‘Neʼe Ma Fai Pe Te Meʼa ʼAē Neʼe Tonu Ke Ma Fai’

KO TE FAKAMATALA ʼA GEORGE COUCH

ʼI tamā ʼosi fai faka mafola ʼi te ʼu ʼapi ʼi te uhu, neʼe toʼo e toku kaugā fagona te ʼu moʼi kasikutu e lua. ʼI tamā ʼosi kakai, neʼe ʼau toʼo ake taku foʼi suluka. Neʼe ina fehuʼi mai fēnei: “ ʼE kua fualoa tau ʼi te moʼoni?” Neʼe ʼau tali age fēnei: “ ʼAnapō, neʼe ko taku ʼuluaki kau ʼaia ki te fono.”

NEʼE ʼau tupu ʼi te ʼaho 3 ʼo Malesio 1917, ʼi te fale tauhi manu neʼe tuʼu ia lagi kilometa e 50 ʼi te potu hahake ʼo Pittsburgh, ʼi Pennsylvanie, Amelika, ʼe ōvi ki te kiʼi kolo veliveli ʼo Avonmore. Neʼe taupau ai e taku ʼu mātuʼa toku ʼu tēhina e toko fā, mo toku tokolua lahi e tahi, pea mo ʼau.

Neʼe mole lahi tamatou ako ʼi te faʼahi faka lotu. Neʼe ʼi ai te temi neʼe tau ʼolo ai taku ʼu mātuʼa ʼo misa, kae neʼe nā fakagata tanā ʼolo kiai ʼi tamatou kei veliveli. Kae neʼe mātou tui ki te Tupuʼaga, pea neʼe mulimuli tomatou maʼuli faka famili ki te ʼu pelesepeto tāfito ʼo te Tohi-Tapu.

Neʼe akoʼi lelei ʼau e taku ʼu mātuʼa ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe tonu ke ʼau fai​—pea mo fakahoko feafeaʼi te ʼu meʼa ʼaia. Neʼe ko te ʼuhiga ʼaia ʼo te maʼuli ʼi te fale tauhi manu. Kae neʼe mole mātou gāue ʼi te temi fuli pe. Neʼe ʼi ai te ʼu temi neʼe mātou gaoʼi fakatahi ai, ohage ko te basket ball pea mo te base-ball, mo te heka hōsi, pea mo te ʼolo ʼo maʼanu tai. Neʼe mole mātou maʼu paʼaga ʼi te temi ʼaia, kae neʼe mātou maʼuli fiafia ʼi tamatou fale tauhi manu. ʼI tamatou kei liliki neʼe mātou ʼolo ki te faleako neʼe ko te kogafale pe e tahi, pea ʼi tamatou hiki ki te ʼu kalasi lalahi neʼe mātou ʼolo ki te kolo lahi.

ʼI te tahi po neʼe ʼau haʼele ʼi te kolo mo toku kaumeʼa. Pea ko te taʼahine finemui neʼe hū mai ki tuʼa mai tona ʼapi ʼo ʼalofa ki toku kaumeʼa. Neʼe fakahā age e toku kaumeʼa ia ʼau kia Fern Prugh. Meʼa lelei, he neʼe tuʼu tona ʼapi ʼi te ala ʼo te faleako. ʼI te ʼu ʼaho fuli pe ʼaē neʼe ʼau fakalaka ai ʼi tona muʼa ʼapi, neʼe lolotoga gāue ia Fern ʼi tuʼa. Neʼe ʼau punamaʼuli ʼi tana faʼa gāue. Neʼe ma liliu ʼo kaumeʼa pea mo femanakoʼaki, pea neʼe ma ʼohoana ʼi ʼApelili 1936.

ʼE Mātou ʼIloʼi Te Moʼoni

ʼI muʼa ʼo taku tupu, neʼe ʼi ai te kiʼi finematuʼa neʼe gaohi koviʼi e te hahaʼi ʼo te kolo ʼuhi ko tana lotu. ʼI te ʼu Moeaki, neʼe ʼalu taku faʼe ʼo fakasiosio ia ia mokā ʼalu ʼo faifakatau ʼi te kolo. Neʼe fakamaʼa e taku faʼe tona ʼapi pea mo tokoni ki tana ʼu faifakatau, ʼo ina fai te faʼahi ʼaia ʼo aʼu ki te mate ʼa te kiʼi finematuʼa. ʼE ʼau ʼiloʼi neʼe tapuakina e Sehova taku faʼe he neʼe agalelei ki te fafine ʼaia, ʼaē neʼe kau ʼi te kau Ako ʼo te Tohi-Tapu, te higoa ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te temi ʼaia.

