Watchtower INTERNETANKIR BIBLIOTECA
Watchtower
INTERNETANKIR BIBLIOTECA
Aymara
ʼ
  • kʼ
  • tʼ
  • pʼ
  • chʼ
  • qʼ
  • BIBLIA
  • QELLQATANAKA
  • TANTACHÄWINAKA
  • nwt 2 Reyes 1:1-25:30
  • 2 Reyes

Janiw videojj utjkiti

Disculpapjjeta, janiw aka video uñjañjamäkiti

  • 2 Reyes
  • Biblia Aymara. Machaq Mundon Jakirinakataki
Biblia Aymara. Machaq Mundon Jakirinakataki
2 Reyes

2 REYES
REYINAKAT PARLIR PAYÏR LIBRO

1 Acab reyejj jiwjjäna uka qhepatjja, moabitanakaw+ Israel marka contra saytʼasipjjäna.

2 Ukapachaw Ocozías reyejj patjja cuartopan utjkäna uka rejanakan mä cheqat jalaqtasin usuchjasïna, Samaria markana. Ukatwa jupajj chachanak khitäna, jupanakarusti akham sänwa: “Sarapjjam, Ecrón+ markan Baal-Zebub sat diosapar jisktʼanipjjam, ukhamat usuchjasitajat waliptjjäti janicha uk yatiñataki”+ sasa. 3 Ukampis Jehová Diosan angelapajj akham sasaw Elías*+ sat tisbita chacharojj säna: “Sartasajj Samaria markan reyipan khitanit chachanakan ukar saram, jupanakarojj akham sañamawa: ‘¿Janit Israelan Diosajj utjki, ukatti jumanakajj Ecrón markan Baal-Zebub sat diosapar jisktʼir sarasipkta?+ 4 Jichhasti Jehová Diosajj reyir akham siwa: “Ikintatäkta uka ikiñatjja janiw sartkätati, jumajj cheqpachapuniw jiwäta” sasa’”. Ukatsti Eliasajj sarjjänwa.

5 Kunapachatï reyin khitat chachanakajj jupan ukar kuttʼapjjäna ukhajja, reyejj jankʼakiw jupanakarojj akham säna: “¿Kunatsa jumanakajj ratuk kuttʼanipjjta?” sasa. 6 Jupanakasti akham sapjjänwa: “Mä chachaw nanakan ukar makatani, akham sapjjarakituwa: ‘Sarapjjam, khitanipktam uka reyin ukar kuttʼasajj akham sapjjam: “Jehová Diosajj akham siwa: ‘¿Janit Israelan Diosajj utjki, ukatti jumajj Ecrón markan Baal-Zebub sat diosapar jisktʼir sarapjjañapatak khitaskta? Ukhamasti ikintatäkta uka ikiñatjja janiw sartkätati, jumajj cheqpachapuniw jiwäta’+ sasa”’”. 7 Uk yatisasti reyejj akham sasaw jupanakar jisktʼäna: “¿Jumanakan ukar makatanisin uka arunak sapktam uka chachajj kunjamänsa?” sasa. 8 Jupanakasti akham sapjjarakïnwa: “Uka chachajj tʼarwat lurat isinïnwa,+ cinturaparojj lipʼichit lurat cinturonanïnwa”+ sasa. Ukspachaw reyejj akham säna: “Jupajj Elías sat tisbita chachawa” sasa.

9 Ukatjja reyejj 50 jaqenakar pʼeqtʼiri mä chacharuw 50 jaqenakapamp chik Eliasan ukar khitäna. Kunapachatï uka pʼeqtʼirejj Eliasan ukar makatäna ukhajja, Eliasajj mä qollu patjjan qontʼatäskänwa. Uka pʼeqtʼirejj akham sasaw Eliasar säna: “Cheqpach Diosan serviripa,+ reyisti akham siwa: ‘Nayan ukar jutam’ sasa”. 10 Ukampis Eliasajj 50 jaqenakar pʼeqtʼiri chacharojj akham sänwa: “Walikiwa, nayatejj Diosan serviripästjja, alajjpachat ninay saraqanpan,+ uka ninaw jumarusa juman 50 jaqenakamarus nakhantapjjätam” sasa. Ukatjja ninaw alajjpachat saraqanïna, uka ninasti 50 jaqenakar pʼeqtʼiri chacharusa 50 jaqenakaparus qʼal nakhantäna.

11 Ukatsti reyejj 50 jaqenakar pʼeqtʼiri yaqha jaqeruw 50 jaqenakapamp chik Eliasan ukar khitarakïna. Jupajj sarasin akham sänwa: “Cheqpach Diosan serviripa, reyisti akham siwa: ‘Nayan ukar jankʼak jutam’ sasa”. 12 Ukampis Eliasajj akham sänwa: “Nayatejj cheqpach Diosan serviripästjja, alajjpachat ninay saraqanpan, uka ninaw jumarusa juman 50 jaqenakamarus nakhantapjjätam” sasa. Ukatjja Diosan ninapaw alajjpachat saraqanïna, uka ninasti 50 jaqenakar pʼeqtʼiri chacharusa 50 jaqenakaparus qʼal nakhantäna.

13 Ukatjja reyejj wasitat 50 jaqenakar pʼeqtʼiri kimsïr chacharojj 50 jaqenakapamp chik Eliasan ukar khitäna. Ukampis 50 jaqenakar pʼeqtʼiri chachajja, makatasaw Elías nayraqatan qonqortʼasïna, akham sasaw jupajj wal ruwtʼasirakïna: “Cheqpach Diosan serviripa, mirä amp suma, nayatsa aka 50 jumar serviri jaqenakatsa khuyaptʼayasikimaya, janikiy jiwayapjjestati. 14 Nayraqat jutapki uka 50 jaqenakar pʼeqtʼiri pä chachanakarusa sapa maynin 50 jaqenakaparus ninaw alajjpachat saraqanisin qʼal nakhanti, ukampis jichhajj nayat khuyaptʼayasikitaya, janikiy jiwayistati” sasa.

15 Ukatjja Jehová Diosan angelapajj akham sasaw Eliasar säna: “Jupamp chik saraqam, jan juparojj ajjsaramti” sasa. Ukatwa Eliasajj sartasin uka pʼeqtʼir chachamp chika reyin ukar saraqäna. 16 Eliasajj akham sasaw reyir säna: “Jehová Diosajj akham siwa: ‘Jumajj Ecrón+ markan Baal-Zebub sat diosapar jisktʼir sarapjjañapatakiw chachanak khittajja. ¿Janit Israelan Diosajj utjki?+ ¿Kunatsa jupar jan jisktʼaskta? Ukhamasti ikintatäkta uka ikiñatjja janiw sartkätati, jumajj cheqpachapuniw jiwäta’ sasa”. 17 Ukhamaw Ocozías reyejj jiwjjäna, kunjamtï Jehová Diosajj Elías profeta taypi arskäna ukarjamaw ukajj phoqasïna. Niyakejjay Ocozías reyejj jan yoqanïkchïnjja, jupa lantejj Jehoram* chachaw reyëjjäna. Kunapachatï Jehosafat reyin Jehoram+ sat yoqapajj pä mara Judá markan reyit apnaqaskäna ukhaw Jehoram+ chachajj reyëjjäna.

18 Ocozías+ reyin yaqha sarnaqäwinakapasa luratanakapasa, Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa.

2 Kunapachatï Jehová Diosajj Eliasar+ mä jachʼa thayan alajjpachar* apañampïskäna+ ukhajja, Eliasampi Eliseompejj+ Guilgal+ markatwa mistusipkäna. 2 Eliasajj akham sasaw Eliseor säna: “Mirä amp suma, jumajj akar quedasim, Jehová Diosajj Betel markar sarañajatakiw mayitu” sasa. Ukampis Eliseojj akham sänwa: “Kunjamtï Jehová Diosajj cheqpachapun jakkir Diosäkejja, jumas jakaskaraktajja, nayajj janipuniw jaytanukkämati” sasa. Ukatwa jupanakajj Betel markar saraqapjjäna.+ 3 Ukatjja Betel markankir profetanakan yoqanakapaw* Eliseon ukar mistunisajj akham sapjjäna: “Jehová Diosajj juman uywirimäki pʼeqtʼirimäkaraki ukaruw jichhürojj juman ukat apasjjani, ¿jumajj uk yattati?”+ sasa. Uk satasti jupajj sarakïnwa: “Yatjjtwa. Jan ukat parlapjjamti” sasa.

4 Ukatsti Eliasajj akham sasaw Eliseor sarakïna: “Eliseo, mirä amp suma, jumajj akar quedasim, Jehová Diosajj Jericó markar sarañajatakiw mayitu”+ sasa. Ukampis Eliseojj akham sänwa: “Kunjamtï Jehová Diosajj cheqpachapun jakkir Diosäkejja, jumas jakaskaraktajja, nayajj janipuniw jaytanukkämati” sasa. Ukatwa jupanakajj Jericó markar puripjjäna. 5 Ukatjja Jericó markankapkäna uka profetanakan yoqanakapaw Eliseor jakʼachasisajj akham sapjjäna: “Jehová Diosajj juman uywirimäki pʼeqtʼirimäkaraki ukaruw jichhürojj juman ukat apasjjani, ¿jumajj uk yattati?” sasa. Uk satasti jupajj sarakïnwa: “Yatjjtwa. Jan ukat parlapjjamti” sasa.

6 Ukatjja Eliasajj akham sasaw Eliseor säna: “Eliseo, mirä amp suma, jumajj akar quedasim, Jehová Diosajj Jordán jawirar sarañajatakiw mayitu” sasa. Ukampis Eliseojj akham sänwa: “Kunjamtï Jehová Diosajj cheqpachapun jakkir Diosäkejja, jumas jakaskaraktajja, nayajj janipuniw jaytanukkämati” sasa. Ukatwa panpachanejj sarasipkakïna. 7 Jupanakan qhepapsti profetanakan yoqanakapat 50 chachanakaw sarapjjarakïna, jupanakasti saytʼataw uka cheqan uñchʼukisipkäna, ukañkamasti Eliasampi Eliseompejj Jordán jawir jakʼan saytʼatäsipkarakïnwa. 8 Ukatjja Eliasajj profet isip+ katusajj llawthapïnwa, uka isimpiw umar jawqʼatatäna. Jawiran umanakapasti chʼeqa toqempiru ukhamarak kupi toqempiruw jaljtäna, ukhamatwa panpachanejj waña oraq paskatapjjäna.+

9 Kunapachatï jupanakajj paskatjjapjjäna ukhajja, Eliasajj akham sasaw Eliseor säna: “Diosajj janïr juman ukat nayar apkipanjja, kunsa jumatak lurirista uk mayita” sasa. Eliseosti akham sarakïnwa: “Mirä amp suma, ¿Diosajj churktam uka espiritumat* pä ukha*+ katoqeristti?”+ sasa. 10 Eliasajj sarakïnwa: “Kunatï chʼamäki uk maytajja. Nayajj juman ukat apatäkä ukhatejj uñjitätajja, mayitamajj phoqasiniwa. Ukampis jumatï nayar jan uñjkitätajja, janiw mayitamajj phoqaskaniti” sasa.

11 Jupanakajj parltʼasis sarasipkäna ukhajja, akatjamatwa guerran nuwasiñatak ninar uñtasit mä carrompi ninar uñtasit caballonakampejj+ jupanakar jaljtayäna. Eliasasti mä jachʼa thayanwa alajjpachar* makatäna.+ 12 Eliseosti uñchʼukkasajj akham sasaw jachʼat arnaqasïna: “¡Tatay! ¡Tatay!* ¿Janit akajj Israel markan guerran nuwasiñatak carropampi caballot sariri jaqenakapampïki?”+ sasa. Kunapachatï Eliseojj Eliasar jan jukʼamp uñj-jjäna ukhajja, isip katusajj payaruw chʼiyjasïna.+ 13 Uka qhepatsti Eliseojj Eliasan profet isipajj+ jalaqtkäna uk aptasajj Jordán jawir jakʼaruw kuttʼjjäna. 14 Ukatjja Eliseojj akham sasaw Eliasan profet isipajj jalaqtkäna uk katusajj umar jawqʼatatäna: “¿Eliasan Jehová Diosapajj kawkinkisa?” sasa. Eliseojj umar jawqʼatatkäna ukhajja, jawiran umanakapajj chʼeqa toqempiru ukhamarak kupi toqempiruw jaljtäna, ukhamatwa jupajj waña oraq paskatarakïna.+

15 Kunapachatï Jericó markankapkäna uka profetanakan yoqanakapajj kawkjankapkäntï uka cheqat Eliseor uñjapjjäna ukhajja, akham sasaw sapjjäna: “Eliasan espiritupajj* Eliseompëjjewa”+ sasa. Ukatwa jupanakajj Eliseon ukar sarasajj oraqer puriñkam nayraqatapan altʼasipjjäna. 16 Jupanakasti akham sapjjänwa: “Juman servirinakam taypinjja, mä kuns suma lurtʼiri 50 chachanakaw akankasipki. Mirä amp suma, juman uywirimar thaqer sarapjjañapatakejj iyaw sakimaya. Inas Jehová Diosan espiritupajj* jupar aptasin mä qollu patjjaru jan ukajj mä valler jaqtanchi”+ sasa. Eliseojj sarakïnwa: “Jan khitapjjamti” sasa. 17 Ukampis jupanakajj mayjtʼayañkamaw Eliseorojj arjjayasipkakïna, ukatwa Eliseojj akham säna: “Ukhamajj khitapjjam” sasa. Ukatwa jupanakajj 50 chachanakar khitapjjäna, uka chachanakasti kimsa urunakaw thaqapjjäna, janirakiw Eliasar katupkänti. 18 Kunapachatï jupanakajj Eliseon ukar kuttʼjjapjjäna ukhajja, Eliseojj Jericó+ markankaskänwa. Jupasti akham sänwa: “¿Janit jumanakarojj jan sarapjjamti sasin sapkayäsma?” sasa.

