hi leswi u swi navelaka tanihi mutswari, sweswo swi nga va masungulo ya ntirhisano lowunene. Tirhisa swinene tinhlengeletano leti xikolo xi ti lunghiselelaka leswaku vadyondzisi va tolovelana ni vatswari. Hi masiku lawa ku rhambiwaka vatswari ha wona exikolweni, yana exikolweni u vulavula ni vadyondzisi va n’wana wa wena. Ku hlangana ko tano ku va ka risima swinene, ngopfu-ngopfu loko ku humelela swiphiqo.

(3) Pfuna n’wana wa wena a hlawula leswi a swi lavaka. Tivisisa tidyondzo leti n’wana wa wena a ti lavaka ni leti a nga ti laviki. Vulavula hi tipakani leti nga ta nkoka. Vulavula ni vadyondzisi ku kumisisa leswaku i minhlawulo yihi leyi nga kotekaka. Va swi tiva swiphiqo swihi ni swihi leswi sivelaka nhlawulo wo karhi wa tidyondzo.

Ku chayisana ku nga papalatiwa hi ku vulavurisana kahle. Swikolo swo tala swi kucetela vana lavo tlhariha leswaku va hlongorisa dyondzo ya le henhla. Kambe swichudeni leswi hlawulaka vutirheli bya Vukreste tanihi ntirho-vutomi wa swona, hi ntolovelo swi papalata ku nghenela dyondzo leyi tekaka nkarhi wo leha ya le yunivhesiti. Handle ka sweswo, loko va hlawula dyondzo leyi engetelekeke, va hlawula ku dyondza tidyondzo leti nga ta va pfuna ku tihlayisa. Vadyondzisi lava tinyiketeleke, hi ku hoxisa va nga ha vona onge leswi i ku cukumeta matshalatshala hinkwawo lawa va ma endleke va ringeta ku va dyondzisa. Nhlamuselo ya wena leyinene leyi kombisaka leswaku n’wana wa wena u ta yi kuma dyondzo leyi engetelekeke eka ndlela leyi n’wana wa wena a yi hlawuleke yi ta tiyisekisa vadyondzisi leswaku vatswari va Vakreste va swi lava leswaku vana va vona va ya emahlweni va dyondza.a

Ndlela Yo Fikelela Xikongomelo

U nga papalata ku vilela ni ku karhateka lokukulu mayelana ni dyondzo ya n’wana wa wena hi ku tsundzuka leswaku vuxaka lebyi humelelaka byi akiwa hi ku vulavurisana lokunene.—Hi kombela u vona bokisi leri nga ni xihloko lexi nge “Magoza Ya Ku Vulavurisana Lokunene Exikarhi Ka Mutswari Ni Mudyondzisi.”

Ematshan’wini yo vilela ni ku sola, vana muyimeri wa n’wana wa wena hi ku vonana ni ku tirhisana ni vadyondzisi. Hi ku endla tano, u ta pfuna n’wana wa wena ku vuyeriwa swinene exikolweni.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 10]

Magoza Ya Ku Vulavurisana Lokunene Exikarhi Ka Mutswari Ni Mudyondzisi

1. Tolovelana ni vadyondzisi va n’wana wa wena.

2. Kambisisa timhaka ta wena kahle u nga si endla swivilelo swo karhi.

3. Loko u hlundzukile, rhanga hi ku holanyana u nga si vulavula ni mudyondzisi.

4. Loko u nga si hlangana ni mudyondzisi, tsala swivutiso leswi u lavaka ku swi vutisa, ivi u longoloxa tipakani leti u navelaka ku ti fikelela.

5. Hlamusela xiyimo xa wena hi ndlela leyi twalaka, ivi u tirhisana ni mudyondzisi ku vona leswaku i magoza wahi lama nga endliwaka leswaku ku lulamisiwa swiphiqo swihi na swihi.

6. Anakanya ndlela leyi a wu ta titwa ha yona loko a wu ri mudyondzisi. Tivutise leswi a wu ta swi endla loko u ri exiyin’weni xa yena. Leswi swi ta ku pfuna leswaku u va ni vuyelo lebyinene.

7. Rhiya ndleve naswona u vulavula loko swi fanerile. U nga chavi ku vutisa swivutiso loko swin’wana u nga swi twisisi. Loko u nga twanani ni leswi swi vuriweke, swi boxe ivi hi xichavo u hlamusela xivangelo.

—Swi sekeriwe eka Help Your Child Through School, hi Dok. David Lewis.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Hlaya swin’we ni n’wana wa wena

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Endzela vadyondzisi leswaku mi vulavula hi leswi dyondzisiwaka

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Pfuna n’wana wa wena ku hlawula leswi a swi lavaka