Ku Chava—Ku Tele Sweswi Kambe Ku Ta Hela!

SWICHUDENI swa Rito ra Xikwembu a swi hlamarisiwi hi ku vona ku chava ku tele swonghasi. Hi laha Timbhoni ta Yehovha ti swi twariseke swinene ha kona evutirhelini bya tona, ku ni vumbhoni byo tala lebyi kombisaka leswaku hi hanya enkarhini lowu funghiweke ematin’wini ya munhu. A swi kanakanisi leswaku wu funghiwe hi ku chava loku hangalakeke. Kambe khale ka khaleni Yesu u kombetele enkarhini wa hina. A hlamula swivutiso swa vaapostola mayelana ni vukona bya yena ni ku hela ka mafambiselo lawa ya swilo, kumbe ‘ku hela ka misava.’—Matewu 24:3.

Xiphemu xa leswi Yesu a swi vhumbheke hi lexi:

“Tiko rin’wana ri ta pfukela rin’wanyana, mfumo wun’wana wu ta lwa ni wun’wanyana; ku ta va ni ku tsekatseka ka misava; mintungu ni tindlala swi ta va kona ematlhelweni layo tala; ku ta humelela ni swilo leswi chavisaka ngopfu, ni masingita lamakulu lama humaka etilweni.”—Luka 21:10, 11.

Xana wa yi xiya nhlamuselo ya yena mayelana ni swilo “leswi chavisaka ngopfu”? Kun’wana eka nhlamulo yoleyo, Yesu u nyikele nhlamuselo yin’wana ya ntikelo swinene mayelana ni ku chava loku ku nga ha ku khumbaka wena ni varhandziwa va wena hi ku kongoma, handle ko tsetselela. Kambe hi nga si yisa nyingiso eka sweswo, a hi langutisiseni vumbhoni byin’wana lebyi kombisaka leswaku hi hanya emasikwini ya makumu.—2 Timotiya 3:1.

Xivangelo Lexi Twalaka Xo Chava Nyimpi

Tinyimpi ti siye swiphemu swo tala swa misava swi hlakarile. Hi xikombiso, magazini lowu nge Geo, wu vulavule hi swihlovo swa oyili leswi saleke swi pfurha endzhaku ka nyimpi ya sweswinyana ya le Middle East tanihi “khombo lerikulu ra mbangu ku tlula hinkwawo lama tshameke ma endliwa hi voko ra munhu.” Tinyimpi tidlaye kumbe ku siya vanhu va timiliyoni va ri swigono. Ku tlhandlekela eka timiliyoni ta masocha ni vaaka-tiko lava dlayiweke eNyimpini yo Sungula ya Misava, timiliyoni ta 55 tidlayiwile eNyimpini ya Vumbirhi ya Misava. Tsundzuka leswaku, tanihi xiphemu xin’wana xa mfungho lowu Yesu a vuleke leswaku wu ta kombisa leswaku ku hela ka misava ku tshinele, hi leswaku “tiko rin’wana ri ta pfukela tiko rin’wanyana, mfumo wun’wana wu ta lwa ni mfumo wun’wanyana.”

Naswona a hi nge malanguteli ehansi matshalatshala ya munhu yo herisa van’wana—ku nga ku dlayiwa ka rixaka hinkwaro kumbe vanhu vo karhi. Ku dlayiwa ka timiliyoni ta Maarmenia, Macambodia, Mayuda, Marwanda, Maukraine, ni van’wana, ku engetelele nandzu lowu chavisaka wa ngati lowu vanhu va wu endleke exikarhi ka lembe-xidzana ra vu-20. Ku dlayana ku ya emahlweni eka matiko lawa ku vengana ka tinxaka ku pfurhetiwaka hi vanhu va vukhongeri lava hisekelaka etlhelo. Ina, tinyimpi ti ya emahlweni ti tsakamisa misava hi ngati ya vanhu.