19 Tiempompejja markankir jaqenakajj akham sasaw Eliseor sapjjäna: “Tatay, jumajj uñjasktawa, aka markajj suma lugarankiwa,+ ukampis umaw jan walïkiti, janirakiw oraqen kunas achoqkiti”* sasa. 20 Uk satasti Eliseojj akham sänwa: “Mä jiskʼa machaq pʼujru* plato churapjjeta, ukarojj jayumpiw uchapjjarakïta” sasa. Ukatwa jupanakajj ukarjam apanirapipjjäna. 21 Ukatjja uma jalsu cheqar sarasajj ukaruw jayump willintäna,+ akham sasa: “Jehová Diosajj akham siwa: ‘Nayaw aka um qʼomachtjja. Uka umajj janiw jukʼamp jiwayjjaniti, janirakiw jan achoqañajj jukʼamp utj-jjaniti’* sasa”. 22 Eliseon arunakaparjamajja, uka umajj jichhürkamaw qʼomachatäjje.

23 Uka cheqatjja Eliseojj Betel markaruw makatäna. Kunapachatï jupajj thak makataskäna ukhajja, markat mistunir mä qhawqha yoqallanakaw jupat sawkasiñ qalltapjjäna,+ jupanakajj sasipkakïnwa: “¡Pʼeq qʼara, makatanim! ¡Pʼeq qʼara, makatanim!” sasa. 24 Qhepatsti Eliseojj kutikipstasaw jupanak toqer uñtäna, jupanakarojj Jehová Diosan sutipjjaruw maldisirakïna. Ukatjja pä qachu osonakaw+ montet* mistunisajj 42 wawanakar jiskʼa jiskʼa wikhanoqapjjäna.+ 25 Eliseojj uka cheqat Carmelo+ qolluruw saraskakïna, uka cheqatsti Samariaruw kuttʼanirakïna.

3 Judá markan Jehosafat reyipajj 18 maranakaw apnaqaskäna, ukhaw Acab reyin Jehoram+ yoqapajj Samaria markan Israelan reyipäjjäna, jupasti 12 maranakaw reyit apnaqarakïna. 2 Jehoram reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luraskakïnwa, ukampis janiw tatap mamapjam sintpun lurkänti, tatapajj Baal diosatak sagrado columna lurkäna uksa chhaqtayarakïnwa.+ 3 Ukampis kawkïr juchanakampitï Nebat chachan Jeroboán yoqapajj Israelar juchachasiykänjja, uka pachpa juchanakwa Jehoram reyejj lurarakïna.+ Jupajj janiw uka juchanak apanukkänti.

4 Moab oraqen Mesá sat reyipajj ovejanak uywäna, jupajj 100.000 corderonakampi 100.000 jan yawirat orqo ovejanakampi Israelan reyipar impuestot paguirïna. 5 Ukatjja Acab reyin jiwjjepanjja,+ jankʼakiw Moab markan reyipajj Israelan reyip contra saytʼasïna.+ 6 Ukatwa Jehoram reyejj uka urun Samariat mistusajj Israelan taqe ejercitopar tantachtʼäna. 7 Ukatsti jupajj Judá markan Jehosafat reyiparojj mä yatiyäwi apayäna, akham sasa: “Moab markan reyipajj naya contraw saytʼasi. ¿Moab marka contra nuwasiñatakejj nayamp chikat saräta?” sasa. Ukatsti jupajj akham sarakïnwa: “Saräwa.+ Jumamp nayampejj mayakïtanwa, markamas markajas mayakiwa, caballonakamas caballonakajas mayakïpjjarakiwa”+ sasa. 8 Ukatjja Jehosafat reyejj akham sasaw jisktʼäna: “¿Kawkïr thaksa makatañäni?” sasa. Jehoram reyejj akham sarakïnwa: “Edom sat wasarankir thaki sarañäni” sasa.

9 Ukatsti Israelan reyipajj Judá markan reyipampi ukhamarak Edom+ markan reyipamp chikaw mistüna. Paqallqo urunak ina ukhamak viajen muyusajja, janiw soldadonakatakisa ni jupanakamp chikäpkäna uka uywanakatakis umajj utj-jjänti. 10 Israelan reyipasti akham sarakïnwa: “¡Akajj jan walipuniwa! ¡Jehová Diosaw jiwas kimsa reyirojj Moab markan amparapar katuyañatak tantachistu!” sasa. 11 Uk satasti Jehosafat reyejj akham sänwa: “¿Janit Jehová Diosan mä profetapajj akan utjki?+ Jupa taypi Jehová Diosar jisktʼasiñäni” sasa. Ukatwa reyin mä serviripajj reyir akham säna: “Safat chachan Eliseo+ sat yoqapaw utjaski, jupaw Elías+ profetarojj amparap jareqasiñapatak um warjjatirïna”* sasa. 12 Ukatjja Jehosafat reyejj akham sänwa: “Jupaw Jehová Diosan arunakap yatiyistaspa” sasa. Ukatwa Israelan reyipampi, Jehosafat reyimpi, Edom markan reyipampejj Eliseon ukar saraqapjjäna.

13 Eliseojj Israelan reyiparojj akham sänwa: “¿Kunatsa jumajj nayan ukar jutta?*+ Tatamankir mamamankir profetanakapan ukaruy saram”+ sasa. Ukampis Israelan reyipajj akham sänwa: “Jan ukham samti, Jehová Diosaw nanak kimsa reyirojj Moab markan amparapar katuyañatak irpanipjjetu” sasa. 14 Ukjjarusti Eliseojj akham sarakïnwa: “Kunjamtï ejercitonakan Jehová Diosapajj cheqpachapun jakkir Diosäkejja, nayas jupar sirvkaraktjja,* janitï Jehosafat+ reyejj akankkaspajja, janiw jumarojj uñkatkirismati ni istʼkirismasa.+ 15 Jichhasti mä arpa tukiri*+ nayan ukar irpanipjjam” sasa. Kunapachatï arpa tukirejj tukañ qalltäna ukhajja, ukspachaw Jehová Diosan chʼamapajj Eliseo profetjjar jutäna.+ 16 Eliseojj akham sänwa: “Jehová Diosajj akham siwa: ‘Walja qʼawanak aka vallen qʼawsupjjam, 17 kuna laykutejj naya Jehová Diosajj akham sistwa: “Jumanakajj janiw thaysa ni jallsa uñjapkätati. Ukampis aka vallerojj umaw phoqantani,+ uka umatwa jumanakasa, uywanakamasa, khumuñ uywanakamas umapjjäta” sasa’. 18 Ukham lurañajj janiw Jehová Diosatakejj chʼamäkiti,+ jupaw Moab markar atipjañamatak yanaptʼätam.+ 19 Jumanakajj jachʼa perqanakamp muyuntat taqe markanaksa+ importante taqe markanaksa tʼunthapipjjañamawa, taqe suma qoqanaksa* khuchunukupjjañamawa, taqe uma jalsunaksa tapantapjjañamawa, taqe suma oraqenaksa jan yapuchasiñapatakiw qalanakamp jaqtʼas phoqantapjjañama”+ sasa.

20 Alwa toqerusti grano ofrendajj loqtaski+ uka horasaruw Edom toqet akatjamat umajj wal jutäna, uka umaw vallerojj phoqantarakïna.

21 Moabitanakajj taqpachaniw uka kimsa reyinakan jupanak contra nuwasiñatak makatanipjjatap yatipjjäna, ukatwa jupanakajj guerran nuwasir sarañatak edadanïpkäna taqe uka chachanakar jawsthapipjjäna, ukatjja jupanakajj oraq qorpapanwa wakichasipjjäna. 22 Kunapachatï jupanakajj wali alwat sartasipjjäna ukhajja, intejj uma patjjaruw qhantʼanïna, mayskatankir moabitanakatakejj umajj wilar uñtasit wila coloraw uñtasïna. 23 Jupanakajj akham sapjjänwa: “¡Akajj wilarakisä! Reyinakaw maynit maynikam espadampi jiwarayasipjjpacha. Ukhamajj ¡Moabitanaka, kunatï jupanakankki ukanak katuntasipjjañäni!”+ sasa. 24 Kunapachatï moabitanakajj Israelan campamentopar mantasipkäna ukhajja, israelitanakajj sartasaw moabitanakar jiwarayañ qalltapjjäna, moabitanakajj escapjjapjjarakïnwa.+ Israelitanakasti Moab markar puriñkamaw moabitanakar arktasajj jiwarayapjjäna. 25 Jupanakajj markanak qʼal tʼunjapjjäna, sapa mayni chachanakaw mä qala jaqtʼasajj suma oraqenak qalanakamp phoqantapjjäna, taqe uma jalsunaksa tapantapjjänwa,+ taqe suma qoqanaksa* qʼal khuchurapjjäna.+ Qheparojj Quir-Haréset+ sat markan qalanakat lurat murallanakapakiw jan kamachat saytʼatäskäna, qalanakamp qʼorawtʼir soldadonakajj uka mark muyuntasaw tukjapjjäna.

26 Moab oraqen reyipajj guerran nuwasiñan aynachtʼaskatap uñjäna ukhajja, espadanakamp armantat 700 chachanakaruw irpjjarusïna, ukhamat Edom oraqen reyipan+ ukar puriñataki, ukampis janiw puedipkänti. 27 Ukatwa Moab oraqen reyipajj jupa lanti reyit apnaqañapäkäna uka jilïr yoqall wawaparojj nakhantayat sacrificiot+ murall patjjan loqtäna. Jaqenakajj walpun Israel contrajj colerapjjäna, ukatwa ejercitonakajj uka cheqat sarjjasin oraqenakapar kuttʼjjapjjäna.

4 Ukatjja profetanakan+ yoqanakapat maynin warmipaw Eliseorojj wali llakit akham säna: “Jumar serviri esposojajj jiwatäjjewa. Jumajj sum yattajja, jupajj Jehová Diosarupuniw ajjsarirïna.+ Jichhajj qollqe manüpkta uka jaqew pä wawanakaj esclavopjam irpasjjañatak juti” sasa. 2 Uk satasti Eliseojj akham sarakïnwa: “¿Kunjams nayajj yanaptʼirisma? Kunas utaman utji ukay sita” sasa. Warmejj sarakïnwa: “Naya serviriman janiw kunas utan utjkituti, mä yuru* aceitekiw utjitu”+ sasa. 3 Ukatjja Eliseojj akham sarakïnwa: “Sarasin taqe vecinonakamat chʼusa yurunak maytʼasinim. Qhawqhay maytʼasiñjamächini ukanak taqpach maytʼasinïta. 4 Utamar sarasajj jumampi yoqanakamampejj mantasaw punk jistʼkatasinipjjäta. Ukatjja aceitempiw uka yurunakar phoqantäta, phoqarat yurunaksti maysaruw ucharakïta” sasa. 5 Uk satasti warmejj Eliseon ukat sarjjänwa.

Kunapachatï warmisa yoqanakapasa utar mantasin punk jistʼkatasinipjjäna ukhajja, yoqanakapajj yurunak pasayapjjäna, warmisti ukanakaruw aceite wartʼaskarakïna.+ 6 Yurunakajj phoqakamakëjjäna ukhajja, mä yoqaparuw jupajj akham säna: “Yaqha yurumpiy pastʼayita”+ sasa. Ukampis wawapajj akham sänwa: “Janiw yaqha yurojj utj-jjeti” sasa. Ukhamaw aceitejj ukar tukusjjäna.+ 7 Ukatsti warmejj cheqpach Diosan serviripan ukar sarasaw uk yatiyanïna, jupasti akham sarakïnwa: “Sarasin uka aceite aljanim, uka aljatampiw manunakam phoqäta, ukatjja jumasa yoqanakamasa jiltʼkani ukampiw jakasipjjarakïta” sasa.

8 Mä urusti Eliseojj Sunem+ markaruw saräna, ukansti mä importante warmiw jakäna, uka warmejj ukan manqʼasiñapatakiw jupar ruwtʼäna.+ Uka cheq paskasasti, Eliseojj ukar manqʼasirejj sarapunirïnwa. 9 Ukatwa uka warmejj chachapar akham säna: “Nayajj yattwa, akar jutirïki uka jaqejj Diosan mä santo serviripawa. 10 Mirä amp suma, terrazarojj* mä jiskʼa cuarto lurañäni,+ ukarojj mä ikiñampi, mä mesampi, mä sillampi, mä candelabrompi ucharakiñäni. Sapa kuti jiwasan ukar jutkani ukhajj ukaruw jupajj quedasini”+ sasa.

11 Mä urojj ukaruw Eliseojj purïna, terrazankir* cuarton iktʼañatakiw makatarakïna. 12 Ukatjja Guehazí+ sat serviriparojj akham sasaw säna: “Sunamita+ warmir jawsarapita” sasa. Ukatwa serviripajj uka warmir jawsarapïna, warmisti jutarakïnwa. 13 Ukatjja Eliseojj akham sasaw Guehazí serviripar säna: “Mirä amp suma, juparojj akham sañamawa: ‘Jumajj nanakat llakisisaw taqe akanak lurtajja.+ Ukhamajj ¿kunsa jumatak lurirista?+ Jumatakejj ¿reyirucha,+ jan ukajj ejerciton pʼeqtʼiriparuch parltʼarapirisma?’ sasa”. Ukampis warmejj akham sasaw jupar sarakïna: “Janiwa, nayajj walikïsktwa, nayajj familiaj taypinwa jakasktjja” sasa. 14 Ukatsti Eliseojj akham sasaw säna: “Ukhamajj ¿kunsa jupatakejj lursna?” sasa. Guehazí serviripajj sarakïnwa: “Jupajj janiw yoqall wawanïkiti,+ chachapajj awkëjjarakiwa” sasa. 15 Jankʼakiw Eliseojj akham säna: “Jupar jawsanim” sasa. Ukatwa Guehazí serviripajj uka warmir jawsanïna, warmisti punku mantañ cheqaruw saytʼasirakïna. 16 Ukatjja Eliseojj akham sasaw warmir säna: “Jutir mara aka horasarojja, jumajj mä yoqall wawanïyätawa”+ sasa. Ukampis jupajj akham sänwa: “¡Tatay, jumajj cheqpach Diosan serviripätawa! Ukhamajj janikiy naya servirimarojj kʼarinak parlistati” sasa.

