Ndzima 9
Ntwanano Wa Xikwembu Ni “Nakulobye” Ana Se Wu Pfuna Timiliyoni
1, 2. (a) I vuxaka byihi bya xinakulobye lebyi se byi sunguleke ku tirhela ku pfuna timiliyoni? (b) Hikwalaho ka yini Abrahama a a swi kota ku va nakulobye wa Xikwembu?
KU TLULA malembe ya 1950 lama hundzeke munghana wa ntiyiso wa vanhu hinkwavo u te: “A ku na munhu la nga ni rirhandzu leri tlulaka ra loyi a nyiketaka vutomi bya yena hikwalaho ka vanakulobye.” (Yohane 15:13) Xivulavuri, Yesu, a a ri ntukulu wa munhu loyi a a vuriwa munghana wa Loyi a tlakukeke emisaveni hinkwayo, Yehova Xikwembu. Vuxaka lebyi bya xinghana, hambi leswi byi vonakeke byi voyamele etlhelo rin’we, ana se byi sungule ku pfuna timiliyoni.
2 I mani loyi a a ri wanuna wa khale loyi a hi kumeleke swo tala hikwalaho ka xinakulobye xakwe na Xikwembu? A a ri Abrahama, ntukulu-xinghuwe wa Sem, loyi a a ri un’wana wa vaponi va Ndhambi ya misava esikwini ra Nowa. Abrahama u nghene evuxakeni na Xikwembu, a kombisa timfanelo ta munghana wa ntiyiso. Hi ku susumetiwa hi rirhandzu ni ripfumelo, Abrahama u endle hi ku twanana ni ku rhandza ka Xikwembu, kutani hikwalaho ka sweswo mutsari wa Bibele Yakobo u ri: “Na swona Matsalwa ma endlekile, lama nge: ‘Abrahama ú pfumerile eka Xikwembu, kutani xi n’wi hlayile la lulameke hikwalaho ka swona.’ Kutani ú vuriwile nakulobye wa [Yehova].’”—Yakobo 2:23.
3, 4. (a) I yini xi kombaka ndlela leyi tlakukeke leyi ha yona Yehova a pimeke ripfumelo ni ntshembo lowu Abrahama a veke na wona eka yena? (b) Yehova u chapute mhaka yakwe leyi nga eka Esaya 41:8 hi marito wahi?
3 Wanuna yoloye wa ripfumelo ni ku chivirika a a huma emutini wa Ur wa Kalediya, naswona a a ri wo sungula ku vuriwa Muheveru. (Genesa 14:13) Vito leri ri ve leri tirhaka eka vatukulu-xinghuwe vakwe va tiko ra Israyele. (Vafilipiya 3:5) Hikwalaho ka ku endla kakwe Abrahama a va nakulobye, Yehova Xikwembu nakambe u n’wi nghenise eka timhaka tin’wana Takwe ta rirhandzu. Leswi swi kombisiwe hi leswi tsariweke eka Genesa 18:17-19.
4 Sweswo swi komba ndlela leyi tlakukeke leyi ha yona Yehova Xikwembu a pimeke ripfumelo ni ntshembo lowu Abrahama a wu vekeke eka yena, leswi vangiweke hi ku yingisa loku nga kanakanisiki ka Abrahama. Kutani handle ko nyuma kumbe ku tisola, Yehova u chapute mhaka yakwe eka tiko ra Israyele hi ku: “Kambe wena, Israyele, nandza wa mina, wena Yakobo, loyi ndzi ku hlawuleke, xaka ra Abrahama [munghana wa mina] leri ndzi ri rhandzeke.”—Esaya 41:8.
Ntwanano Wa Abrahama Wa Tirha
5, 6. (a) I ntwanano wihi lowu Yehova a wu endleke ni nakulobye Abrahama? (b) Hi le mahlweni ka swiyimo swihi swo biha laha Xikwembu xi endleke xitshembiso eka xinakulobye malunghana ni “rixaka”?
