“Jókòó Jẹ́ẹ́, Kí O Sì Fetí Sílẹ̀!”

Níní Àrùn Araàbalẹ̀ Tí Ń Fa Àìlèpọkànpọ̀

“Látìgbà yí wá, Jim ti sọ pé Cal bà jẹ́ ni, àti pé bí a —ìyẹn èmi—bá gbé ìgbésẹ̀ ìbáwí yíyẹ, yóò ṣàtúnṣe ìwà rẹ̀. Nísinsìnyí, dókítà wá sọ fún wa pé ẹ̀bi mi kọ́, ẹ̀bi wa kọ́, ẹ̀bi àwọn olùkọ́ Cal kọ́: nǹkan kan ló kù díẹ̀ káà tó nínú ọmọkùnrin wa kékeré.”

CAL ní Àrùn Araàbalẹ̀ Tí Ń Fa Àìlèpọkànpọ̀ (ADHD), ipò kan tí ó ní àbùdá àìbaralẹ̀, ìwà abẹbẹlúbẹ, àti araàbalẹ̀. A fojú díwọ̀n pé àrùn yí ń yọ ìpín 3 sí 5 nínú ọgọ́rùn-ún lára àwọn ọmọ tí ó ti tó ilé ẹ̀kọ́ lọ lẹ́nu. Ògbóǹtagí onímọ̀ nípa ẹ̀kọ́ kíkọ́ náà, Priscilla L. Vail, sọ pé: “Ìrònú wọn dà bí ẹ̀rọ tẹlifíṣọ̀n tí bọ́tìnnì tí a fi ń pààrọ̀ ìkànnì rẹ̀ ní àléébù. Èrò kan ń ṣamọ̀nà sí òmíràn láìsí ìṣètò tàbí ìkálọ́wọ́kò kankan.”

Ẹ jẹ́ kí a ṣàyẹ̀wò mẹ́ta pàtàkì nínú àwọn àmì àrùn ADHD ní ṣókí.

Àìbaralẹ̀: Ọmọdé alárùn ADHD kì í lè mọ́kàn kúrò lórí àwọn kúlẹ̀kúlẹ̀ tí kò ṣe pàtàkì, kí ó sì pọkàn pọ̀ sórí kókó kan. Nípa bẹ́ẹ̀, àwọn ohun tí ó ń rí, ìró, àti òórùn, tí kò bá ohun tí ń lọ lọ́wọ́ tan, máa ń tètè pín ọkàn rẹ̀ níyà.a Ó ń fetí sílẹ̀, ṣùgbọ́n kò sí ohun tí ó wọ̀ ọ́ lọ́kàn nínú gbogbo ohun tí ń lọ láyìíká rẹ̀. Kò lè pinnu èyí tí ó yẹ kí ó gbà á lọ́kàn jù lọ.

Ìwà abẹbẹlúbẹ: Ọmọdé alárùn ADHD máa ń hùwà kí ó tó ronú, láìṣàgbéyẹ̀wò ohun tí ó lè yọrí sí. Ìwéwèé àti ìpinnu rẹ̀ kì í mọ́yán lórí, àwọn ìwà rẹ̀ sì máa ń léwu lẹ́ẹ̀kọ̀ọ̀kan. Dókítà Paul Wender kọ̀wé pé: “Ó máa ń sáré já títì, ó máa ń sáré lọ sí ibi gẹ̀rẹ́gẹ̀rẹ́, ó máa ń sáré gungi. Bí ìyọrísí rẹ̀, nǹkan ń gé e lára, nǹkan ń ha á lára, ara rẹ̀ ń bó, ó sì máa ń lọ rí dókítà ju bó ti yẹ lọ.”

Araàbalẹ̀: Ara kì í rọ àwọn ọmọ tí ara wọn kò balẹ̀ nígbà kankan. Wọn kì í lè jókòó jẹ́ẹ́. Dókítà Gordon Serfontein kọ̀wé nínú ìwé rẹ̀, The Hidden Handicap, pé: “Nígbà tí wọ́n bá tilẹ̀ dàgbà díẹ̀ sí i pàápàá, bí o bá kíyè sí wọn dáradára, ìwọ yóò rí i pé wọ́n ń yiiri ẹsẹ̀, apá, ọwọ́, ètè tàbí ahọ́n léraléra.”

