Xana U Nga Yi Tshemba Bibele?

VANHU vo tala va tshemba Bibele, hambi ku ri manguva lawa. Hi xikombiso, eka vulavisisi bya sweswinyana bya Gallup bya Maamerika, vanhu lava endlaka 80 wa tiphesente va vule leswaku va pfumela leswaku Bibele i Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke. Hambi tiphesente toleto ti tlakuke swinene endhawini ya ka n’wina kumbe e-e, u nga swi twisisa leswaku vapfumeri volavo va langutele ku dyondzisiwa Bibele ekerekeni. Kambe hakanyingi a va yi dyondzisiwi. Hi xikombiso, anakanya hi dyondzo ya ku xanisiwa ka moya-xiviri endzhaku ka ku fa.

Xana ku na laha ku dyondzisiwaka hi pagatori kumbe tihele leti pfurhaka eBibeleni? Namuntlha, swidyondzi swo tala eVujaganini a swi pfumeli. New Catholic Encyclopedia yi ri: “Kahle-kahle, dyondzo ya Khatoliki ya pagatori yi sekeriwe eka ndhavuko, hayi eMatsalweni lama Kwetsimaka.” Malunghana ni tihele, A Dictionary of Christian Theology yi ri: “Eka [Testamente Leyintshwa] a hi kumi ndzilo wa tihele wu ri xiphemu xa ku chumayela ko sungula.”

Entiyisweni, vandla ra Kereke ya Nghilandhi leri kambisisaka tidyondzo ta vukhongeri, sweswinyana ku vulavuriwe ngopfu hi rona loko ri bumabumele ku tshika dyondzo ya ndzilo wa tihele hilaha ku heleleke. Dok. Tom Wright, mufundhisi-nkulu wa Litchfield Cathedral, u vula leswaku mianakanyo ya nkarhi lowu hundzeke ya tihele “yi endle leswaku Xikwembu xi va xinghunghumana ivi yi siya swivati leswi onhaka mianakanyo eka vo tala.” Xiviko xa vandla leri xi hlamusela tihele tanihi “leti nga riki kona hilaha ku heleleke.”a Hilaha ku fanaka, New Catholic Encyclopedia yi vula leswi malunghana ni langutelo ra Khatoliki: “Ntivo-vukwembu namuntlha wu languta mhaka ya tihele ku ri ku tihambanisa ni Xikwembu.”

Kahle-kahle, leswi Bibele yi swi dyondzisaka hi moya-xiviri swa hambana ni tidyondzo ta pagatori ni ndzilo wa tihele. Hakanyingi Bibele yi vulavula hi ku fa ka mimoya-xiviri. “[Moya-xiviri] lo’wu dyohaka, hi wona lo’wu nga ta fa!” (Ezekiyele 18:4; ringanisa vuhundzuluxeri bya King James ni bya Douay ya Khatholiki.) Hi ku ya hi Bibele, vafi a va twi nchumu, a va koti ku twa ku vava. “La’v̌a hanyaka v̌a ŝi tiv̌a leŝaku v̌a ta fa, kambe v̌afi a v̌a tiv̌i ntšhumu.” (Eklesiasta 9:5) Ntshembo lowu Bibele yi nga na wona hi lava va feke i wa ku pfuxiwa ka lava feke enkarhini lowu taka. Loko munghana wa Yesu, Lazaro a file, Yesu u ringanise rifu ni ku etlela. Makwavo wa Lazaro wa xisati Marta, u vule ntshembo lowu dyondzisiwaka hi Bibele loko a ku: “Ndza swi tiva leswaku u ta pfuka eku pfuxiweni ka lava feke hi siku ro hetelela.” Hi ku pfuxa Lazaro eku feni, Yesu u tiyisekise ntshembo wolowo eka vanhu.—Yohane 5:28, 29; 11:11-14, 24, 44.

