Thin Rok Jehovah e Ba Fas

Tin Baga’ Fan ko fare Babyor ni Nehemiah

RAGAG nge l’agruw e duw ni ke yan u nap’an ni kan mu’ i yoloy e tin tomren e thin ko fare babyor u Bible ni Ezra. Chiney e ke chuchugur ngal’an ni nga nog ni “ngan fulweg yu Jerusalem nga rogon”​—aram e n’en ni pow ni ke tabab fa 70 e wik ni be yip’ fan e pi duw ni ngan theeg i yan nge mada’ ngak Kristus. (Daniel 9:24-27) Fare babyor rok Nehemiah e ba chepin e girdi’ rok Got nge ngan toy biyay fare yoror nu Jerusalem. Me buch e re n’ey u ba ngiyal’ nib ga’ fan nib pag 12 e duw n’umngin nap’an, ni tabab ko duw ni 456 B.C.E. nge ni mada’ nga ba ngiyal’ u tomren fare duw ni 443 B.C.E.

Fare babyor ni Governor Nehemiah e ke yoloy, e be weliy rogon ni kan tolangnag e liyor nib riyul’ u nap’an ni girdi’ rok e mudugil lanin’rad me pagan’rad ngak Jehovah Got u polo’ i lanin’rad. Ma ri be dag rogon ni ma gagiyegnag Jehovah boch ban’en nge lebug e tin nib m’agan’ ngay. Maku ireray chepin e pi tayugang’ nib gel gelngirad ma darur rusgad. Thin ni bay ko babyor rok Nehemiah e be fil boch ban’en nib ga’ fan ngak urngin e tapigpig rok Got nib riyul’ e ngiyal’ n’ey, “ya thin rok Got e ba fos ma ba’ gelngin ni ma maruwel.”​—Hebrews 4:12.

“KE M’AY FARE YOROR”

(Nehemiah 1:1–6:19)

Immoy Nehemiah u ba liw ni yima pagan’uy ngay u Shushan ni ba naun nib ga’, ni i pigpig ngak Artaxerxes Longimanus ni Pilung. Nap’an ni rung’ag ni girdi’ rok e karri gafgowgad ya fare “yoror ko binaw nu Jerusalem e ka ba’ nib puth ma pi garog riy e dawor ni fulweg nga rogon ni ka nap’an e ni urfiy,” ma kari kireban’ Nehemiah. Me meybil ku Got u fithik’ e yul’yul’ ni nge pow’iy. (Nehemiah 1:3, 4) Munmun, me naab fare pilung ni ke kireban’ Nehemiah, me mab e kanawo’ ngak ni nge yan nga Jerusalem.

Tomren ni taw Nehemiah nga Jerusalem, me yan i yaliy fare yoror ni nep’, me yog ngak piyu Jew e n’en ni be lemnag ni nge fal’eg fare yoror. Me tabab e maruwel. Maku ke tabab e togopuluw ko fare maruwel. Machane, u daken Nehemiah ni der rus ni i pow’iy e girdi’, “me m’ay i fal’eg fare yoror.”​—Nehemiah 6:15, NW.

Fulweg ko Boch e Deer ko Bible:

1:1; 2:1​—Gur, “fa bin reliw e duw” ni be weliy e gali verse ney e ba taareb rogon? Arrogon, n’en ni be weliy u roy e fa bin 20 e duw ko gagiyeg rok Artaxerxes ni pilung. Machane, kanawoen e matheeg ni kan fanay ko gali verse ney e ba thil. Chepin e girdi’ e be micheg ni ke tabab Artaxerxes ko gagiyeg rok ko duw ni 475 B.C.E. Bochan piyu Babylon ni ta ma yol e yad ma theeg e pi duw ko pi pilung nu Persia ni yad ma tabab ko Nisan (March/April) nge mada’ ko bin migid e Nisan, bin som’on e duw ko gagiyeg rok Artaxerxes e Nisan ko duw ni 474 B.C.E. Ere, fa bin reliw e duw ko gagiyeg ni weliy ko Nehemiah 2:1 e tabab ko Nisan ko duw ni 455 B.C.E. Fare pul ni Chislev (November/December) ni bay ko Nehemiah 1:1 e aram e Chislev ko fa binem e duw ni​—456 B.C.E. I yog Nehemiah ni ku ra aw e re pul nem ko bin 20 e duw ko gagiyeg rok Artaxerxes. U roy, e sana ke theeg e duw ni tabab ko rorran ni tabab e pilung ko gagiyeg rok. Maku rayog ni i theeg Nehemiah e duw ni be fanay e n’en ni chiney e ma yog piyu Jew e civil year ngay, ni tabab ko fare pul ni Tishri, ni ra aw ko pul ni September/October. Yugu demtrug rogon, ma fare duw ni kan tay chilen ni ngan sulweg yu Jerusalem nga rogon e duw ni 455 B.C.E.

