Vantshwa Va Vutisa . . .

Xana Ndzi Fanele Ndzi Va Ni Selfoni?

“Ndzi titwa ndzi nga sirhelelekanga naswona ndzi nyangatsekile loko ndzi nga ri na yona selfoni.”—Akiko.a

TISELFONI se ti kumeka hi vunyingi ematikweni yo tala, vanhu va ti rhandza. Naswona ta pfuna. Vanghana ni vatswari va wena va nga ku bela riqingho hambi u ri kwihi—na wena u nga endla leswi fanaka. Wa swi kota ku rhumela rungula ro koma hi tiselfoni tin’wana, ku nga “ndlela ya manguva lawa ya ku pfuna vantshwa leswaku va rhumelana marungula, tanihi leswi va swi rhandzaka,” hi ku vula ka The Times ya le London. Ku ni tiselfoni tin’wana leti swi kotaka ku nghena eka Internet ni le ka E-mail.

Swi nga ha endleka ana se u na yona kumbe u kunguhata ku va na yona. Ku nga khathariseki leswaku u le ka xiyimo xihi, u nga rivali leswaku xiyimo xin’wana ni xin’wana xi nga ha tisa leswinene ni leswo biha. Ni selfoni yi nga ha pfuna hi tindlela tin’wana. Kambe, u nga rivali leswaku yi nga ha ku vavisa hi ndlela yin’wana, hambiloko wo xava selfoni, loko u swi tiva kahle leswaku ku ni laha yi nga ku vavisaka kona swi ta ku pfuna leswaku u yi tirhisa hi vutlhari.

“Hlayela Ntsengo”

Yesu u vule nsinya wa nawu wa leswaku munhu u fanele a “hlayela ntsengo” a nga si sungula ntirho lowukulu. (Luka 14:28) Xana nsinya wolowo wa nawu wu nga tirhisiwa eka tiselfoni? Kunene wu nga tirhisiwa. Kutani, swi nga ha endleka swi chipe ngopfu kumbe swi ri mahala ku kuma selfoni. Hambiswiritano, hilaha Henna la nga ni malembe ya 17 a swi tshubuleke hakona, “swi durha ngopfu ku ba riqingho.” Nakambe u nga ha tikuma u boheka ku fonela tinomboro to karhi leswaku ntsena u kuma rungula leri entiyisweni u nga ri laviki kumbe u boheka ku xava selfoni yo durha swinene. Hikwalaho, Hiroshi u ri: “Ndzi kume ntirho wa xinkarhana leswaku ndzi kuma mali yo xava selfoni leyi ha ku humaka lembe rin’wana ni rin’wana.” Vantshwa vo tala va endla tano.b

Hambiloko vatswari va wena va pfumela ku ku hakelela riqingho, kambe i swa nkoka ku tiva leswaku swi durha njhani. Mutirheli la nga Mukreste la endlaka ntirho wa ku famba-famba eJapani u ri: “Vamanana van’wana va endla mintirho yin’wana ya le tlhelo leswaku va hakela mali leyi vana va vona va yi tirhisaka eka tiselfoni, leti kahle-kahle ti nga riki xilaveko.” Kunene a wu nge lavi ku tikisela vatswari va wena hi ndlela yoleyo!

“Yi Dya Nkarhi”

Vo tala lava yi tirhisaka hi vukheta eku sunguleni, va kuma leswaku hi ku famba ka nkarhi yi va dyela nkarhi—naswona yi dya nkarhi wa swilo swin’wana swa nkoka ngopfu. Mika a a tala ku hungasa ni ndyangu wa ka vona hi nkarhi wa swakudya. U ri: “Sweswi loko hi heta ku dya, un’wana ni un’wana u nghena ekamareni ra yena ni [selfoni] yakwe.”

The Guardian ya le London yi ri: “Vantshwa vo tala lava nga emalembeni ya le xikarhi ka 16 na 20 va rhandza ngopfu ku rhumela rungula hi selfoni ku ri ni ku tirhisa tindlela tin’wana ta ku tsala.” Ku rhumela rungula hi selfoni a swi durhi ku fana ni ku ba riqingho, kambe swi dya nkarhi ku ri tsala. Mieko u ri: “Loko munhu a ndzi rhumela rungula a ku ‘u etlela kahle,’ ndzi hlamula ndzi ku ‘na wena u etlela kahle.’ Ku ta hela awara hi ri karhi hi rhumelana marungula. Leswi hi vulavulaka ha swona swi va swi hume endleleni.”

