Xana “Moya Wa Ku Dlaya” Wu Ndlandlamuka Njhani?

“Ku ni tikhilomitara ta magidi exikarhi ka vana lava tshikilelekeke lava nga vahlapfa lava humaka eKosovo ni vana va le Amerika lava hanyaka endhawini leyi nga ni madzolonga ni le hansi ka swiyimo swin’wana swo vava, kambe swi nga ha endleka ku nga ri na ku hambana lokukulu eka ndlela leyi va tshikilelekeke ha yona emintlhavekweni.”—Marc Kaufman, The Washington Post.

Ku nga khathariseki leswaku ha swi lava kumbe e-e, ku fa ka hi khumba hinkwerhu ka hina hi ndlela yo karhi. Leswi i ntiyiso ku nga khathariseki leswaku hi tshama kwihi—ku nga ha va etikweni leri hlaseriweke hi madzolonga kumbe etikweni leri nga ni ku rhula.

NAMUNTLHA “moya wa ku dlaya” wu vonaka hi ku va ni gome ngopfu, ku vaviseka, ku godzomberiwa hi swidzidzirisi, ku humesa makhwiri, ku hanya hi ndlela leyi munhu a onhaka vutomi byakwe, ku tidlaya ni ku dlaya ntshungu wa vanhu. Profesa Michael Kearl, wa Ndzawulo ya Dyondzo ya Ntshamisano ni Ndhavuko wa Vanhu wa le Yunivhesiti ya Trinity eSan Antonio, le Texas, eU.S.A., u hlamusele leswi malunghana ni mhaka leyi ya rifu: “Ku sukela eku heleni ka lembe-xidzana ra hina ra vu-20 [1999], hi kuma leswaku . . . rifu hi rona leri ngopfu-ngopfu ri xaxisaka vun’we bya vanhu. Rifu hi yona mhaka-nkulu leyi ku vulavuriwaka hi yona evukhongerini bya hina, eka tifilosofi, eka tidyondzo ta politiki, ta ntivo-vuxongi ni le ka thekinoloji ya swa vutshunguri. Ri susumetela vanhu leswaku va xava maphepha-hungu ni mindzindza-khombo, ri endla leswaku minongonoko ya thelevhixini ya hina yi va ni matimba, hambi . . . ku ri tifeme ta hina.” A hi kambisiseni swikombiso swin’wana leswi kombaka ndlela leyi xiphiqo lexi vuriwaka mboyamelo wa ku dlaya xi vonakaka ha yona eminkarhini ya hina.

Ku Xavisiwa Ka Matlhari

“Moya wa ku dlaya” wu vonaka siku ni siku hi ku xavisiwa ka matlhari. Matlhari ma tirhisiwa ku dlaya masocha, kambe hakanyingi ma dlaya vaaka-tiko, ku katsa ni vavasati ni vana lava nga riki na nandzu. Etinyimpini, ku nga khathariseki leswaku i tinyimpi ta tiko kumbe hi tin’wana, minkarhi hinkwayo vutomi byi tekiwa byi nga ri bya nkoka. Kulu a yi durhi!

Ku kumeka ka matlhari hi ku olova ematikweni man’wana ku vange ku engeteleka ka ku fa ka vanhu swin’we ni mintlawa ya vanhu. Endzhaku ka khombo ra ku duvula leri veke kona le Littleton, eColorado, vanhu va sungule ku vilela hi ku tala ka matlhari lama xavisiwaka nileswi vana va ma kumaka hi ku olova. Nhlayo ya vana lava faka hi ndlela ya madzolonga eUnited States ya chavisa—hi ku ya hi magazini wa Newsweek, ku dlayiwa kwalomu ka 40 hi vhiki. Eka nhlayo leyi, kwalomu ka 90 wa tiphesente vo duvuriwa. Leswi swi vula leswaku lembe ni lembe ku dlayiwa vanhu va 150 hi mukhuva lowu tirhisiweke eLittleton!