Tinyimpi ta manguva lawa ti koxa vutomi bya vanhu hambi loko nyimpi se yi herile. Hi xikombiso, xiya futa leri nga kona eku fuhlekiweni ka swibuluki leswi nga ni khombo. Hi ku ya hi xiviko xa nhlangano wa vulavisisi wa Human Rights Watch, “swibuluki swa kwalomu ka 100 wa timiliyoni emisaveni hinkwayo swi xungeta vutomi bya vaaka-tiko.” Swibuluki leswi, swi ya emahlweni swi va khombo eka vanhu lava nga riki na nandzu, vavanuna, vavasati ni vana, hambi loko nyimpi leyi a swi tirhisiwa eka yona yi hele khale. Ku vuriwa leswaku n’hweti yin’wana ni yin’wana magidi ya vanhu ma tshemeleriwa swirho kumbe ku dlayiwa hi swibuluki ematikweni yo tlula 60. Hikwalaho ka yini nxungeto lowu wa vutomi ni khombo ro tsemeleriwa swirho, swi nga susiwi hi ku helela? The New York Times yi vikile yi ku: “Swibuluki swo tala swa fuhlekiwa siku na siku ku tlula swibuluki leswi herisiwaka hi vayimburi va swibuluki, hikwalaho makhombo ma ya ma andza.”

Nhloko-mhaka ya phepha-hungu ra 1993 yi vike leswaku ku xavisiwa ka swibuluki leswi, ku hundzuke bindzu leri “endlaka mali yo fika eka $200 wa timiliyoni [R725 wa timiliyoni] hi lembe.” Ri katsa “tikhampani ta kwalomu ka 100 ni vayimeri va tihulumendhe ematikweni ya 48” lava “a va rhumela tinxaka to hambana-hambana ta 340” ta swibuluki. Hi vukanganyisi, swibuluki swin’wana swi endliwa swi languteka onge i swo tlangisa leswaku swi koka mahlo ya vana! Anakanya ku nyenyetsa ka swona, ku rhiyiwa vana lava nga riki na nandzu hi vomu leswaku va tsemeleriwa swirho ni ku dlayiwa! Magazini lowu nga ni xihloko lexi nge “100 Wa Timiliyoni Ta Swibuluki Leswi Fuhlekiweke” wu vula leswaku swibuluki swi “dlaye kumbe ku tsemelela swirho swa vanhu ku tlula nyimpi yo tirhisa tikhemikhali, switsongwatsongwana ni ya nyutliya.”

Kambe swibuluki swo fuhlekiwa a hi swona ntsena swilo leswi nga ni khombo leswi xavisiwaka etimakete ta misava. Vaxavisi va matlhari lava nga ni makwanga va bindzula tibiliyoni ta tidolara emisaveni hinkwayo. The Defense Monitor, magazini lowu kandziyisiwaka hi Center for Defence Information, wa vika: “Eka lembe-xikhume leri hundzeke [tiko leri fambaka emahlweni] ri xavise matlhari lama ringanaka $135 wa Magidi ya timiliyoni [R490 wa magidi ya timiliyoni].” Tiko leri ra matimba nakambe ri “humese mpfumelelo wo xavisa matlhari yo ringana $63 wa Magidi ya timiliyoni [R228 wa magidi ya timiliyoni] ku katsa ni ku vumba mavuthu ya nyimpi ni ku ma letela ematikweni ya 142.” Xisweswo ku karhi ku byariwa mbewu ya nyimpi ni ku xaniseka ka vanhu enkarhini lowu taka. Hi ku ya hi The Defense Monitor, hi “1990 ntsena, vanhu va 5 wa timiliyoni va yisiwe evusocheni, leswi swi durheke ku tlula $50 wa Magidi ya timiliyoni [R180 wa magidi ya timiliyoni], vanhu va kotara ya miliyoni va dlayiwile, vunyingi bya vona a va ri vaaka-tiko.” Handle ko kanakana ku ni tinyimpi to hlaya leti u ti tsundzukaka eka leti ti lwiweke ku sukela eka lembe rero, leti ti vangeke ku chava ni ku dlaya timiliyoni leti engetelekeke!

