Vaxavi Tivoneleni! Swilo Swa Vukanganyisi Swi Nga Dlaya

VANHU lava nga leteriwangiki, lava nga ehleketeleriki va nga kanganyisiwa. Xikomba-nkarhi lexi tikombaka xi durha lexi xavisiwaka hi muxavisi wa le xitarateni hi nxavo lowutsongo ku tlurisa—xana i xa ntiyiso kumbe i xa vuxisi? Xana u nga xi xava? Jazi ra voya lera manyunyu leri u xaviseriwaka rona ri ri hala ndzeni ka fasitere emovheni—muxavisi u ku tiyisekisa leswaku i voya lebyo durha. Xana ndlela leyi ri kokaka ha yona ni nxavo wa rona lowa mbhukuto swi ta ku humba mano? Xingwavila xa dayimani lexi ambariweke hi wansati loyi a ha ku thariwaka—loyi sweswi a nga riki na mali ni ndhawu yo tshama, loyi a yimeleke xitimela exitichini xa le hansi ka misava xa le New York—u nga tixavela yona hi swimalana switsongo. Xana u nga tibyela leswaku lowu i mbhukuto u nge wu tshiki? Hikuva swivutiso leswi swi vutisiwa eka xihloko lexi vulavulaka hi vukanganyisi naswona hikwalaho ka swiyimo leswi ku vulavuriwaka ha swona, kumbexana u nga hlamula u ku “HAYI MINA!”

Hi swona ke, a hi hundzule tindhawu ni swiyimo ivi hi vona leswaku tinhlamulo ta wena ti ta va tihi. Ku vuriwa yihi hi nkwama wo durha, wa vito leri tivekaka lowu xavisiwaka evhengeleni leri nga enawini ra nhundzu ya nxavo wa le hansi, naswona wu ri hi nxavo wa le hansi lowu kokaka? Whiskey ya vito leri tivekaka leyi xavisiwaka evhengeleni leri nga ekusuhi ra byalwa? Kunene, leswi a swi na nandzu. Nakambe xiya leswi, filimi leyi nga ni vito leri u ri tivaka leyi nga embhukutweni evuxaviselweni bya mirhi kumbe exitolo xo hlantswisa swifaniso. Sweswi u xaviseriwa xikomba-nkarhi lexiya xo durha lexi dyaka magidi ya tirhandi, hi xitolo lexi nga ni ndhuma leyinene, ku nga ri hi muxavisi wa le xitarateni. Nxavo wa kona wu hungutiwe swinene. Loko a wu ri eku laveni ka xikomba-nkarhi xo durha, xana a wu ta xi xava? Kutani ku ni tintanghu leta mavito lama tivekaka leti xavisiwaka hi mali ya le hansi evhengeleni rin’wana leri u byeriweke ha rona hi vanghana. Xana wa tiyiseka leswaku a ko va to fana na tona kambe to chipa?

Enguveni leyi ya vutshila, eswitolo swa swifaniso swa xiyimo xa le henhla swa vutshila, ku ni mimbhukuto yo tala ya fandhisi ya lava va hlengeletaka vutshila lebyo durha. Mutivi un’wana wa vutshila u ri: “Tivonele. Hambi ku ri vativi va vutshila lava nga ni ntokoto wa malembe yo tala va kanganyisiwa. Ni vaxavi va kanganyisiwa. Hambi ku ri valanguteri va timuziyamu.” Xana u ni tihlo lerinene lerova u nga kota ku xiya vutlharhi bya vakanganyisi? Tivonele! Swifaniso leswi hinkwaswo swi nga ha endleka swi ri swa vukanganyisi. Hakanyingi swi tano. Tsundzuka, loko nchumu wo karhi wu nga talanga naswona wu ri wa risima, un’wana u ta ringeta ku wu encenyeta.

Emisaveni hinkwayo, bindzu ra swixavisiwa swa vukanganyisi ri endla 725 wa magidi ya timiliyoni ta tirhandi naswona magazini wa Forbes wu tsale leswi: “Ri kula hi xihatla ku tlula lava ri va kanganyisaka.” Tinsimbhi ta mimovha ta vukanganyisi ti dyele vaendli va mimovha ni vaxavisi va swona va le Amerika $12 wa magidi ya timiliyoni (R43 wa magidi ya timiliyoni) hi lembe yi ri ya xibalo xa misava hinkwayo. Magazini wolowo wu te: “Vumaki bya swo famba bya le United States byi vula leswaku byi nga thola 210 000 wa vanhu lava engetelekeke loko a byo kota ku sivela vaxavisi va tinsimbhi ta vukanganyisi.” Ku vikiwa leswaku kwalomu ka hafu ya tifektri ta vukanganyisi ti kun’wana ehandle ka United States—kahle-kahle ti hinkwako-nkwako.