5 Mpimo lowu vuxaka bya munhu ni munghana wa rirhandzu byi n’wi susumetaka ha wona wu kombisiwe hi leswi Yehova, Mufumi wa vuako hinkwabyo, a endleke ntwanano na Abrahama, la nga munhu ntsena. Eka Genesa 15:18 ha hlaya: “Hi siku rolero Yehova a tiyisa ntwanano na Abram [Abrahama], a ku: Ndzi nyikile tiko leri eka vatukulu va wena, eku suka nambyini wa Egipta, ku fikela nambyini lowukulu, wu nga nambu wa Eufrat.”
6 Eufrat a ku ri nambu lowu Abrahama ni vandyangu wakwe va wu tsemakanyeke va nghena eTikweni leri Tshembisiweke. Hi nkarhi lowu va wu tsemakanyeke ha wona, Abrahama a a nga ri na n’wana, hambi leswi enkarhini wolowo a a ri na 75 wa malembe hi vukhale, ni leswi nsati wakwe a a hundzele hi nkarhi wo veleka vana. (Genesa 12:1-5) Kambe, eka swiyimo swo tano swo biha, Xikwembu xi byele munhu wa xichavo Abrahama xi ku: “Languta tilo u hlaya tinyeleti loko u nga swi kota. . . . Vatukulu va wena va ta kotisa sweswo.”—Genesa 15:2-5.
7. (a) Xana ntwanano lowu wu vuriwa yini? (b) A ku ri hi lembe rihi wu sunguleke ku tirha naswona ku ri na xiendlakalo xihi evuton’wini bya Abrahama? (c) Wolawo i malembe mangani emahlweni ka ku va ntwanano wa Nawu wu endliwa ni tiko ra Israyele?
7 Ntwanano lowu Yehova a wu endleke ni ‘nakulobye’ hi wu vula ntwanano wa Abrahama. Ntwanano wolowo wu sungule ku tirha hi 1943 B.C.E. loko Abrahama a pfumelelane ni swilaveko swa ntwanano wa Xikwembu ivi a tsemakanya Eufrat a ya eTikweni leri Tshembisiweke. Hi lembe rolero Yehova Xikwembu u boheke ku katekisa Abrahama loyi a a nga ri na n’wana hi “rixaka.” Nawu lowu nga wa ntwanano lowu endliweke hi tiko ra Israyele eNtshaveni ya Sinayi wu humelerile malembe ya 430 endzhaku, hi 1513 B.C.E.—Genesa 12:1-7; Eksoda 24:3-8.
Ntwanano Wa Nawu Wu Engeteriwa Eka Ntwanano Wa Abrahama
8. (a) Xana xikongomelo xa ntwanano wa Nawu a ku ri xihi? (b) Xana ntwanano wa Nawu wu herise ntwanano wa Abrahama?
8 Hi nkarhi wolowo, vatukulu va Abrahama hi n’wana wakwe Isaka va ve vanhu lava ntshunxekeke. Tiko ra Israyele ri ntshunxiwile aEgipta kutani ri kongomisiwa eNtshaveni ya Sinayi eArabiya. Hi Muxe tanihi muhlanganisi, kwalaho va nghenisiwe eka ntwanano wa Nawu na Yehova Xikwembu. Tanihi leswi Vaisrayele volavo ana se a va ri vatukulu va ntumbuluko va “nakulobye” wa Yehova, Abrahama, xana hakunene xikongomelo xa ntwanano wo tano wa Nawu a ku ri xihi? A ku tirha tanihi xisirheleto eka vanhu lava hlawuriweke va Yehova. Ntwanano wa Nawu a wu dlayanga ntwanano wa Abrahama, hambi loko wu kombile rixaka ra Israyele tanihi leri nga ni nandzu wo tlula nawu hi ku ya hi nawu lowu hetisekeke wa Xikwembu.—Vagalatiya 3:19-23.