Ku Herisiwa Kun’wana Ka Misava Ni Vutomi Bya Yona

Profesa Barry Commoner wa tsundzuxa: “Ndzi tshemba leswaku ku ya emahlweni ka nthyakiso wa misava, loko ku nga herisiwi, eku heteleleni ku ta herisa ku faneleka ka pulanete leyi tanihi ndhawu ya vutomi bya vanhu.” U ye emahlweni a vula leswaku xiphiqo a hi ku pfumala vutivi, kambe i makwanga. Xana u anakanya leswaku Xikwembu xa hina xo lulama ni xa rirhandzu, xi ta tiyiselela xiyimo lexi hi laha ku nga heriki, xi hi tshika hi langutana ni ku chava nthyakiso loku andzaka? Ku onhiwa ka misava ku lava leswaku vaonhi va yona va avanyisiwa, ivi endzhaku ka sweswo Xikwembu xi kondletela pulanete leyi yi tlhelela exiyin’weni xa yona. Leswi i swin’wana swa leswi Yesu a vulavuleke ha swona loko ahlamula vaapostola mayelana ni ku ‘hela ka misava.’

Kambe, emahlweni ko kambisisa ndlela leyi Xikwembu xi nga ta tisa ku avanyisa ha yona, a hi kambisiseninyana rhekhodo ya vanhu. Hambi leswi nxaxamelo wutsongo wa nthyakiso lowu se wu endliweke hi vanhu, wu hlomulaka mbilu: mpfula leyi nga ni asidi ni mikhuva yo tsemelela misinya hi makwanga leswi vangaka ku herisiwa ka swihlahla; ku cukumetiwa ka thyaka ra nyutliya hi futa, tikhemikhali leti nga ni chefu, nkululo wa thyaka; ku onhiwa ka vuandlalo lebyi sirhelelaka bya ozoni; ni ku tirhisiwa loko biha ka swidlaya swimilana ni switsotswana.

Ku navela ku fuwa ku endla leswaku misava yi thyakisiwa hi tindlela tin’wana leswaku ku ta kumiwa mpindzulo. Tithani ta thyaka ta cukumetiwa siku na siku eminambyeni, emalwandle, emoyeni ni le misaveni. Vativi-va-sayense va thyakisa matilo hi swingolongondzwana leswi va swi tirhisaka empfukeni ivi swi sala kwalaho. Misava ya karhi ya rhendzeriwa hi thyaka leri cukumetiwaka empfhukeni. Loko a ku nga ri endlelo ra ntumbuluko leri endliweke hi Xikwembu, leri endlaka leswaku misava yi tipfuxeta, kaya ra hina ra misava a ri ta va ri nga ha swi koti ku hlayisa vutomi, vanhu a va ta va se va fe khale hikwalaho ka thyaka leri va ri endleke.

Munhu wa tithyakisa hi yexe. Hi xikombiso, ku tirhisiwa loko biha ka fole ni swidzidzirisi. Le United States, ku tirhisiwa ko tano ka swilo leswi hi ndlela yo biha, ku vuriwa “xiphiqo xo sungula xa rihanyu etikweni.” Switekela tiko leri $238 wa magidi ya timiliyoni (R863 wa magidi ya timiliyoni) hi lembe, $34 wa magidi ya timiliyoni (R123 wa magidi ya timiliyoni) yi tirhisiwa ku “khathalela rihanyu loku nga fanelangiki [hi leswaku, loku papalatekaka].” Xana u ehleketa leswaku fole ri durha mali muni ni ku koxa vutomi byo tanihi kwihi endhawini yaka n’wina?