Hili te temi kiai, ko te taʼahine lahi ʼo taku mahikitaga neʼe mate fakafokifā. Neʼe mole maʼu e taku mahikitaga he fakaloto fīmālie ʼi tana lotu, kae ko te fafine ʼe nā vāhaʼa fale neʼe kau ʼi te kau Ako ʼo te Tohi-Tapu neʼe ina fakaloto fīmālieʼi ia ia. Neʼe ina fakamahino age te meʼa ʼaē ʼe hoko mokā mate he tahi. (Sopo 14:13-​15; Tagata Tānaki 9:​5, 10) Neʼe ina maʼu ai he loto fīmālie lahi. Neʼe palalau taku mahikitaga ki taku faʼe ʼo ʼuhiga mo te ʼamanaki ʼo te fakatuʼuake. Neʼe tupu ai te fia ʼiloʼi ʼa taku faʼe, he neʼe mate tana ʼu mātuʼa ʼi tana kei veliveli, pea neʼe ina fia ʼiloʼi te meʼa ʼaē ʼe hoko mokā mate he tahi. Ko te meʼa ʼaia neʼe ina ako mai kia ʼau te maʼuhiga ʼaē ke ʼau fakaʼaogaʼi te ʼu faigamālie fuli moʼo fai te fagonogono faigamālie.

ʼI te ʼu taʼu 1930, neʼe kamata fakalogo e taku faʼe ʼi te lātio ʼi te ʼAhotapu uhu, ia Joseph F. Rutherford, ʼaē neʼe pelesita ʼi te Sosiete Watch Tower Bible and Tract ʼi te temi ʼaia. Tahi ʼaē meʼa, lolotoga te ʼu taʼu ʼaia, neʼe kamata faka mafola te kau Fakamoʼoni ʼi te koga meʼa ʼaē neʼe mātou nonofo ai. Neʼe nātou fakatuʼu te fakatagi ʼi tomatou malaʼe ʼi te malumalu ʼo te fuʼu ʼakau, pea nātou fakatatagi ai te ʼu akonaki ʼo te Tēhina ko Rutherford. ʼAki te ʼu akonaki ʼaia, mo Te Tule Leʼo pea mo te Âge dʼor (ʼaē ko te Réveillez-vous! ʼi te temi ʼaenī) neʼe ʼāsili ai te fia logo ʼa taku faʼe ki te moʼoni.

Ki muli age, ʼi te taʼu 1938, neʼe momoli kia nātou ʼaē neʼe apone ki Te Tule Leʼo, te fakaafe ki he fono makehe neʼe fai ʼi he loto fale neʼe tuʼu mamaʼo ʼi tomatou ʼapi ia teitei kilometa e 25. Neʼe fia ʼalu kiai taku faʼe, koia ko ʼau, mo Fern pea mo toku ʼu tēhina e toko lua neʼe mātou ʼolo fakatahi mo ia. Ko John Booth pea mo Charles Hessler, neʼe ko te ʼu tagata taupau feʼoloʼaki ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, neʼe nā faiakonaki ki te lagi toko hogofulu-ma-lua. ʼOsi ʼaia, pea nā kamata fakatuʼutuʼu he kūtuga ke nātou kau ki te minisitelio ʼi te uhu ake. Neʼe mole he tahi neʼe fia ʼalu mo nāua, koia neʼe fili ʼau e te Tēhina ko Hessler pea ina fehuʼi mai, “He koʼe ʼe mole ke haʼu mo māua?” Neʼe mole ʼau mālama lelei ki te meʼa ʼaē neʼe nā ʼolo ʼo fai, kae neʼe ʼau manatu ʼe tonu ke ʼau tokoni kia nāua.