9, 10. (a) Xana vatukulu va Abrahama va titwe hi ndlela yihi hi “rixaka” leri matiko hinkwawo a ma ta tikatekisa hi rona? (b) Xana ku ehleketa ka vona ku tikombe ku twala?
9 Hi ku fanekisela, Vaisrayele va ve “vana” va ntwanano wolowo wa Nawu. Va vone onge leswi a va ri vatukulu va ntumbuluko va Abrahama, xikolokolo va ve “rixaka” leri matiko hinkwawo a ma ta tikatekisa ha rona. Xana leswi swi tikombe swi ri tano? Doo! Namuntlha, malembe lama nga vaka 3 500 endzhaku, hi vona Riphabliki leri ntshunxekeke ra Israyele la tolovelekeke, kambe ri lwela vutomi bya rona exikarhi ka matiko yo tala ya tihanyi.
10 Kutani ku va munhu a hundzukela eXiyudeni namuntlha hi mianakanyo yo va xiphemu xa “rixaka” ra Abrahama ro katekisa vanhu hinkwavo a hi ndlela ya Yehova Xikwembu. Kutani ke, i yini lexi humeleleke?
11. Xana muapostola Pawulo u hlamusele leswi humeleleke eka vatukulu va Abrahama hi ndlela yihi?
11 Muapostola Pawulo u hi hlamusela mhaka, a ku: “Hikuva Matsalwa ma vula leswaku Abrahama a a ri ni vana vambirhi va xinuna, un’wana a velekiwile hi nsati wa yena wa hlonga [Agara], un’wana hi nsati wa yena wa xitekwa [Sara] wo ka a nga ri hlonga. Kambe n’wana wa nsati lowa hlonga, ú velekiwile ku fana ni vanhu hinkwavo; kasi n’wana wa nsati lowa xitekwa ú velekiwile hikwalaho ka xitshembiso. Timhaka leti i ku pimanisa: Vavasati lavambirhi i mintwanano mimbirhi; un’wana, a nga yena Agara, ú hume entshaveni ya Sinayi, vana va yena va velekeriwela vuhlonga; Agara i ntshava ya Sinayi, etikweni ra Arabiya, kutani ú fanisa muti wa sweswi wa Yerusalema, hikuva wu le vuhlongeni swin’we ni vana va wona. Kambe Yerusalema wa le tilweni ú ntshunxekile, kutani hi yena a nga mana wa hina.”—Vagalatiya 4:22-26.
12. Xana Agara hlonga ra xisati ri fanelana na mani?
12 Yerusalema loyi a fanaka ni wansati wa hlonga Agara a a ri wa la misaveni, loyi Vayuda va nyama va akeke eka yena. Emasikwini ya Yesu Kriste, a ku ri ntsindza wa tiko ra Israyele naswona a a ri ehansi ka ntwanano wa Nawu. (Matewu 23:37, 38) Loko ntwanano wa Nawu lowu muhlanganisi wa wona a a ri Muxe a wa ha tirha, Israyele wa ntumbuluko a a ri xiphemu lexi vonekaka xa nhlengeletano ya Yehova. Xisweswo a yi ta faniseriwa hi wansati, hi Agara hlonga ra xisati ra Sara.
Vana Va Ntiyiso Va Ntwanano Wa Abrahama
13. (a) I yini lexi fanelaneke na nsati wa Abrahama, Sara? (b) Hikwalaho ka yini “Yerusalema wa le henhla” a vuriwa loyi a ‘ntshunxekeke?’
13 Hi tlhelo rin’wana, “Yerusalema wa le henhla” a ku ri nhlengeletano ya Yehova ya le tilweni leyi nga vonakiki. Hi mfanelo, a yi ta faniseriwa hi wansati, hi Sara, nsati wa Abrahama wa ntiyiso. Ntwanano wa Nawu a wu nga endliwanga ni nhlengeletano leyi, kutani “Yerusalema wa le henhla” a a ntshunxekile, ku fana na Sara wa khale. Leyi i nhlengeletano leyi humesaka “rixaka” leri tshembisiweke, kutani hi yona mhaka leyi muapostola Pawulo a yi vuleke “mana wa hina.”
