Xana Swi Fanerile Leswaku N’Wana Wa Wena A Ya Exikolweni Xo Boda?
ANAKANYA u ri karhi u tshama exidorobanini xa le tikweni lera ha hluvukaka. U ni vana vo hlaya lava ha riki exikolweni xa le hansi, kambe loko va ri ni malembe ya 12, va ta ya exikolweni xa le henhla. Laha u tshamaka kona, swikolo swa tisekondari swi tele hi vana, a swi na switirho swo ringana naswona vadyondzisi va kona a va swi thwaselanga. Minkarhi yin’wana switereka swi endla leswaku swikolo swi pfala ku ringana mavhiki kumbe tin’hweti hi nkarhi wun’we.
Munhu un’wana u ku nyika broxara leyi kokaka mahlo leyi hlamuselaka hi ta xikolo xo boda xa le doroba-nkulu. U vona swifaniso swa swichudeni leswi tsakeke, leswi ambaleke swi languteka kahle, leswi dyondzelaka etitlilasini leti nga ni switirho hinkwaswo, i xikolo lexi nga ni tilaboratori ni tilayiburari. Swichudeni swi tirhisa tikhompyuta naswona swi wisela etikamareni to basa, to tshama eka tona leti kokaka mahlo. U hlaya leswaku xin’wana xa swikongomelo swa xikolo lexi i ku pfuna vana leswaku va “kuma dyondzo ya xiyimo xa le henhla leyi va nga yi kotaka.” Ku tlula kwalaho, u hlaya timhaka leti: “Vana hinkwavo va languteriwe ku hanya hi ndlela leyi languteriweke ekaya laha ku kandziyisiwaka ku kombana xichavo, ku rhula, ku xixima vatswari ni lavakulu, ntirhisano, ku lehisa mbilu, tintswalo, ku tshembeka ni vululami.”
Ku ni xifaniso xa jaha leri n’wayitelaka leri tshahiweke ri ku: “Vatswari va mina va ndzi nyike lunghelo leri hlamarisaka ra ku nghena xikolo xo antswa swinene.” Nhwanyana u ri: “Xikolo xa ku nyanyula naswona xa tsakisa. Laha hi kona ku nga ni dyondzo.” Xana u nga rhumela n’wana wa wena wa xinuna kumbe wa xisati exikolweni xo tano xo boda?
Dyondzo Ni Vumoya
Vatswari hinkwavo lava khathalelaka va lava ku nyika vana va vona masungulo lamanene ya vutomi, naswona leswaku va kota ku endla tano, ku laveka dyondzo leyi twalaka, leyi ringaniseriweke. Hakanyingi dyondzo ya misava yi pfuna ku kuma ntirho enkarhini lowu taka ni ku pfuna vantshwa leswaku va va vanhu lava kuleke va kota ku tihanyisa ni ku hanyisa mindyangu ya vona leyi va nga ta va na yona.
U nga ha tivutisa, ‘Loko xikolo xo boda xi nyikela dyondzo leyinene ni ndzetelo lowunene wa mahanyelo, ha yini ndzi nga yisi vana va mina eka xona?’ Loko va hlamula xivutiso xexo, vatswari lava nga Vakreste va fanele va ehleketisisa hi vuenti hi mhaka leyi nga ya nkoka swinene—vuhlayiseki bya moya bya vana va vona. Yesu Kreste u vutisile: “Hikokwalaho, loko munhu a kota ku fuwa misava hinkwayo, kambe a lahlekeriwa hi vutomi bya yena, swi nga n’wi pfuna yini ke?” (Marka 8:36) Kavula, leswi a swi nge n’wi pfuni nchumu nikatsongo. Hikwalaho, va nga si endla xiboho xo yisa vana va vona exikolweni xo boda, vatswari lava nga Vakreste va fanele va anakanyisisa hi vuyelo lebyi nga ha vaka kona eka ku langutela ka vana va vona vutomi lebyi nga heriki.
