Watchtower TANAKIʼAGA TOHI ʼI TE NETI
Watchtower
TANAKIʼAGA TOHI ʼI TE NETI
Faka'uvea
  • TOHI-TAPU
  • TOHI
  • FONO
  • w00 1/4 p. 29-31
  • ʼE Fufū Koa He Logo ʼi Te Tohi-Tapu?

Aucune vidéo n'est disponible pour cette sélection.

Il y a eu un problème lors du chargement de la vidéo.

  • ʼE Fufū Koa He Logo ʼi Te Tohi-Tapu?
  • Te Tule Leʼo—2000
  • Manatu Tafito
  • He Tahi ʼu Alatike
  • Ko He Manatu Foʼou Koa?
  • ʼE “Fakahā” e Te ʼu Olotinatea Te Logo ʼAē Neʼe Fufū
  • ʼE Ko He Fakamoʼoni Koa ʼe Haʼu Mai Te ʼAtua?
  • ʼE ʼAoga Koa Kia Tatou He Logo Neʼe Fufū ʼi Te Tohi-Tapu?
  • Koteā Te Tohi Massorétique?
    Te Tule Leʼo—1995
  • 1.3 Neʼe Puipui Feafeaʼi Te Tohi-Tapu ʼo Kaku Mai Ki Te Temi Nei?
    Tohi-Tapu Fakaliliu ʼo Te Malama Foʼou
  • Ko Te Motele Hiki Faka Tohi-Tapu Faka Hepeleo ʼAē Neʼe Fai Nima
    Te Tule Leʼo—1992
  • Te ʼu Takaiga Tohi ʼo Te Tai Mate—He Koʼe Koa ʼe Tonu Ke Koutou Tokagaʼi?
    Te Tule Leʼo—2001
Te Tule Leʼo—2000
w00 1/4 p. 29-31

ʼE Fufū Koa He Logo ʼi Te Tohi-Tapu?

HILI kiai teitei taʼu e lua ʼi te ʼosi fakapō ʼo te ʼUluaki Minisi ʼo Iselaele, ko Yitzhak Rabin ʼi te taʼu 1995, neʼe ʼui e te tagata fai sulunale, neʼe ina fakaʼaogaʼi te olotinatea pea neʼe ina maʼu te fakakikite ʼo te meʼa ʼaia neʼe hoko, neʼe fufū ʼi te ʼu tohi faka Hepeleo ʼo te Tohi-Tapu. Neʼe tohi e te tagata fai sulunale ʼaia, ko Michael Drosnin, neʼe ina faigaʼi ke ina fakahā ki te ʼuluaki minisi ʼi te taʼu ʼi muʼa ʼo tona fakapogi, kae neʼe mole hona fua.

Ko te tahi ʼu tohi pea mo te ʼu alatike kua tā ia ʼaho nei, ʼe ʼui ai ko te logo ʼaia neʼe fufū ʼe ina fakamoʼoni mai ko te Tohi-Tapu ʼe haʼu mai te ʼAtua. ʼE fufū koa he logo ʼi te Tohi-Tapu? ʼE tonu koa ke fufū he logo ʼi te Tohi-Tapu ke fakamoʼoni ai ʼe haʼu moʼoni mai te ʼAtua?

Ko He Manatu Foʼou Koa?

ʼE mole ko he meʼa foʼou te manatu ʼaē ʼe ina ʼui, ʼe ʼi ai te logo ʼe fufū ʼi te Tohi-Tapu. ʼE ko te manatu tāfito ʼaia ʼa te Kabbale, peʼe ko te talatuku faka misitelio ʼa te kau Sutea. Ohage ko tona ʼui e te hahaʼi faiako ʼo te Kabbale, ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe tou mahino kiai ʼo ʼuhiga mo he koga Tohi-Tapu, ʼe mole ko tona ʼuhiga moʼoni ʼaia. ʼE nātou tui ko te ʼu mataʼi tohi fuli ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi e te ʼAtua ʼi te Tohi-Tapu Faka Hepeleo, ʼe nātou fakatātā he meʼa, pea kapau ʼe tou mahino lelei kiai pea ʼe tou maʼu ai te moʼoni maʼuhiga. ʼI tanatou manatu, ko te ʼu mataʼi tohi faka Hepeleo fuli pea mo tonatou tuʼuʼaga ʼi te Tohi-Tapu, neʼe fakatuʼutuʼu e te ʼAtua he neʼe ʼi ai tona tupuʼaga tāfito.

