Hi Wihi Ntshembo Wa Mabofu?
JOHN MILTON u tsale swiphato Yswakwe leswi nge Paradise Lost na Paradise Regained hambi leswi a ri bofu. Helen Keller hambi leswi a ri bofu naswona a fe tindleve a nga tsandzekanga ku dyondzisa ni ku pfuna swigono. Ina, mabofu yo tala ma swi kota ku langutana ni swiphiqo swa wona hi laha ku humelelaka. Kambe, mawaku ndlela leyi a a swi ta va swinene ha yona loko un’wana ni un’wana a a swi kota ku vona kahle! Ngopfu-ngopfu u nga pfumela loko ku ri ni munhu loyi u n’wi rhandzaka kumbe munghana wa wena la nga bofu kumbe la nga voniki kahle.
I ntiyiso leswaku ematikweni man’wana minongonoko leyi pfunaka ku hlayisa rihanyo lerinene yi dyondzisa vanhu lava nga voniki kahle ku endla mintirho yo tihanyisa. Braille ni timbyana leti leteriweke swi pfuna lavo-fe-mahlo ku va va khathalela swilaveko swa vona swo tala. Hambi swi ri tano, vanhu vo tala va languta vubofu ku ri vugono lebyi chavisaka swinene. Mutsari un’wana u te: “Munhu lowo-fe-mahlo a nga swi koti ku kuma swilo swa nkoka ngopfu swa misava ya hina.” Hi nkarhi lowu fanaka, mabofu yo tala ma boheka ku titshega ngopfu hi van’wana.
U nga ha tivutisa leswaku ha yini vubofu byi tele swonghasi? Xana u tshama u twa hi xinyeku? Hi xona xi endlaka kwalomu ka kaye wa timiliyoni ta vanhu va hundzuka mabofu. The New Encyclopædia Britannica yi vula leswi mayelana na xona: “Vuvabyi lebyi bya tlulela naswona byi andza ngopfu etindhawini leti nsivelo-mavabyi wu nga riki wunene eka tona, naswona ku nga ni vanhu vo tala. Ku pfumaleka ka mati yo hlantswa, ni ku tala ka tinhongani leti kokiwaka hi thyaka ra vanhu, swi hoxa xandla eku engetelekeni ka vuvabyi lebyi. Hi tindlela to karhi, xinyeku xi nga herisiwa hi vanhu hi voxe ku nga ri hi vutshunguri ntsena; loko tindlela ta mahanyelo to antswisiwa, ku tala ka vanhu endhawini ko hunguteka, tinhongani ti dlayiwa naswona ku va ni mphakelo lowu ringaneke wa mati, ku engeteleka ka xinyeku ku nga hunguteka hi xihatla.” Kwalomu ka vanhu va miliyoni va khomiwe hi vuvabyi bya swivungu swa mahlo. Kambe ku vuriwa yini hi vuvabyi bya xerophthalmia? Hambi leswi vito leri ri nonon’hwaka, kambe ntiyiso wa kona hi leswaku hi byona byi vangelaka vubofu hi xi-talo. Vuvabyi bya chukela, vuvabyi bya mikolo, swimungwa-mungwana, xifumbu ni mavabyi lama tlulelaka ya rimbewu ma nga byi vanga vubofu.
Loko hi ya hi dyuhala, ndlela leyi hi vonaka ha yona yi nga ha hunguteka hikwalaho ka mavabyi yo fana ni mangayi ni ku pfimba ka tihlo (glaucoma), papa ra le tihlweni na rona ri nga vangela vubofu. The New Encyclopædia Britannica yi ri: “Papa ra le tihlweni ra ha ri xivangelo xa vubofu byo tala ematikweni yo tala ya misava, leswi swa hlamarisa hikwalaho ka leswi ri tshungulekaka hi ku olova hi tindlela ta vuhandzuri.”