Neʼe ma fai faka mafola ʼi te ʼu ʼapi ʼo aʼu ki te fetapā, pea neʼe ko te temi ʼaia ʼaē neʼe toʼo ai e te Tēhina ko Hessler te ʼu moʼi kasikutu e lua. Neʼe ma heheka ʼi te tuʼuga ʼo te ʼēkelesia pea ma kakai ai. ʼOsi ʼaia, pea neʼe ʼau toʼo ake ai taku foʼi suluka pea neʼe ʼiloʼi ai e te Tēhina ko Hessler neʼe ko taku ʼuluaki kau ʼaē ki te fono. ʼI te afiafi, neʼe mātou fai kakai ʼi fale pea neʼe ina kole mai ke mātou fakaafe tomatou ʼu vāhaʼa fale ke nātou ʼōmai ke mātou fai palalau ki te Tohi-Tapu. ʼI tamatou ʼosi kakai, neʼe ina fai tamatou ako Tohi-Tapu, pea neʼe ina fai te akonaki ki te lagi toko hogofulu ʼaē neʼe ʼōmai. Neʼe ina ʼui mai kia mātou ʼe tonu ke fai hamatou ako Tohi-Tapu ʼi te vāhaʼa fuli. Logope la neʼe mole loto kiai tomatou ʼu vāhaʼa fale, kae ko ʼau mo Fern neʼe fai tamā ako Tohi-Tapu ʼi te vāhaʼa fuli.

ʼE Ma Tuputupu ʼi Te Moʼoni

Mole fualoa pea ko ʼau mo Fern neʼe ma kamata fai faka mafola. ʼI tamā heheka ʼi te ʼu hekaʼaga ʼi te muli motokā, neʼe ma kamata tutu tamā ʼu foʼi suluka, pea neʼe mafuli mai toku tēhina lahi ʼo ina ʼui fēnei mai: “Neʼe ʼau hoki logo nei ʼe mole suluka te kau Fakamoʼoni.” ʼI te moʼi temi pe ʼaia, neʼe lī ki tuʼa e Fern tana foʼi suluka​—kae ʼau fakaʼosi ʼaʼaku. Logope la tamā leleiʼia te suluka, kae neʼe ma fakagata ai ʼi te ʼaho ʼaia.

ʼI tamā ʼosi papitema ʼi te taʼu 1940, neʼe ma ʼolo ki te fono neʼe ako ai te alatike ʼe ina fakaloto mālohiʼi ai te gāue pionie, te fai faka mafola temi katoa. ʼI tamā liliu ki fale, neʼe fehuʼi mai e te tēhina: “He koʼe ʼe mole koulua pionie? ʼE mole he meʼa ʼe ina tāʼofi koulua.” Neʼe tonu te tēhina, koia neʼe ma tali ai ke ma fai te gāue ʼaia. Neʼe ʼau fai te pepa ki toku fale gāue, moʼo fakahā age ʼe ʼau mavae ʼi te gāue ʼi te hili ʼo te māhina katoa, pea neʼe ma fai tamā ʼu fakatuʼutuʼu ke ma pionie.

Neʼe ma felogoi mo te Sosiete ʼo ʼuhiga mo te faʼahi ʼaē neʼe tonu ke ma ʼolo ʼo gāue ai, pea neʼe ma ʼolo ai ki Baltimore, ʼi Maryland. Neʼe ʼi ai te ʼapi ʼo te kau pionie, pea neʼe ma totogi ʼi te māhina fuli tola e 10 ki te fakamaʼa ʼo te ʼapi pea mo te meʼa kai. Neʼe ʼi ai tamā kiʼi falā neʼe ma tuku kehe, pea neʼe ma manatu ʼe tologa anai ʼo aʼu ki Halamaketone. (Fakahā 16:14, 16) Ei, ʼi te temi fuli pe neʼe ma manatu ai kua vave hoko mai ia Halamaketone. Koia, ʼi tamā kamata pionie, neʼe ma tuku tomā ʼapi pea mo līaki te ʼu gāue ʼaē neʼe ma fai ki muʼa atu.

Neʼe ma pionie ʼi Baltimore mai te taʼu 1942 ʼo aʼu ki te taʼu 1947. ʼI te ʼu taʼu ʼaia, neʼe mālohi ʼaupito te fakafeagai ʼa te hahaʼi ki te gāue ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼI ʼihi temi, neʼe mole ma ʼolo mo tamā motokā ki te ʼu ʼapi ʼo te kau ako Tohi-Tapu, kae neʼe ko he tahi kehe ʼaē neʼe ina ʼave māua, ke mole puhi e he tahi te ʼu foʼi teka ʼo tamā motokā. ʼE mole leleiʼia e he tahi te taʼi fakafeagai ʼaia, kae ʼe ʼau tala fakahagatonu atu neʼe ma fiafia tuʼumaʼu ʼi tamā fai faka mafola. Ei, neʼe ma ʼamanaki ke hoko he ʼu meʼa feiā ʼi tamā fai te gāue ʼa te ʼAliki.