Vuhungasi

Rifu ri hlamuseriwa hi mukhuva lowu humeke endleleni eka tifilimi. Hi xikombiso, u nga ha kuma leswaku filimi yoleyo yi endleriwe ku bumabumela mahanyelo yo biha, madzolonga, ku ngungumerisiwa ka swidzidzirisi kumbe vugevenga lebyi hlelekeke kutani yi endla onge vutomi ni misinya ya milawu ya mahanyelo a hi swa nkoka. Ku ni tifilimi tin’wana leti ti endlaka ku dlaya ku vonakala ku tsakisa—ti kombisa ntsheketo wa leswaku byi kona vutomi endzhaku ka rifu ni ku vuya ka mufi a ta endzela van’wana—ti endla rifu ri vonaka ri nga ri nchumu.

Swi tano ni hi minongonoko yin’wana ya thelevhixini ni vuyimbeleri. Hi ku ya hi swiviko swa mahungu, vantshwa lava dlayeke vanhu eLittleton a va rhandza ngopfu xiyimbeleri xa rhok, lexi a xi dume hi “vusodoma, swifaniso swa vusathana,” ni tinsimu leti “vulavulaka hi vuxandzuki ni rifu.”

EUnited States, yi tlhele yi kamberiwa hi vuntshwa ndlela leyi minongonoko ya thelevhixini yi hleriweke ha yona hi xikongomelo xo sirhelela vantshwa leswaku va nga voni swilo leswi nga khumbaka mahanyelo ya vona. Sweswo a swi pfunanga nchumu. Jonathan Alter, loko a tsala eka Newsweek, u vule leswaku swi “nga ha endla leswaku vana va tshwekatshwekela ku languta leswi va arisiwaka ku swi languta.” U vule leswaku hi xikongomelo xo endla leswaku lava va byarhaka vutihlamuleri va khomiwa hi tingana ni ku hunguta madzolonga eka vuhaxi, Muungameri Clinton u ta boheka “ku ma tivisa erivaleni mavito ya tikhampani hinkwato letikulu (ni vafambisi va tona lavakulu)” leti endlaka tifilimi leti nga ni madzolonga ti tlhela ti rhekhoda ‘vuyimbeleri lebyi thyakeke bya rhep’ naswona ti endlaka ni mintlango ya khompyuta leyi endlaka leswaku vana va “‘tlanga’ hi ku dlaya vanhu.”

Ku Dlaya Eka Mintlango Ya Vhidiyo Ni Le Ka Internet

Ebukwini yakwe leyi nge The Deathmatch Manifesto, Robert Waring u kambisise ku rhandziwa ka mintlango leyi vuriwaka mintlango ya ku dlaya exikarhi ka vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi.a Nkul. Waring u kholwa leswaku ku ni vaendli va mintlango vo tala lava nga tiviwiki lava endlaka mintlango leyi. Mintlango leyi ya va khumba vanhu, a yi va dyondzisi nchumu lowu pfunaka, kambe yi va dyondzisa ku dlaya. Waring u ri: “Ku tlanga ni munhu hambi a ri etikweni rihi, naswona u ringeta ku kombisa leswaku u ni matimba ku n’wi tlula, swi ku khumba ngopfu. Mintlango yo tano yi nga ku humba mano hi ku olova.” Vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi va yi rhandza mintlango yo tano yo halata ngati. Van’wana, loko va nga ri na yona Internet, va xava mintlango ya vhidiyo leyi va yi tlangaka eka thelevhixini ekaya. Van’wana va tala ku ya etindhawini ta mani na mani laha ku lombisiwaka michini ya vhidiyo kutani va ‘tlanga’ hi ku lwela ku dlayana ni vanhu van’wana.

