Babyoren e Chur Rok Noah Ba’ Fan Ngodad Fa?

NAP’AN ni be yiiynag rogon e pow ko ngiyal’ ni ba’ riy nge tomuren ere m’ag ney, me gaar Jesus: “Ri bod rogon fapi rran rok Noah, ku arrogon e ngiyal’ ni ra taw e ani Fak e girdi’.” (Matthew 24:3, 37, New World Translation) Rib tamilang, ni yog Jesus u m’on ni n’en ni be buch e chiney e ba taareb rogon nga nap’an Noah. Ban’en ni rayog i pagan’uy ngay ma ba puluw ko pi n’en ni i buch ko rran rok Noah e rayog ni nge micheg ni ban’en ni rib ga’ fan.

Re babyor ku Noah nem e ri aram feni rib ga’ fan? Bay e pow riy nib riyul’ e re chep nem? Rayog ni ngarda dugliyed ko wuin e yib fare ran ni tharey e fayleng?

Wuin e Yib fare Ran ni Tharey e Fayleng?

Fare Bible e ke pi’ murung’agen e ngiyal’ ni i buch ban’en ni bin som’mon nge bin migid nge migid ni ke bung rogon ni ngan fal’eg i theeg e tayim i yan nga riyel i yan ko tabolngin chepin e girdi’. U Genesis 5:1-29, e gadad ra pirieg riy e bin m’on e mmfen nge migid aram ko nap’an nni sunmiy e bin som’mon e pumoon, ni Adam, nge mada’ ko ngiyal’ nni gargeleg Noah. Fare ran ni tharey e fayleng e tabab “ko duw ni gaman e nel’ miriay e duw ko yafas rok Noah.”​—Genesis 7:11.

Ra ngan turguy nap’an fare ran ni tharey e fayleng, ma ba t’uf ni ngad tababgad u ba ngiyal’ nib ga’ fan. Ni aram e, thingarda tababgad i thieg ko ngiyal’ ni chepin e fayleng ni ke yan ni puluw nga reb e ban’en ni buch ni ba’ u Bible. Ma re ngiyal’ i n’enem, ma rayog ni ngad theeged me yog ni dogned nap’an fare Ran ni tharey e fayleng ni aram e ke ni aw nga daken fare Gregorian calendar ni ir e baga’ ni yibe fanay e chiney.

Reb e ba ngiyal’ nib ga’ fan e 539 B.C.E., fare duw ni Cyrus ni Pilung nu Persia e gel ngak yu Babylon. Gini fek e fayleng e tayim rorad riy ko ngiyal’ ni pilung riy e ba muun ngay yungi malang ni i yoloy yu Babylon nge pi babyor ni yoloy Diodorus, nge Africanus, nge Eusebius, nge Ptolemy. Bochan ba motochiyel ni pi’ Cyrus, me chuw e tin ka bay e Jewish u Babylon ma ranod ngara tawgad ko binaw rorad ko duw ni 537 B.C.E. Aram e pow ko tomuren fa 70 e duw nn’ag yu Judah, ni bod rogon ni bay u Bible ni kan yoloy ni tabab ko duw ni 607 B.C.E. Yira theeg fa ngiyal’ u nap’an e pi tapuf oloboch nge gagiyeg ko pi pilung nu Israel, ma rayog ni ngad dugliyed ni fa ngiyal’ ni chuw yu Israel u Egypt e buch ko duw ni 1513 B.C.E. Rogon ni ba’ e tayim nge rran ni bin som’mon nge migid u Bible e faan gad ra thieg nga tomur ko duw ni 1513 B.C.E. ni 430 e duw ma gad sul ko ngiyal’ nni micheg fare m’ag ngak Abraham ko duw ni 1943 B.C.E. Me migid ma thingarda theeged e ngiyal’ nni gargeleg nge n’umngin nap’an e yafas rok Terah, Nahor, Serug, Reu, Peleg, Eber, nge Shelah, maku e ri tay Arpachshad, ni fin ni gargeleg “u l’agruw e duw nga tomuren fare ran.” (Genesis 11:10-32) Arfan ni rayog ni nga darod da ted ni tabab fare ran ni tharey e fayleng ko duw 2370 B.C.E.a