14. Xana ntwanano wa Abrahama wa tirha eka “Yerusalema wa le henhla,” kutani vadyondzisiwa lava tswariweke hi moya va Yesu Kriste manuku va nga vuriwa yini?
14 Kunene ke, ntwanano wa Abrahama wu tirha eka yena tanihi nsati wo fanekisela wa Abrahama Lonkulu, ina, eka nhlengeletano ya Yehova ya misava hinkwayo ematilweni. Swa vonaka leswaku vadyondzisiwa lava tswariweke hi moya va Yesu Kriste, ku fana na muapostola Pawulo, i vana, kumbe swihlangi swa ntwanano wa Abrahama. Pawulo u ya emahlweni a hlamusela hi ndlela yoleyo, a ku:
15. Xana muapostola Pawulo u te yini eka Vagalatiya 4:27-31 mayelana ni “vana” va ntwanano wa Abrahama?
15 “Hikuva ku tsariwile, va ku: ‘Tsaka wena mhika, la nga kumiki swihlangi, bana nkulungwana lowukulu, wena la nga twiki ku lumiwa ka ku veleka; hikuva nsati loyi a nga tshikiwa ú ta va na vana vo tala ku tlula nsati loyi a nga ni nuna.’ Sweswi ke, n’wina vamakwerhu, mi vana va xitshembiso ku fana na Isaka. Na swona, ku fana na leswi, enkarhini wolowo, n’wana wo velekiwa kukota vanhu hinkwavo a nga xanisa n’wana wo velekiwa hi matimba ya Moya, ni sweswi swa ha ri tano. Kambe Matsalwa ma ri yini ke? Ma ri: ‘Hlongola nsati lowa hlonga ni n’wana wa yena, hikuva n’wana wa hlonga a nga na ku averiwa ndzhaka ni n’wana wa nsati wa xitekwa la nga riki hlonga.’ Hikokwalaho, vamakwerhu, hina a hi vana va hlonga, kambe hi vana va nsati wa xitekwa la nga riki hlonga.”—Vagalatiya 4:27-31; Esaya 54:1.
16. Xana drama yo fanekisela ya minkarhi ya khale yi vhumbe yini malunghana ni ntwanano wa Nawu, leswi swi siya yini?
16 Xisweswo drama yoleyo yo fanekisela ya khale yi vhumbe leswaku Yehova Xikwembu, Abrahama Lonkulu, a a ta bakanya ntwanano wa Nawu lowu a wu ta endliwa na Israyele eNtshaveni ya Sinayi. Hi ndlela leyi xiengetelo (ntwanano wa Nawu) xa ntwanano wa Abrahama a xi ta susiwa, ku sala ntsena ntwanano wa Abrahama ni xitshembiso xa wona xa “rixaka” leri mindyangu hinkwayo ya misava a yi ta tikatekisa hi rona.
17. (a) Xana ntwanano wa Nawu a wu ta famba nkarhi wo tanihi kwihi? (b) Hikwalaho ka yini Yesu a ri ntukulu lonkulu wa Abrahama? (c) Ku va Yesu a va Muyimeri Lonkulu wa Xikwembu wo katekisa mindyangu hinkwayo ya misava a swi titshege hi yini?