Swilo Swa Vukanganyisi Leswi Nga Dlayaka

Mixaka yin’wana ya swilo swa vukanganyisi a yi na khombo nikatsongo. Swikhweketo, mabawuti, ni swikurufu leswi singiriweke ematikweni mambe swi endla 87 wa tiphesente ta $6 wa magidi ya timiliyoni (R22 wa magidi ya timiliyoni) ta bindzu ra le United States. Hambiswiritano, vumbhoni bya namuntlha byi boxa leswaku 62 wa tiphesente wa swikhweketo hinkwaswo swi lo thyiwa mavito lama nga kona kumbe swi gandliwa switempe leswi nga riki enawini swo komba nkoka wa swona. Xiviko xa 1990 xa General Accounting Office (GAO) xi kume leswaku etindhawini ta kwalomu ka 72 ta le Amerika “ta vumaki bya nyutliya a ku tirhisiwe swikhweketo leswi nga fanelangiki, swin’wana swi tirhisiwe etindhawini leti faneleke ku pfala vuhlayiselo bya tikhemikhali loko ko tshika ku ve ni mhangu ya nyutliya. GAO yi ri, xiphiqo xo ya xi andza. . . . Mpimo wa xiphiqo lexi, ntsengo wa vahakeri va xibalo kumbe makhombo lama nga vaka kona hikwalaho ko tirhisa swixavisiwa leswi [swa xiyimo xa le hansi] a ya tiveki,” ku vike Forbes.

Mabawuti ya nsimbhi, lama ntamu wa wona wu nga ringanelangiki ntirho lowu ya tirhiseriwaka wona, ya endliwile ivi ya ngungumerisiwa ya ya eUnited States hi timbabva leti ti nga ni mintwanano ya mabindzu. Hi ku ya hi American Way, “Swi nga vangela leswaku miako ya tihofisi, vumaki bya swibuluki, mabuloho ni switirho swa nyimpi swi va ni khombo.”

Ku soriwe swivindzi swa tibiriki swa vukanganyisi eka bazi leri weke le Canada malembe ma nga ri mangani lama hundzeke leri dlayeke 15 wa vanhu. Ku vikiwa leswaku tinsimbhi ta vukanganyisi ti kumeke ni le tindhawini leti nga ehleketeleriwiki tanihi le ka swihaha-mpfhuka swa nyimpi ni le ka xibamubamu xa le United States. Mulavisisi un’wana wa swa vukanganyisi la dumeke u te: “Vaxavi lava tolovelekeke a va na mhaka ngopfu loko u vulavula hi xikomba-nkarhi xa Cartier kumbe xa Rolex ya vukanganyisi, kambe loko rihanyo ni vuhlayiseki bya wena swi ri ekhombyeni va khumbeka.”

Enxaxamelweni wa swilo swa vukanganyisi leswi nga ha vaka ni khombo ku kumeka ni swipfuneta mabelo ya mbilu leswi xaviseriweke 266 wa swibhedlhele swa le United States; tiphilisi to lawula mbeleko ta vukanganyisi leti xavisiweke eAmerika hi 1984; ni swidlaya-mfurhe leswi taleriweke hi choko, leswi dlayeke swimilana swa kofi swa le Kenya hi 1979. Ku ni mirhi yo tala ya vukanganyisi leyi nga dlayaka vaxavi. Mafu lama vangiwaka hi mirhi ya vukanganyisi emisaveni ma nga va ma tele ku tlurisa.

Vanhu va ya va karhateka swinene hi switirho swa gezi swa vukanganyisi leswi tirhisiwaka ekaya. American Way yi vikile: “Swin’wana swa swixavisiwa leswi swi ni mavito ya ku tithyela kumbe swigandlo swa mpfumelelo swo kota swa Underwriters Laboratory.” Munjiniyara un’wana wa vuhlayiseki u te: “Kambe a swi endliwanga hi ku landza mimpimanyeto ya vuhlayiseki lebyi lavekaka nikatsongo, eku heteleleni swi ta buluka, swi hisa tiyindlu swi endla ni leswaku tintambhu hinkwato ta gezi ti va ni khombo.”