Neʼe kua ma fakaʼaogaʼi fuli te falā ʼaē neʼe ma tānaki kehe. Neʼe kua kovi te ʼu foʼi teka ʼo tamā motokā, ʼo feiā mo tomā ʼu mutuʼi meʼa pea mo tamā ʼu sūlie. Neʼe tuʼa lua peʼe tuʼa tolu tamā mahahaki fualoa. Neʼe kua faigataʼa tomā selevisi pionie, kae neʼe mole he temi neʼe ma manatu ai pea mo palalau ai ke ma tuku te gāue ʼaia. Neʼe ma faka faigafua tomā maʼuli ke feala hamā hoko atu tamā gāue pionie.

ʼE Hoko Te ʼu Fetogi

ʼI te taʼu 1947 neʼe ma ʼolo ki te fakatahi ʼi Los Angeles, ʼi Californie. Lolotoga tamā nonofo ai, neʼe foaki mai kia ʼau pea mo toku tēhina lahi te tohi ʼe ina hinoʼi māua ki te gāue feʼaluʼaki moʼo ʼaʼahi pea mo tokoni ki te ʼu kokelekasio. Neʼe mole heʼeki fai mai kia māua he faʼahiga ako ʼo ʼuhiga mo te gāue ʼaia, kae neʼe ma tali lelei. Lolotoga te ʼu taʼu e fitu ki muli age, ko ʼau mo Fern neʼe ma gāue ʼi te ʼu potu fenua ʼo Ohio, mo Michigan, mo Indiana, mo Illinois, pea mo New York. ʼI te taʼu 1954 neʼe fakaafe māua ke ma kau ki te 24 kalasi ʼo Kalaate, te ako ʼaē ʼe fai maʼa te kau misionea. Lolotoga te temi ʼaia, neʼe maʼu e Fern te mahaki ʼaē ko te polio. Kae meʼa lelei he neʼe toe lelei, pea neʼe hinoʼi māua ki te gāue feʼaluʼaki ʼi New York pea mo Connecticut.

Lolotoga tamā gāue ʼi Stamford, ʼi Connecticut, neʼe kole mai e Nathan H. Knorr, ʼaē neʼe pelesita ʼi te Sosiete Watch Tower ʼi te temi ʼaia, ke ma nonofo mo ia pea mo tona ʼohoana ko Audrey, ʼi te Petele ʼi te Moeaki pea mo te ʼAhotapu. Neʼe nā gaohi tamatou meʼa kai, ko te ʼu moʼi lauʼi pipi pea mo te ʼu lauʼakau. Neʼe kua mātou feʼiloʼiʼaki ki muʼa atu, pea neʼe ʼau ʼiloʼi ʼe ʼi ai te meʼa neʼe fia palalau mai kiai te Tēhina ko Knorr ʼi tamatou kakai ʼaia. Neʼe ina fehuʼi mai ʼi te po ʼaia, “ ʼE mole ke fia hū koa ʼo gāue ʼi te Petele?”

Neʼe ʼau tali fēnei age: “ ʼE mole ʼau ʼiloʼi papau; ʼe mole ʼau faʼa ʼiloʼi lelei peʼe feafeaʼi te maʼuli ʼo te Petele.”

Neʼe ma fakakaukauʼi te faʼahi ʼaia lolotoga ni ʼu vāhaʼa, pea neʼe ma fakahā age ki te Tēhina ko Knorr kapau ʼe ina loto kiai pea ʼe ma ʼolo age anai ʼo gāue ʼi te Petele. ʼI te vāhaʼa ʼaē neʼe hoa kiai, neʼe ʼaumai tamā tohi ʼe ʼui ai ke ma ʼolo age ki te Petele ʼi te ʼaho 27 ʼo ʼApelili 1957, ko te ʼaho ʼaia ʼo te 21 taʼu ʼo tamā ʼohoana.