Van’wamatimu va vula leswaku dyondzo ya leswaku munhu u na moya-xiviri wa le tlhelo, lowu nga fiki a yi sunguriwanga hi Bibele kambe yi sunguriwe hi filosofi ya Magriki. New Catholic Encyclopedia yi vula leswaku Vaheveru va khale a va nga teki munhu a ri la endliweke hi miri wa nyama ni moya-xiviri lowu nga riki wa nyama. Malunghana ni ripfumelo ra Vaheveru, yi ri: “Loko ku hefemula ka vutomi ku nghena eka munhu wo sungula, loyi Xikwembu xi n’wi vumbeke hi misava, u ve ‘xivumbiwa lexi hanyaka’ (G[enesa] 2.7). Rifu a ri nga tekiwi ri ri leri hambanisaka swilo swimbirhi eka munhu, tanihi le ka filosofi ya Xigriki; ku hefemula ka vutomi ka famba kutani munhu a sala a ri ‘xivumbiwa lexi feke’ ([Levhitika] 21.11; [Tinhlayo] 6.6; 19.13). Emhakeni ha yin’we, rito ‘xivumbiwa’ a ri ta va [neʹphesh] hi Xiheveru, leri hi ntolovelo ri hundzuluxeriwaka ri va ‘moya-xiviri’ kambe, entiyisweni ri yimela munhu hi ku kongoma.”

Nsonga-vutivi lowu fanaka wu vula leswaku sweswinyana swidyondzi swa Khatoliki “swi vule leswaku [Testamente Leyintshwa] a yi dyondzisi ku nga fi ka moya-xiviri hi vonelo ra Xihelene [Xigriki].” Yi heta hi ku: “Ntlhantlho lowu tiyeke wa xiphiqo lexi, a wu nge kumeki hi ku helela eku mbambeleni ka filosofi, kambe wu ta kumeka eka nyiko leyi hlamarisaka ya ku Pfuka ka lava Vafi.”

Bibele Kumbe Ndhavuko?

Kambe, xana mavonelo lama nga riki ya Bibele ma nghenise ku yini eka dyondzo ya kereke? Tikereke to tala ti vula leswaku Bibele i xisekelo lexikulu xa tona. Hi xikombiso, ku nga ri khale, Mupapa John Paul wa Vumbirhi u vulavule hi xilaveko xa leswaku Tsalwa ri “amukeriwa hi lavo tshembeka, tanihi leri nga ntiyiso hi ku helela, ni nawu wa le henhla wa ripfumelo ra hina.” Hambiswiritano, swa pfumeriwa leswaku tidyondzo ta Vujagana namuntlha ta hambana ni ta Vakreste va lembe-xidzana ro sungula. Tikereke to tala ti teka ku hambana loku ku ri xiphemu xa ku hluvuka ka dyondzo ya kereke hakatsongo-tsongo. Tlhandla-kambirhi, Kereke ya Khatoliki yi pfumelelana ni vonelo ra leswaku ndhavuko wa kereke wu na matimba lama fanaka ni ya Matsalwa. New Catholic Encyclopedia yi vula leswaku kereke a yi na “ntiyiso lowu sekeriweke eMatsalweni ntsena, wu nga katsi ndhavuko, kumbe wu sekeriwe endhavukweni ntsena, wu nga katsi Matsalwa.”