Nkucetelo Wa Swichudeni Swin’wana
Swikolo swo karhi swo boda swi nga ha va ni endlelo lerinene ro humelela hi tlhelo ra dyondzo. Kambe ku vuriwa yini hi mimpimanyeto ya mahanyelo ya lava nghenaka xikolo kumbe hambi ku ri lava dyondzisaka eswikolweni swo tano? Malunghana ni muxaka wa vanhu lava a va ta andza ‘emasikwini lawa ya makumu,’ muapostola Pawulo u tsarile: “Emasikwini ya makumu, ku ta fika minkarhi yo nonon’hwa. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, va ta va lava rhandzaka mali ngopfu, ni ku tikurisa, ni ku titiva, ni ku rhukana; va ta va lava nga yingisiki vatswari va vona, lava nga riki na ku nkhensa, lava nga khongeriki; va ta va vanhu va tihanyi, lava nga riki na ku tsetselela, valumbeti, lava nga tikotiki, lavo leva, lava vengaka leswo lulama; va ta va timbabva, vanhu va futa, lava nga ni manyunyu, lava rhandzaka ku tiphina ku tlula ku rhandza Xikwembu. Va ta tiendla wonge hi loko va ri ni vukhongeri, kambe va ta ala matimba ya byona. Fambela kule ni vanhu lavo tano.”—2 Timotiya 3:1-5.
Ku hohloka loku ka mahanyelo ni hi tlhelo ra moya ku kumeka emisaveni hinkwayo, ku endla leswaku Timbhoni ta Yehovha swi ti nonon’hwela ku hanya hi misinya ya milawu ya Bibele. Swichudeni leswi vuyaka ekaya siku rin’wana ni rin’wana swi kuma leswaku hambileswi ku tihlanganisa ka swona ni vadyondzi-kulobye va misava ku hikiweke ku nga va ni nkucetelo wo biha evumoyeni bya swona. Ku lwisana ni nkucetelo wolowo ku nga va nyimpi leyikulu eka vana va Timbhoni, hambiloko va kuma nseketelo, ndzayo ni xikhutazo lexi humaka eka vatswari va vona siku na siku.
Hikwalaho, xana xiyimo xa vana lava rhumeriwaka eswikolweni swo boda leswi nga ekule ni le kaya xi njhani? Va le kule, va kayela nseketelo wa nkarhi na nkarhi wa moya wa vatswari lava nga ni rirhandzu. Leswi va hanyaka ni vadyondzi-kulobye ku ringana tiawara ta 24 hi siku, ntshikilelo wa ku lava ku tifanisa ni ntshungu wa vana wu vanga nkucetelo lowukulu eka mianakanyo ya vona leya ha riki yintshwa ni timbilu ta vona ku hambana ni swichudeni leswi tshamaka emakaya. Xichudeni xin’wana xi te: “Xichudeni lexi nga boda xi le khombyeni hi tlhelo ra mahanyelo vusiku ni nhlikanhi.”
Pawulo u tsarile: “Mi nga pfumeli ku xisiwa: ‘Vanghana lavo biha, va borisa mikhuva leyinene.’” (1 Vakorinto 15:33) Vatswari va Vakreste a va fanelanga va xisiwa hi ku ehleketa leswaku vana va vona a va nge onhaki emoyeni loko va tshama ni vanhu lava nga xi tirheliki Xikwembu. Hi ku famba ka nkarhi, vana lava chavaka Xikwembu va nga fa ripfalo ehenhleni ka mimpimanyeto ya Vukreste naswona va nga lahlekeriwa hi ku tlangela hinkwako ka swilo swa moya. Minkarhi yin’wana vatswari a va swi voni kukondza vana va vona va huma exikolweni xo boda. Kutani hakanyingi nkarhi wu va wu hundzile leswaku va nga lulamisa timhaka.
Leswi Clement a swi vulaka laha swi n’wi humelerile. Wa hlamusela: “Ndzi nga si ya exikolweni xo boda, a ndzi rhandza ntiyiso naswona a ndzi ya ensin’wini ni vamakwerhu. Ngopfu-ngopfu a ndzi tiphina hi ku hlanganyela edyondzweni ya hina ya ndyangu ya Bibele ni le Dyondzweni ya Buku ya Vandlha. Hambiswiritano, endzhaku ka loko ndzi ye exikolweni xo boda ndzi ri ni malembe ya 14 hi vukhale, ndzi tshike ntiyiso hi ku helela. Emalembeni ya ntlhanu hinkwawo lama ndzi veke exikolweni xo boda ha wona, a ndzi nga yi eminhlanganweni. Hikwalaho ka vanghana lavo biha, ndzi sungule ku tirhisa swidzidzirisi, ndzi dzaha ni ku nwa ngopfu.”