ʼI te ʼuluaki ʼaho ʼi te Petele, neʼe fakahā lelei mai e te Tēhina ko Knorr te meʼa ʼaē neʼe tonu ke ʼau fai. Neʼe ina ʼui fēnei mai: “ ʼE mole kei ke kau ki te gāue taupau faka silikosikilipisio; ʼi te temi nei ʼe ke gāue ʼi te Petele. ʼE ko te gāue maʼuhiga ʼaupito ʼaia ʼaē ʼe tonu ke ke fai, pea ʼe mātou loto ke ke fakaʼaogaʼi tou temi pea mo tou mālohi moʼo mulimuli ki te ʼu meʼa ʼaē ka fakahinohino atu kia koe ʼi te Petele. ʼE mātou loto ke ke nofo ʼi henī.”

Te Maʼuhiga ʼo Te Maʼuli ʼi Te Petele

Neʼe ʼuluaki hinoʼi ʼau ki te ʼu selevisi ʼo te ʼu apone pea mo te momoli ʼo te ʼu tohi. Ki muli age, hili kiai taʼu e tolu, neʼe kole mai e te Tēhina ko Knorr ke ʼau ʼalu age ki tona pilō. Neʼe ina ʼui mai ko te tupuʼaga moʼoni ʼo taku haʼu ki te Petele heʼe nātou loto ke ʼau tokaga ki fakaʼaluʼalu ʼo te maʼuli ʼi te Petele. Neʼe ina fakahā fakahagatonu mai tana ʼu fakatuʼutuʼu: “ ʼE ke ʼi henī moʼo vakavakaʼi te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ki te Petele.”

Ko taku tokaga ʼaē ki te Petele neʼe ina fakamanatuʼi mai kia ʼau toku akoʼi e taku ʼu mātuʼa lolotoga taku maʼuli ʼi te fale tauhi manu. ʼE tatau te Petele pea mo he loto fale. ʼE tonu ke fakamaʼa te ʼu mutuʼi meʼa, ke teuteuʼi te meʼa kai, ke fai te fulu pa, ke fakatoka te ʼu moeʼaga, pea mo ʼihi ʼatu ʼu gāue. ʼE faiga ʼaki te ʼu fakatuʼutuʼu ʼaia ke liliu te Petele ko he koga meʼa ʼe tou leleiʼia, ke hage ko hotatou ʼapi.

ʼI taku manatu, ʼe lahi te ʼu meʼa ʼe feala ke ako e te ʼu famili ʼaki te maʼuli ʼo te Petele. ʼE mātou ʼaʼala ake ʼi te kei uhuuhu pea mātou kamata te ʼaho ʼaki he ʼu manatu fakalaumālie, ʼo mātou vakaʼi te vaega faka Tohi-Tapu ʼi te ʼaho fuli. ʼE tonu ke mātou gāue kinakina, pea ʼe lahi te ʼu gāue ʼaē ʼe mātou maʼumaʼua kiai, kae ʼe tonu ke mātou fakafuafua lelei tomatou maʼuli. Ko te Petele ʼe mole ko he monasetelio, ohage ko te meʼa ʼaē ʼe manatu kiai ʼihi. Kae ʼe lahi te ʼu meʼa ʼe mātou fai koteʼuhi ʼo mulimuli ki tamatou ʼu gāue ʼaē kua ʼosi fakatuʼutuʼu. Ko te tokolahi neʼe nātou ʼui ko te ako ʼaē neʼe nātou maʼu ʼi henī neʼe ʼaoga kia nātou ki muli age, moʼo fakahoko tonatou ʼu māʼua faka famili pea ʼi te kokelekasio.

ʼE lagi hinoʼi te kau tūpulaga pea mo te kau finemui ʼaē ʼe hū ki te Petele ke nātou gāue ʼi te fakamaʼa, peʼe ʼi te fale fai fō, peʼe ʼi te ʼu fale gāue. ʼE lagi loto e te mālama ke tou manatu ko te gāue kinakina ʼaia ʼe ina fakalainoaʼi tatou pea ina meʼa noaʼi tatatou matagafua. Kae ʼe mahino ki te kau tūpulaga ʼo te Petele ʼe maʼua ke fai te ʼu gāue ʼaia heʼe ʼaoga ki te haʼele lelei pea mo te maʼuli fiafia ʼo tomatou famili.