Ku nga khathariseki mintshubulo leyintshwa ya mahlo, kambe ku herisiwa ka vubofu ku vonaka ka ha ri kule swinene. Nsonga-vutivi wolowo wu ri: “Nhluvuko wa ku tshungula vubofu hi mirhi ni vuhandzuri wu nga pfuna ntsena vaaki lava kumaka nkhathalelo wa vutshunguri. Loko ku nga si antswisiwa mphakelo lowu ringaneke wa swakudya ni tindlela ta nsivela-mavabyi etindhawini to tala laha ku tshamaka vanhu emisaveni, mavabyi lama vangelaka vubofu ma ta tshama ma ha tele.”
Hambi leswi mirhi leyi sivelaka mavabyi ni vuhandzuri swi nga swinene eku lwisaneni ni vubofu, kambe ntshembo wa vutshunguri bya xiviri wu fambisana ni leswi swi humeleleke kwalomu ka malembe ya magidi-mbirhi lama hundzeke.
Ku Hanyisa Mabofu eSikwini Ra Yesu
Ehleketa hi wanuna la ha riki eku sunguleni ka malembe ya va-30 a ri karhi a famba epatwini ra ritshuri. Loko va twa leswaku wa hundza, vavanuna vambirhi lavo-fe-mahlo lava a va ri etlhelweni ka patu va huwelerile va ku: “Hosi, . . . hi twele vusiwana!” Hambi leswi vahlaleri va va byeleke leswaku va miyela, vavanuna lavo-fe-mahlo va huwelele ngopfu va ku: “Hi twele vusiwana!” Wanuna loyi a va vutisa hi tintswalo a ku: “Mi lava leswaku ndzi mi endlela yini xana?” Va hlamula hi ku tiyimisela va ku: “Hi pfule mahlo!” Ehleketa: Wanuna yoloye a va khumba mahlo ya vona, xikan’we-kan’we va vona!—Matewu 20:29-34.
Mawaku ntsako lowu vavanuna lava a va nga voni eku sunguleni va veke na wona! Hambi swi ri tano, vubofu byi tele ngopfu. Lexi a ku ri xiendlakalo xin’wana ntsena. Ha yini xi fanele xi va xa nkoka eka wena? Hikuva i Yesu wa Nazareta la endleke leswaku vavanuna volavo va mabofu va sungula ku vona. Entiyisweni, ku tlhandlekela eka leswi a ‘totiwe ku ya byela swisiwana mahungu lamanene,’ Yesu a a ‘rhumiwe ni ku ya pfula mahlo ya lavo-fe-mahlo.’—Luka 4:18.
Vanhu a va hlamarisiwe swinene hi matshungulelo lawa ya singita lawa a ma endliwa hikwalaho ka matimba ya moya lowo kwetsima wa Xikwembu. Ha hlaya: “Mintshungu yi hlamala loko yi vona timbheveve ti vulavula, . . . ni lavo khwita va famba, ni lavo-fe-mahlo va vona; kutani yi dzunisa Xikwembu xa Israele.” (Matewu 15:31) Handle ko hakerisa, ku tivonakarisa kumbe ku tidzunisa hi ku hanyisa ko tano, Yesu u kandziyise rirhandzu ni tintswalo ta Yehovha Xikwembu. Kambe, Yesu a ri ni ntwela-vusiwana na hi mabofu ya moya ni le ka vanhu lava a va nga ri na matimba, lava a va “karhele, va tshamile ehansi, va fana ni tinyimpfu leti nga riki na murisi.”—Matewu 9:36.
Ku nga khathariseki leswaku matimu wolawo ma tsakisa ku fikela kwihi, kambe u nga ha tivutisa, ku vuriwa yini hi sweswi ke? Tanihi leswi namuntlha a nga riki kona la hanyisaka vanhu tanihi laha Yesu a endleke ha kona, xana ku hanyisa loku i ka nkoka eka hina? Xana wu kona ntshembo wo karhi hi lavo-fe-mahlo? Hi kombela u hlaya xihloko lexi landzelaka.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 4]
“Loko ku nga si antswisiwa mphakelo lowu ringaneke wa swakudya ni tindlela ta nsivela-mavabyi etindhawini to tala laha ku tshamaka vanhu emisaveni, mavabyi lama sivelekaka ya vubofu ma ta tshama ma ha tele.”—The New Encyclopædia Britannica