Ohage ko Jeffrey Satinover, te tagata ʼe ina kumi te logo ʼaē ʼe fufū ʼi te Tohi-Tapu, ʼe ina ʼui fēnei ko te kau Sutea ʼaē ʼe nātou tui ki te faʼahi faka misitelio, ʼe nātou tui ko te ʼu mataʼi tohi faka Hepeleo ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi moʼo fakamatala te fakatupu ʼi te tohi ʼo Senesi, ʼe nātou maʼu te toe mālohi faka misitelio lahi. ʼE ina tohi fēnei: “Ko te tohi ʼo Senesi, ʼe mole ko he fakamatala pe ia; ʼe ko te meʼa gāue totonu ʼo te fakatupu, ʼe ko te fakatuʼutuʼu ʼaē neʼe fakakaukauʼi e te ʼAtua pea neʼe fakahā ʼi hona ʼaluʼaga fakasino.”

Ko te tagata faiako ʼo te Kabbale ʼo te 13 sēkulō, ko Bachya ben Asher ʼo Saragosse, ʼi Sepania, neʼe ina tohi ko ʼihi logo neʼe fufū, neʼe mahino kiai ʼi tana lau te ʼu 42 mataʼi tohi fuli ʼo te koga tohi ʼo Senesi. Ko te lau feiā ʼo te ʼu mataʼi tohi, ʼe ko te faʼahiga fai ʼaia ʼi totatou temi moʼo maʼu he logo neʼe fufū ʼi te Tohi-Tapu.

ʼE “Fakahā” e Te ʼu Olotinatea Te Logo ʼAē Neʼe Fufū

ʼI muʼa ʼo te faʼu ʼo te olotinatea, neʼe faka tuʼakoi te fealagia ʼa te tagata ke ina vakavakaʼi te Tohi-Tapu. Kae ʼi ʼAukusito 1994, neʼe tā te alatike ʼi te sulunale Statistical Science, pea neʼe fakahā ai he ʼu logo fakaofoofo e Eliyahu Rips ʼo te Univelesitē Hepeleo ʼi Selusalemi pea mo tana ʼu tagata kumi meʼa. Neʼe nātou fakamahino, ʼi tanatou fakapipiki te ʼu mataʼi tohi fuli pea mo vaheʼi fakakoga te ʼu mataʼi tohi ʼaia ʼi te tohi faka Hepeleo ʼo Senesi, neʼe nātou maʼu ai te ʼu higoa ʼo te kau lapi ʼiloa e toko 34, neʼe fufū ʼi te koga tohi, pea mo te tahi ʼatu ʼu meʼa, ohage ko tonatou ʼu ʼaho tupu peʼe ko tonatou ʼaho mate, neʼe tohi ōvi ki tonatou ʼu higoa.a Neʼe nātou toe ʼaʼahi te faʼahi ʼaia, pea neʼe tā e te hahaʼi fai kumi tanatou ʼu manatu fakaʼosi, ʼo nātou ʼui ko te logo ʼaē neʼe fufū ʼi te tohi ʼo Senesi ʼe mole feala ke ʼui ʼe ko he meʼa neʼe hoko feiā pe​—⁠ʼe ko he fakamoʼoni ʼaia ʼe haʼu te manatu ʼaia mai te ʼAtua, pea neʼe ina loto ke fufū he logo ʼi te tohi ʼo Senesi, ʼi te ʼu taʼu e lauʼi afe ki muʼa atu.

Ko Drosnin, te tagata fai sulunale, neʼe ina fakaʼaogaʼi te faʼahiga fai ʼaia ʼi tana ʼu gāue, ʼo ina kumi te ʼu logo neʼe fufū ʼi te ʼu ʼuluaki tohi e nima ʼo te Tohi-Tapu faka Hepeleo. Ohage ko tona ʼui e Drosnin, neʼe ina maʼu ko te higoa ʼo Yitzhak Rabin neʼe tohi ʼi te koga tohi faka Hepeleo, he neʼe ina fakapipiki tuʼumaʼu te ʼu mataʼi tohi fakaʼosi fuli e 4 772. Neʼe ina fakatuʼutuʼu te koga tohi faka Hepeleo ko he ʼu laini mo tonatou ʼu mataʼi tohi e 4 772 takitahi, pea neʼe sio ai neʼe tohi tahi te higoa ʼo Rabin (ʼaē ʼe lau mai ʼoluga ki lalo) pea mo te laini (ʼo Teutalonome 4⁠:42) ʼaē neʼe fakaliliu fēnei e Drosnin: “Te tagata fai fakapō ʼe ina fakapogi anai.”