Síbẹ̀, àwọn ọmọ kan tí ara wọn kì í lélẹ̀, tí wọ́n sì ń hùwà abẹbẹlúbẹ kì í ṣe aláraàbalẹ̀. A wulẹ̀ ń tọ́ka sí àrùn tiwọn bí Àrùn Àìlèpọkànpọ̀, tàbí àrùn ADD. Dókítà Ronald Goldberg ṣàlàyé pé, àrùn ADD “lè ṣẹlẹ̀ láìsí araàbalẹ̀ rárá. Tàbí ó lè ṣẹlẹ̀ pẹ̀lú araàbalẹ̀ ní ìwọ̀n èyíkéyìí—láti orí èyí tí a kò lè fura sí, dé orí èyí tó ń múni bínú, dé orí èyí tó ń sọni di aláìlè-ṣeǹkan.”

Kí Ní Ń Fa Àrùn ADHD?

Jálẹ̀jálẹ̀ àwọn ọdún wọ̀nyí, a ti gbé ẹ̀bi àwọn ìṣòro àìlèpọkànpọ̀ karí gbogbo nǹkan, bẹ̀rẹ̀ láti orí òbí tí kò ṣe iṣẹ́ bí iṣẹ́ dé orí lílo iná mànàmáná. Nísinsìnyí, a ronú pé àrùn ADHD ní ṣe pẹ̀lú àwọn ìdíwọ́ nínú àwọn ìṣiṣẹ́ kan nínú ọpọlọ. Ní 1990, Ibùdó Orílẹ̀-Èdè fún Ẹ̀kọ́ Ìlera Ọpọlọ ṣàyẹ̀wò àwọn àgbàlagbà 25 tí wọ́n ní àwọn àmì àrùn ADHD, ó sì rí i pé ìfọ́síwẹ́wẹ́ ṣúgà ń falẹ̀ gan-an ní apá tí ń darí ìyírapadà àti ìpọkànpọ̀ nínú ọpọlọ. Nínú nǹkan bí ìpín 40 nínú ọgọ́rùn-ún ìṣẹ̀lẹ̀ àrùn ADHD, ó jọ pé àpapọ̀ apilẹ̀ àbùdá ẹni náà ń kó ipa kan. Gẹ́gẹ́ bí ìwé náà, The Hyperactive Child Book, ṣe sọ, àwọn kókó abájọ mìíràn tí ó lè ní ṣe pẹ̀lú àrùn ADHD ni bí ìyá náà bá lo ọtí líle tàbí oògùn líle ní àkókò tó lóyún, májèlé òjé, àti, nínú àwọn ọ̀ràn kan, oríṣi oúnjẹ.

Aṣẹ̀ṣẹ̀bàlágà àti Àgbàlagbà Alárùn ADHD

Ní àwọn ọdún lọ́ọ́lọ́ọ́, àwọn dókítà ti rí i pé àrùn ADHD kì í ṣe àrùn ìgbà ọmọdé lásán. Dókítà Larry Silver sọ pé: “Bí ó ti sábà ń rí, àwọn òbí yóò mú ọmọ kan wá fún ìtọ́jú, wọn yóò sì sọ pé, ‘Bó ṣe ń ṣe èmi náà lọ́mọdé nìyẹn.’ Wọn yóò sì gbà pé, àwọn ṣì ń ní ìṣòro láti dúró lórí ìlà, láti jókòó jẹ́ẹ́ jálẹ̀ àwọn ìpàdé, láti parí àwọn ìdáwọ́lé.” A wá gbà gbọ́ nísinsìnyí pé nǹkan bí ìdajì àwọn ọmọdé tí ó ní àrùn ADHD máa ń ní àwọn àmì àrùn díẹ̀, ó kéré tán, títí wọ ìgbà àṣẹ̀ṣẹ̀bàlágà àti ìgbà àgbàlagbà.