17 Ukampis jutir maran uka pachpa horasarojja, kunjamtï Eliseojj jupar siskäna ukarjamaw uka warmejj usuriptasin mä yoqall wawa ususïna. 18 Uka wawajj jiltjjänwa. Mä urusti tatapan ukaruw saräna, tatapasti yawirinakamp chikäskarakïnwa. 19 Uka wawajj akham sasaw tatapar kutin kutin säna: “¡Pʼeqey pʼeqe! ¡Pʼeqew usutu!” sasa. Ukatwa tatapajj serviripar akham säna: “Mamapan ukar apjjam” sasa. 20 Ukatwa serviripajj mamapan ukar apjjäna, wawasti mamapan jarphiparuw chika urkam qontʼasïna, ukatsti jiwjjarakïnwa.+ 21 Ukatjja mamapajj makatasaw cheqpach Diosan serviripan+ ikiñapjjar wawap uchäna, punku jistʼkatasajj sarjjarakïnwa. 22 Chachapar jawsasajj akham sasaw sarakïna: “Mirä amp suma, mä serviriruy khitanita, jupajj mä asno jikhaniñaparaki. Cheqpach Diosan serviripan ukar jankʼak sarañajatakiy khitita, jankʼakiw kuttʼanirakï” sasa. 23 Ukampis chachapajj akham sänwa: “¿Kunatsa jupan ukarojj jichhür saräta? Janiw machaq phajjsi*+ fiestäkiti ni sábado urükarakisa” sasa. Warmejj sarakïnwa: “Jan llakisimti, taqe kunas walikïskiwa” sasa. 24 Ukatsti asno karuntʼasajj akham sasaw serviripar säna: “Ratuk saram. Jan nayat llakisimti, nayajj siskäma ukhakiw saytʼäta” sasa.

25 Ukhamaw warmejj cheqpach Diosan serviripan ukarojj Carmelo qollur saräna. Kunapachatï cheqpach Diosan serviripajj jayat uñjäna ukhajja, jankʼakiw Guehazí serviriparojj akham säna: “¡Uñjam! Sunamita warmiw khayankaski. 26 Mirä amp suma, jupan ukarojj tʼijukam saram. Juparojj ‘¿walikïsktati? ¿Esposomajj walikïskiti? ¿Wawamas walikïskarakiti?’ sasaw jisktʼäta” sasa. Uk satasti warmejj akham sarakïnwa: “Taqe kunas walikïskiwa” sasa. 27 Kunapachatï warmejj qollunkkäna uka cheqpach Diosan serviripan ukar purïna ukhajja, ratukiw Eliseon kayunakapat katuntasïna.+ Uk uñjasasti Guehazí serviripajj jakʼachasisaw wayoqañ munäna, ukampis cheqpach Diosan serviripajj akham sasaw jupar säna: “Suytʼam, jupajj wali llakitapuniwa, kunatsa jupajj wali llakita uk janiw yatkti, janirakiw Jehová Diosajj yatiykituti” sasa. 28 Warmejj sarakïnwa: “Tatay, ¿nayat mä yoqall wawa jumar maysma? ¿Janit nayajj ‘jan inamay kusisiyistati’+ sasin sisksma?” sasa.

29 Eliseojj jankʼakiw Guehazí serviripar akham säna: “Isinakam cinturamar chinuntasim,+ ukatsti nayan thujruj katusin saram. Maynimpitejj jikisïtajja, janiw jupar aruntätati, maynitejj aruntätamjja janiw jaysarakïtati. Saram, uka yoqall wawan ajanuparuw thujruj uchäta” sasa. 30 Uk sipanjja yoqall wawan mamapajj akham sasaw säna: “Kunjamtï Jehová Diosajj cheqpachapun jakkir Diosäkejja, jumas jakaskaraktajja, jumatï nayamp chik jan sarkätajj janirakiw antutkämati”+ sasa. Ukatwa Eliseojj sartasin uka warmimp chik saräna. 31 Jupanakat nayra sarasajja, Guehazí serviripajj yoqall wawan ajanuparuw thujrump uchäna, ukampis janiw wawajj arskänti ni samskarakïnsa.+ Jupajj kuttʼasaw Eliseon ukar saräna, akham sarakïnwa: “Yoqall wawajj janiw sartkiti” sasa.

32 Kunapachatï Eliseojj utar mantäna ukhajja, yoqall wawajj jiwataw Eliseon ikiñap patjjankaskäna.+ 33 Mantasajja jupajj punk jistʼkatasinïnwa, paninikiw ukankasipkäna, ukatsti Eliseojj Jehová Diosaruw orasiñ qalltäna.+ 34 Ukatjja Eliseojj ikiñ patjjan qonqortʼasisajj yoqall wawjjaruw winkjjatäna, lakapajj wawan lakap patjjankänwa, nayranakapajj wawan nayranakap patjjankänwa, amparanakapajj wawan amparanakap patjjankarakïnwa, jupajj wawa patjjaruw winkjjatäna, yoqall wawan cuerpopajj juntʼutatarakïnwa.+ 35 Eliseojj uks aksaruw utan sarnaqäna, ikiñ patjjan qonqortʼasisajj mayampiw wawa patjjar winkjjatäna. Wawasti paqallqo kutiw jachʼjtäna, ukatjja uñatatjjarakïnwa.+ 36 Eliseojj Guehazí serviripar jawsasajj akham sänwa: “Sunamita warmir jawsanim” sasa. Ukatwa jupajj jawsanïna, warmisti Eliseon ukaruw mantarakïna. Ukatjja Eliseojj akham sarakïnwa: “Wawamar waytjjam”+ sasa. 37 Warmisti mantasajj Eliseon kayunakapar purisaw nayraqatapan oraqer puriñkam altʼasïna, ukatsti yoqall wawapar waytasajj mistjjarakïnwa.

38 Eliseojj Guilgal markar kuttʼjjäna ukhajja, manqʼat pistʼañaw uka oraqen utjäna.+ Profetanakan+ yoqanakapajj Eliseo nayraqatan qontʼatäsipkänwa, jupasti serviriparojj akham sarakïnwa:+ “Mä jachʼa phuku ninar itjjatam, ukaruw profetanakan yoqanakapatakejj manqʼa wakichäta” sasa. 39 Ukatwa jupanakat maynejj chʼojjñanak apthapir pampar saräna, pampan achuri mä calabaza ali katusajj achunakap isipar phoqtʼayañkamaw apaqäna. Kuttʼanisajj manqʼa phayaskäna uka phukuruw khuchuntäna, janirakiw kunanakätapsa jupajj yatkänti. 40 Qheparusti jupanakajj profetanakan yoqanakaparuw uka manqʼa manqʼapjjañapatak churapjjäna. Uka manqʼa manqʼañ qalltasajja, ukspachaw jupanakajj akham sasin arnaqasipjjäna: “Cheqpach Diosan serviripa, uka phukojj venenoniwa” sasa. Jupanakajj janiw manqʼjjapjjänti. 41 Ukatwa Eliseojj akham säna: “Mä jukʼa jakʼu apanipjjam” sasa. Phukur uka jakʼu warantasajja, akham sasaw säna: “Jaqenakar wajjtʼam” sasa. Janiw kuna jan waltʼayiris uka phukun utjkarakïnti.+

42 Ukatjja mä chachaw Baal-Salisá+ lugarat jutäna, jupajj cheqpach Diosan serviripatakiw nayrïr achunakat lurat 20 cebada tʼantʼanakampi+ ukhamarak machaq granonakani mä bolsamp apanirapïna.+ Ukatjja Eliseojj akham sasaw sarakïna: “Jaqenakan manqtʼasipjjañapatak wajjtʼam” sasa. 43 Ukampis serviripajj akham sasaw jupar säna: “100 jaqenakar manqʼayañatakejj akajj pistʼaniwa”+ sasa. Uk satasti Eliseojj akham sänwa: “Jaqenakan manqtʼasipjjañapatak wajjtʼam. Jehová Diosajj akham siwa: ‘Jupanakajj manqtʼasipjjaniwa, jiltʼas utjaskarakiniwa’+ sasa”. 44 Ukatwa jupajj manqʼañanak jupanak nayraqatar uchäna, ukatsti kunjamtï Jehová Diosajj siskäna ukarjamaw jupanakajj manqtʼasipjjäna, manqʼañas jiltʼarakïnwa.+

5 Naamán chachajj Siria oraq apnaqeri reyin ejercitopan pʼeqtʼiripänwa, jupasti wali importante respetat jaqerakïnwa. Jehová Diosasti Naamán chacha taypiw Siria markar atipjañ churäna, ukatwa reyin wali munatäna. Naamán chachajj lepra usunïkchïnsa,* guerran nuwasir chʼamani chachänwa. 2 Kunapachatï sirionakajj israelitanakan oraqepar sarasin atacapjjäna ukhajja, Israel oraqet mä jiskʼa imill wawaruw preso katuntat apanipjjäna, uka jiskʼa imillajj Naamán chachan warmipan mä serviripäjjänwa. 3 Uka jiskʼa imill wawasti jupar uywiri warmirojj akham sänwa: “¡Uywirijatï Samaria oraqenkir profetan+ ukar saraspajja, qollatäjjaspawa! Jupaw uywirijarojj lepra usupat qollaspa”+ sasa. 4 Ukatwa jupajj* reyin ukar sarasin kuntï Israelankir jiskʼa imill wawajj siskäna ukanak yatiyäna.

5 Ukatjja Siria oraqen reyipajj akham sasaw Naamán chachar säna: “¡Jichpach saram! Nayaw Israelan reyiparojj mä carta apayäjja” sasa. Ukatwa Naamán chachajj saräna, jupasti 10 talento* metal qollqenakampi, 6.000 qori metalanakampi ukhamarak tunka kuti phoqatpach cambiasiñatak machaq isinakampwa aparakïna. 6 Naamán chachaw Israelan reyipan ukarojj carta aparakïna, uka cartanjja akham sänwa: “Aka cartampejj Naamán servirijaruw khitasinkta, ukhamat juparojj lepra usupat qollañamataki” sasa. 7 Kunapachatï Israelan reyipajj uka carta liytʼäna ukhajja, isip chʼiyjasisajj akham sänwa: “¿Jakayañatakisa jiwayañatakisa nayajj Diosätti?+ ¡Uka jaqejj lepra usupat qollam sasaw nayan ukar aka jaqe khitanitu! Jumanak pachpaw uñjasipktajja, jupajj nayamp nuwasiñwa thaqaski” sasa.

8 Cheqpach Diosan Eliseo serviripajja, Israelan reyipajj isip chʼiyjasitap yatisajj jankʼakiw Israelan reyipar mä yatiyäwi apayäna, akham sasa: “¿Kunatsa jumajj isinakam chʼiyanoqasta? Mirä amp suma, Israelan mä profeta utjatap yatiñapatakejj nayan ukaruy khitanita”+ sasa. 9 Ukatwa Naamán chachajj caballonakapampi guerran nuwasiñatak carronakapamp saräna, Eliseon utapar mantañäki uka cheqaruw saytʼasirakïna. 10 Ukampis Eliseojj mä chacharuw akham saniñapatak khitäna: “Jordán+ jawirar saram, paqallq kutiw ukan jarisïta.+ Ukhamatwa jañchimajj walikëjjani, jumajj qʼomakëjjarakïtawa” sasa. 11 Uk satasti Naamán chachajj colerataw akham sasin sarjjäna: “‘Jupajj nayan ukar jutasaw nayraqatajan saytʼasini, Jehová Diosan sutipat artʼasisaw lepra patjjar amparanakap uksar aksar wal onoqeyani, ukhamatwa usujat qolljjetani’ sasaw nayajj sayäta. 12 ¿Janit Damasco+ markankir Abaná, Farpar sat jawiranakajj Israelan taqe jawiranakapat sipansa jukʼamp sumäki? ¿Janit nayajj uka jawiranakan jareqasisin qʼomachatäkirista?” sasa. Ukatsti kutikipstasajj wali colerataw sarjjäna.

