Vuhlonga—Ntungu Lowu Wu Ya eMahlweni
XANA vuhlonga byi herile? Vanhu vo tala va nga ha ehleketa tano. Rito leri ri hi tsundzuxa swiendlo leswi chavisaka swa tihanyi ni ntshikilelo. Kambe, hi ku ya hi langutelo ra vanhu vo tala, namuntlha swiendlo sweswo a swa ha ri kona. Hi xikombiso, van’wana va ehleketa hi swikepe leswi a swi endliwe hi mintsandza eka malembe-xidzana lama hundzeke, leswi a swi lo mphaa, hi vanhu lava a va nga tikoti hi ku chava, va lo mpyii, hi thyaka.
Phela, namuntlha a wu nge he swi voni swikepe swo tano leswi rhwaleke mahlonga, naswona milawu ya matiko hinkwawo yi byi yirisile vuhlonga byo tano. Kambe, vuhlonga bya ha ri kona. Tinhlengeletano ta timfanelo ta vanhu leti Lwisanaka Ni Vuhlonga eMisaveni Hinkwayo ti vula leswaku ka ha ri ni vanhu lava ringanaka 200 wa timiliyoni lava hanyaka ehansi ka vuhlonga byo karhi. Va tirha ehansi ka swiyimo swo biha ku tlula leswiya mahlonga ya khale a ma tirha ehansi ka swona. Entiyisweni, vakambisisi van’wana va gimeta hi ku vula leswaku “vanhu vo tala va le vuhlongeni namuntlha ku tlula nkarhi wihi ni wihi lowu hundzeke.”
Timhaka leti khumbaka mahlonga ya manguva lawa ti tsema nhlana. Kanji,a la nga ni malembe ya khume ntsena, siku ni siku u risa tihomu ta vini va yena lava tshamelaka ku n’wi fumbutela. U ri: “Loko ndzi ri ni nkateko, ndzi kuma xinkwa xa khale, loko ndzi nga xi kumanga, ra pela ndzi nga nantswanga nchumu. A ndzi si tshama ndzi hola entirhweni lowu ndzi wu endlaka hikuva ndzi hlonga, hi vona va ndzi lawulaka. . . . Vana lava ringanaka na mina va tlanga ni vana van’wana, swa antswa ndzi fa ku ri ni ku hanya vutomi byo tikisa xileswi.”
Ku fana na Kanji, hakanyingi mahlonga ya namuntlha i vana kumbe vavasati. Va sindzisiwa ku endla timete, ku aka mapato, ku tshovela mova kumbe ku tirha tanihi tinghwavava. Naswona va nga ha xavisiwa hi mali leyi nga nyawuriki, leyi ringanaka R120. Vana van’wana va xavisiwa hi vatswari va vona leswaku va ya va mahlonga, hi xikongomelo xo kuma mali yo hakela swikweleti leswikulu leswi vatswari lava va tingheniseke eka swona.
Xana swa ku nyenyetsa swiviko leswi? A swi nyenyetsi wena ntsena. Mutsari Kevin Bales, ebukwini yakwe leyi nge Disposable People, u ri: “Vuhlonga i ndzhukano. A hi ku hanya hi nyuku wa munhu un’wana ntsena; kambe i ku n’wi dyelela vutomi byakwe hinkwabyo.” Leswi munhu a khomeke munhu un’wana hi ndlela ya tihanyi, xana xi kona xivangelo xo kholwa leswaku ntungu lowu wa vuhlonga wu ta kala wu hela? Entiyisweni, xivutiso lexi xi kongomisiwe eka wena.
Hilaha hi nga ta vona hakona, ku ni vuhlonga bya mixaka yo hambana-hambana. Byi ta hi tindlela to hambana-hambana swinene, tin’wana ta tona, ti khumba vanhu hinkwavo. Xisweswo, hinkwerhu hi fanele hi tiva loko ntshunxeko wa ntiyiso wu ta kala wu va kona kumbe wu nga vi kona. Kambe a hi rhangeni hi kambisisa hi ku komisa, ndlela leyi vanhu va endliweke mahlonga ha yona enkarhini lowu hundzeke.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a A hi vito rakwe ra ntiyiso.
[Swifaniso leswi nga eka tluka 19]
I khale vavasati ni vana lava nga evusiwaneni va xavisiwa tanihi mahlonga
[Swihlovo Swa Kona]
Top photo: UN PHOTO 148000/Jean Pierre Laffont
U.S. National Archives photo