Le United States ni le Yuropa, lava mintlawa ya swihaha-mpfhuka na vona swi va tseme nhlana hi ndlela leyi fanaka. Hi xikombiso, eJarimani, va ta vutleketli bya le moyeni va kume tinsimbhi ta njhini ni ta tibiriki ta vukanganyisi exihaha-mpfhukeni xa vona. Un’wana wa vatirheli va vutleketli u te, minkambisiso yi karhi ya “endliwa le Yuropa, Canada ni le United Kingdom, laha ku soriwaka leswaku i tinsimbhi leti nga pasisiwangiki (swikurufu swa xipelupelu xa le ncileni) leti hoxeke xandla eka xihaha-mpfhuka-phatsa lexa ha ku waka xi hela sweswinyana. Flight Safety Digest yi vike leswi: “Vatirhi va kume tinsimbhi to tala ta vukanganyisi ta njhini ya xihaha-mpfhuka, tinsimbhi ta tibiriki, mabawuti ni swikhweketo swa xiyimo xa le hansi, tinsimbhi leti hoxeke ta le thangini ra mafurha ni leti ti xi hahisaka, switirho leswi nga pasisiwangiki laha ku tshamaka muhahisi wa xihaha-mpfhuka ni swiphemu swa khomphyutara yo hahisa leswi swi nga swona swa nkoka swinene eka vuhlayiseki bya ku haha ka xona.”

Hi 1989 xihaha-mpfhuka lexi nga ni mpfumelelo lexi nga endleleni yo ya eJarimani xi suka eNorway xikan’we-kan’we xi sungule ku kongoma ehansi xi suka empfhukeni lowu endlaka 6600 wa timitara ku suka ehansi. Xiphemu xa ncila xi tsemekile, ivi xihaha-mpfhuka xi kongoma ehansi hi ku hatlisa lerova timpapa hatimbirhi ti tlupuka. Vanhu hinkwavo va 55 lava a va ri endzeni va file. Endzhaku ko heta malembe manharhu ya nkambisiso, vativi va ta ntleketlo wa leswo haha va le Norway va kume leswaku ku wa loku ku vangiwe hi mabawuti lama hoxeke, lama vitaniwaka swikhweketo swo goga, lama a ma khomanise xiphemu xa le ncileni ni miri. Nkambisiso wa ntamu wa wona wu kombe leswaku mabawuti lama a ma endliwe hi nsimbhi yin’wana leyi nga tiyangiki niswitsongo lerova yi nga kota ku tiyisela ku pewuka ka matimba loko xi ri eku haheni. Swikhweketo leswi swo goga leswi swi hoxeke a swi ri swa vukanganyisi—rito leri vativi va nhlayiseko wa leswi hahaka va ri toloveleke swinene hinkwako-nkwako, hikuva vukanganyisi i xiphiqo lexikulu lexi xungetaka vutomi bya vatirhi va le xihaha-mpfhukeni ni bya vakhandziyi.

Loko thelevhixini ya le tikweni yi vulavurisane ni mukamberi-nkulu wa Ndzawulo ya Vutleketi eUnited States, u te: “Tindhawu hinkwato ta vutleketli bya swa le moyeni byi kume tinsimbhi ta vukanganyisi. Ti kona hinkwako. Hinkwako va ni xiphiqo lexi.” U engeterile, vumaki bya pfumela, “leswaku byi na kwalomu ka tinsimbhi leti nga tirhisekiki leti nga endlaka magidi mambirhi kumbe manharhu ya timiliyoni ta tidolara [R7 ku ya ka R11 wa magidi ya timiliyoni].”

Eka wona mbulavurisano lowu, un’wana wa ta vuhlayiseki bya leswi hahaka, loyi a tsundzuxeke FBI hi tlhelo ra maendlelo yo karhi ya vulavisisi bya le xihundleni mayelana ni tinsimbhi ta vukanganyisi, u tsundzuxe hi leswaku tinsimbhi ta vukanganyisi ti ni khombo ra xiviri. U te: “Ndzi anakanya leswaku kahle-kahle hikwalaho ka tona, enkarhini wun’wana ku nga ri khale hi langutele mhangu leyikulu ya xihaha-mpfhuka.”

Siku ra vukarhi ri le kusuhi eka lava hikwalaho ka makwanga va rhangisaka ku navela ka vona ka vutianakanyi emahlweni va rivala hi vutomi bya van’wana. Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke ri swi veka erivaleni leswaku vanhu va makwanga va nga ka va nga dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu.—1 Vakorinto 6:9-10.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Swiambalo, swin’wetsin’wetsi, swifaniso, mirhi, tinsimbhi ta swihaha-mpfhuka—xin’wana ni xin’wana lexi nga ni mali xi laviwa ngopfu hi vaendli va swilo swa vukanganyisi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Tinsimbhi ta vukanganyisi ta njhini, mabawuti lama hoxeke, tinsimbhi ta laha muhahisi a tshamaka kona, tinsimbhi ta tikhomphyutara, ni tinsimbhi tin’wana ta vukanganyisi ti vangele ku wa ka swihaha-mpfhuka loku dlayeke vanhu