13 Naamán chachan servirinakapasti jupar jakʼachasisajj akham sapjjänwa: “Tatay, uka profetatï wali chʼama lurañanak mayiriskayätamjja, ¿janit uk lurkasamänjja? Ukampis jupajj ‘sarasin jareqasinim, ukhamatwa qʼomäjjäta’ sasakiw sistamjja” sasa. 14 Ukatwa jupajj Jordán jawirar saraqasin paqallq kuti uka umar chhaqantäna, kunjamtï cheqpach Diosan serviripajj jupar siskäna ukarjamaw uk luräna.+ Ukatjja jupan jañchipajj sumakëjjänwa, mä jiskʼa yoqall wawan jañchipjamaw tukjjäna,+ qʼomakëjjarakïnwa.+

15 Ukatjja jupajj cheqpach Diosan serviripan ukaruw kuttʼäna,+ jupampejj taqpach soldadonakapaw* sarapjjarakïna. Eliseo nayraqatan saytʼasisajj akham sänwa: “Jichhaw yatta, aka oraqpachan janiw yaqha Diosajj utjkiti, jan ukasti Israel mayanak utji.+ Mirä amp suma, jichhajj naya servirimat mä regalo* katoqasikimaya” sasa. 16 Ukampis Eliseojj akham sänwa: “Kunjamtï Israelan Jehová Diosapajj cheqpachapun jakkir Diosäkejja, nayas jupar sirvkaraktjja,* janiw kuna regalsa katoqaskäti”+ sasa. Naamán chachan wal ruwtʼatpachas janiw jupajj uk munkänti. 17 Ukatsti Naamán chachajj akham sänwa: “Janitï ukhamäkanejja, mirä amp suma, aka oraqenkir laqʼay pä mulanakar khumjjatkañ churapjjetpan, naya servirimajj janiw nakhantayat ofrendanaksa ni sacrificionaksa yaqha diosanakar loqtjjäti, jan ukasti Jehová Diosarukiw loqtjjäjja. 18 Ukampis Jehová Diosajj naya servirimar ak luratajat perdonakitpanaya: kunapachatï reyijajj Rimón sat diosan temploparu* altʼasiñatak mantkani ukhajja, jupajj amparajatwa kattʼasini, ukhamïpansti nayajj Rimón diosan templopanwa altʼasirakëjja. Mirä amp suma, kunapachatï nayajj Rimón diosan templopan altʼaskä ukhajja, Jehová Diosajj naya servirimar perdonakitpanaya” sasa. 19 Ukham satasti Eliseojj sarakïnwa: “Sumak sarjjam” sasa. Ukatjja Naamán chachajj sarjjänwa. Jaypach sarjjäna ukhajja, 20 cheqpach Diosan Eliseo sat serviripan Guehazí+ serviripajj+ akham sasaw chuymapan amuytʼasïna: ‘Nayan uywirijajj Naamán+ sirio jaqerojj ukhamakiraks khitjjejjä, janirakiw kuntï uka chachajj apanki uksa katoqaskiti. Kunjamtï Jehová Diosajj cheqpachapun jakkir Diosäkejja, nayaw jupan qhepap tʼijukam sarasin kuns katoqasinï’ sasa. 21 Ukatwa Guehazí chachajj Naamán chachan ukarojj tʼijukam saräna. Kunapachatï Naamán chachajj maynin jupan qhepap tʼijunitap uñjäna ukhajja, jupan ukar sarañatakejj carropatwa saraqäna, akham sasa: “¿Taqe kunas walikïskiti?” sasa. 22 Uk satasti jupajj akham sarakïnwa: “Taqe kunas walikïskiwa. Nayan uywirijaw akham sañatak khitanitu: ‘Efraín tribun qollunakap toqenkir pä waynanakaw nayan ukar purinipjje, jupanakasti profetanakan yoqanakapawa. Mirä amp suma, mä talento metal qollqempi pä kuti phoqatpach cambiasiñatak machaq isinakamp churarapita’+ sasa”. 23 Naamán chachasti sarakïnwa: “Walikiwa, pä talento metal qollqe apasim” sasa. Naamán chachajj ruwtʼaskakïnwa,+ ukatsti jupa pachpaw pä talento metal qollqempi pä kuti phoqatpach cambiasiñatak machaq isinakamp pä bolsanakar uchäna, ukatjja pä serviriparuw ukanak churäna, uka pä servirinakapajj Guehazí chachan nayraqatapwa ukanak qʼeptʼat sarapjjäna.

24 Ofel* lugarar purisasti Guehazí chachajj Naamán chachan servirinakapat bolsanak mayisajj utaruw jaytäna, ukatsti uka chachanakarojj khitanukjjarakïnwa. Uka chachanak sarjjepanjja, 25 Guehazí chachajj uywiripan ukaruw saräna. Eliseosti juparojj akham sänwa: “Guehazí, ¿kawkitsa jutaskta?” sasa. Ukampis jupajj akham sänwa: “Naya servirimajj janiw kawkirus sarkti”+ sasa. 26 Eliseosti sarakïnwa: “Jumajj uka chachan qhepapwa sartajja, jupasti carropat saraqasaw juman ukar jutaraki, ¿janiw uk yatkiti sistati? ¿Jichhajj qollqe, isinaka, olivo yapunaka, uvas yapunaka, ovejanaka, vacanaka, sirvientenaka, sirvientanaka katoqasiñ tiempow sistati?+ 27 Jichhasti Naamán chachan lepra+ usupajj jumarusa jumat jutir wawanakamarus wiñayatakiw katuni” sasa. Uk satasti Guehazí chachajj ukaratpachaw Eliseon ukat sarjjäna, jupajj lepra usumpi katuntatäjjänwa, uka lepra ususti khunjam janqʼorakïnwa.+

6 Profetanakan+ yoqanakapajj akham sasaw Eliseor sapjjäna: “Jumamp jakapktan uka cheqajj wali jiskʼakiwa. 2 Mirä amp suma, Jordán jawiraruy khitapjjeta. Ukanwa sapa mayni nanakat mä jachʼa lawa katusajj ukan jakañatak mä lugar wakichanipjjä” sasa. Eliseojj sarakïnwa: “Sarasipkakim” sasa. 3 Ukatjja jupanakat maynejj akham sasaw säna: “Mirä amp suma, ¿nanak servirinakamampejj sarasmati?” sasa. Uk satasti Eliseojj sarakïnwa: “Saräwa” sasa. 4 Ukatwa Eliseojj jupanakamp saräna, Jordán jawirar purisajj qoqanak* kʼutsusipkäna. 5 Jupanakat maynejj mä qoqa* kʼutsuskäna ukhajja, hachan pʼeqepaw umar jalantäna, ukatwa jupajj akham sasin wal arnaqasïna: “¡Tata, uka hachajj maytʼatakïnwa!” sasa. 6 Cheqpach Diosan serviripajj akham sarakïnwa: “¿Kawkjarurak jalantisti?” sasa. Ukatwa uka maynejj kawkjarutï jalantkäna uka cheq uñachtʼayäna. Eliseosti mä lawa khuchoqasajj uka cheqar liwintasaw uka hachan pʼeqep tuysuyanïna. 7 Ukatjja Eliseojj akham sarakïnwa: “Apsjjam” sasa. Ukatwa uka maynejj amparap loqatatasin apsjjäna.

8 Ukatsti Siria oraqen reyipajj guerran nuwasiñatakiw Israel contra saräna.+ Jupajj servirinakapar jisktʼasisajj akham sänwa: “Nayajj ukjar akjaruw campamentonak jumanakamp saytʼayäjja” sasa. 9 Ukatjja cheqpach Diosan serviripajj+ akham sasaw Israelan reyiparojj mä yatiyäwi apayäna: “Jan uka cheq pasapjjamti, sirionakajj uka cheqaruw saraqasipki” sasa. 10 Ukatwa Israelan reyipajj jaqenakapar uka yatiyäwi apayarakïna, jaqenakapajj kawkjantï cheqpach Diosan serviripajj jan pasapjjam siskäna uka cheqankasipkänwa. Cheqpach Diosan serviripajj walja kutiw reyirojj uka cheq jan pasañapatak ewjjtʼäna, ukatwa reyejj uka cheqanakar walja kuti* jan jakʼachaskänti.+

11 Uk yatisasti Siria oraqenkir reyejj* wal colerasïna, ukatwa servirinakapar jawsthapisajj akham säna: “¡Arsupjjam! ¿Khitis jiwasanak taypit Israelan reyipar yanapaski?” sasa. 12 Ukatjja servirinakapat mayniw akham säna: “¡Jachʼa rey, janiw nanakat khitis Israelan reyipar yanapkiti! Israelankir Eliseo profetaw Israelan reyiparojj kunanaktï jumajj cuartoman parlkta ukanak yatiyaski”+ sasa. 13 Jupajj sarakïnwa: “Sarasin kawkinkis uk yatjjatanipjjam, ukhamatwa nayajj chachanak khitasin jupar katuntayanëjja” sasa. Qhepatsti akham sasaw jupar yatiyapjjäna: “Eliseojj Dotán markankaskiwa”+ sasa. 14 Jupasti ukaratpachaw caballonakani ukhamarak guerran nuwasiñatak carronakani mä jachʼa ejército uka cheqar khitäna. Jupanakasti arum purisaw uka markar muyuntapjjäna.

15 Kunapachatï cheqpach Diosan serviripan yanapiripajj wali alwat sartasin anqar mistüna ukhajja, markar muyuntat walja caballonakani ukhamarak guerran nuwasiñatak carronakani mä jachʼa ejército uñjäna. Ukatsti ratukiw uka yanapiripajj Eliseor akham säna: “¡Tatay! ¿Kamachañänisa?” sasa. 16 Eliseojj sarakïnwa: “¡Jan ajjsarayasimti!+ Jupanak toqet saytʼasirinakat sipansa jiwas toqet saytʼasirinakaw jukʼampejja”+ sasa. 17 Ukatjja Eliseojj akham sasaw mä oración luräna: “Jehová Dios Tata, mirä amp suma, jupan nayranakap jistʼarakimaya, ukhamat uñjañapataki”+ sasa. Jehová Diosajj ukaratpachaw Eliseon yanapiripan nayranakap jistʼaräna, jupasti qollunak toqerojj ninar uñtasit walja caballonakampi ninar uñtasit guerran nuwasiñatak carronakampi+ phoqantat uñjäna, Eliseor muytatarakïnwa.+

18 Kunapachatï sirionakajj Eliseon ukar saraqanipjjäna ukhajja, Eliseojj akham sasaw Jehová Diosar oracionan mayisïna: “Mirä amp suma, aka jaqenakarojj juykhuptayakimaya”+ sasa. Ukatwa Diosajj kunjamtï Eliseojj maykäna ukarjam jupanakar juykhuptayäna.* 19 Ukatjja Eliseojj akham sasaw jupanakar säna: “Janiw akajj thaqapkta uka thakïkiti, ni uka markäkisa. Nayar arkapjjeta, nayaw thaqapkta uka jaqen ukar irpapjjäma” sasa. Ukampis jupajj Samaria markaruw uka chachanakar irpäna.+

20 Samaria markar puripjjäna ukhajja, akham sasaw Eliseojj säna: “Jehová Dios Tata, jupanakan uñjapjjañapatakejj nayranakap jistʼarakimaya” sasa. Ukatsti Jehová Diosajj nayranakap jistʼaränwa, ukhamatwa jupanakajj Samaria markankapjjatap amuyjjapjjäna. 21 Israelan reyipajj uka jaqenakar uñjäna ukhajja, akham sasaw Eliseor säna: “Tatay, jupanakarojj ¿jiwarayiristti? ¿Jiwarayäti?” sasa. 22 Ukampis Eliseojj akham sasaw säna: “Janiw jiwarayañamäkiti. ¿Guerrat* preso apankta ukanakarut jiwarayäta? Antisas jupanakarojj tʼantʼamp umamp churam, ukhamatwa manqtʼasipjjani, umtʼasipjjani,+ uywiripan ukarus kuttʼjjapjjarakini” sasa. 23 Ukatsti jupajj mä jachʼa manqʼäwi jupanakatak wakichäna, jupanakajj manqtʼasipjjänwa umtʼasipjjarakïnwa, ukatjja uywiripan ukaruw khitjjarakïna. Sirionakan+ saqueyjir tropanakapajj janirakiw ni mä kutimpis Israel markar mantjjapjjänti.

24 Ukatjja Siria oraqen Ben-Hadad sat reyipajj taqpach ejercitoparuw* tantachtʼäna, Samaria markar makatasajj muyuntarakïnwa.+ 25 Ukatwa Samaria markan manqʼat pistʼañajj+ utjäna, qʼala muyuntatarakïnwa, mä asno pʼeqen+ preciopajj 80 qollqe metalanakänwa, pä jachʼi* palom wanun preciopajj phesqa qollqe metalanakarakïnwa. 26 Kunapachatï Israelan reyipajj murall patjjan sarnaqaskäna ukhajja, mä warmiw akham sasin artʼanïna: “¡Jachʼa rey, yanaptʼasipjjetaya!” sasa. 27 Uk satasti reyejj akham sasaw jupar säna: “Jehová Diosatejj jumar jan yanaptʼkstamjja, ¿kawkitsa jumatak yanaptʼa jikirista? ¿Grano takiyañ cheqata? ¿Uvas chʼirwañ cheqata? Jan ukajj ¿aceite lurañ cheqatcha?” sasa. 28 Ukatjja reyejj akham sasaw uka warmir jisktʼäna: “¿Kunas kamachtam?” sasa. Warmejj sarakïnwa: “Aka warmejj ‘jichhür manqʼañatakejj yoqall wawamay apanim, nayan yoqall wawajarojj qharüruw manqʼarakiñäni’+ sasaw situ. 29 Ukatwa yoqall wawaj phayasajj manqʼapjjta.+ Qhepürusti ‘yoqall wawam manqʼarakiñäni’ sasaw sista. Ukampis jupajj yoqall wawap imantasjjewa” sasa.

30 Uka warmir istʼasajja, reyejj isip chʼiyjasïna.+ Kunapachatï jupajj murall patjja saraskäna ukhajja, markankir jaqenakajj jupan isinakap manqharojj llakisiñ isi* uchasitap uñjapjjäna. 31 Ukatwa reyejj akham säna: “¡Janitejj Safat chachan Eliseo yoqapan pʼeqep jichhürpach apaqaykäjja, Diosajj kutin kutin castiguitpan!”+ sasa.

32 Eliseojj utapan qontʼatäskänwa, jupampejj ancianonakaw* qontʼatäsipkarakïna. Reyejj mä chacharuw jupan nayraqatap khitäna, ukampis uka chachan janïr purinkipanjja, akham sasaw Eliseojj ancianonakar säna: “¿Kunjamsa mä jaqe jiwayirin+ yoqapajj pʼeqej apaqañapatak maynir khitani uk amuyapjjtati? Ukhamajj reyin khitanit chachajj purinkani ukhajja, punk llawintapjjam, jan llawiraniñapatakejj nukjjäsipjjarakim. Jupan qhepap jankʼakiw reyipajj jutaraki, ¿janit uk istʼapkta?” sasa. 33 Eliseojj jupanakamp parlaskäna ukhaw reyin khitanit chachajj purinïna. Ukatjja reyirakiw akham sas purinïna: “Aka jan waltʼäwejj Jehová Diosat juti. ¿Kunatsa nayajj Jehová Diosan yanaptʼap suyaskakëjja?” sasa.

7 Ukatjja Eliseojj akham sasaw säna: “Jehová Diosan arunakap istʼapjjam. Jehová Diosajj akham siwa: ‘Qharür aka horasarusti, Samaria markan punkupanjja* mä siclo* metal qollqempiw niya pusi kilo* suma jakʼu alasipjjani, niya kimsaqallqo kilo* cebadsti mä siclo metal qollqempiw alasipjjarakini’+ sasa”. 2 Uk istʼasasti reyejj confiykäna uka oficialapajj akham sasaw cheqpach Diosan serviriparojj säna: “Jehová Diosajj alajjpachan punkunakap llawirkaspa ukasa, ¿uka arunakajj phoqasispati?”+ sasa. Uk satasti Eliseojj akham sarakïnwa: “Pachpa nayranakamampiw jumajj uk uñjäta,+ ukampis janiw kunsa ukanakat manqʼkätati”+ sasa.