I Aw fare Ran ni Tharey e Fayleng

U m’on ni nga kud guyed rogon e pi n’en i buch u nap’an Noah, ma sana ga baadag ni ngam poy e Genesis ko guruy ni 7 ko 11 nge ni mada’ko guruy ni 8 ko 4. Rogon fare n’uw ni aw, e ka nog ngodad nni gaar: “U lan e bin nel’ miriay e duw ko yafas rok Noah [2370 B.C.E.], u lan e bin l’agruw e pul, ko rorran ni ragag nge medlip fen e pul, rorran i n’ey e urngin e alublub u t’ay rigur e pil me mab e garog ko yilu’ u tharmiy.”​—Genesis 7:11, NW.

I kieg Noah e duw nge reb ma 12 e pul ma 30 e rran reb e pul. Ngiyal’ nem kakrom, e bin som’mon e pul ko duw e tabab u gonapan lukungun e bin gad be fanay e calendar ni pul ni September. Fare ran ni tharey e fayleng e i tabab ko “bin l’agruw e pul, ko rofen ni ragag nge medlip fen e pul” mi i aw i yan ni 40 e rran nge 40 e nep u nap’an e pul ni November nge December ko duw ni 2370 B.C.E.

Rogon fare Ran, e nog ngodad ni: “Fare ran e i par ni ke tharey e fayleng ni raay nge wugem e rran. . . . Ma aram mfini tabab ni nge lich i yan u daken e fayleng, mi i lich i yan; ma tomuren raay nge wugem e rran ma ke m’ay e ran. Me ere u lan e bin medlip e pul, ko chirofen ni ragag nge medlip, ma aram me bi gif fare arke nga daken e pi burey nu Ararat.” (Genesis 7:24–8:4, NW) Ere ngiyal’ ni tharey e ran e fayleng nge ni mada’ko ngiyal’ ni chuw e 150 e rran, ara lal e pul. Fare arke e aram e me yib i gif nga daken e pi burey nu Ararat u lan e pul ni April ko duw ni 2369 B.C.E.

Chiney e sana ga baadag ni ngam bieg e Genesis 8:5-17. P’ebugul fapi burey e m’ug ni ke chugur ni nge gaman l’agruw e pul nge baley (73 e rran) nga tomur, “u lan e bin ragag e pul [June], ko som’mon ko pul.” (Genesis 8:5)b Dalip e pul nga tomuren (90 e rran) nap’an​—ni ke gaman “nel’ miriay nge taareb e duw, rok Noah ko bin som’mon e pul, ko bin som’mon e rran ko pul,” ara lukngun e pul ni September, ko duw ni 2369 B.C.E.—​me chuweg Noah upungen fare arke. Me yog ni guy ni “kari chuw e ran u daken e but’.” (Genesis 8:13) Reb e pul nge 27 e rran (57 e rran) nga tomuren, “u lan e bin l’agruw e pul, ko rorran ni reliw nge medlip fen e pul [lukngun e November, ko duw ni 2369 B.C.E.], ma ke milik e but’.” Me yib Noah nge chon e tabinaw rok nga wuru’ fare arke nga daken e but’ nib milik. Arfan, ni Noah nge tin baaram e girdi’ e ra pared u lan e arke ni reb e duw ko pul nu lang nge ragag e rran (370 e rran).​—Genesis 8:14.

Mang n’en ni be micheg, e pi n’eney ni rib puluw nib muun ngay e pi n’en i buch nge murung’agen ni gubin nge nga l’an nib puluw? Kemus ni baara’: Fare profet ni Hebrew ni Moses, ni ir e ba mudugil ni yoloy e Genesis ni murung’agen e pi n’en ni kan pi’ ngak ni be pi’ e tin riyul’, gathi bogi yat. Arfan fare Ran ni tharey e fayleng e rib ga’ fan ngodad e chiney.

Uw Rogon ni Be Lemnag Boch e Piin Yad Ma Yoloy e Bible fare Ran ni Tharey e Fayleng?