ʼI tona ʼuhiga moʼoni, ʼe talanoa ia Teutalonome 4⁠:42 ʼo ʼuhiga mo he tagata neʼe tupu ai te mate ʼo te tahi tagata kae neʼe mole ʼamanaki kiai. Koia, tokolahi neʼe nātou fatufatuʼi te manatu ʼa Drosnin, ʼo nātou ʼui ko tana ʼu faʼahiga fai ʼaia ʼe mole fakapotopoto, neʼe feala pe ke toe fakaʼaogaʼi moʼo maʼu he ʼu logo feiā ʼi he tahi age tohi. Kae neʼe tui mālohi ia Drosnin ki te meʼa ʼaē neʼe ina maʼu, ʼo ina ʼui fēnei: “Kapau ko te hahaʼi ʼaē ʼe nātou fatufatuʼi ʼau, ʼe nātou maʼu anai he logo ʼo ʼuhiga mo te fakapogi ʼo te ʼUluaki Minisi ʼi [te tohi ʼo] Moby Dick, pea ʼe ʼau tui anai kia nātou.”

ʼE Ko He Fakamoʼoni Koa ʼe Haʼu Mai Te ʼAtua?

Ko te polofesea ko Brendan McKay ʼo te Pilō ʼo te Science ʼo te Olotinatea ʼi te Univelesitē Fakafenua ʼo Ositalalia, neʼe ina tokagaʼi te ʼu palalau ʼaē neʼe fai e Drosnin, pea neʼe ina fai te ʼu kumi lahi ʼi te olotinatea ʼi te tohi Fakapilitānia ʼo Moby Dick.b Neʼe ina fakaʼaogaʼi te faʼahiga fai ʼa Drosnin, pea neʼe ʼui e McKay neʼe ina maʼu te ʼu “fakakikite” ʼo ʼuhiga mo te ʼu fakapogi ʼo Indira Gandhi, mo Martin Luther King, mo John F. Kennedy, mo Abraham Lincoln, pea mo te tahi atu hahaʼi. ʼE ʼui e McKay, neʼe ina toe maʼu ʼi te tohi ʼo Moby Dick te “fakakikite” ʼo te fakapogi ʼo Yitzhak Rabin.

ʼO ʼuhiga mo te tohi faka Hepeleo ʼo Senesi, ko te polofesea ko McKay pea mo te hahaʼi ʼaē neʼe gāue mo ia, neʼe nātou toe valokiʼi te ʼu kumi ʼaē neʼe fai e Rips pea mo tona ʼu kaugā gāue. Neʼe fai te valoki ʼaia heʼe nātou ʼui ko te faʼahiga fai kumi ʼaia ʼe mole lelei, he neʼe nātou fakaʼaogaʼi te ʼu kumi ʼo mulimuli pe ki tanatou ʼu manatu, kae neʼe mole nātou fai te valoki ʼaia heʼe mole nātou faka tui ʼe mole he logo fakaʼatua neʼe fufū. ʼE kei hoko atu te ʼu talaga ʼa te kau popoto ki te faʼahi ʼaia.

ʼE lagaʼi te tahi fehuʼi heʼe ʼui neʼe ko he fakatuʼutuʼu ke fufū te ʼu logo ʼaia ʼi te ʼu ʼuluaki tohi faka Hepeleo. ʼE ʼui e Rips pea mo tana ʼu kaugā fai kumi, neʼe nātou fai tanatou ʼu kumi ʼo nātou fakaʼaogaʼi te “tohi ʼo Senesi ʼaē ʼe fakaʼaogaʼi māhani kiai te hahaʼi.” ʼE tohi fēnei e Drosnin: “ ʼE tatau fuli te ʼu Tohi-Tapu faka Hepeleo fuli ʼaē kua maʼu ʼi te temi nei.” Kae ʼe moʼoni koa? ʼE mole ko he faʼahiga tohi pe e tahi, kae kua fakaʼaogaʼi ia ʼaho nei he ʼu Tohi-Tapu faka Hepeleo kehekehe, neʼe fakatafito ki he ʼu tohi ʼāfea pea mo kehekehe. Logola neʼe mole fetogi te logo ʼo te Tohi-Tapu, kae ʼe mole tatau te ʼu mataʼi tohi ʼo te ʼu tohi fuli.