Tahi ʼaē meʼa, ʼe lagi faka maʼuhigaʼi e te mālama te ʼui ʼaē, ʼe hoki feala ke koutou fiafia moʼoni mo kapau ʼe koutou maʼu he tuʼulaga pea mo koutou ʼiloa. ʼE ko he manatu hala ʼaia. Kapau ʼe tou fai te meʼa ʼaē neʼe hinoʼi mai ke tou fai, pea mo tou ‘fai pe te meʼa ʼaē ʼe tonu ke tou fai,’ pea ʼe tou maʼu ai te ʼu tapuakina mai ia Sehova. (Luka 17:10) ʼE feala ke tou maʼu te fiafia moʼoni mo kapau ʼe tou manatuʼi te fakatuʼutuʼu ʼo tatatou gāue​—ʼaē ko te fai ʼo te finegalo ʼo Sehova pea mo fakahaʼele ki muʼa te ʼu meʼa ʼo te Puleʼaga. Kapau ʼe tou manatuʼi tuʼumaʼu te faʼahi ʼaia, pea ʼe tou fiafia anai ʼi he gāue pe ʼe hinoʼi mai ke tou fai.

Neʼe Ko He Pilivilesio Tamā Kau Ki Te Tuputupu

ʼI te fakatahi ʼaē neʼe fai ʼi Cleveland, ʼi Ohio, ʼi te taʼu 1942, ia taʼu e hogofulu tupu ʼi muʼa ʼo tamā hū ki te Petele, neʼe fai e te Tēhina ko Knorr te akonaki ko tona kupu tāfito ʼaenī “Te Tokalelei​—ʼE Tologa Anai Koa?” Neʼe ina fakahā lelei ko te Lua Tau Faka Malamanei, ʼaē neʼe lolotoga hoko, ʼe fakaʼosi anai pea ʼe hoko anai he temi tokalelei, pea ʼe ko te fealagia ʼaia moʼo fakalahi te gāue fai faka mafola. Neʼe fakatuʼutuʼu ʼi te taʼu 1943 te Ako ʼo Kalaate ki te kau misionea pea mo te Ako ʼo Te Minisitelio Faka Teokalatike moʼo hikihiki te poto ʼa te ʼu tēhina ʼi te faiakonaki. Neʼe toe fakatuʼutuʼu mo te ʼu fakatahi lalahi. Neʼe maʼuhiga tāfito te ʼu fakatahi ʼaē neʼe fai ʼi te ʼu taʼu 1950 ʼi te malaʼe faigaoʼi ko te Yankee Stadium, ʼi New York. ʼI te ʼu fakatahi ʼaē neʼe fai ʼi te taʼu 1950 pea mo te taʼu 1953, neʼe ʼau tokoni ki te teuteuʼi ʼo te koga meʼa ʼaē neʼe fakatuʼu kiai te ʼu falelā, ki te toko lauʼi hogofulu afe hahaʼi, ʼaē neʼe ʼōmai ki te ʼu ʼaho e valu ʼaē neʼe fai takitahi ai te ʼu fakatahi ʼaia e lua.

Hili te ʼu fakatahi ʼaia, pea mo te fakatahi lahi ʼaupito ʼaē neʼe fai ʼi te taʼu 1958, neʼe ʼi ai te tuputupu lahi ʼi te kau fai faka mafola ʼo te Puleʼaga. Neʼe hoko ʼaki ai te ʼu fetogi lahi ʼi tamatou gāue ʼi te Petele. ʼI te fakaʼosi ʼo te ʼu taʼu 1960 pea mo te kamata ʼo te ʼu taʼu 1970, neʼe mole kei feʼauga te ʼu kogafale ʼo te Petele maʼa te hahaʼi gāue. Moʼo fakafeauga te nofoʼaga ʼo tamatou famili ʼaē neʼe tuputupu, neʼe ʼaoga ke ʼi ai he tahi ʼu kogafale, mo he ʼu fale kuka, pea mo he ʼu fale kai.