Reb e n’en ni kub chagil nga murung’agen e Genesis, e boor ban’en u lan e Bible ni kub l’ag rogon ngak Noah ara fare Ran ni tharey e fayleng. Ni bod rogon ni:

(1) Facha’ nib ta gay murung’agen ban’en i Ezra e uneg Noah nge pi fak ni pumoon (Shem, Ham, nge Japheth) ko babyoren e pi matam ko nam nu Israel.​—1 Chronicles 1:4-17.

(2) Fare togta ma ba tayoloy e Gospel i Luke e nap’an ni be yoloy nga but’ e piin ni yib Jesus Kristus rorad me uneg Noah ngay.​—Luke 3:36.

(3) Apostal Peter e boor yay ni weliy murung’agen fare Ran ni tharey e fayleng u nap’an ni i yol ngak boch e Kristiano.​—2 Peter 2:5; 3:5, 6.

(4) Me apostal Paul e weliy murung’agen feni ga’ e michan’ ni dag Noah ni toy fare arke ni ayuweg nge fas chon e tabinaw rok.​—Hebrews 11:7.

Ere ka bay e maruwar riy ni pi cha’ ni baaray ni kan thagthagnag ngorad kar yoloyed e Bible e ke riyul’ u wan’rad fare n’en ba’ ko Genesis ni murung’agen fare Ran ni tharey e fayleng? De maruwar u wan’rad ya ur lemniged ni ban’en nib riyul’.

Jesus nge fare Ran ni Tharey e Fayleng

Jesus Kristus e ki immoy nib fas u m’on ni mang ba girdi’ (Proverbs 8:30, 31) Immoy nib kan u tharmiy u nap’an fare Ran ni tharey e fayleng. Ir be’ ni gu’ nga owchen, arfan ni pi’ Jesus ngodad e bin th’abi ga e mich u Bible ku Noah nge fare Ran ni tharey e fayleng. I gaar Jesus: “Wub nra tay e en ni Fak e Girdi’ e ra bod e n’en nrin ko fa ngiyal’ i n’em nnap’an Noah. Ni bod rogon fapi rran ni ba aram ni immoy nga m’on ko fa ngiyal’ i n’em ni yib e ran nge tharey e binaw, un abich ma yibe garbod, ma be mabgol e pumoon nge ppin nge yan i mada’ko rofen ni baaram ni yan Noah riy nga lan fare ark; machane da ur nanged e n’en ni bay yib ngorad nge yan i mada’ko ngiyal’ ni baaram ni yib e ran nge tharey e binaw nge fakrad ni yad gubin. Ere aram rogon e ngiyal’ ni baaram ni bay yib e en ni Fak e Girdi’ riy.”​—Matthew 24:37-39.

Gur rayog ni nge fanay Jesus e yat ni nge ginangdad u murung’agen tomuren e re m’ag ney ni bay yib? Ri danga’! Ba mich u wan’dad ya i fanay ban’en nib riyul’ nge dag rogon ni ra pufthinnag Got e piin nib kireb. Arrogon, boor e girdi’ ni ke mul e yafas rorad, machane rayog ni nge pagan’dad ni gadad manang ni Noah nge chon e tabinaw rok e ni ayuwegrad u nap’an fare Ran.

“Fapi rran rok Noah” e rib ga’ fan ngak e piin ni bay e chiney, ko ngiyal’ “ni ba’ en Fak e girdi’,” ni Jesus Kristus. Nap’an ni gad ra bieg urngin i murung’agen fare Ran ni tharey e fayleng, ni kan yoloy min chaariy u lan e babyor rok Noah, ma rayog ni mich u wan’dad ni babyoren e chep ni ba riyul’. Ma fare chep ni thagthagnag Got u Genesis ko fare Ran ni tharey e fayleng e rib ga’ fan ngodad. Ri bod rogon Noah, pi fak ni pumoon, nge pi leengirad ni ra tayed e michan’ rorad nga daken rogon ni ma ayuwegey Got ngan par ni dab nim’, gadad e chiney e rayog ni ngad bad nga tan e ayuw rok Jehovah u daken e michan’ rodad ko fare biyul ni pi’ Jesus. (Matthew 20:28) Maku reb, e rayog ni nge yog e athap ngodad ni ngad uned u fithik’ e piin ni ra par nib fas u tomuren ere m’ag ni kireb ney ni ri bod rogon ni be dag fare ke babyor rok Noah ni ir nge chon e tabinaw rok e dar m’ad ko fare Ran ni tharey e fayleng nge mus fare fayleng ni de nang Got ko re ngiyal’ i n’enem.