Nkucetelo Wa Vadyondzisi
Exikolweni xihi na xihi ku nga va ni vadyondzisi lava onhakeke emahanyelweni lava tirhisaka xikhundla ni vulawuri bya vona hi ndlela yo biha. Van’wana va ni tihanyi naswona va kariha, kasi van’wana va pfinya swichudeni swa vona. Eswikolweni swo boda swiendlo swa vadyondzisi vo tano swi tala ku nga mangariwi helo.
Hambiswiritano, vadyondzisi vo tala va tikarhatela ku letela vana hi timbilu hinkwato leswaku va va swirho swa tiko leswi pfunaka, leswaku swi fanela ni ku tifanisa ni misava leyi swi tshamaka eka yona. Kambe laha ku ni xiphiqo xin’wana eka vana va Timbhoni. Mimpimanyeto ya misava a hi minkarhi hinkwayo yi fambisanaka ni misinya ya milawu ya Vukreste. Hambiloko vadyondzisi va khutaza swichudeni leswaku swi tifanisa ni misava leyi, Yesu u vule leswaku valandzeri vakwe “a hi va misava.”—Yohane 17:16.
Ku vuriwa yini hi loko ku va ni swiphiqo loko vana va landzela misinya ya milawu ya Bibele? Loko vana va nghena xikolo xa kwala ndhawini ya ka vona naswona va tshama ekaya, va nga hlamusela vatswari va vona timhaka to tano. Hi laha ku fanaka, vatswari va nga kongomisa vana va vona kumbexana va tlhela va vulavula ni mudyondzisi. Hikwalaho ka sweswo, swiphiqo ni ku nga twisisani hakanyingi swi ololoxiwa hi ku hatlisa.
Exikolweni xo boda a swi olovi. Swichudeni swo tano swi le hansi ka vulawuri lebyi hambetaka bya vadyondzisi va swona. Loko vana va yimela misinya ya milawu ya Vukreste, va fanele va endla sweswo va nga ri na nseketelo wa siku na siku wa vatswari va vona. Minkarhi yin’wana, vana va swi kota ku tshama va tshembekile eka Xikwembu ehansi ka swiyimo swo tano. Hambiswiritano, a hi kanyingi va swi kota. N’wana u tala ku yingisa leswi mudyondzisi a n’wi byelaka swona.
Fambiselo Lero Nonon’hwa
Ku hambana ni le tiyunivhesiti, laha swichudeni swi nga ni ntshunxeko wa ku nghena ni ku huma hi ku rhandza, swikolo swo boda a swi va pfumeleli vana leswaku va famba-famba. Vunyingi bya swikolo leswi a swi va pfumeleli vana leswaku va huma enyangweni wa xikolo handle ka Sonto, naswona swin’wana a swi va pfumeleli ni ku endla tano. Xichudeni xa malembe ya 11 hi vukhale xa le xikolweni xo boda lexi vitaniwaka Eru xi ri: “Valawuri va xikolo a va hi pfumeleli leswaku hi ya eminhlanganweni, a ha ha vuli ku ya entirhweni wa nsimu. Endzeni ka xikolo, ku ni mintirho ya vukhongeri ya Makhatoliki ni Mamoslem ntsena. Xichudeni xin’wana ni xin’wana xi fanele xi hlawula yin’wana ya mintirho leyi kumbe xi langutana ni ku kanetiwa swinene hi vadyondzisi ni swichudeni. Nakambe swichudeni swi sindzisiwa ku yimbelela risimu ra rixaka ni tinsimu ta kereke.”
Loko vatswari va tsarisa vana va vona eswikolweni swo tano, xana va nyika vana va vona nsusumeto wa muxaka muni? Langutelo ra vona ri ta va leswaku dyondzo ya misava i ya nkoka swinene ku tlula ku hlengeletanela vugandzeri ni ku hlanganyela entirhweni wa ku endla vadyondzisiwa—naswona xa nkoka ngopfu vutshembeki eka Xikwembu.—Matewu 24:14; 28:19, 20; 2 Vakorinto 6:14-18; Vaheveru 10:24, 25.
Eswikolweni swin’wana swo boda, swichudeni swa Timbhoni swa swi kota ku dyondza Bibele kun’we, kambe hakanyingi leswi swa nonon’hwa. Muntshwa la vuriwaka Blessing, la nga ni malembe ya 16, u vula leswi malunghana ni xikolo xo boda lexi a nghenaka eka xona: “Siku rin’wana ni rin’wana lava tivulaka Vakreste va hlangana leswaku va khongela. Hina Timbhoni hi ringeta ku va kombela leswaku hi ta va ni dyondzo ya hina, kambe lavakulu eka hina va hi byela leswaku nhlengeletano ya hina a yi tiveki. Kutani va ringeta ku hi sindzisa leswaku hi khongela na vona. Loko hi ala, va hi xupula. Loko hi byela vadyondzisi timhaka ti nyanya ku biha. Va hi hlekula va tlhela va byela swichudeni leswikulu leswaku swi hi xupula.”