Nígbà àṣẹ̀ṣẹ̀bàlágà, àwọn tí ó ní àrùn ADHD lè ṣí láti orí ìhùwà eléwu sí orí ìwà tí kò ṣètẹ́wọ́gbà. Ìyá aṣẹ̀ṣẹ̀bàlágà alárùn ADHD kan sọ pé: “Mo máa ń dààmú tẹ́lẹ̀ pé kò ní lè wọ kọ́lẹ́ẹ̀jì. Ní báyìí, mo wulẹ̀ ń gbàdúrà pé kó má wẹ̀wọ̀n ni.” Ìwádìí kan tí ó ṣe àfiwéra 103 èwe aláraàbalẹ̀ pẹ̀lú àwùjọ 100 ọmọ tí kò ní àrùn náà fi ẹ̀rí hàn pé irú ìbẹ̀rù bẹ́ẹ̀ lẹ́sẹ̀ nílẹ̀. Ìwé ìròyìn Newsweek ròyìn pé: “Nígbà tí ọjọ́ orí wọn bá lé díẹ̀ ní 20 ọdún, ó ṣeé ṣe kí àwọn ọmọ inú àwùjọ aláraàbalẹ̀ ní àkọsílẹ̀ ìfòfinmúni ní ìlọ́po méjì, kí wọ́n gba ìdájọ́ ẹ̀wọ̀n tàbí ikú ní ìlọ́po márùn-ún, kí wọ́n sì ti ṣẹ̀wọ̀n ni ìlọ́po mẹ́sàn-án ju àwọn ti àwùjọ kejì lọ.”

Fún àgbàlagbà kan, àrùn ADHD máa ń gbé ọ̀wọ́ àwọn ìṣòro àrà ọ̀tọ̀ kan kalẹ̀. Dókítà Edna Copeland sọ pé: “Ọmọkùnrin tí ó ní àrùn araàbalẹ̀ lè di àgbàlagbà tí ń pa iṣẹ́ dà lemọ́lemọ́, tí a ń lé kúrò lẹ́nu iṣẹ́ lọ́pọ̀ ìgbà, tí ń fàkókò ṣòfò ní gbogbo ọjọ́, tí kì í sì í nísinmi.” Bí a kò bá mọ ohun tí ń fà á, àwọn àmì àrùn wọ̀nyí lè da ìgbéyàwó kan rú. Ìyàwó ọkùnrin alárùn ADHD kan sọ pé: “Nínú ìjíròrò lásán, kì yóò tilẹ̀ gbọ́ gbogbo ohun tí mo wí. Ńṣe ló sábà máa ń dà bíi pé ibòmíràn ló wà.”

Dájúdájú, ọ̀pọ̀ ènìyàn ló ní àwọn àmì wọ̀nyí—ó kéré tán, dé àyè kan. Ọ̀mọ̀wé George Dorry sọ pé: “O gbọ́dọ̀ béèrè bóyá àwọn àmì àrùn náà ti fìgbà gbogbo wà bẹ́ẹ̀.” Bí àpẹẹrẹ, ó sọ pé, bí ó bá jẹ́ pé láti ìgbà tí ọkùnrin kan ti pàdánù iṣẹ́ rẹ̀ tàbí láti ìgbà tí ìyàwó rẹ̀ ti bímọ ló ṣẹ̀ṣẹ̀ ń gbàgbé nǹkan, ìyẹn kì í ṣe àrùn.

Síwájú sí i, bí ẹnì kan bá ní àrùn ADHD ní tòótọ́, àwọn àmì àrùn náà máa ń rinlẹ̀—ìyẹn ni pé, wọ́n máa ń fẹ́rẹ̀ẹ́ kan gbogbo apá ìgbésí ayé ẹni náà. Bẹ́ẹ̀ ni ọ̀ràn ṣe rí fún Gary, ẹni ọdún 38, onílàákàyè ọkùnrin kan, tí ó lágbára, tí kò jọ pé ó lè parí ìdáwọ́lé kankan láìsí ìpínyà ọkàn. Ó ti ṣe iṣẹ́ tí ó lé ní 120. Ó sọ pé: “Mo ṣẹ̀ṣẹ̀ fara mọ́ òtítọ́ náà pé n kò lè ṣàṣeyọrí rárá ni.” Ṣùgbọ́n a ti ran Gary, àti ọ̀pọ̀ àwọn mìíràn—ọmọdé, aṣẹ̀ṣẹ̀bàlágà, àti àgbàlagbà—lọ́wọ́ láti kojú àrùn ADHD. Lọ́nà wo?

[Àlàyé ìsàlẹ̀ ìwé]