Vanhu vo tala lava tirhisaka tiselfoni va nga sala va hlamele loko vo tshama ehansi va hlayela nkarhi lowu va wu hetaka eka tona hi n’hweti. Teija, la nga ni malembe ya 19 u ri: “Eka vanhu vo tala, selfoni yi dya nkarhi ematshan’weni ya leswaku yi wu hlayisa.” Hambiloko swiyimo swa wena swi ku boha leswaku u va na yona, i swa nkoka ku xiya nkarhi lowu u wu hetaka u ri karhi u yi tirhisa.

Marja, nhwanyana la ha riki muntshwa la nga Mukreste u ri: “Etinhlengeletanweni ta Vukreste, vantshwa vo tala va rhumelela van’wana marungula lama nga riki ya nkoka. I nchumu lowu tolovelekeke!” Sweswo swi xiyiwile niloko vantshwa va ri evutirhelini bya Vukreste. Bibele yi tsundzuxa Vakreste leswaku va tixavela nkarhi wo endla mintirho ya swilo swa moya. (Vaefesa 5:16) A swi tsakisi loko nkarhi wolowo wa risima wu dyiwa hi mabulo eka selfoni!

Mabulo Ya Le Xihundleni

Marie u boxa khombo rin’wana: “Tanihi leswi riqingho ra kona ri fikelaka eka wena hi ku kongoma, ku nga ri ekaya, ku ni khombo ra leswaku vatswari va nga swi tivi leswaku vana va vona va vulavula na vamani kumbe va nga swi tivi leswaku vana va vona va le ku tirhiseni ka riqingho kumbe e-e.” Xisweswo vafana ni vanhwanyana va tirhisa selfoni ku endla xinghana xa le xihundleni. Van’wana va ntshunxeke ngopfu, va vulavula swilo leswi a va nga ta swi vulavula loko va ri exikarhi ka vanhu van’wana. Njhani?

The Daily Telegraph ya le London yi ri: “Phela loko [vantshwa] va rhumela rungula hi selfoni, a nga kona la nga swi tivaka.” Loko u nga n’wi voni kumbe u nga ri twi rito ra munhu loyi u n’wi tsalelaka rungula, swi nga ha va ni vuyelo byo karhi eka wena. Timo u ri: “Van’wana va ehleketa leswaku rungula ra selfoni a ri yi khumbi mintlhaveko. Van’wana va nga ha tsala rungula leri a va nga ta va ni xivindzi xa ku ri vula loko va langutane ni munhu yoloye.”

Loko Keiko, nhwanyana la nga Mukreste wa malembe ya 17, a sungula ku tirhisa selfoni, u nyike vanghana vakwe vo tala nomboro ya yena. Ku nga ri khale, u sungule ku tsalelana rungula ni mufana un’wana evandlheni, siku ni siku. Keiko u ri: “Eku sunguleni a hi bula hi leti ni letiya, kambe hi ku famba ka nkarhi hi sungule ku bula hi swiphiqo swa hina. Tiselfoni ti endle leswaku hi hanya vutomi lebyi tiviwaka hi hina ntsena.”

Nkateko wa kona, vatswari vakwe ni vakulu lava nga Vakreste va n’wi pfunile swilo swi nga si biha ngopfu. Sweswi u ri: “Hambileswi vatswari va mina va ndzi kokeke ndleve va nga si ndzi nyika selfoni leswaku ndzi nga rhumelani rungula ni majaha, a ndzi n’wi rhumela siku rin’wana ni rin’wana. A ndzi yi tirhisanga kahle selfoni.”c

Bibele yi hi tsundzuxa leswaku hi ‘hlayisa ripfalo lerinene.’ (1 Petro 3:16) Sweswo swi vula leswaku loko u tirhisa selfoni, hilaha Koichi a vulaka hakona, u fanele ku tiyiseka leswaku “a wu endli nchumu lexi nga ku khomisaka tingana,” hambiloko munhu un’wana o vona leswi u swi tsaleke kumbe a ku yingisela. Tsundzuka leswaku Tata wa hina wa le tilweni u vona swihundla hinkwaswo. Bibele yi ri: “A xi kona xivumbiwa lexi nga vonakiki emahlweni ka [Xikwembu], kambe swilo hinkwaswo swi lo dla, swi paluxeka erivaleni ematihlweni ya loyi hi nga ta tihlamulela eka yena.” (Vaheveru 4:13) Kutani, ha yini u va ni vuxaka bya le xihundleni?