ʼE lahi te ʼu fakaliliu ia ʼaho nei ʼe fakatafito ki te Codex ʼo Leningrad​—⁠te tohi ʼāfea ʼaupito pea mo katoa ʼo te ʼu tohi faka Massorétique Hepeleo​—⁠neʼe hiki nima ʼi te lagi taʼu 1000 ʼo totatou temi. Kae neʼe fakaʼaogaʼi e Rips pea mo Drosnin te tahi tohi, ko te Koren. Ko Shlomo Sternberg, ko te lapi Orthodoxe pea ko te polofesea ʼo te mathématique ʼi te Univelesitē ʼo Harvard, ʼe ina fakamahino mai, “ ʼi te tohi pe ʼo Teutalonome, ʼe kehekehe ai te Codex ʼo Leningrad ia mataʼi tohi e 41 pea mo te tohi ʼo Koren ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi e Drosnin.” ʼE kau ʼi te ʼu Takaiga Tohi ʼo Te Tai Mate te ʼu koga ʼo te Tohi-Tapu ʼaē neʼe tohi kua hili kiai taʼu e 2 000. ʼI te agamāhani ko te faʼahiga tohi ʼo te ʼu takaiga tohi ʼaia, ʼe kehekehe ʼaupito mo te ʼu tohi faka Massorétique neʼe fai ki muli age. ʼI ʼihi takaiga tohi, neʼe hilifaki he ʼu tuʼuga mataʼi tohi liliki moʼo fakahā tona faʼahiga puʼaki, he neʼe mole heʼeki ʼiloʼi te ʼu fakaʼiloga ki te ʼu mataʼi tohi liliki. ʼI ʼihi takaiga tohi, neʼe mole lahi te ʼu mataʼi tohi ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi. Ko te fakatatau ʼo te ʼu tohi faka Tohi-Tapu fuli ʼaē kua maʼu, ʼe ina fakahā mai neʼe mole fetogi te mahino ʼaē ki te Tohi-Tapu. Kae ʼe toe fakahā lelei ai foki ko te faʼahiga tohi pea mo te lahi ʼo te ʼu mataʼi tohi, ʼe kehekehe ʼaupito ʼi te ʼu tohi ʼaia.

Ko te kumi ʼo he logo ʼe ʼui neʼe fufū ʼi te Tohi-Tapu, ʼe tonu ke fakatafito ki he tohi neʼe mole fai kiai he ʼu fetogi. Kapau neʼe fetogi he mataʼi tohi e tahi pea ʼe hala katoa anai te tuʼuga mataʼi tohi​—⁠pea mo te logo ʼaē ʼe fufū mo kapau foki ʼe maʼu ai he logo. Neʼe taupau e te ʼAtua tana logo ʼi te Tohi-Tapu. Kae neʼe mole ina taupau fakalelei te ʼu mataʼi tohi fuli, ohage neʼe hoha fau ki he ʼu meʼa ʼe mole faʼa maʼuhiga, ohage la ko te faʼahiga tohi ʼo te ʼu kupu ʼaē ʼe fetogi ʼaki te temi. ʼE mole fakahā koa la e te faʼahi ʼaia, neʼe mole ina fufū he logo ʼi te Tohi-Tapu?​—⁠Isaia 40⁠:8; 1 Petelo 1:​24, 25.

ʼE ʼAoga Koa Kia Tatou He Logo Neʼe Fufū ʼi Te Tohi-Tapu?

Neʼe tohi fakalelei fēnei e te ʼapositolo ko Paulo: “E fakamalamai e te Atua te Tohi-tapu katoa, pea e aoga ia ki te faiʼakonaki, mo te fakailoilo o te hala, mo te fakatonutonu, pea mo te fakaʼako i te susitisia, koteuhi ke katoa te tagata a te Atua, kua teuteu o uhiga mo te gaue lelei fuape.” (2 Timoteo 3​:16, 17) Ko te logo ʼaē ʼe fakahā lelei ʼi te Tohi-Tapu pea mo totonu, ʼe mole faigataʼa fau takita mahino kiai peʼe ko tona maʼuliʼi, kae ʼe fili e te tokolahi ke mole nātou tokagaʼi. (Teutalonome 30⁠:​11-14) Ko te ʼu lea faka polofeta ʼaē ʼe fakahā lelei ʼi te Tohi-Tapu, ʼe ko he tafitoʼaga mālohi ʼaia ke tou tui ai ʼe haʼu mai te ʼAtua.c ʼO mole hage ko he logo ʼe fufū, ko te ʼu lea faka polofeta ʼe mole fakalogo ia ki te fakamahino ʼa he tagata, pea ʼe mole ‘haʼu mai he faʼahiga fakamatala fakatagata.’​—⁠2 Petelo 1⁠:​19-21.