Ku hanya hi vutilawuri ni hi ndlela leyi hambukeke, leyi vo tala va khomelelaka eka yona tanihi mfanelo ya vona, yi humese mihandzu leyi dlayaka ku nga vuvabyi lebyi tluletiwaka hi rimbewu, lebyi nghenisaka votala esirheni va nga simila ni meno. Ku xiyiwe leswaku tikholomo to tivisa mafu eka maphepha-hungu ya madoroba lamakulu, sweswi tikombisa ku andza ka nhlayo ya lava va faka va ri emalembeni ya vona ya va-30 na va-40. Hikwalaho ka yini? Hakanyingi va dlayiwa hi mikhuva ya vona leyi nga ni khombo. Ku andza loku, loku chavisaka ka rimbewu ni vuvabyi byin’wana nakambe ka fambelana kahle ni vuprofeta bya Yesu, hikuva u vule leswaku ku tava ni “mintungu . . . ematlhelweni layo tala.”

Hambi swi ritano, nthyakiso lowukulu i ku thyakisiwa ka mianakanyo ni moya wa munhu, kumbe langutelo. Loko wo pfuxeta swivumbeko hinkwaswo swa nthyakiso leswi hi swi hlamuseleke ku ta fika sweswi, xana a hi ntiyiso leswaku swotala swa swona swi vangiwa hi mianakanyo leyi thyakisiweke? Languta hasahasa leyi vangiwaka hi mianakanyo leyi onhakeke, ku nga ku dlaya, ku pfinya, ku phanga, ni madzolanga lama endliwaka hi munhu eka munhu un’wana. Vo tala va swi xiya leswaku timiliyoni ta tinyimba leti xixiwaka hi lembe i mfungho wa ku thyaka emianakanyweni ni le moyeni.

Hi vona swo tala eka langutelo ra vantshwa. Ku deleriwa ka vulawuri bya vatswari ni byin’wana, swi hoxa xandla eku hohlokeni ka mindyangu, ku lwisana ni nawu ni nhleleko. Ku pfumaleka loku ka xichavo lexi faneleke eka valawuri swi vangiwa swinene hi leswi vantshwa va pfumalaka vumoya. Xisweswo, lava va dyondzisaka dyondzo ya hundzuluko, leswaku Xikwembu a xi kona ni tidyondzo tin’wana leti dlayaka ripfumelo, va ni nandzu lowukulu. Nakambe van’wana lava nga ni nandzu i vadyondzisi va vukhongeri, lava hi matshalatshala ya vona yo ringeta ku amukeriwa tanihi va manguva lawa na ku tiendla “valulami” va fularheleke Rito ra Xikwembu. Vona swin’we ni van’wana lava ngeniweke hi vutlhari bya misava, vadyondzisa tifilosofi ta vanhu leti kanetanaka.

Vuyelo bya kona byi le rivaleni namuntlha. Vanhu a va susumetiwi hi ku rhandza Xikwembu ni munhu-kulobye, kambe va susumetiwa hi makwanga ni rivengo. Mihandzu ya kona yo biha i ku hangalaka ka mahanyelo yo biha, madzolonga ni ku pfumala ntshembo. Lexi twisaka ku vava hi leswaku, vanhu vo lulama va tshama va ri eku chaveni, ku katsa ni ku chava leswaku vanhu va ta tidlaya hi voxe ni ku herisa pulanete.

Xana Swi Ta Ya Swi Biha Kumbe Swi Ta Antswa?

Xana ku nga ri khale ku ta humelela yini mayelena ni ku chava? Xana ku chava ku ta ya ku andza, kumbe ku ta herisiwa? A hi tlheleni hi xiya leswi Yesu a swi byeleke vaapostola va yena.