Tivekele Swipimelo

Loko u lava ku va ni selfoni, ha yini u nga rhangi u kambisisa xiyimo xa wena hi vukheta ku vona loko u yi lava hakunene? Bula ni vatswari va wena hi mhaka leyi. Van’wana va titwa ku fana ni muntshwa la vuriwaka Jenna, la nge: “Ku va ni selfoni i vutihlamuleri lebyikulu lebyi vantshwa vo tala va nga taka va nga swi koti ku byi byarha.”

Hambiloko u endla xiboho xa ku va na yona, i swa nkoka ku yi lawula. Njhani? Tivekele swipimelo leswinene. Hi xikombiso, u nga swi tirhisi hinkwaswo swilo leswi yi tirhisiwaka eka swona kumbe hunguta nkarhi ni mali leyi u yi tirhisaka eka selfoni. Leswi tikhampani to tala ta tiselfoni ti kotaka ku rhumela phepha ra xikweleti lexi u faneleke u xi hakela hileswi u tirhiseke selfoni, swi nga ha va swinene leswaku nkarhi ni nkarhi u tshama ehansi ni vatswari va wena mi bula ha swona. Van’wana va kuma swi pfuna ku tirhisa selfoni leyi u hakelaka ka ha ri emahlweni.

Nakambe, kunguhata leswaku u ta ti hlamula rini tiqingho ni marungula lama u rhumeriweke wona ni ndlela leyi u nga ta hlamula ha yona. Tivekele milawu leyinene leyi nga ta ku kongomisa. Shinji wa hlamusela: “Marungula lama ndzi rhumeriweke wona ndzi ma kamba kan’we hi siku naswona hi ntolovelo ndzi hlamula lawa ma nga ya nkoka. Hikwalaho ka sweswo vanghana va mina va tshike ku ndzi rhumela marungula lama nga pfuniki nchumu. Loko ku ri ni nchumu wa xihatla va ta ndzi bela riqingho.” Xa nkoka swinene, hlawula vanhu lava u burisanaka na vona. U nga nyiki un’wana ni un’wana nomboro ya riqingho ra wena. Landzela nkongomiso lowu u wu tirhisaka nkarhi hinkwawo loko u hlawula vanghana lavanene.—1 Vakorinto 15:33.

Bibele yi ri: “Xin’wana ni xin’wana xi ni nkarhi wa xona lowu vekiweke, . . . nkarhi wa ku miyela ni nkarhi wa ku vulavula.” (Eklesiasta 3:1, 7) Swi le rivaleni leswaku ku ni nkarhi wa leswaku tiselfoni ti “miyela” na tona. Minhlangano ni vutirheli bya hina bya Vukreste i ‘nkarhi lowu vekiweke’ wa leswaku hi gandzela Xikwembu, ku nga ri wa ku tirhisa tiselfoni. Hakanyingi vafambisi va switolo swa swakudya ni va tiholo ta mintlango va kombela vanhu leswaku va nga ti tirhisi tiselfoni ta vona loko va ri kwalaho. Ha swi xixima swikombelo sweswo. Kunene hi fanele hi yi xixima ni Hosi ya vulawuri hinkwabyo!

Vanhu vo tala va ti tima tiselfoni ta vona loko va nga rindzelanga riqingho ra nkoka kumbe va endla leswaku ti twiwa hi vona ntsena loko va endla mintirho ya nkoka. Van’wana a va ti khomi tiselfoni ta vona loko ku nga ri na xilaveko. Phela, rungula rin’wana ri nga hlamuriwa endzhaku ka nkarhi!

Loko u endla xiboho xa ku va ni selfoni, tiyiseka leswaku hi wena u nga ta yi lawula, ku nga vi yona yi lawulaka wena. Swi le rivaleni leswaku u fanele u tshama u xalamukile naswona u swi tiva swilo leswi nga swa nkoka evuton’wini bya wena. Bibele ya hi khutaza: “Ku anakanyela ka n’wina a ku tiviwe hi vanhu hinkwavo.” (Vafilipiya 4:5) Loko u endla xiboho xa ku va ni selfoni, tiyiseka leswaku wa anakanyela hi ndlela leyi u yi tirhisaka ha yona.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 18]

Vantshwa van’wana va gangisana exihundleni hi ku tirhisa selfoni