Neʼe tohi fēnei e te ʼapositolo ko Petelo: “Neʼe mole ko te mulimuli ʼaē ki he ʼu fagana neʼe faʼu moʼo fakahiga, ʼaē neʼe mātou fakahā atu ai te mālohi pea mo te ʼi henī ʼo totatou ʼAliki ko Sesu Kilisito.” (2 Petelo 1⁠:​16, MN) Ko te ʼui ʼaē ʼe ʼi ai he logo ʼe fufū ʼi te Tohi-Tapu, ʼe haʼu mai te ʼu misitelio faka Sutea, ʼo nātou fakaʼaogaʼi te ʼu faʼahiga fai “neʼe faʼu moʼo fakahiga,” ʼe ina fetogi te faka ʼuhiga faigafua ʼo te ʼu tohi faka Tohi-Tapu ʼaē ʼe haʼu mai te ʼAtua. Ko te Tohi-Tapu Faka Hepeleo ʼe ina tapuʼi fakahagatonu te manatu ʼaia ʼo ʼuhiga mo te misitelio.​—⁠Teutalonome 13:​1-5; 18:​9-​13.

ʼE tou fiafia lahi ʼi tatatou maʼu te logo ʼaē ʼe matala lelei ʼi te Tohi-Tapu pea mo te ako ʼaē ʼe tuʼu ai, heʼe tokoni mai kia tatou ke tou ʼiloʼi te ʼAtua! ʼE lelei age te faʼahi ʼaia ʼi hatatou kumi ke tou ʼiloʼi totatou Tupuʼaga, ʼaki te kumi ʼo he ʼu logo neʼe fufū, mai tona ʼuhiga ʼaē ko te faʼahi ʼaia ʼe ko te faʼahiga fakamahino fakatagata ʼe ina fai ʼaki te tokoni ʼo te olotinatea.​—⁠Mateo 7⁠:​24, 25.

[Nota ʼi te lalo pasina]

a ʼI te lea faka Hepeleo, neʼe feala ke lau te ʼu mataʼi tohi ohage ko he ʼu mataʼi numelo. Koia, neʼe lava ʼiloʼi ai te ʼu ʼaho ʼaia ʼaki te ʼu mataʼi tohi ʼo te koga tohi faka Hepeleo, kae neʼe mole fakaʼaogaʼi he ʼu numelo.

b ʼE mole fakaʼaogaʼi he ʼu mataʼi tohi liliki ʼi te lea Faka Hepeleo. Ka lautohi he tahi, pea ʼe ina hilifaki te ʼu mataʼi tohi liliki ʼo mulimuli pe ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe tohi ʼi muʼa atu pea ki muli age. Kapau ʼe mole ina ʼiloʼi te faʼahi ʼaia, pea ʼe feala ke fetogi ʼaupito te faka ʼuhiga ʼo he kupu mo kapau ʼe mole ko te ʼu mataʼi tohi liliki totonu ʼaē ʼe fakaʼaogaʼi. ʼI te Fakapilitānia, kua maʼu te ʼu mataʼi tohi liliki ʼi te ʼu kupu, koia ʼe faigataʼa ai te kumi ʼo he logo neʼe fufū ai.

c Kapau ʼe koutou fia maʼu he tahi ʼu manatu ki te ʼui ko te Tohi-Tapu ʼe haʼu mai te ʼAtua, pea mo tana ʼu lea faka polofeta, koutou vakaʼi te kaupepa Un livre pour tous, neʼe tā e te Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.

    Te ʼu Tohi Fakaʼuvea (1978-2025)
    Mavae
    Hu Ki Loto
    • Faka'uvea
    • Vaevae
    • Préférences
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Conditions d’utilisation
    • Règles de confidentialité
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Hu Ki Loto
    Vaevae