4:17, 18​—Uw rogon ni nge un be’ ko maruwel ni ngan fal’eg ban’en ni kemus ni taab raba’ i pa’? Piin ta maruwel ni ma fek ban’en nib tomal e gathi ba magawon. Nap’an ni yira tay ban’en nga daken lolugrad ara porad, ma ba mom ni ngar koled nga taab raba’ i pa’rad ma barba’ i pa’rad e “be kol talin e cham.” Piin ta maruwel nib t’uf ni ngar fanayed l’agruw raba’ i pa’rad e kan “m’ag e sayden” nga lukngurad. Kar fal’eged rogorad nrayog ni ngar chamgad ni faanra yib e pi toogor ko cham.

5:7​—Mang fan ni ke puwan’ Nehemiah ko “piin ni yima tay farad nge piin ni migid ko pilung”? Pi cha’ nem e kar pied e salpiy ngak piyu Jew ni walagrad ni ra sulweged ngorad ni bay e win rorad riy nib togopuluw ko fare Motochiyel ni kan pi’ ngak Moses. (Levitikus 25:36; Deuteronomy 23:19) Maku reb, e rib baga’ e win ni yad ma fek riy. Ra ngan fek taareb e pasent u reb e “raay” ni gubin e pul, ma ra aw ni 12 e pasent u reb e duw. (Nehemiah 5:11, NW) Rib kireb ni ngan towasariy e girdi’ ni kar gafgowgad ko tax ma buchuuw e ggan rorad ni nga kur uned ko re n’ey. Ere ke fonownagrad miki puwan’ Nehemiah ngorad, ni be fanay e Motochiyel rok Got nge gagiyel e kireb ni kar rin’ed.

6:5​—Bochan ni babyor ni kan ta’ nib mith e baga’ ni yima ta’ nga lan e kabang ngan ning, ma mang fan ni ke pi’ Sanballat bangi babyor ni “dan ning” ngak Nehemiah? Sana lemnag Sanballat ni nge dag ko girdi’ ni yoor e thin ni ka nog u murung’agrad nde riyul’ ma aram ke pi’ e babyor ngorad ni dan ning. Sana ke athapeg ni re n’em e ra k’aring e damumuw nib gel ngak Nehemiah ma ra pag e maruwel ni dimow naun ma nge fal’eg rogon nge ayuweg ir. Ara sana ke lemnag ni thin ni bay u lan fare babyor e ra k’aring e ma rus ngak piyu Jew ma ngar talgad ko maruwel ni yad gubin. I ul’ul Nehemiah ko maruwel ni ke pi’ Jehovah ngak ni de rus mab gapas laniyan’.

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:4; 2:4; 4:4, 5. Nap’an ni keb e magawon ngodad nib mo’maw’ ara nap’an ni gad ra dugliy ban’en nib ga’ fan, ma thingar da “meybilgad ni gubin ngiyal’” ma ngaud ngongolgad nib puluw ko thin rok Got.​—Roma 12:12.

1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Ma fulweg Jehovah taban e meybil ni ma ta’ e pi tapigpig rok u fithik’ e yul’yul’.​—Psalm 86:6, 7.