Hambileswi mintlango ya ku “tlanga hi ku dlaya” yi nyikiwaka vanhu hi ku ya hi malembe ya mutlangi, kambe ntiyiso wa kona hileswaku a swi landzeriwi hi ku helela. Eddie la nga ni malembe ya 14 wa le United States u te: “Vanhu va tala ku ku byela leswaku wa ha ri ntsongo, kambe a va ku siveli ku xava [ntlango] wolowo.” U rhandza ntlango wa ku duvulana. Hambileswi vatswari vakwe va swi tivaka leswi naswona va nga swi tsakeriki, kambe a va tali ku n’wi veka tihlo leswaku a nga tlangi ntlango wolowo. Muntshwa un’wana la nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi u fikelele xiboho lexi: “Xitukulwana xa hina xi rhandza madzolonga ku tlula switukulwana hinkwaswo. Vatswari a hi vona va kurisaka vana, kambe va kurisiwa hi ti-TV, naswona tithelevhixini ti kombisa vana mintlango leyi nga ni madzolonga.” John Leland, loko a tsala eka Newsweek, u te: “Leswi vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi lava fikaka eka 11 wa timiliyoni se va nga ni Internet [eUnited States], vana se va heta malembe ya vona yo tala ya kondlo-a-ndzi-dyi va nga ri na vatswari.”

Mahanyelo Lama Yisaka Eku Feni

Ku vuriwa yini hi vutomi lebyi nga fambisaniki ni “mintlango ya ku dlaya” ni tifilimi leti nga ni madzolonga? Hambileswi evuton’wini bya xiviri hi nga bohekiki ku lwa ni swidachana, kambe ndlela leyi vanhu vo tala va hanyaka ha yona yi katsa mahanyelo ya ku tidlaya. Hi xikombiso, ku nga khathariseki nkucetelo wa ndyangu, switsundzuxo swa vativi va rihanyo ni swa valawuri van’wana malunghana ni ku dzaha ni ku tirhisa swidzidzirisi, kambe mikhuva leyi yi ya emahlweni yi andza. Eswiyin’weni swo tala, yi endla leswaku munhu a hatla a fa. Vini va mabindzu lamakulu ni vangungumerisi va swidzidzirisi va ya emahlweni va kurisa bindzu ra vona hi ku dyelela vanhu lava karhatekeke, lava heleriweke hi ntshembo naswona va pfumalaka hi tlhelo ra moya.

I Mani La Kucetelaka Swilo Leswi Hinkwaswo?

Xana Bibele yi vulavula hi rifu tanihi nchumu lowu faneleke wa ku titsakisa ha wona? Xana mahanyelo lama nga vangaka rifu ma fanerile? Doo! Rifu i “nala” eka Vakreste va ntiyiso, vo fana na muapostola Pawulo. (1 Vakorinto 15:26) Vakreste a va languti ku fa tanihi nchumu lowu tsakisaka ni wa ku hungasa ha wona, kambe tanihi nchumu lowu nga riki wa ntumbuluko, lowu vangiweke hi xidyoho ni ku xandzukela Xikwembu. (Varhoma 5:12; 6:23) Rifu a ri nga ri xiphemu xa xikongomelo xa Xikwembu eka vanhu.

Ku vuriwa leswaku Sathana hi yena la “nga ni tindlela to vanga rifu.” U vuriwa “mudlayi,” ku nga ri swona leswaku u dlaya hi ku kongoma, kambe u swi endla hi ku tirhisa tindlela ta vuxisi, hi ku kanganyisa vanhu va wela exidyohweni, hi ku kucetela mahanyelo lama vangaka ku onhaka ni rifu ni hi ku byala langutelo ra ku dlaya emiehleketweni ni le timbilwini ta vavanuna, vavasati hambi ku ri ni le ka vana. (Vaheveru 2:14, 15; Yohane 8:44; 2 Vakorinto 11:3; Yakobo 4:1, 2) Kambe, ha yini ku hlaseriwa ngopfu vana? I yini lexi hi nga xi endlaka leswaku hi va pfuna?

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

“Xitukulwana xa hina xi rhandza madzolonga ku tlula switukulwana hinkwaswo”