3 Ukatsti lepra usuni pusi chachanakaw utjäna, jupanakkamajj akham sasaw marka punku mantañ+ cheqan parlasipjjäna: “¿Kunatsa jiwañkam akan qontʼatäskañäni? 4 Jiwasanakatejj markan manqʼat pistʼaña utjkipan markar mantañänejja,+ uka pachpanwa jiwañäni. Jiwasanakatejj aka pachpan qontʼatäskakiñäni ukhajja, jiwarakiñäniwa. Ukhamajj sirionakan campamentopar sarañäni. Jupanakatejj jan jiwaykistanejja, jakaskañäniwa, jupanakatejj jan jakayañ munkistanejja, jiwarakiñäniwa” sasa. 5 Ukatjja chʼamakthapiruw jupanakajj sirionakan campamentopar mantapjjäna. Kunapachatï sirionakan campamentopar jakʼachasipjjäna ukhajja, janiw khitis ukan utjkänti.

6 Jehová Diosaw campamentonkir taqe sirionakarojj guerran nuwasiñatak carronakan suynatapjama ukhamarak caballonakampin mä jachʼa ejercitompin suynatapjam istʼayäna.+ Ukatwa jupanakkamajj akham sasipjjäna: “¡Israelan reyipajj hititanakan reyinakapampiru Egiptonkir reyinakapampiruw pagui, ukhamat jiwas contra saytʼasipjjañapataki!” sasa. 7 Jupanakajj ratukiw sartasin arumthapir escapjjapjjäna, carpanakapsa, caballonakapsa, asnonakapsa, taqpach campamentops ukhampach jaytasaw jan jiwañ laykojj* escapjjapjjäna.

8 Kunapachatï lepra usuni chachanakajj campamento anqar puripjjäna ukhajja, mä carpar mantasaw ukan manqʼapjjäna, umapjjarakïna. Jupanakajj qorimpi, qollqempi, isinakampi uka cheqat apasisajja, imantiriw sarapjjäna. Kuttʼasasti yaqha carparuw mantapjjarakïna, uka cheqan utjirinak apasisajj ukhamarakiw imantanipjjäna.

9 Qheparusti akham sasaw jupanakkam parlasipjjäna: “Kuntï lurktan ukajj janiw walïkiti. ¡Jichhürojj wali kusisiñ uruwa, yaqhanakarojj uka suma yatiyäw yatiyañasarakiwa! Jiwasatejj qhantatkam jan kuns arskañänejja, jiwasan castigo katoqañasaw wakisini. Jichhajj sarañäni, reyin utapankirinakar yatiyaniñäni” sasa. 10 Ukatwa sarasin markan porteronakapar jawsasajj akham sasin yatiyapjjäna: “Nanakajj sirionakan campamentoparuw sarapjjta, ukampis janiw khitis ukan utjkänti, ni kunas ukan istʼaskarakïnti. Caballonakampi asnonakampikiw ukan chintʼatäskäna, carpanakas ukhampach apanukutäskänwa” sasa. 11 Ukatsti porteronakajj ukaratpachaw reyin utapankirinakar ukanak jachʼat artʼasin yatiyapjjäna.

12 Reyejj jankʼakiw ikiñapat arumpach sartasin servirinakapar akham säna: “Kunsa sirionakajj lurañ munapjjestu uk yatiyapjjäma. Jupanakajj jiwasan manqʼat awtjatätas sum yatipjje,+ ukatwa jupanakajj campamentop jaytasin imantasir sarapjje, akham sasa: ‘Jupanakajj markat mistunipjjani, jiwasajj jakkirpach jupanakar katurañäni, ukatsti markaruw mantarakiñäni’+ sasa”. 13 Ukatjja jupan mä serviripaw akham säna: “Mirä amp suma, aka markan jiltʼki ukanakat phesqa caballonakay mä qhawqha chachanakajj irpasipjjpan. Sarapjjpans janisa, jupanakajj kunjamtï Israel markan taqe jiltʼirinakajj jiwarapkani ukhamarakwa jiwarasipkani. Kunjamtï Israel markankirinakajj waljani jiwarapkejja, uka pachparakwa jupanakajj jiwarapjjani. Jupanakarojj khitapjjañäni, ukhamatwa yatirakiñäni” sasa. 14 Ukatwa jupanakajj caballonakan qatatit pä carronak wakichasipjjäna, reyisti sirionakan campamentoparuw akham sasin jupanakar khitarakïna: “Sarapjjam, uñjanipjjarakim” sasa. 15 Jupanakajj Jordán jawirkamaw sarapjjäna, thakisti sirionakan isinakapampi ukhamarak kunanakatï jupanakan utjkäna ukanakamp phoqantatänwa, taqe ukanaksti sirionakaw sustut escapasin jaqtapjjarakitayna. Uñjir sarapkäna uka chachanakasti, kuttʼasaw reyir ukanak yatiyapjjarakïna.

16 Ukatjja markankirinakajj mistusaw sirionakan campamentop saqueyjapjjäna, ukhamatwa Jehová Diosajj arskäna+ ukarjamajj niya pusi kilo* suma jakʼun preciopajj mä siclo metal qollqëjjäna, niya kimsaqallqo kilo* cebadan preciopajj mä siclo metal qollqëjjarakïna. 17 Reyejj wal confiykäna uka oficialaparuw punku uñjañapatak uttʼayäna, ukampis markankirinakajj punk mistusaw oraqer taksusin jupar jiwayapjjäna, ukasti kunjamtï cheqpach Diosan serviripajj reyir arskäna ukarjamaw phoqasïna, uka arunaksti kunapachatï reyejj cheqpach Diosan serviripan ukar saraqkäna ukhaw arsüna. 18 Kunjamtï cheqpach Diosan serviripajj siskän ukarjamaw ukajj phoqasïna, jupasti sänwa: “Qharür aka horasarusti, Samaria+ markan punkupanjj mä siclo metal qollqempiw niya kimsaqallqo kilo* cebada alasipjjani, mä siclo metal qollqempirakiw niya pusi kilo* suma jakʼu alasipjjani” sasa. 19 Ukampis reyin oficialapajj akham sasaw cheqpach Diosan serviriparojj satayna: “Jehová Diosajj alajjpachan punkunakap llawirkaspa ukasa, ¿uka arunakajj phoqasispati?” sasa. Uk satasti Eliseojj sarakïnwa: “Pachpa nayranakamampiw jumajj uk uñjäta, ukampis janiw kunsa ukanakat manqʼkätati” sasa. 20 Juparojj ukhampuniw pasäna, markankirinakaw punk mistusin oraqer taksusin jupar jiwayapjjäna.

8 Kawkïr yoqall wawarutï jaktaykäna+ ukan mamaparojj akham sasaw Eliseojj säna: “Jehová Diosajj paqallqo maranakaw aka oraqen manqʼat pistʼañajj utjani sasaw arsu,+ ukhamajj familiamampejj kawkjantï jakañjamäki ukar sarjjam, ukanwa mä extranjerjam jakäta” sasa. 2 Ukatwa uka warmejj kunjamtï cheqpach Diosan serviripajj jupar siskän ukarjam luräna. Jupajj familiapampiw sarjjäna, paqallqo maranakaw filisteonakan+ oraqepan jakarakïna.

3 Paqallqo maranak tukuyarojja, uka warmejj filisteonakan oraqepat kuttʼanjjänwa, ukatsti utapampi oraqepampi kuttʼayasjjañatakiw reyin ukar saräna. 4 Ukañkamasti reyejj cheqpach Diosan serviripan Guehazí sat yanapiripampiw parlaskäna, reyisti juparojj sänwa: “Mirä amp suma, kuna musparkañ luräwinaksa Eliseojj luri ukanakay cuenttʼita”+ sasa. 5 Guehazí chachasti kunjamsa Eliseojj mä yoqall wawar jaktayäna+ uka toqetwa reyirojj cuentaskäna, ukharakiw jaktayatäkäna uka yoqall wawan mamapajj reyin ukar purinïna, jupajj utapampi oraqepampi kuttʼayasiñ mayirakïna.+ Guehazí chachajj ukaratpachaw reyir akham säna: “Jachʼa rey, jupaw uka warmejja, Eliseojj jaktayki uka yoqall wawajj juparakiwa” sasa. 6 Uk satasti reyejj warmiruw jisktʼäna, warmisti taqe ukanakwa awistʼarakïna. Ukatjja reyejj palacion trabajir mä jilïriruw jawsayanïna, juparusti akham sarakïnwa: “Kunanakatï jupankki ukanak taqpach kuttʼayjjam, jupajj sarjjäna ukhat jichhakamajj qhawqha qollqsa oraqepan achunakapat ganaspäna ukanakat taqpach kuttʼayjjarakim” sasa.

7 Siria oraqen Ben-Hadad+ sat reyipajj usutäkäna ukhaw Eliseojj Damasco+ markar purïna. Ukatwa reyirojj akham sasin awisapjjäna: “Cheqpach Diosan serviripaw+ akanki” sasa. 8 Ukatsti reyejj Hazael+ sat chacharojj akham sänwa: “Mä regalo apasajj cheqpach Diosan serviripan+ ukar saram, nayajj waliptjjäti janicha uk Jehová Diosaruy jupajj jisktʼarapitpan” sasa. 9 Hazael chachasti regalo apasajj Eliseon ukaruw saräna. Jupajj kuna sumanakatï Damasco markan utjkäna taqe ukanakwa aparapïna, ukanaksti 40 camellonakaruw apäna. Eliseon ukar purisasti, nayraqatapan saytʼasisajj akham sänwa: “Siria oraqen reyipäki uka Ben-Hadad wawamaw* juman ukar khitanitu, ukhamat jupajj waliptjjaniti janicha uk jumar jisktʼañataki” sasa. 10 Eliseosti akham sarakïnwa: “Jupan ukar sarasajj akham sanirakim: ‘Jumajj waliptjjätawa’ sasa. Ukampis Jehová Diosajja cheqpachapuniw jupajj jiwani sasaw nayar yatiyitu”+ sasa. 11 Eliseosti Hazael chacharojj mayjtʼayañkamaw wal uñchʼukiskäna. Ukatjja cheqpach Diosan serviripajj jachjjarakïnwa. 12 Hazael chachajj akham sasaw Eliseor jisktʼarakïna: “Tata, ¿kunats jachta?” sasa. Eliseosti sarakïnwa: “Kuna jan walinaksa Israel markar luräta ukanak nayajj sum yatta.+ Jumajj jachʼa perqanakamp muyuntat markanakap ninampiw phichantäta, chʼamani chachanakapsti espadampiw jiwarayäta, wawanakapjja jiskʼa jiskʼa tukjäta, usur warminakapan purakanakapsti chʼiyjarakïtawa”+ sasa. 13 Hazael chachasti akham sarakïnwa: “Naya servirimajj mä anukïtwa, ¿kunjamarak uk luririststi?” sasa. Ukampis Eliseojj akham sänwa: “Jumajj Siria oraqen reyipäjjätawa, Jehová Diosaw uk qhanañchitu”+ sasa.

14 Ukatjja jupajj Eliseon ukat sarjjasajj reyipan ukaruw kuttʼjjäna, reyisti juparojj akham sasaw jisktʼarakïna: “¿Eliseojj kamstamsa?” sasa. Jupajj sarakïnwa: “Cheqpachansa jupajj waliptjjaniwa sasaw situ”+ sasa. 15 Ukampis qhepürojja, Hazael chachajj mä patjja ikiña katusaw umar chilltäna, ukampiw reyirojj jiwayañkam ajanupat llupjarakïna.+ Ukatsti Hazael chachaw jupa lanti reyëjjäna.+

16 Israelan Acab reyin Jehoram yoqapajja phesqa maranakaw+ reyit apnaqaskäna, ukapachaw Judá markan Jehosafat reyipan Jehoram+ yoqapajj reyëjjarakïna. Ukañkamasti Jehosafat reyejj Judá tribu apnaqaskarakïna. 17 Jehoram chachajj 32 maranïkäna ukhaw reyëjjäna, kimsaqallqo maranakaw Jerusalén markan reyit apnaqarakïna. 18 Jupajj kunjamtï Israelan reyinakapajj+ sarnaqapkänjja uka kikpa sarnaqäna, kunjamtï Acab chachan familiapajj sarnaqkänjja ukhama,+ kuna laykutejj Acab chachan phuchapaw jupan warmipänjja.+ Jehoram chachajj Jehová Dios nayraqatan kunatï jan walïki ukanak luraskakïnwa.+ 19 Ukampis Jehová Diosajj Davidarusa yoqanakaparusa wiñayatak mä lámpara* churañatakiw arsüna,+ ukatwa David servirip+ laykojj Judá markar jan tukjañ munkänti.

20 Jehoram reyin urunakapanjja, Edom markajj Judá contraw saytʼasïna,+ jupanakar apnaqañapatakejj yaqha rey uttʼayasipjjarakïna.+ 21 Ukatwa Jehoram reyejj taqpach carronakapamp Zaír toqer paskatäna. Arum toqer sartasasti, jupampiru carronakan comandantenakapampir muyuntapkäna uka edomitanakaruw jupajj atipjäna, ejercitosti carpanakaparuw escapjjarakïna. 22 Edomitanakajj jichhürkamaw Judá contra saytʼaski. Libná+ markajj ukhamarakiw uka urunakan Judá contra saytʼäna.

23 Jehoram reyin yaqha sarnaqäwinakapasa taqe luratanakapasa, Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 24 Ukatjja Jehoram reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, jupajj Davidan Markapa+ sat markanwa nayra awkinakapamp imtʼatäjjäna. Jupa lantejj Ocozías+ yoqapaw reyëjjäna.