Hi ku landza matimu, tikereke ti sive tidyondzo ta Matsalwa hi leti ti sekeriweke ntsena endhavukweni. Entiyisweni, tikereke to tala sweswi ti pfumela leswaku tidyondzo ta Bibele ti hoxile. Hi xikombiso, New Catholic Encyclopedia yi vula leswaku swi le “rivaleni leswaku timhaka to tala ta Bibele a hi ntiyiso loko ti kambisisiwa hi ku ya hi vutivi bya manguva lawa bya sayense ni bya matimu.” Loko yi vulavula hi dyondzo ya Bibele ya leswaku vafi a va twi nchumu, yi engetela yi ku: “Hambi ku ri etimhakeni ta vukhongeri, [Testamente ya Khale] yi tiyisa mhaka ya vutivi lebyi nga helelangiki bya . . . vutomi bya le ndzhaku ka rifu.” Nsonga-vutivi lowu wu kombetela eka Pisalema 6:5 (NW) (ndzimana 6 eka Tibibele tin’wana) ku ri xikombiso xa leswi, yi ku: “A ku vulavuriwi ha wena eku feni; i mani a nga ta ku dzunisa eSheol [kumbe eHaydesi]?” Swikolo swin’wana swo dyondzela vufundhisi ni tikholichi ta Maprotestente, a swa ha dyondzisi leswaku Bibele a yi na xihoxo. Hi tlhelo rin’wana, Kereke ya Khatoliki yi pfumela leswaku yi na mfanelo ya ku dyondzisa, leyi ha yona yi hlamuselaka leswi dyondzisiwaka hi Bibele. Kambe, u nga ha vutisa, ‘Ku vuriwa yini loko tinhlamuselo to tano ti vonaka ti kanetana ni Matsalwa?’

Nkoka Wa Matsalwa

Hi ku phindha-phindha, Yesu u kombetele eka Matsalwa ma ri lama nga ni vulawuri, hakanyingi a sungula tinhla takwe hi marito lama nge: “Ku tsariwile.” (Matewu 4:4, 7, 10; Luka 19:46) Hakunene, loko Yesu a vulavula hi xiyimo xa munhu xa vukati, a nga yisanga nyingiso eka filosofi leyi mbambelaka ya Magriki, kambe u wu yise eka rungula ra Genesa ra ntumbuluko. (Genesa 1:27; 2:24; Matewu 19:3-9) Swi le rivaleni leswaku Yesu u teke Matsalwa ma ri lama huhuteriweke hi Xikwembu naswona ma ri ntiyiso. Loko a khongela Xikwembu, u te: “Rito ra wena i ntiyiso.”—Yohane 17:17.b

Bibele yi rungula ndlela leyi Yesu a soleke varhangeri va vukhongeri va nkarhi wakwe ha yona, a ku: “Mi bakanya xileriso xa Xikwembu hi vutlhari leswaku mi hlayisa ndhavuko wa n’wina. . . . Xisweswo mi endla rito ra Xikwembu ri nga tirhi hi ndhavuko wa n’wina.” (Marka 7:6-13) Hilaha ku fanaka, muapostola Pawulo u lwe ni ntshikilelo wa ku amukela filosofi ya Magriki kumbe mindhavuko leyi hoxeke, leswaku swi nga ngheni edyondzweni yakwe. U tsundzuxile: “Tivoneleni: swi nga ha endleka ku va ni un’wana loyi a nga ta mi phasa hi filosofi ni vuxisi bya hava hi ku ya hi ndhavuko wa vanhu.” (Vakolosa 2:8; 1 Vakorinto 1:22, 23; 2:1-13) A ku ri ni mindhavuko yin’wana kumbe tidyondzo, leti Pawulo a nga khutaza Vakreste ku ti hlayisa, kambe tona a ti sekeriwe eMatsalweni naswona a ti pfumelelana na wona hilaha ku heleleke. (2 Vatesalonika 2:13-15) Pawulo u tsarile: “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu, . . . leswaku munhu wa Xikwembu a ta faneleka hi ku helela, a hlomisiwa hi ku helela eka ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene.”—2 Timotiya 3:16, 17.