Ku Tshama Hi Ri Lava Hambaneke
Loko swichudeni leswi nga exikolweni xo boda swi tiveka leswaku i Timbhoni ta Yehovha, leswi swi nga swi pfuna leswaku swi humelela. Valawuri va xikolo va nga swi pfumelela leswaku swi nga hlanganyeli emintirhweni ya vukhongeri bya mavunwa leyi bohaka leyi lwisanaka ni ripfumelo ra Timbhoni. Swichudeni-kulobye swi nga papalata ku ringeta ku va katsa eka mintirho ni mabulo lama nga tengangiki. Swi nga ha kuma nkarhi wo nyikela vumbhoni eka swichudeni-kulobye ni vadyondzisi. Ku tlula kwalaho, lava hanyaka hi misinya ya milawu ya Vukreste a va nge languteriwi ku hanya hi ndlela yo soleka, naswona na vona minkarhi yin’wana va nga kuma xichavo xa vadyondzisi ni swichudeni-kulobye.
Hambiswiritano, a hi minkarhi hinkwayo swilo swi fambaka hi ndlela yoleyo. Ku va la hambaneke hakanyingi swi endla muntshwa a xanisiwa ni ku hlekuriwa hi swichudeni ni vadyondzisi hilaha ku fanaka. Yinka, mufana wa malembe ya 15 hi vukhale la nghenaka xikolo xo boda, u ri: “Exikolweni, loko u tiviwa u ri un’wana wa Timbhoni ta Yehovha, u va muhlaseriwa. Tanihi leswi va tivaka xiyimo xa hina hi tlhelo ra mahanyelo ni ra moya, va hi vekela swirimbani swo hi phasa ha swona.”
Vutihlamuleri Bya Vatswari
Ku hava mudyondzisi, xikolo kumbe kholichi leswi nga ringetaka ku endla ntirho wa ku vumba vana hilaha ku faneleke leswaku va va malandza ya Yehovha lama tinyiketeleke. Lowu a hi ntirho kumbe vutihlamuleri bya vona. Rito ra Xikwembu ri kongomisa leswaku vatswari va khathalela swilaveko swa moya swa vana va vona hi voxe. Pawulo u tsarile: “N’wina vatatana, mi nga dyisi vana va n’wina embitsi, kambe mi va kurisa, hi ku va laya ni ku va dyondzisa ta Hosi.” (Vaefesa 6:4) Xana vatswari va nga yi tirhisa njhani ndzayo leyi ya Xikwembu loko vana va vona va ri ekule exikolweni xo boda laha va pfumeleriwaka ku endza kan’we kumbe kambirhi ntsena hi n’hweti?
Swiyimo swa hambana swinene, kambe vatswari va Vakreste va lwela ku endla hi ku pfumelelana ni marito lawa lama huhuteriweke: “Loko munhu a nga pfuni maxaka ya yena, ngopfu-ngopfu lava va nga va ndyangu wa yena wa xiviri, ú landzurile vupfumeri, kutani ú tlula ni vamatiko hi ku biha.”—1 Timotiya 5:8.
Xana Ti Kona Tindlela Tin’wana?
Xana vatswari va nga ha endla yini loko swi vonaka va ri ni minhlawulo mimbirhi ntsena—xikolo xo boda kumbe xikolo xa kwala ndhawini ya ka vona lexi nga riki na switirho hinkwaswo? Van’wana lava tikumeke va ri exiyin’weni lexi va hlela tidyondzo ta le xihundleni leswaku va engetela dyondzo ya vana va vona exikolweni xa kwala ndhawini ya ka vona. Vatswari van’wana va tivekela nkarhi wo tidyondzisela vana va vona.
Minkarhi yin’wana vatswari va papalata swiphiqo leswi hi ku hlela ka ha ri emahlweni nkarhi lowu vana va vona va nga ta va va kule ku ringana leswaku va ya exikolweni xa le henhla. Loko u ri ni vana lavatsongo kumbe u kunguhata ku va ni ndyangu, u nga ha languta loko ku ri ni xikolo xa le henhla lexi faneleke endhawini ya ka n’wina. Loko xi nga ri kona, swi nga ha fanela leswaku u rhurhela ekusuhi ni laha xi nga kona.