U kombetele eka xin’wana lexi nga ekusuhi swinene—nhlomulo lowukulu. Hi lawa marito yakwe: “Kan’we-kan’we loko nhlomulo wa minkarhi yoleyo wu ta va wu herile, ‘dyambu ri ta hundzuka ntima, ni n’weti a wu nga ha voningi; tinyeleti ti ta wa hi le tilweni, ni leswa matimba swa le matilweni swi ta dzinginisiwa.’ Hi kona xikombiso xa N’wana-wa-Munhu xi nga ta vonaka etilweni; vanhu va tinxaka hinkwato ta misava va ta ba nkosi, kutani va ta vona N’wana-wa-Munhu a ta emapapeni ya le tilweni, hi matimba ni ku kwetsima lokukulu.”—Matewu 24:29, 30.

Hikwalaho, hi nga langutela leswaku nhlomulo lowukulu wu ta sungula ku nga ri khale. Vuprofeta byin’wana bya Bibele byi kombisa leswaku xiphemu xo sungula xa wona ku tava ku tirihisela eka vukhongeri bya mavunwa, emisaveni hinkwayo. Kutani ku ta landzela swilo leswi tsemaka nhlana leswi swa ha ku tshahiwaka, ku katsa ni swi endlakalo swo karhi swa le mpfhukeni. Xana vuyelo byi ta va byihi eka timiliyoni ta vanhu?

Xiya mhaka yin’wana leyi fambelanaka ni nhlamulo ya Yesu, laha hi kuma tinhlamuselo leti twalaka ta vuprofeta:

“Masingita ma ta va kona edyambyini, ni le n’wetini, nile tinyeletini. Laha misaveni, matiko ma ta hela ntamu, ma tshukisiwa hi ku pfuma ka lwandle ni ka magandlati. Vanhu va ta titivala hi ku chava ni ku ehleketa leswi nga ta humelela la misaveni, hikuva leswa matimba swa le matilweni swi ta dzinginisiwa.”—Luka 21:25, 26.

Leswi swi le kusuhi. Kambe a hi hinkwavo vanhu lava nga ta chava lerova va kala va titivala. Ku hambana ni sweswo, Yesu u te: “Loko swilo sweswo swi sungula ku humelela, ololokani, mi languta henhla, hikuva ku kutsuriwa ka n’wina ku kusuhi.”—Luka 21:28.

A kongomisa marito lawa lama khutazaka eka vadyondzisiwa va yena va ntiyiso. Ematshan’wini yo titivala kumbe ku pfilunganyiwa hi ku chava, a va ta va ni xivangelo xo tlakusa tinhloko handle ko chava, hambi loko va swi tiva leswaku ku chaputa ka nhlomulo lowukulu ku tshinele. Hikwalaho ka yini va nga chavi?

Hikuva Bibele yi swi veka erivaleni leswaku ku ta va ni vaponi va “nhlomulo lowukulu.” (Nhlavutelo 7:14, NW) Mhaka leyi ya tshembisa leswaku loko ho va exikarhi ka vaponi, hi nga tsakela mikateko leyi nga riki na ku ringanisiwa leyi humaka evokweni ra Xikwembu. Yi hetelela hi xitiyisekiso xa leswaku Yesu “[u] ta va murisi wa vona; [u] ta va yisa eswihlobyeni swa mati ya vutomi, kutani Xikwembu xi ta sula mihloti hinkwayo emahlweni ya vona.”—Nhlavutelo 7:16, 17.

Lava—na hina hi nga katsiwa—va kumaka mikateko leyi, a va nge vi na wona nchavo lowu hlaselaka vanhu namuntlha. Kambe, sweswo a swi vuli swona leswaku a va nge he vi na kona ku chava hi laha ku heleleke, hikuva Bibele ya kombisa leswaku ku ni ku chava loku nga kahle, loku pfunaka. Xihloko lexi landzelaka xi ta kombisa leswaku loku i ku chava ka njhani ni ndlela leyi ku faneleke ku hi khumba ha yona.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Vagandzeri va Yehovha hi ntsako va rindzela misava leyintshwa, leyi tshinelaka

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 7]

Pollution: Photo: Godo-Foto; rocket: U.S. Army photo; trees burning: Richard Bierregaard, Smithsonian Institution