Pawulo u vone ka ha ri emahlweni leswaku ku ta va ni lava nga ta hambuka eMatsalweni. U tsundzuxe Timotiya, a ku: “Ku ta va ni nkarhi lowu va nga ta ka va nga tiyiseli eka dyondzo leyi nga ni rihanyo, . . . naswona va ta hundzuluxela tindleve ta vona ekule ni ntiyiso.” U khutaze Timotiya a ku: “Kambe wena, hlayisa mianakanyo ya wena leyi hlutekeke eka swilo hinkwaswo.” (2 Timotiya 4:3-5) Kambe hi ndlela yihi? Ndlela yin’wana i ku va ni “mianakanyo leyi hlutekeke.” Xihlamusela-marito xa Xigriki xi hlamusela rito leri ra Bibele tanihi “ku navela ku dyondza ni ku kambela xo karhi u nga yi hi nghohe.” Luka u tirhise rito leri ku hlamusela vayingiseri va Pawulo eBeriya ya lembe-xidzana ro sungula. Tidyondzo ta Pawulo a ti ri tintshwa eka vona, kutani a va nga lavi ku hambukisiwa. Loko a va bumabumela, Luka u te: “[Vaberiya] a va ri ni mianakanyo yo hluteka swinene ku tlula va le Tesalonika, hikuva va amukele rito hi mapfundza lamakulu ya mianakanyo, va kambisisa Matsalwa hi vukheta siku ni siku ku vona loko swilo leswi swi ri tano.” Ku va ni mianakanyo leyi hlutekeke a swi endlanga leswaku Vaberiya va kanakana, va nga swi lavi ku pfumela xin’wana ni xin’wana. Ematshan’weni ya sweswo, vuyelo bya nkambisiso wa vona lowu tshembekeke ku ve leswaku “vo tala va vona va [va] vapfumeri.”—Mintirho 17:11, 12.

Vuyelo Bya Ku Hanya Hi Bibele

Vakreste vo sungula a va tiviwa hi ku khomelela ka vona eBibeleni ni hi rirhandzu ra vona ro tinyiketela. Hambiswiritano, namuntlha vanhu vo tala va ni “xivumbeko xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu kambe va tikomba va nga tshembeki eka matimba ya kona.” (2 Timotiya 3:5) Muxaka wun’wana ni wun’wana wa Vukreste lebyi namuntlha byi nga fambisaniki ni lebyo sungula, a byi nge vi na nhlohlotelo lowunene evuton’wini bya vanhu. Xana leswi swi nga pfuna ku hlamusela leswaku ha yini exiphen’wini lexikulu xa Vujagana, hi vona ku andza ka madzolonga, mahanyelo yo biha, ku hohloka ka mindyangu ni ku hlongorisa swilo leswi vonakaka? Ematikweni man’wana ya “Vukreste,” tinyimpi leti nga ni rivengo ta rixaka ti ya emahlweni ni le xikarhi ka swirho swa vukhongeri lebyi fanaka.

Xana moya wa mianakanyo leyi hlutekeke wa Vaberiya wu herile? Xana wu kona ntlawa wa vanhu namuntlha lowu tshembaka Bibele wu tlhela wu hanya hi ku pfumelelana na yona?

Encyclopedia Canadiana yi ri: “Ntirho wa Timbhoni ta Yehovha i ku pfuxeta ni ku simeka nakambe Vukreste byo sungula, lebyi a byi landzeriwa hi Yesu ni vadyondzisiwa vakwe hi lembe-xidzana ro sungula ni ra vumbirhi ra nkarhi wa hina.” Loko yi kombetela eka Timbhoni, New Catholic Encyclopedia yi ri: “Ti teka Bibele tanihi xihlovo xi ri xin’we eka tona, xa ripfumelo ni ndlela ya ku tikhoma.”

A swi kanakanisi leswaku lexi hi xona xivangelo lexikulu xa leswaku Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo ti tiviwa hi ku humelela ka tona hi tlhelo ra moya, ti ri ni ku rhula ni ntsako. Hikokwalaho, hi khutaza vahlayi va hina leswaku va dyondza hilaha ku engetelekeke hi tidyondzo ta moya ta Bibele, leti nga ni rihanyo. Vutivi lebyikulu byi nga endla leswaku u tshemba Bibele swinene ni ku va ni ripfumelo leri tiyeke eka Xikwembu. Mimbuyelo leyi nga heriki ya ripfumelo ro tano yi fanela matshalatshala yo tano.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Muapostola Pawulo ni van’wana va chumayele emakete

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Timbhoni ta Yehovha “ti teka Bibele tanihi xihlovo xi ri xin’we eka tona, xa ripfumelo ni ndlela ya ku tikhoma”