1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Yugu aram rogon ni Nehemiah e ir be’ ni tarunguyey, e dag e ngongol nib fel’ ni ngan fol rok ya de rus ni nge rin’ e tin nib mat’aw.

1:11–2:3. Ban’en ni ri ma k’aring e felfelan’ ngak Nehemiah e gathi maruwel rok ni yima tay fan ni ir e ma puog e wain ko kap ko pilung. Ya ma felfelan’ ni nge mon’eg e bin riyul’ e liyor. Gur, gathi liyor ku Jehovah nge urngin ban’en ni ma mon’ognag e ir rib ga’ fan u wan’dad ma ri ir e n’en ni ma k’aring e felfelan’ ngodad?

2:4-8. Jehovah e ke k’aring Artaxerxes ni nge pag Nehemiah ni nge yan nge fal’eg fare yoror nu Jerusalem. Proverbs 21:1 (NW) e be yog ni gaar: “Gum’irchaen reb e pilung e bod e lul’ u pa’ Jehovah. Ra cheleg e pi n’em ngar sorgad nga bang ni baadag.”

3:5, 27. Thingar dabda ted ni maruwel nib gel ni fan ko liyor nib riyul’ e dab ni ta’ nib ga’ fan, ni bod e n’en ni rin’ e “piin nib tolang e liw rorad” ni Tekoites. Ya, rayog ni ngad folwokgad rok e yugu Tekoites ni kar maruwelgad nib elmerin.

3:10, 23, 28-30. Yugu aram rogon ni boch e girdi’ e dabiyog ni nga ranod ko binaw ni rib t’uf e ayuw riy ko pi tamachib ko Gil’ilungun, ma boor i gadad e gad ma ayuweg e liyor nib riyul’ ni yima rin’ nib chuchugur ko tabinaw rodad. Ma aram e rayog ni ngad uned ko dimow Kingdom Hall ara tafen e muulung nge maruwel ni ngan ayuweg e piin ni keb e gafgow nib gel ngorad ni bod e yoko’ machane n’en nth’abi ga’ fan ni ngan un ngay e ngan machibnag e thin ko Gil’ilungun.

4:14. U nap’an ni gad ra mada’nag e togopuluw, maku rayog ni nge chuw e marus rodad ni ra uda lemnaged “Somol ni ir e th’abi sorok me Ir e ngan rus ngak.”

5:14-19. Rib fel’ ni nge fol e piin ni piilal ni Kristiano ko n’en ni dag Governor Nehemiah ni i par nib sobut’an’, ma de siin, mab gonop rogon ni ma rin’ ban’en. Yugu aram rogon ni ma ayuweg e girdi’ me yog ni ngar folgad ko Motochiyel rok Got, ma de gagiyegnag laniyan’ boch e girdi’ ni fan ni nge yog boch ban’en ngak. Gathi aram rogon, ya ma dag e runguy ngak e piin ni kan gafgownagrad nge piin nib gafgow. I dag Nehemiah rogon ni ngan gol ngak urngin e tapigpig rok Got.

“GOT ROG, MU LEMNAGEG, KO TIN NIB FEL’”

(Nehemiah 7:1–13:31)

U nap’an ni kan mu’ i fal’eg fare yoror nu Jerusalem, me tay e pi garog me fal’eg boch e yaram ni nge gelnag fare mach. Me yoloy nga babyor murung’agen e pi tabinaw ko girdi’. U nap’an ni urngin e girdi’ “nra muulunggad nga Jerusalem nga tagil’ e muulung u lan e yoror u tooben fare garog ni Garog ko Ran fithingan,” me beeg Ezra ni prist fare babyor ko Motochiyel ni kan pi’ ngak Moses, me Nehemiah nge pi Levites e kar weliyed fan fare Motochiyel ngak e girdi’. (Nehemiah 8:1) Bochan kar filed murung’agen fare Madenom ko Nochi Naun ma kar madenomnaged e re madenom nem u fithik’ e felfelan’.