25 Israelan Acab reyin Jehoram yoqapajj 12 maranak reyit apnaqaskäna ukhajja, Judá markan Jehoram reyin Ocozías yoqapaw reyëjjäna.+ 26 Ocozías chachajj 22 maranïkäna ukhaw reyëjjäna, mä maraw Jerusalén markan reyit apnaqarakïna. Ocozías reyin mamapajj Atalía+ satänwa, uka warmisti Israelankir Omrí+ sat reyin allchhiparakïnwa.* 27 Ocozías reyejj Acab chachan familiapjamaw sarnaqäna,+ Acab chachan familiapjamarakiw kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luraskakïna, jupan tatapajj Acab chachan familiapat jutiri mä warmimp casaratätap layku.+ 28 Ukatjja jupajj Acab chachan Jehoram sat yoqapampiw Siria oraqenkir Hazael reyi contra sarapjjäna, jupanakajj Ramot-Galaad+ markanwa guerran nuwasipjjarakïna, ukampis sirionakajj Jehoram reyiruw usuchjapjjäna.+ 29 Siria oraqenkir Hazael reyi contra nuwasiskäna+ ukhajja, Jehoram reyirojj Ramá markanwa sirionakajj usuchjapjjäna, ukatwa Jezreel+ markarojj waliptañatak kuttʼäna. Jehoram chachan yoqapäki uka Judá markan Ocozías reyipasti, Acab chachan Jehoram yoqapan usuchjatätap* laykojj Jezreel markaruw saraqäna, ukhamat jupar uñjaniñataki.

9 Ukatjja Eliseo profetajj profetanakan yoqanakapat maynir jawsasajj akham sänwa: “Isinakamjja cinturamar chintʼasim, ratuki, aka aceiten jiskʼa yuru katusajj Ramot-Galaad+ markar saram. 2 Jumajj uka markar purïta ukhajja, Jehosafat chachan Jehú+ sat yoqaparuw thaqtäta, jupajj Nimsí chachan allchhipawa. Jumajj mantasaw jilanakap taypit jupar irpsusajj manqhäjj cuartor irpantarakïta. 3 Ukatsti aceiten jiskʼa yuru katusajj pʼeqepatwa warjjattʼäta, juparusti akham sarakïtawa: ‘Jehová Diosajj akham siwa: “Israel markan reyipäñamatakiw jumar uttʼaysma”*+ sasa’. Ukatjja punku llawirasajj ratukipuniw jumajj escapjjañama” sasa.

4 Ukatwa Eliseo profetan serviripajj Ramot-Galaad markar saräna. 5 Kunapachatï jupajj ukar purïna ukhajja, ejerciton pʼeqtʼirinakapajj ukan qontʼatäsipkänwa. Jupasti akham sarakïnwa: “Juma jilïritakiw mä yatiyäwi apanta” sasa. Jehú chachasti akham sasaw jupar jisktʼarakïna: “¿Nanakat kawkïritakisa?” sasa. Jupasti sarakïnwa: “Juma jilïritakiwa” sasa. 6 Ukatwa Jehú chachajj sartasin utar mantäna, Eliseon serviripajj pʼeqepat aceitemp warjjattʼasajj akham sarakïnwa: “Israelan Jehová Diosapajj akham siwa: ‘Naya Jehová Diosajj Israel markajan reyipäñamatakiw jumar uttʼaysma.*+ 7 Acab reyiman familiaparojj qʼal tukjañamawa, nayar serviri profetanakajan wilapatsa, Jezabel warmejj naya Jehová Diosan taqe servirinakajan wilap wartki ukatsa nayaw vengasirakëjja.+ 8 Acab chachan familiapajj taqeniw jiwarapjjani. Acab chachat jutiri taqe chachanakarusa, jupat jutiri jan khiti yanapirini jan chʼamani chachanakarus Israelat qʼal chhaqtayäjja.+ 9 Acab chachan familiaparojj Nebat chachan Jeroboán+ familiaparjamaw luräjja, Ahíya chachan Baasá+ sat yoqapan familiaparjamaw lurarakëjja. 10 Jezabel warmirusti anunakaw Jezreel oraqen manqʼantapjjani,+ janirakiw khitis juparojj imtʼkaniti’ sasa”. Uk sasasti jupajj punku llawirasaw escapjjäna.+

11 Kunapachatï Jehú chachajj reyin ejercitop pʼeqtʼiri mayni chachanakan ukar kuttʼäna ukhajja, jupanakajj akham sasaw jisktʼapjjäna: “¿Taqe kunas walikïskiti? ¿Kunatsa uka loqhe jaqejj juman ukar juti?” sasa. Jupasti sarakïnwa: “Jumanakajj yatisipkaraktasä, jupajj jan amuytʼasis parlir jaqewa” sasa. 12 Uka chachanakasti akham sapjjarakïnwa: “¡Kuntï sapkista ukajj janiw cheqäkiti! Mirä amp suma, kamsis jupajj ukay sapjjeta” sasa. Jehú chachasti kuntï uka chachajj siskäna ukanakwa jupanakar säna, ukatjja Jehú chachajj akham saskakïnwa: “Uka chachajj akham sarakiwa: ‘Jehová Diosajj akham siwa: “Israel markan reyipäñamatakiw jumar uttʼaysma”*+ sasa’”. 13 Uk istʼasasti sapa mayni uka chachanakat ratukiw isinakap katusajj jupan kayunakapan taktʼasiñapatak gradanakar uchapjjäna,+ pututu phustʼasajj akham sapjjarakïnwa: “¡Jehú chachaw reyëjje!”+ sasa. 14 Ukatjja Jehosafat chachan Jehú+ yoqapaw Jehoram contra saytʼasïna, Jehú chachajj Nimsí chachan allchhipänwa.

Jehoram reyimpi Israelan ejercitopampejj Ramot-Galaad+ markankasipkänwa, Hazael reyitwa Israelar arjjatasipkäna, Hazael+ chachajj Siria oraqen reyipänwa. 15 Qhepatjja Jehoram reyejj Jezreel+ markaruw waliptañatak kuttʼäna, juparojj Siria oraqenkir Hazael reyi contra nuwaskäna ukhaw sirionakajj usuchjapjjäna.+

Ukatjja Jehú chachajj akham sarakïnwa: “Jumanakatï naya toqet saytʼasipjjstajja, Jezreel markar jan awisaniñapatakejj jan khitirus markat escapayapjjamti” sasa. 16 Ukatsti Jehú chachajj carropar sarjjatasaw Jezreel markar saräna, Jehoram reyisti usuchjatätap laykojj ukanwa jaqosiskäna, Judá markan Ocozías reyipajj Jehoram reyir uñjiriw sararakïna. 17 Ukañkamasti marka uñjir guardiajj* Jezreel markan torrepanwa saytʼatäskäna, jupasti walja chachanakaruw jakʼachasinir uñjäna. Ukspachaw jupajj akham säna: “Walja chachanakaruw uñjta” sasa. Jehoram reyejj sarakïnwa: “Caballot sarir mä soldador irptanisajj jupanakan ukar khitam, jupajj akham sasaw jisktʼañaparaki: ‘¿Jumanakajj sumankañatakit jutapjjta?’ sasa”. 18 Ukatjja caballot sarir mä soldadow jupanakan ukar sarasajj akham säna: “Reyejj akham siwa: ‘¿Jumanakajj sumankañatakit jutapjjta?’ sasa”. Ukampis Jehú chachajj akham sänwa: “Jumajj kunarak sumankañat yattasti. ¡Jutam, nayamp sarañäni!” sasa.

Ukatsti marka uñjir guardiajj* akham sasaw reyir yatiyäna: “Mensajerojj jupanakan ukarojj puriwa, ukampis janiw kuttʼankiti” sasa. 19 Ukatjja caballot sarir yaqha soldadoruw jupanakan ukar khitarakïna, ukar purisasti jupajj akham sarakïnwa: “Reyejj akham siwa: ‘¿Jumanakajj sumankañatakit jutapjjta?’ sasa”. Ukampis Jehú chachajj akham sänwa: “Jumajj kunarak sumankañat yattasti. ¡Jutam, nayamp sarañäni!” sasa.

20 Ukatjja marka uñjir guardiajj* akham sasaw reyir yatiyäna: “Mensajerojj jupanakan ukarojj puriwa, ukampis janiw kuttʼankiti, jilïripan carro apnaqatapajj Nimsí chachan Jehú sat allchhipan* apnaqatapjamawa, jupan apnaqatapajj mä loqhe jaqen apnaqatapjamawa” sasa. 21 Jehoram reyejj akham sänwa: “Carro wakichtʼarapita” sasa. Ukatwa guerran nuwasiñatak carrop wakichtʼarapipjjäna, ukatjja Israelan Jehoram reyipampi Judá markan Ocozías+ reyipampejj sapa mayniw guerran nuwasiñatak carronakapat sarapjjäna, ukhamat Jehú chachan ukar puriñataki. Juparusti Nabot+ sat jezreelita chachan oraqepanwa jikjjatapjjäna.

22 Jehú chachar uñjasajj akham sasaw Jehoram reyejj sarakïna: “Jehú, ¿jumajj suma amtampit jutta?” sasa. Uk satasti Jehú chachajj sarakïnwa: “Juman Jezabel+ mamaman prostitutar uñtat sarnaqatapampi walja layqasiñanakapampi lurañapkamajj ¿kunjamarak sumankañajj utjaspasti?”+ sasa. 23 Jehoram reyejj ukaratpachaw guerran nuwasiñatak carrop muytayasajj escapjjäna, Ocozías reyirojj akham sarakïnwa: “¡Ocozías, engañjapjjestuwa!” sasa. 24 Jehú chachasti flechtʼañ arcop katusajj Jehoram reyiruw jikhanipat flechtʼäna, flechasti chuymapat junstarakïna, ukhamatwa jupajj guerran nuwasiñatak carropan jiwjjäna. 25 Ukatsti Jehú chachajj Bidcar sat oficialaparojj akham sänwa: “Jupar aptasajj Nabot sat jezreelita+ chachan oraqepar jaqtanim. Jan armasimti, jumampi nayampejj carronakatwa* Acab tatapan qhepap saraskayätanjja, ukhaw Jehová Diosajj akham sasin jupa contra arsüna:+ 26 ‘Naya Jehová Diosajj akham sistwa: “Kunjamsa Nabot chachampi yoqanakapampejj jiwayat uñjasipjjäna ukwa*+ masürojj uñjta” sasa. “Nayaw jupanakan wilapat aka pachpa oraqen jumat vengasëjja”+ sasaw naya Jehová Diosajj arsurakta’ sasa. Jichhasti Jehová Diosan arunakaparjamajja, jupar aptasajj Nabot chachan oraqepar jaqtanim”+ sasa.

27 Kunapachatï Judá markan Ocozías+ reyipajj kunatï paskäna uk uñjäna ukhajja, jupajj jachʼa jardín* tayp escapjjäna. (Ukatjja Jehú chachaw jupar arktäna, akham sarakïnwa: “¡Juparojj jiwayapjjarakim!” sasa. Ukatwa Ocozías reyirojj Gur cheqar makatki uka thakin pachpa carropan usuchjapjjäna, Gur cheqasti Ibleam+ marka jakʼankiwa. Ukampis jupajj Meguidó markar puriñkamaw escapaskakïna, ukanwa jupajj jiwjjäna. 28 Ukatjja servirinakapajj Jerusalén markaruw mä carrot apjjapjjäna, juparojj nayra awkinakapampiw Davidan Markapa+ sat markan imtʼjjapjjarakïna. 29 Acab chachan Jehoram yoqapajj 11 maranakaw reyit apnaqaskäna ukhaw Ocozías+ chachajj Judá markan reyipäjjarakïna).

30 Jehú chachajj Jezreel+ markaruw purïna, uk yatisasti Jezabel+ warmejj chʼiyar pintasiñampiw nayranakap pintasïna, ñikʼutap sum kʼachachtʼasisajj ventanatwa aynachar uñtarakïna. 31 Jehú chachan markan punkup mantankipanjja, Jezabel warmejj akham sänwa: “¿Jachʼa reyipar jiwayki uka Zimrí chacharojj kunas pasänjja?”+ sasa. 32 Ventan toqer altor uñtasasti Jehú chachajj akham sänwa: “¿Khitis nayampïski? ¿Khitisa?”+ sasa. Ukaratpachaw palacion trabajiri paya jan ukajj kimsa jilïrinakajj jupan ukar aynachar uñtanipjjäna. 33 Jehú chachasti akham sarakïnwa: “¡Jaqoqanipjjam!” sasa. Ukatwa jupanakajj aynachar jaqoqapjjäna, uka warmin wilapajj perqampiru caballonakampiruw chʼallkattäna, Jehú chachan caballonakapaw uka warmirojj oraqer taksupjjarakïna. 34 Uka qhepatsti jupajj mantasaw manqtʼasïna umtʼasirakïna. Ukatjja jupajj akham sänwa: “Mirä amp suma, sarapjjam uka supay warmirojj imtʼanjjapjjam. Jupajj mä reyin wawapäskarakiwa”+ sasa. 35 Ukampis imtʼir sarapjjäna ukhajja, janiw kunas utjkänti, jan ukasti pʼeqe chʼakhapampi, kayunakapampi, amparanakapampik katupjjäna.+ 36 Kunapachatï kuttʼasin Jehú chachar uk yatiyapjjäna ukhajja, jupajj akham sänwa: “Kuntï Jehová Diosajj Elías sat tisbita servirip taypi arskäna ukarjamaw ukajj phoqasiski,+ jupasti akham sänwa: ‘Jezabel warmin jañchipjja anunakaw Jezreel oraqen manqʼantapjjani.+ 37 Jezabel warmin jiwat cuerpopasti, Jezreel oraqenwa wanjam tukusini, ukhamat jan khiti jaqes “akajj Jezabel warmirakisä” sasin sañapataki’ sasa”.