17 Kutani ntwanano wa Nawu lowu engeteriweke a wu ta hambeta ku kondza ku fika “rixaka” leri tshembisiweke, naswona rona ri tikombe ku ri Yesu Kriste. Hi singita ra Xikwembu, u ve ntukulu wa nyama wa Abrahama. U ve ntukulu wo rhanga wa mupatriarka yoloye. A a nga ri ntukulu wa nyama wa Abrahama ntsena kambe a a ri N’wana wa Xikwembu, kutani a a ri munhu la hetisekeke, loyi a tshameke a ri wo “hlawuleka, wo pfumala nandzu, wo kala xivati, wo hambana ni vadyohi.” (Vaheveru 7:26) Hambi swi ri tano, ku va ka yena Muyimeri Lonkulu wa Xikwembu wo katekisa mindyangu hinkwayo ya misava swi titshege hi ku nyikela vutomi byakwe bya munhu la hetisekeke tanihi gandzelo ni ku tirhisiwa ka nkoka ka rona hikwalaho ka vanhu hinkwavo. Hi ku tinyikela ko tano, a a ta tirha tanihi Muprista Lonkulu wa Yehova, a nyikela gandzelo leri hlanganiseke swilaveko hinkwaswo swa Xikwembu.
Ntwanano Wa Nawu Wu Beleriwe eMhandzini Ya Yesu Ya Nxaniso
18. (a) Xana mimbuyelo ya gandzelo ra nkutsulo a yi ta nyikiwa vamani ku sungula, naswona ha yini? (b) Xana Yesu u ve yini?
18 Mimbuyelo ya gandzelo leri ra nkutsulo a yi ta nyikeriwa hikwalaho ka tiko ra Vayuda ku sungula, leri Yesu a veke xirho xa rona hi ku velekiwa kakwe ka hlori hi wanhwana Mariya. Leswi a swi ri swa nkoka, hikuva Vayuda a va ri ehansi ka ku avanyiseriwa rifu loku nga hi kambirhi. Hi ndlela yihi? Xo sungula, a va ri vana va mudyohi Adamu, kutani xa vumbirhi, hikwalaho ka ku nga hetiseki ka vona, va voniwe nandzu hi ku hluleka ku hanya hi ku pfumelelana ni ntwanano wa Nawu na Xikwembu. Hambi swi ri tano, Yesu u ve ndzhukano eka vona. Hi ku hayekiwa emhandzini ya nxaniso ku kondza a fa, a a swi kota ku susa ndzhukano eka “tinyimpfu leti lahlekeke ta yindlu ya Israyele.” Hi 33 C.E., ntwanano wa Nawu wu beleriwe emhandzini ya Yesu ya nxaniso, kutani tshanga ra tinyimpfu ehansi ka ntwanano wa nkarhinyana wa Nawu ri pfariwa, ri herisiwa.—Matewu 15:24; Vagalatiya 3:10-13; Vakolosa 2:14.
19. (a) I tshanga rihi lerintshwa ra tinyimpfu a ri fanele ku pfuriwa, naswona a ri ta khoma yini? (b) Lava va nghenisiweke etshangeni lerintshwa ra tinyimpfu va va yini?
19 Kutani tshanga lerintshwa ra tinyimpfu a ri ta pfuriwa ku amukela tinyimpfu ta moya ta Murisi Lonene la pfuxiweke, Yesu Kriste. Murisi Lonene la tinyiketeke nakambe i nyangwa wo fanekisela eka tshanga leri rintshwa ra tinyimpfu. (Yohane 10:7) Lava va tisiweke eka tshanga leri rintshwa ehansi ka Murisi Lonene va va vana lava tswariweke hi moya va Abrahama Lonkulu kutani xisweswo va va xiphemu xa “rixaka” ra Yena. (Varhoma 2:28, 29) Ku tiyisa mhaka leyi, emasikwini lawa ya makumu masalela ya “rixaka” rolero ra moya a ya tirha tanihi nkateko eka vanhu va timiliyoni lava engetelekaka ematikweni lama tlulaka 200.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 80, 81]
Ntwanano wa Nawu wa Muxe lowu endliweke eNtshaveni ya Sinayi wu hele loko wu beleriwe emhandzini ya nxaniso na Yesu