Neʼe kole e te Tēhina ko Knorr ki te Tēhina ko Max Larson, te tagata taupau ʼo te fale tā tohi, pea mo ʼau ke ma kumi he koga meʼa ʼe feʼauga moʼo tali ki te tuputupu ʼaia. ʼI te taʼu 1957, ʼi taku hū ki te Petele, neʼe mātou lagi toko 500, pea neʼe mātou nonofo ʼi te foʼi fale lahi e tahi. Kae ʼaki te ʼu taʼu, neʼe toʼo e te Sosiete pea mo ina fakafoʼou te ʼu falefata e tolu neʼe feōvi mo tamatou fale​—ko te Towers, mo te Standish, pea mo te Bossert​—pea mo te ʼu kiʼi falefata ʼe veliveli age. ʼI te taʼu 1986 neʼe toʼo e te Sosiete te koga meʼa ʼaē neʼe tuʼu ai te Otele Margaret pea neʼe ina fakaliliu ko he falefata foʼou matalelei ke nofoʼi e te teitei toko 250. Pea ʼi te kamata ʼo te ʼu taʼu 1990, neʼe laga te falefata ko ʼona laufata e 30, ke nonofo ai te tahi ʼu hahaʼi gāue e toko 1 000. ʼI te temi nei, ko te toko 3 300 hahaʼi ʼaē ʼe kau ki te famili ʼo te Petele.

Neʼe toe toʼo foki mo te moʼi kele ʼi Wallkill, ʼi New York, ʼe teitei vaha mamaʼo ia kilometa e 160 mo te Petele ʼo Brooklyn. ʼAki te temi, ʼo kamata ʼi te fakaʼosi ʼo te ʼu taʼu 1960, neʼe laga ai te ʼu fale pea mo te fale tā tohi lalahi. ʼI te temi nei, ko te lagi toko 1 200 hahaʼi ʼo te Petele ʼe nātou nonofo ai pea mo gāue ai. ʼI te taʼu 1980, neʼe kamata kumi he kele ʼe eketa 250 ʼe tuʼu ōvi ki te kolo ʼo New York ke ʼi ai hana foʼi ala lahi. Neʼe kata te tagata fakatau kele pea ina ʼui fēnei “ ʼE koutou maʼu anai ʼifea te kele ʼaia? ʼE mole koutou maʼu anai.” Kae ʼi te uhu ake, neʼe telefoni mai pea ina ʼui fēnei: “Kua ʼau maʼu takotou kele.” ʼI te temi ʼaenī, ko te koga meʼa ʼaia ʼe higoa ko te Faleako ʼo Patterson, ʼi New York. ʼE fai ai te ʼu ako pea ʼe nonofo ai te toko 1 300 kau minisi.

Te Meʼa ʼAē Neʼe ʼAu Ako

Kua mahino kia ʼau ko te tagata taupau ʼaē ʼe lelei, ʼe ko ia ʼaē ʼe ina fakaʼaogaʼi te ʼu manatu lelei ʼa ʼihi. ʼI te ʼu tonu ʼaē neʼe ʼau fakahoko ʼi toku ʼuhiga tagata taupau ʼo te Petele, ʼe lahi te ʼu manatu neʼe ko te ʼu manatu neʼe tuku mai e ʼihi.

ʼI taku hū ki te Petele, ko te tokolahi neʼe kua matutuʼa, ohage ko ʼau ʼi te temi ʼaenī. Ko te tokolahi kua mamate. Ko ai ʼaē ʼe ina fetogi ia nātou ʼaia kua mamate? ʼI te agamāhani ʼe mole ko nātou ʼaē ʼe lahi tanatou poto, kae ʼe ko nātou ʼaē ʼe gāue agatonu ʼi henī pea mo nātou fakaʼaogaʼi tonatou maʼuli ki te ʼu gāue ʼaia.

Ko te tahi faʼahi ʼaē ʼe maʼuhiga tāfito ke tou manatuʼi, ʼe ko te maʼuhiga ʼo he fafine ʼohoana lelei. Ko te lagolago mai ʼo toku ʼohoana, ia Fern, neʼe ko he tokoni lahi moʼo fakahoko te gāue faka teokalatike ʼaē neʼe hinoʼi mai ke ʼau fai. ʼE maʼua ki te ʼu tagata ʼohoana ke nātou ʼiloʼi papau peʼe leleiʼia e tonatou ʼohoana te gāue ʼaē neʼe hinoʼi kia nātou. ʼE ʼau faiga ke ʼau fakatuʼutuʼu he ʼu temi mālōlō ʼe ma leleiʼia e māua toko lua. ʼE mole totogi kovi, kae ʼe ko he fetogi ʼi te ʼu gāue ʼaē ʼe fai māhani ʼi te ʼaho fuli. ʼE ʼa te tagata ʼohoana te fai ʼo he ʼu meʼa ke fiafia ai tona ʼohoana. ʼE maʼuhiga te temi ʼaē ʼe fakatahi ai mo tona ʼohoana pea ʼe fakalaka vave, koia ʼe tonu ai ki te tagata ke lahi te ʼu meʼa ʼaē ʼe ina fai mo tona ʼohoana.