10 Acab+ chachan 70 yoqanakapajj Samaria markankasipkänwa. Ukatwa Jehú reyejj cartanak qellqäna, uka cartanaksti Samaria markaruw apayäna, Jezreel markan principenakaparu, ancianonakaru,+ Acab chachan yoqanakapar uñjirinakaru,* akham sasa: 2 “Reyiman yoqanakapasa, guerran nuwasiñatak carronakasa, caballonakasa, jachʼa perqanakamp muyuntat markasa, armanakas jumanak taypinkaskiwa. Kunapachatï aka cartajj purinkani ukhajja, 3 jumanakajj reyiman yoqanakapat kawkïritejj sumäki cheqaparpun sarnaqki ukaruw ajllipjjäta, ukatjja tatapan tronoparuw juparojj qontʼayapjjarakïta. Ukatsti reyiman familiapar arjjatañatak nuwasipjjam” sasa.

4 Ukampis jupanakajj wal ajjsarayasipjjäna, ukatwa akham sapjjäna: “Pä reyitejj jupa contra jan saytʼasirjamäpkchïnjja,+ ¿kunjamarak jiwasajj jupa contra saytʼasiñänisti?” sasa. 5 Ukatwa palaciot* encargatasa, markan gobernadorapasa, ancianonakasa, wawa uñjirinakas mä yatiyäwi Jehú reyir apayapjjäna, akham sasa: “Nanakajj juman servirinakamäpjjtwa, kuntï sapkitäta uk taqpach lurapjjarakëjja. Janiw nanakajj yaqha rey uttʼayasipkäti. Kunatï jumatakejj walïki uk luraskakim” sasa.

6 Ukatwa Jehú reyejj akham sasin yaqha carta qellqäna: “Jumanakatejj nayampïpjjstajja, nayarus istʼañ munapjjarakchistajja, reyiman wawanakapan pʼeqenakap apanipjjam, qharür aka horasaruw Jezreel markar jutapjjäta” sasa.

Reyin 70 yoqanakapajj markan wali importante chachanakampïsipkänwa, jupanakaw reyin yoqanakaparojj uywapjjarakïna. 7 Kunapachatï cartajj jupanakar purïna ukhajja, ratukiw reyin 70 yoqanakapar katusajj jiwarayapjjäna,+ pʼeq apaqasajj canastanakar uchasaw Jezreel markar Jehú reyin ukar apayapjjarakïna. 8 Jehú reyin ukar mantasajj akham sasaw mä chachajj yatiyäna: “Reyin yoqanakapan pʼeqenakap apanipjjatayna” sasa. Ukatwa Jehú reyejj akham säna: “Markan mantañap cheqaruy pä montón montontʼapjjam, qharür alwakamaw uka pʼeqenakajj ukankaskañapa” sasa. 9 Alwat mistusajja, marka nayräjjan saytʼasisajj akham sasaw Jehú reyejj säna: “Jumanakajj janiw juchanïpktati.* Cheqas nayaw reyij contra saytʼasisajj jupar jiwayta,+ ukampis ¿khitirak akanakar jiwarayisti? 10 Jumanakajj yatipjjarakim, kuntï Jehová Diosajj Acab reyin familiap contra arskäna uka Jehová Diosan arunakapajj taqpachapuniw phoqasini,+ kuntï Elías servirip taypi arskäna ukarjamaw Jehová Diosajj taqe ukanak luraski”+ sasa. 11 Ukhamarus Jehú reyejj Jezreel markan jiltʼkäna uka Acab reyin familiaparojj qʼal jiwarayäna, Acab reyir servipkäna taqe uka wali importante chachanakarusa, amigonakaparusa, sacerdotenakaparusa+ qʼal jiwarayäna, janirakiw ni maynis jupanakat jiltʼkänti.+

12 Ukatsti Jehú reyejj Samaria toqeruw sararakïna. Awatirinakan ovejanak ñachʼañ* utapajj* uka thakinkarakïnwa. 13 Ukanwa Jehú reyejj Ocozías+ reyin jilanakapamp jikisïna, jupanakarojj akham sarakïnwa: “¿Jumanakajj khitinakäpjjtasa?” sasa. Jupanakajj akham sapjjarakïnwa: “Nanakajj Ocozías reyin jilanakapäpjjtwa, reyin yoqanakapatakisa reyin mamapan* yoqanakapatakis taqe kunas walikïskiti janicha uk jisktʼañatakiw saraqasipkta” sasa. 14 Jehú reyejj ratukiw akham sarakïna: “¡Jupanakarojj jakkirpach katuntapjjam!” sasa. Ukatwa jupanakajj jakkirpach katuntapjjäna, ukatsti ovejanak ñachʼañ* utankir uma estanque jakʼanwa 42 chachanakar jiwarayapjjäna. Janirakiw Jehú reyejj jupanakat ni maynirus jiltʼaykänti.+

15 Uka cheqat sarjjasasti, Jehú reyejj Recab+ chachan Jehonadab+ yoqapampiw jikisïna, jupajj reyin ukaruw jutaskarakïna. Jupar aruntipansti, Jehú reyejj akham sasaw jupar säna: “¿Kunjamtï chuymajajj jumampïskejja, ukhamarakit chuymamajj nayampïski?” sasa.

Jehonadabajj akham sänwa: “Jumampïskiwa” sasa.

Jehú reyejj sarakïnwa: “Ukhamächi ukajj amparam churita” sasa.

Ukatwa jupajj amparap churäna, Jehú reyisti jupan ukaruw carror waysüna. 16 Ukatsti jupajj akham sarakïnwa: “Nayamp sarañäni, kunjamsa nayajj Jehová Dios contra saytʼasipki ukanakarojj jan aguantkta uk uñjäta”+ sasa. Ukhamatwa Jehú chachajj guerran nuwasiñatak carropar irpkatasajj jupar irpjjäna. 17 Ukatjja Jehú reyejj Samaria markaruw purïna. Acab chachan familiapat Samaria markan jiltʼkäna ukanakarojja, kunjamtï Jehová Diosajj Eliasar siskäna+ ukarjamaw jupajj qʼal tukjas taqenir jiwarayäna.+

18 Ukatjja Jehú reyejj taqe jaqenakaruw tantachtʼäna, akham sasa: “Acab reyejj mä jukʼak Baal+ diosar adoräna,* ukampis Jehú reyejj jukʼampiw adorani. 19 Ukhamajj Baal diosan profetanakaparusa,+ adoririnakaparusa,* sacerdotenakaparus+ taqpachanir jawsthapipjjam. Jan jupanakat ni maynis faltpanti, nayajj mä jachʼa sacrificio Baal diosar loqtäjja. Ukar jan jutirejj jiwarakiniwa” sasa. Ukampis Jehú reyejj Baal diosan adoririnakapar jiwarayañatakiw jupanakar ukham engañjaskäna.

20 Jehú reyejj akham saskakïnwa: “Baal diosatakejj mä sagrado tantachäwi utjañapatak yatiyapjjam” sasa. Ukatwa jupanakajj taqenir jawsthapipjjäna. 21 Ukatsti Jehú reyejj Israel markaruw mä yatiyäwi apayäna, ukhamatwa Baal diosar taqe adoririnakajj* jutapjjäna. Janiw jupanakat ni maynis jan jutirejj utjkänti. Jupanakajj Baal diosan temploparuw mantapjjäna,+ Baal diosan temploparojj mä ladot maysa ladokamaw qʼal phoqantapjjäna. 22 Jehú reyejj akham sasaw isinak imañ utat encargatarojj säna: “Baal diosar adoririnakatakejj* taqenitak isinak apsunim” sasa. Ukatwa jupajj isinak jupanakatak apsunïna. 23 Ukatjja Jehú reyimpi Recab chachan Jehonadab+ yoqapampejj Baal diosan temploparuw mantapjjäna. Baal diosan adoririnakaparojj* akham sasaw jupajj säna: “Wali amuyumpi thaqtapjjam, Jehová Diosar adoririnakat janiw ni maynis akan utjañapäkiti, jan ukasti Baal diosar adoririnakakiw akankañapa” sasa. 24 Qhepatsti jupanakajj sacrificionakampi nakhantayat ofrendanakampi loqtañatakiw mantapjjäna. Jehú reyejj 80 chachanakaruw jaqenakapat anqar jaytäna, akham sasa: “Jumanakar katuyapksma uka chachanakat maynis escapani ukhajja, jumanakaw escapkani uka lantejj jiwapjjäta” sasa.

25 Nakhantayat ofrenda loqtañ tukuyasajja, Jehú reyejj akham sasaw guardianakarusa oficialanakarus säna: “¡Mantanipjjam, jiwarayapjjam! ¡Jan maynirus escapayapjjamti!”+ sasa. Ukatwa guardianakas oficialanakas jupanakar espadampi jiwarayasajj anqar jaqsunipjjäna, ukhamaw jupanakajj Baal diosan templopankir manqha santuariopkam* puripjjäna. 26 Ukatjja Baal diosan templopat sagrado columnanak+ apsunisajj taqpachwa phichantapjjäna.+ 27 Baal diosan sagrado columnap+ qʼal tʼunjapjjäna, Baal+ diosan templop allthapisajj letrinanakaruw tukuyapjjäna, jichhürkamaw ukajj ukhamäskaraki.

28 Ukhamaw Jehú reyejj Baal diosar Israelat chhaqtayäna. 29 Ukampis Jehú reyejj Nebat chachan Jeroboán sat yoqapajj Israelar juchachasiykäna uka juchanak luraskakïnwa, Betel markampin Dan markampin utjkäna uka qorit lurat vaca qallunakarus adoraskakïnwa.*+ 30 Jehová Diosasti Jehú reyirojj akham sänwa: “Jumajj kunatï walïki uk lurtajja, kuntï Acab chachan familiapatak+ chuymajan amtkayäta uk lurasajj kunatï waliki uk luraraktajja, jichhasti jumat jutir wawanakamat allchhiman allchhipkamaw Israelan tronopan qontʼasipjjani”+ sasa. 31 Ukampis Jehú reyejj janiw Israelan Jehová Diosapan Leyiparjam taqe chuyma sarnaqkänti.+ Kawkïr juchanakampitejj Jeroboán chachajj Israelar juchachasiykäna uka juchanak luraskakïnwa.+

32 Uka urunakansti Jehová Diosajj jiskʼa jiskʼa Israelar jalanoqäna.* Hazael reyejj jupanak contraw Israel oraqen nuwasiskakïna,+ 33 Jordán jawirat inti jalsu toqekama, taqpach Galaad oraqena (ukanwa gaditanakasa, rubenitanakasa, Manasés+ tribunkirinakas jakapjjäna), Arnón sat valle jakʼankki uka Aroer oraqet Galaad ukhamarak Basán+ oraqenakkama.

34 Jehú reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, taqe luratanakapasa, wali chʼamampi taqe luratanakapasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 35 Ukatjja Jehú reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, Samaria markanwa juparojj imtʼjjapjjarakïna. Jehoacaz+ sat yoqapaw jupa lanti reyëjjäna. 36 Jehú reyejj 28 maranakaw Samaria markan Israel mark apnaqäna.

11 Kunapachatï Ocozías chachan Atalía+ mamapajj yoqapan jiwatäjjatap yatïna+ ukhajja, reyïpjjañapajj waktʼkäna taqe ukanakaruw jiwarayäna.+ 2 Ukampis Jehoram reyin phuchapäki Ocozías chachan kullakapäkaraki uka Jehoseba sat warmejja, Ocozías chachan Jehoás+ sat yoqall wawaparuw jamasat apasïna, ukhamat jiwayatäpjjañapäkäna uka reyin wawanakapat yaqhachañataki, jupasti yoqall wawarusa uka wawar uywir warmirusa manqhäjjankir mä cuartoruw imantäna. Ukhamatwa jupanakajj uka yoqall wawarojj Atalía warmit imantapjjäna, janirakiw uka wawajj jiwayatäkänti. 3 Uka yoqall wawasti sojjta maranakaw uka warmimpïskäna, Jehová Diosan utapan imantatäskänwa, markansti Atalía warmiw reinat apnaqaskarakïna.

4 Paqallqöri maransti Jehoiadá sacerdotejj 100 chachanakjjar pʼeqtʼapkäna ukanakaruw Jehová Diosan utapar jawsayäna, jupanakajj reyin guardianakapampiru palacion+ guardianakampiruw pʼeqtʼasipkäna. Ukhamatwa Jehoiadá sacerdotejj mä pacto jupanakamp luräna, Jehová Diosan utapanwa uka pacto phoqapjjañapatakejj mä juramento lurayarakïna, ukjjarusti reyin yoqall wawaparuw uñstayarakïna.+ 5 Ukatjja jupajj akham sasaw jupanakar säna: “Jumanakajj akham lurapjjañamawa: kimsa grupor jaljtasajja, mä grupojj sábado urunwa reyin utap*+ sum vigilañapa, 6 payïri grupojj Cimiento Punku sat punkunkañapawa, kimsïri grupojj palacion guardianakap qhepäjjanwa punkunkañaparaki. Jumanakajj turnot templo* uñjapjjañama. 7 Sábado urun jan trabajipjjañapäki uka pä grupo guardianakamajja, Jehová Diosan utap sum vigilapjjañapa, ukhamat reyir jarkʼaqañataki. 8 Jumanakajj sapa ladotwa reyir muyuntapjjañama, sapa maynis amparapan armanak aytʼasitäñapawa. Maynitejj guardianakan filapar mantani ukhajja jiwayatäniwa. Kawkirutï reyejj sarkani ukar sarasajja,* jupampipuniw quedasipjjañama” sasa.