Me yib reb e madenom, ni pi fak “yu Israel” e kar weliyed e denen ko nam, me sul pi Levites nga daken e pi n’en ni ke rin’ Got ngak piyu Israel, me micheg e girdi’ ni ngar “folgad ko motochiyel rok e bin riyul’ e Got.” (Nehemiah 9:1, 2; 10:29, NW) Bochan ni kab lich e girdi’ ni ma par u Jerusalem, mar ron’ed nochi n’en nga but’ ni bay e pow riy ni nge yog ni nge 10 e girdi’ ni ma par u wuru’ fare mach min fek taa be’ riy nge un ko par u lan fare mach. Bin migid e kan madenomnag fare yoror u fithik’ e felfelan’ ni “felfelan’ u Jerusalem e [rayog ni] ngan rung’ag nga palog.” (Nehemiah 12:43, NW) Ragag nge l’agruw e duw nga tomren ni keb nga Jerusalem, me chuw u rom me sul ngak Artaxerxes ko maruwel rok. De n’uw nap’an me m’ug e tin nib alit u fithik’ e piin ni Jew. Nap’an ni ke sul biyay Nehemiah nga Jerusalem, me dugliy ni nge yal’uweg e magawon. Me wenignag ngak Got u fithik’ e sobut’an’ ni gaar: “Got rog, mu lemnageg, ko tin nib mat’aw ban’en.”​—Nehemiah 13:31, NW.

Fulweg ko Boch e Deer ko Bible:

7:6-67​—Mang fan ni oren e girdi’ ni magey ni ra sulod nga Jerusalem ni ra uned ngak Zerubbabel ni yoloy Nehemiah e ba thil nga oren ni yoloy Ezra ni be’ nge be’ u lan reb nge reb e tabinaw? (Ezra 2:1-65) Fan e re n’ey e sana bochan ba thilthil kanawoen e matheeg ni kar tew. Reb riy, e urngin e girdi’ ni kan tay nga babyor ni ngar sulod ko binaw rorad e sana ba thil ko urngin e girdi’ ni kar sulod. Maku reb e sana boch i yad ni som’on e dan nang e tabinaw nra bad riy e munmun ma kan nang. Machane, gali chep ney, e bay taa ban’en ni taareb rogon riy: Urngin e girdi’ ni bin som’on ni kar sulod nga binaw rorad e 42,360, ni de un ngay e piin ni sib nge piin ta ma tang.

10:34​—Mang fan ni kan tay chilen ngak e girdi’ ni ngar pied e l’ud? De yog fare Motochiyel ni kan pi’ ngak Moses ni ngan ognag e l’ud. Re motochiyel ney e ke sum ya ireray e n’en nrib t’uf rorad. Rib boor e l’ud nib t’uf rorad ni fan ni ngar urfiyed e pi maligach u daken e altar. Baga’ ni, de gaman e Nethinim ni immoy, ni gathi piyu Israel ni kar pigpiggad ni sib u tempel. Ere kan non’ nochi n’en nga but’ ni bay e pow riy ni ngan dugliy ko mini’ e ra pi e l’ud nge par ni bay e l’ud rorad ni gubin ngiyal’.

13:6​—Uw n’umngin nap’an ni da immoy Nehemiah u Jerusalem? Fare Bible e ke mus ni be yog ni “tomur riy,” ara “nap’an ni ke m’ay e pi rran,” me ning Nehemiah ngak fare pilung ni nge tal ko maruwel nib ngoch nap’an ya nge sul nga Jerusalem. Ere, rib mo’maw’ ni ngan nang n’umngin nap’an ni da immoy u rom. Yugu aram rogon, ma nap’an ni ke sul Nehemiah nga Jerusalem, me pirieg ni dan ayuweg e maruwel ko prist, ma dan fol ko motochiyel ko rran ko toffan. Boor i yad e kar leengiyed e ppin nu bang, ma pi fakrad e dar nanged e thin rok piyu Jew. Bochan nrib kireb rarogorad, ma dabisiy ni ke n’uw nap’an ni de sul Nehemiah nga ram.

