Ta Rivala
◼ Emisaveni hinkwayo, vanhu va ringeta minkarhi ya 5,7 wa timiliyoni ku yivela van’wana eka Internet siku ni siku.—MAGAZINE, SPANIYA.
◼ “Hi lembe ra 2005, se a ku ri lembe ra vunhungu hi ku landzelelana nhlayo ya vanhu lava tidlayaka eJapani yi ri ehenhla ka 30 000.” Japani hi rin’wana ra matiko lama nga ni vanhu vo tala ngopfu lava tidlayaka.—MAINICHI DAILY NEWS, JAPANI.
◼ “Emalembeni ya 500 lama hundzeke, mikitsikitsi ya vanhu yi endle leswaku 844 wa mixaka ya swiharhi swi nyamalala (kumbe swi hela enhoveni).”—IUCN, WORLD CONSERVATION UNION, SWITZERLAND.
◼ Hi ku ya hi tinhlayo ta mfumo, tiphesente ta tsevu ta vanhu va le Britain—va xinuna ni va xisati—i vasodoma. Nawu lowu pasisiweke hi 2005 “wu pfumelele vanhu va rimbewu leri fanaka ku ‘tekana,’” naswona wu va nyika timfanelo leti fanaka ni ta va xinuna lava tekaneke ni va xisati.—THE DAILY TELEGRAPH, NGHILANDHI.
Mabuwu Lamakulu Ya Ayisi Ma Khuluka Hi Ku Hatlisa
“Se ma andza mabuwu ya ayisi lamakulu lama humaka le Greenland,” ku vika magazini wa Science. Sethalayiti leyi kambelaka ku khuluka loku yi komba leswaku eka malembe ya ntlhanu lama hundzeke, rivilo leri mabuwu lawa ya le Greenland ma fambaka ha rona ri phindheke kambirhi ri ya fikelela eka 12 wa tikhilomitara hi lembe. Emalembeni ya khume lama hundzeke, ku n’oka ka ayisi ku engetelekile ku suka eka 90 wa ti cubic ta tikhilomitara hi lembe ku ya eka 220 wa ti cubic ta tikhilomitara hi lembe. Van’wasayense va ringanyeta leswaku “mati ya le lwandle ma ta tlakuka ku tlula leswi ringanyetiweke sweswi.”
Tikereke Ti Tlangela Siku Ra Ku Velekiwa Ka Darwin
Kwalomu ka 450 wa tikereke leti tivulaka ta “Vukreste” ti tlangele lembe ra vu-197 ra ku velekiwa ka Charles Darwin hi February 2006 le United States. Xiendlakalo lexi a xi katsa “minongonoko ni tidyondzo leti a ti endleriwe ku kandziyisa mhaka ya leswaku dyondzo ya ku tiendlekela ka swilo ya fambisana ni vukhongeri naswona Vakreste a va na xivangelo xo hlawula exikarhi ka vukhongeri ni sayense.” Hi ku ya hi phepha-hungu ra Chicago Tribune, Michael Zimmerman mutivi wa vutomi tlhelo nhloko ya Kholichi ya Switsalwana ni Sayense le Yunivhesiti ya le Wisconsin-Oshkosh, loyi a hleleke nkhuvo lowu, u te: “A swi lavi leswaku u kala u hlawula. U nga pfumela havumbirhi ka tona.”
Mona eMintirhweni
“Ku va ni mona entirhweni swi nga endla leswaku khampani yi lahlekeriwa hi nkarhi, matimba ni vuswikoti,” ku vula The Wall Street Journal. Nkambisiso lowu endliweke eka 3 000 wa vanhu wu kume leswaku kwalomu ka 90 wa tiphesente ta vatirhi “a va khomiwi kahle entirhweni.” Hafu ya vanhu lava va vule leswaku “va hete nkarhi va nga tirhi va ri karhi va ehleketa hi mhaka leyi,” “25 wa tiphesente ta vona a va tirhi hi ku tiyimisela,” kasi munhu un’we eka va nhungu u tshika ntirho. Hi ku ya hi Christine Porath, profesa la nga mininjhere le Yunivhesiti ya le Southern California, “ku nga tirhi hi ku tiyimisela, ku xwa ni ku yiva swi nga va swikombiso swa khampani leyi vatirhi va yona va nga ni mona,” ku vula Journal.
Makhukhumba Lamakulu Ya Le Lwandle
Eku sunguleni ka lembe ra 2006, makhukhumba lamakulu ya le lwandle ma “khulukele edzongeni ma ya eHawaii, ma rhwale swilo leswi lahliweke swo kota tinkoka to phasa hi tona tinhlampfi ni thyaka ra tipulasitiki swi ri lahla etimbuweni ta lwandle,” ku vika The Honolulu Advertiser. Mimoya ya le lwandle yi hunge makhukhumba lawa ma ya eN’walungwini wa Pacific eka xiyenge lexi rhuleke xa lwandle, kambe loko ku va ni ku cinca ko karhi ka moya elwandle, makhukhumba lawa ma khukhuleriwa eHawaii. Hi 2005, “ku kumeke swilo swo hambana-hambana leswi nga thyaka swa kwalomu ka 2 000,” ku katsa ni tinkoka to phasa tinhlampfi to tlula 100. Thyaka leri ri ni khombo eka swilo leswi hanyaka elwandle. Charles Moore, musunguri wa Algalita Marine Research Foundation, u ri: “A ka ha ri na nhlampfi leyi hi nga vulaka leswaku yi dya swilo swa ntumbuluko ntsena elwandle. Hinkwato se ti dya tipulasitiki.”