ʼE ʼau fiafia heʼe ʼau maʼuli lolotoga te ʼu ʼaho fakamuli ʼaē neʼe talanoa kiai ia Sesu. ʼE ko te temi fakaofoofo tokotahi ʼaenī ʼi te hisitolia ʼo te tagata. ʼE feala ke tou mamata pea mo sio ʼaki totatou ʼu mata ʼo te tui, te fakatuputupu ʼa te ʼAliki tona kautahi, moʼo teuteuʼi ki te mālama foʼou ʼaē neʼe ina fakapapau mai. Ka ʼau toe manatuʼi te temi ʼaē neʼe ʼau kamata tauhi ai kia Sehova, ʼe mahino ai kia ʼau ʼe ko Sehova ʼaē ʼe ina fakahaʼele ki muʼa te kautahi ʼaenī​—kae mole ko te tagata. Ko tatou ko tana kau kaugana. Koia ʼe tonu ai ke tou kumi tuʼumaʼu tana takitaki. Ka ina fakahā lelei mai te meʼa ʼaē ʼe tonu ke tou fai, pea ʼe tonu ke tou mulimuli atu aipe kiai pea mo tou gāue fakatahi.

Koutou mulimuli katoa ki tatatou kautahi, pea ʼe mahino papau ia ʼe koutou gāue katoa anai pea mo maʼuli fiafia. Tautau aipe pe koteā te meʼa ʼaē ʼe koutou fai​—peʼe koutou pionie, taupau feʼaluʼaki, kaugā fagona, Petelite, peʼe misionea​—koutou fakalogo ki te takitaki ʼaē ʼe tuku atu kia koutou pea mo koutou leleiʼia te gāue ʼaē neʼe hinoʼi atu ke koutou fai. Koutou faiga mālohi ke koutou fiafia ʼi te ʼu gāue kehekehe ʼaē ʼe tuku atu pea mo fiafia ʼi te ʼaho fuli ʼaē ʼe koutou gāue ai maʼa Sehova. ʼI ʼihi temi ʼe koutou gaʼegaʼe ai anai, pea ʼe tapuke anai takotou ʼu gāue peʼe lagi koutou lotovaivai anai. ʼI te temi ʼaia ʼe tonu ai ke koutou manatuʼi pe koʼe neʼe koutou foaki tokotou maʼuli kia Sehova. Neʼe koutou fai te faʼahi ʼaia moʼo fai tona finegalo, kae mole ko takotou finegalo.

ʼI te ʼaho fuli ʼe ʼau fiafia tuʼumaʼu ʼi taku gāue. Koteā tona tupuʼaga? Koteʼuhi mokā tou tauhi kia Sehova ʼaki totatou nefesi katoa, pea ʼe tou fiafia heʼe tou ʼiloʼi ‘ ʼe tou fai te meʼa ʼaē ʼe tonu ke fai.’

[Paki ʼo te pasina 19]

Tamā gāue pionie ʼi Baltimore, ʼi te taʼu 1946

[Paki ʼo te pasina 19]

Ko ʼau mo Fern ʼi te koga meʼa ʼaē neʼe laga ai te ʼu falelā, ʼi te taʼu 1950

[Paki ʼo te pasina 19]

Te Selevisi ʼo te ʼu nusipepa

[Paki ʼo te pasina 19]

Te koga meʼa ʼaē neʼe laga ai te ʼu falelā, ʼi te taʼu 1950

[Paki ʼo te pasina 22]

Ko māua mo Audrey pea mo Nathan Knorr

[Paki ʼo te pasina 23]

Te Fale Ako ʼo te Sosiete Watch Tower ʼi Patterson, ʼi New York

[Paki ʼo te pasina 24]

Ko ʼau mo Fern ʼi te temi ʼaenī