Hilaha vatswari va swi tivaka kahle hakona, swi lava vutshila, ku lehisa mbilu ni nkarhi wo tala swinene leswaku va nghenisa ku rhandza Yehovha eka n’wana. Loko leswi swi nonon’hwa loko n’wana a tshama ekaya, swi ta nonon’hwa ngopfu eka n’wana la nga ekule ni le kaya! Tanihi leswi vutomi lebyi nga heriki bya n’wana byi katsekaka, vatswari va fanele va kunguhata mhaka leyi hi vuenti ni hi xikhongelo loko ku yisa n’wana wa vona exikolweni xo boda swi ta ka swi nga vangi khombo. Kunene ku ta va ku tsandzeka ku vona swa le kule loko va nyikela hi vumoya bya n’wana leswaku a ta kuma dyondzo ya le xikolweni xo boda! Leswi ku ta va ku tsutsumela endlwini leyi tshwaka leswaku u ya teka xikhaviso—ivi u hisiwa hi malangavi.
Rito ra Xikwembu ri ri: “Munhu wa v̌utlhari o v̌ona khombo, kutani a tumbela, kambe v̌ariv̌ali v̌a ya mahlweni v̌a biwa.” (Swivuriso 22:3) Swa antswa ku sivela xiyimo xo biha ematshan’weni yo xi lulamisa endzhakunyana. U ta va u tlharihile loko u ehleketisisa hi mhaka leyi loko u tivutisa xivutiso lexi, ‘Xana swi fanerile leswaku n’wana wa mina a ya exikolweni xo boda?’
[Bokisi leri nga eka tluka 28]
Leswi Vantshwa Va Timbhoni Va Swi Vulaka Hi Xikolo Xo Boda
“Exikolweni xo boda, vana va Timbhoni va hambanisiwa hilaha ku heleleke ni timhaka ta moya. I ndhawu yo biha swinene leyi nga ni ntshikilelo lowukulu wo endla swilo swo biha.”—Rotimi, la ngheneke xikolo xo boda a ri ni malembe ya 11 ku ya ka 14.
“Ku ya eminhlanganweni ya Vukreste a swi nonon’hwa swinene. A ndzi kota ku ya hi Sonto ntsena, naswona leswaku ndzi endla tano, a ndzi boheka ku nyenga kunene loko swichudeni swin’wana swi longolokile swi ya ekerekeni. A ndzi kalanga ndzi tsaka, hikuva loko ndzi vuya laha kaya a ndzi ya eminhlanganweni hinkwayo ya vandlha, naswona a ndzi ya evutirhelini bya nsimu hi Migqivela ni hi Tisonto. Ku va exikolweni a swi ndzi akanga. Ndzi kayele swo tala.”—Esther, loyi a tshamela ku biwa hi vadyondzisi hikwalaho ka leswi a nga hlanganyeli emintirhweni ya le kerekeni ya le xikolweni.
“Ku nyikela vumbhoni eka swichudeni-kulobye a swi nga olovi exikolweni xo boda. A swi olovi ku tshama u hambanile ni van’wana. A ndzi lava ku landzela van’wana. Kumbexana a ndzi ta va ni xivindzi loko a ndzo kota ku ya eminhlanganweni ni ku ya ensin’wini. Kambe a ndzi kota ku endla sweswo loko ndzi ri eku wiseni ntsena, kanharhu ntsena hi lembe. Loko u ri ni rivoni leri nga cheriwiki mafurha, ri ta timeka. A swi ri tano exikolweni.”—Lara, la ngheneke xikolo xo boda ku sukela loko a ri ni malembe ya 11 ku ya eka 16 hi vukhale.
“Leswi sweswi ndzi nga ha riki exikolweni xo boda, ndza tsaka hikuva ndzi hlanganyela eminhlanganweni hinkwayo, ndza hlanganyela entirhweni wa nsimu ni ku tiphina hi ndzimana ya siku ni ndyangu hinkwawo. Hambileswi ku tshama exikolweni swi nga ni vuyelo byin’wana, ku hava lexi nga xa nkoka ku tlula vuxaka bya mina na Yehovha.”—Naomi, la kuceteleke tata wakwe leswaku a n’wi humesa exikolweni xo boda.