13:25, 28​—Maku mang e n’en ni ke rin’ Nehemiah ni nge yal’uweg piyu Jew ni kar uned ko ngongol nib kireb, ni ku yad e picha’ ni ke ‘puwan’’ ngorad? I yog Nehemiah e ‘thin nib kireb ni fan ngorad’ ya ke yog ngorad e gechig ni bay ko Motochiyel rok Got. Ka nog ni ke ‘toyrad’ ya sana bochan ke yog e thin ni ngan rin’ ngorad. Rogon ni dag e damumuw rok ngorad, ma aram ke ‘bup’uy boch i piyan lolugrad.’ Miki tuluf tungin Eliashib ni Prist nib Tolang, ni ir faen ke leengiy e bitir rok Sanballat ni Horonite.

Tin Gad Ra Fil Riy:

8:8. Gadad e pi sensey ko Thin rok Got, e ‘ngada tamilangnaged fan’ ni gad be beeg nib tamilang ma ngada weliyed e Thin nu Bible nib puluw, ma ngad weliyed ko uw rogon ni ngan fol riy.

8:10. “Fare felfelan’ rok Jehovah” e ma yib ko girdi’ ni ri ma lemnag ma ma gamaneg e tin nib t’uf rorad ko tirok Got ma ma fol u rogon ni ma gagiyegnag Got ban’en. Rib ga’ fan ni ngauda beeged e Bible u fithik’ e pasig, ma ngauda uned ko muulung ko Kristiano ni gubin ngiyal’, ma ngauda uned ko maruwel ni ngan wereg e thin ko Gil’ilungun min pingeg e girdi’ ngar manged pi gachalpen Jesus!

11:2. Nge pag be’ e chugum ni f’oth rok nge yan nga Jerusalem e ba muun ngay ni nge thay boch ban’en u pa’ meb ngak boch e magawon. Piin ni kar uned ngay e kar paged farad. Gadad e ku rayog ni ngad daged e ngongol ni aram rogon u nap’an ni ke mab e kanawo’ ngodad ni ngad ayuweged boch e girdi’ u nap’an e pi convention rodad nge ku yu ngiyal’.

12:31, 38, 40-42. Ngan tang e reb e kanawo’ ni ngan pining e sorok ngak Jehovah min pining e magar ngak. Thingar da tanggad u polo’ i gum’irchadad u nap’an e muulung ko Kristiano.

13:4-31. Thingar dab da paged ni chogowen e chugum, nge tin nib kireb, nge lem ni ngan digey e tin riyul’ e nge kirebnag e yafas rodad.

13:22. Ri manang Nehemiah ni thingari pi’ e fulweg ngak Got. Maku arrogon gadad nib t’uf ni ngad nanged ni ke milfan ngodad ni ngad weliyed e tirodad e fulweg ngak Jehovah.

Nge Fel’ Be’ u Wan’ Jehovah e Baga’ Fan!

I tang fare psalmist ni gaar, “Faanra gathi Somol e be toy ba naun, ma maruwel ni be tay e piin ni be toy e mm’ay fan.” (Psalms 127:1) Rib fel’ rogon ni ke dag Nehemiah e tin riyul’ ko pi thin ney!

Ba tamilang e n’en ni gad ra fil riy. Faanra nge fel’ rogon urngin e athamgil ni gad ma tay, mab t’uf ni ngad fel’gad u wan’ Jehovah. Gur, riyul’ ni ra taw’athnagdad Jehovah nfaanra dab da ted e liyor nib riyul’ nge mang ban’en nib m’on ko yafas rodad? Ere taareb rogon ngak Nehemiah, ngada ted e liyor ngak Jehovah nge rogon ni nge mon’og ni nge mang e bin th’abi ga’ fan u wan’dad.

[Picture on page 28]

“Gum’irchaen fare pilung e bod e lul’ nib achichig u pa’ Jehovah”

[Picture on page 29]

Nehemiah​—ba pumoon ni tamaruwel mab tarunguyey—​e keb nga Jerusalem

[Pictures on page 30, 31]

Ga manang rogon ni ngam ‘tamilangnag fan’ e Thin rok Got?