[Footnotes]

[Box on page 5]

Rri Pared ni Yad Ba Fas ni Aram N’umngin Nap’an?

“URNGIN e rran rok Noah e yan i gaman e mereb miriay nge wugem e duw me yim’,” rogon ni yog e Bible. (Genesis 9:29) Ma tutuw ku Noah ni Methuselah e par ni 969 e duw​—aray e cha’ u fithik’ e girdi’ nib n’uw nap’an e yafas rok ni ba’ u babyor. N’umngin nap’an nib ga’ ni yima par riy ni yib fas u nap’an Adam ngeb i taw ku Noah e boor ko 850 e duw. (Genesis 5:5-31) Ere girdi’ ko re ngiyal’ i n’enem e ur pired ni aram n’umngin nap’an?

N’en nib m’agan’ Got ngay e girdi’ e nge par nib fas ni manemus. Fa bin som’mon e pumoon, ni Adam, eni sunmiy ni rayog ni nge par nib falfalan’ u nap’an e yafas rok ni dabi mus biid ni faan ma nga ra fol rok Got. (Genesis 2:15-17) Machane de fol Adam me mul fare n’en nib fel’ u pa’. Tomuren 930 e duw ni par nib fas, me munmun me taw ni nge yim’, me sul Adam ko but’ ni aram e n’en ni fek riy. (Genesis 3:19; 5:5) Fa bin som’mon e pumoon e abuweg e denen nge yam’ ngak urngin e girdi’.​—Roma 5:12.

Machane, girdi’ ni ura moyed e ngiyal’ nem e yad ba chugur ko ngiyal’ ko flont rok Adam ere be m’ug ni bochan ere n’eney mu ur pired nib n’uw nap’an e yafas rorad ko piin ni baaray ni kar paloggad ko ngiyal’ nem. Arfan, ni yafas ko girdi’ e i chugur ni nge gaman e biyu’ e duw yangarrad ko ngiyal’ ni baaram u m’on ko fare Ran ni tharey e fayleng, ma aram mi i lich i yan nib machreg u tomuren fare Ran ni tharey e fayleng. Ni bod rogon, Abraham, i par ni kemus ni 175 e duw rok. (Genesis 25:7) Ma nap’an 400 e duw nga tomuren ni yim’ ere patriarch nib yul’yul’ nem, ma fare profet ni Moses e yoloy ni gaar: “Ya kemus ni pi rran ko pi duw rodad e medlip i ragag; ma faanra ba fel’ fithik’ i dowrad me yan nge mada’ko meruk i ragag, machane n’en ni be fek e pi duw nem i yib e magawon nge tin ni ma gafgownigey.” (Psalm 90:10, NW) Rogon e par e chiney e ba chugur i taareb rogon.

[Chart/Pictures on page 6, 7]

Ngan Theeg i Yan Nga Riyel ko Ngiyal’ ni Pi’ Cyrus e Thin ni Ngan Pag Piyu Jew ni Ngar Sulod ko Nam Rorad nge Mada’ ko fare Ran ni Tharey e Binaw ko Pi Rran Rok Noah

537 Motochiyel Rok Cyrusc

68 e duw

607 70-e duw nni digey nge

kireb ni dakuriy be’ u

Judah e tabab ko

1513 Ni Chuweg Yu Israel u Egypt

1943 Ni Gelnag e m’ag Rok Abraham

205 e duw

2148 Ngiyal’ nni gargeleg Terah

222 e duw

2370 Tabolngin fare Ran ni tharey e fayleng

[Footnote]