9 Ukatsti 100 chachanakjjar pʼeqtʼirinakajja,+ kunjamtï Jehoiadá sacerdotejj jupanakar siskäna ukarjamapuniw lurapjjäna. Sapa mayni pʼeqtʼirinakaw jaqenakapar tantachthapïna, kawkïrinakatejj sábado urun trabajisipkäna, kawkïrinakatejj sábado urun jan trabajipkäna ukanakaruw tantachthapipjjäna, ukatjja Jehoiadá sacerdoten ukaruw mantapjjäna.+ 10 Ukatsti Jehoiadá sacerdotejj 100 chachanakjjar pʼeqtʼirinakarojj David reyinkkäna uka lanzanakampi escudonakampwa churäna, taqe ukanakasti Jehová Diosan utapankänwa. 11 Palacionkir guardianakajj+ sapa mayniw lugaranakapar saytʼasipjjäna, armanakapas amparanakapar aytʼasita. Jupanakasti uta nayraqatan saytʼatäsipkänwa, kupi toqet chʼeqa toqekama, yaqhepasti altar+ jakʼana yaqhepajj uta jakʼana, taqe jupanakaw reyirojj muyuntapjjäna. 12 Ukatjja Jehoiadá sacerdotejj reyin yoqall wawapar irpsunisajja,+ pʼeqep patjjarojj coronampi Diosan Leyipan rollompi* reyïñapatak apjjatäna.+ Ukhamaw juparojj reyit uttʼayapjjäna,* amparanakap tʼajjllirasajj akham sapjjarakïnwa: “¡Reyejj walja maranak jakpan!”+ sasa.

13 Kunapachatï Atalía warmejj jaqenakan tʼijupjjatap istʼäna ukhajja, jankʼakiw jaqenakan ukar Jehová Diosan utapar saräna.+ 14 Ukhamatwa jupajj kunjamtï costumbrerjamajj lurasirïkäna ukarjam reyirojj columna ladon saytʼat uñjäna.+ Pʼeqtʼirinakampi trompet tukirinakampejj+ reyimpïsipkänwa, markankir jaqenakas wali kusisitarakiw trompetanak tuktʼasipjjäna, uk uñjasasti Atalía warmejj isip chʼiyjasisaw akham sas arnaqasïna: “¡Naya contraw mayachtʼasipjje! ¡Naya contraw mayachtʼasipjje!” sasa. 15 Ukampis Jehoiadá sacerdotejj 100 chachanakjjar pʼeqtʼapkäna+ uka ejerciton pʼeqtʼirinakaparojj akham sänwa: “¡Uka warmirojj akat apsupjjam, jupar arktirirojj espadamp jiwayapjjam!” sasa. Kuna laykutejj Jehoiadá sacerdotew akham säna: “Janiw juparojj Jehová Diosan utapan jiwayapjjätati” sasa. 16 Ukatwa uka warmirojj katuntapjjäna, kawkja cheqtï caballonakajj reyin utapar*+ mantapjjerïkäna uka cheqaruw apapjjarakïna, ukanwa juparojj jiwayapjjäna.

17 Ukatjja Jehoiadá sacerdotejj Jehová Diosampi, reyimpi ukhamarak markampejj mä pacto luräna,+ ukhamat jupanakajj Jehová Diosan markapäsipkakiñapataki. Ukatjja reyimpi markampejj yaqha pacto jupajj lurayarakïna.+ 18 Uka qhepatjja markankir taqe jaqenakaw Baal diosan templopar sarapjjäna.+ Jupanakasti Baal diosan altaranakapsa idolonakapsa qʼal tʼunjapjjäna,+ Baal diosan Matán sacerdoteparus altaranak+ nayraqatanwa jiwayapjjäna.

Ukatjja Jehoiadá sacerdotejj Jehová Diosan utap uñjapjjañapatakejj supervisoranakwa uttʼayarakïna.+ 19 Ukatsti Jehoiadá sacerdotejj 100 chachanakjjar pʼeqtʼirinakampiru,+ reyin guardianakapampiru, palacion guardianakapampiru+ ukhamarak markankir taqe jaqenakampiruw tantachthapïna, ukhamat reyir jarkʼaqañatak jupamp chik sarañataki, Jehová Diosan utapat reyimp saraqañataki. Jupanakasti palacion guardianakapan punkupar apki uka thakwa reyin utapar* sarapjjäna, ukatjja reyejj reyinakan tronoparuw qontʼasïna.+ 20 Markankir taqe jaqenakasti walpun kusisipjjäna, Atalía warmir reyin utap* jakʼan espadampi jiwayapjjatap laykojj markankirinakajj sumakiw jakasjjapjjäna.

21 Jehoás+ yoqall wawajj paqallqo maranïkäna ukhaw reyëjjäna.+

12 Jehú+ reyejj paqallqo maranak reyit apnaqaskäna ukhaw Jehoás+ chachajj reyëjjarakïna, jupajj 40 maranakaw Jerusalenan reyit apnaqäna. Mamapan sutipajj Zibíah satänwa, jupajj Beer-Seba+ markankir warmïnwa. 2 Jehoiadá sacerdotempi yatichatäkäna taqe uka urunakanjja, Jehoás reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan cheqapäki ukanak luräna. 3 Ukampis alto cheqankir sagrado lugaranakajj+ janiw chhaqtayatäkänti, markankirinakajj alto cheqankir sagrado lugaranakan sacrificionak loqtasipkakïnwa, sacrificionaks jewqʼeyasipkakïnwa.

4 Jehoás reyejj akham sasaw sacerdotenakar säna: “Jehová Diosan utapatak sagrado ofrendanak+ apanipki taqe uka qollqenak katoqapjjam: sapa mayni impuesto pagañatak apanipki uka qollqenaka,+ jaqenakajj mä promesa lurapjjatap layku apanipki uka qollqenaka ukhamarak chuymapat Jehová Diosan utapatak apanipki taqe uka qollqenaka.+ 5 Sacerdotenakaw qollqe apanipkani ukanakat* katoqapjjañapa, kawkja cheqanakatï Diosan utapajj askichasiñapäki* uka cheqanak askichañatakiw uka qollqenak irtapjjañapa”+ sasa.

6 Jehoás reyejj 23 maranak reyit apnaqaskäna ukhakamajja, sacerdotenakajj kunanakatï Diosan utapan askichasiñapäkäna ukanak janïraw askichapkänti.+ 7 Ukatwa Jehoás reyejj Jehoiadá+ sacerdotempiru mayni sacerdotenakampir jawsasajj akham säna: “¿Kunatsa jumanakajj kunanakatï Diosan utapan askichasiñapäki ukanak jan askichapkta? Contribución apanirinakat janiw jukʼampejj qollqe katoqjjapjjätati, Diosan utap askichasiñapatakïchi ukhakiw qollqe katoqapjjañama”+ sasa. 8 Uka arunak istʼasasti sacerdotenakajj markankirinakat qollqe jan katoqjjañatakisa, Diosan utap jan askichañatakisa acuerdokïpjjänwa.

9 Ukatjja Jehoiadá sacerdotejj mä caja katusajj+ tapaparuw mä pʼiya luräna, ukatsti altar jakʼaruw ucharakïna, Jehová Diosan utapar mantiritakejj kupi amparap toqenkänwa. Porterot servir sacerdotenakaw Jehová Diosan utapatak apanipkäna taqe uka qollqenak uka cajar uchapjjerïna.+ 10 Kunapachatï uka cajan walja qollqe utj-jjatap amuyapjjäna ukhajja, reyin secretariopampi jachʼa jilïr sacerdotempiw makatapjjerïna, uka qollqenak mayar apthapisajja* qhawqha qollqsa Jehová Diosan utapatak apanipjjäna ukanak jakthapipjjäna.+ 11 Uka qollqenak jakthapisajja, khitinakatï Jehová Diosan utap askichañatak uttʼayatäpkäna ukanakaruw churjjapjjäna. Jupanakarakiw carpinteronakarusa Jehová Diosan utapan trabajirinakarusa uka qollqet pagapjjerïna,+ 12 albañilat trabajirinakarusa kʼutsut qalanakampi trabajirinakarus uka qollqetwa pagapjjarakïna. Ukatjja Jehová Diosan utap askichañatakejj maderanakampi kʼutsut qalanakampi apanipjjäna, kunanakatï Diosan utap askichañatak gastaskäna taqe ukanak pagañatakejj uka qollqetwa irtasirakïna.

13 Ukampis Jehová Diosan utapar apatäkäna uka qollqenakatjja, janiw Jehová Diosan utapatakejj+ qollqe metalat lurat fuentenak lurayañatakisa, pabilonak khuchoqañatak tijeranak lurayañatakisa, pʼujru* platonak lurayañatakisa, trompetanak+ lurayañatakisa, ni qorita ni qollqet lurat kunaymaninak lurayañatakis aptaskänti. 14 Khitinakatï Diosan utap askichañatak uttʼayatäpkäna ukanakakiw qollqe katoqapjjäna, uka qollqempiw jupanakajj Jehová Diosan utap askichapjjarakïna. 15 Khitinakatï Diosan utap askichañatak uttʼayatäpkäna ukanakajja, trabajirinakar pagañatakiw uka qollqe irtapjjerïna. Jupanakan wali confiykañäpjjatap+ laykojja, kunjamsa qollqe apnaqapjjäna uka toqet janiw jupanakarojj kuna cuentas mayiskänti. 16 Ukampis jan wali luratat ofrendanakatak+ qollqesa jucha luratat ofrendanakatak qollqesa, janiw Jehová Diosan utaparojj apaskänti, uka qollqesti sacerdotenakatakïnwa.+

17 Ukapachaw Siria oraqen Hazael+ sat reyipajj Gat+ marka contra nuwasiñatak makatäna, uka markarusti katuntarakïnwa. Uka qhepatjja Jerusalén+ contra nuwasiñ amtarakïna. 18 Uk pasipanjja Judá markan Jehoás reyipajj taqe sagrado ofrendanakwa apthapïna, ukanaksti Jehosafat, Jehoram, Ocozías sat nayra awkinakapaw sagrador tukuyapjjäna, jupanakarakiw Judá markan reyinakapäpjjäna. Jupan sagrado ofrendanakapsa, Jehová Diosan utapankkäna ukhamarak reyin utapankkäna* uka wali valoraninak imañ cheqanakankir qorinaksa taqpach apthapirakïna. Ukatjja Siria oraqen Hazael sat reyiparuw ukanak apayarakïna,+ ukhamatwa Hazael reyejj Jerusalenat sarjjäna.

19 Jehoás reyin yaqha sarnaqäwinakapasa taqe luratanakapasa, Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 20 Ukatjja Jehoás reyin servirinakapajj jupanakkam mayachtʼasisajj jupa contraw saytʼasipjjäna,+ juparojj Montículo*+ sat lugaranwa mä utan jiwayapjjäna, Silá lugarar saraqki uka thakina. 21 Servirinakapaw Jehoás reyirojj usuchjasin jiwayapjjäna,+ Simeat warmin Jozacar sat yoqapampi Somer chachan Jehozabad sat yoqapampi. Juparojj nayra awkinakapampiw Davidan Markapa sat markan imtʼjjapjjäna, jupa lantejj Amasías yoqapaw reyëjjäna.+

13 Ocozías+ chachan Jehoás+ sat yoqapajj 23 maranakaw Judá markan reyit apnaqaskäna, ukhaw Jehú+ chachan Jehoacaz sat yoqapajj Samaria markan Israelan reyipäjjäna, 17 maranakaw reyit apnaqarakïna. 2 Jehoacaz reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna uk luraskakïnwa, Nebat chachan Jeroboán yoqapajj Israelar juchachasiykäna uka pachpa juchanak lurarakïna.+ Jupajj janiw uka juchanak lurañ apanukkänti. 3 Ukatwa Jehová Diosajj Israel contrajj+ walpun colerasïna,+ Siria oraqenkir Hazael+ sat reyin amparaparu ukhamarak Hazael chachan Ben-Hadad+ sat yoqapan amparaparuw taqe urunakapan katuyarakïna.

4 Tiempompejja Jehoacaz reyejj walpun Jehová Diosar ruwtʼasïna, Jehová Diosasti kunjamsa Siria oraqen reyipajj Israel markar tʼaqesiyäna uk uñjasajj istʼarakïnwa.+ 5 Ukatwa Jehová Diosajj mä salviri Israelar khitanïna,+ ukhamat sirionakan amparapat salvañataki. Israelitanakasti nayrjamarakiw utanakapan sumak jakasjjapjjäna. 6 (Ukampis kawkïr juchanaktï Jeroboán chachan familiapajj lurkäna uka juchanakwa lurapjjarakïna, Jeroboán chachasti Israelaruw juchachasiyäna.+ Jupanakajj uka juchanak lurasipkakïnwa,* sagrado postes+ Samaria markan saytʼatäskakïnwa). 7 Jehoacaz reyin ejercitopanjja, caballot sarir 50 chachanakampi, guerran nuwasiñatak 10 carronakampi, kayuk* sarir 10.000 soldadonakampikiw utj-jjäna, mayninakarusti Siria oraqen reyipaw qʼal tukjarakïna,+ kunjamtï jaqenakajj grano takiyapkejja uka kikpa taksusaw jupanakarojj laqʼar tukuyäna.+

8 Jehoacaz reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, taqe luratanakapasa, wali chʼamampi luratanakapasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 9 Ukatjja Jehoacaz reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, Samaria markanwa imtʼjjapjjarakïna.+ Jehoacaz reyi lantejj Jehoás yoqapaw reyëjjäna.

10 Judá markan Jehoás reyipajj 37 maranakaw reyit apnaqaskäna, ukhaw Jehoacaz+ chachan Jehoás sat yoqapajj Samaria markan Israelan reyipäjjäna, jupasti 16 maranakaw reyit apnaqarakïna. 11 Israelan Jehoás reyipajj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luraskakïnwa. Nebat chachan Jeroboán yoqapajj Israel markar juchachasiykäna uka juchanak lurarakïna.+ Jupasti uka juchanak luraskakïnwa.

12 Jehoás reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, taqe luratanakapasa, wali chʼamampi luratanakapasa, kunjamsa Judá markan Amasías reyip contrajj nuwasïna+ ukasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 13 Ukatsti Jehoás reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, Jeroboán*+ chachaw tronopan qontʼasjjarakïna. Jehoás reyejj Samaria markanwa Israelan reyinakapamp imtʼatäjjäna.+

14 Ukatjja Eliseojj+ mä usumpiw usuntäna, qheparusti uka usumpiw jiwjjarakïna, Jehoás reyejj jupan ukar saraqasaw jupjjan wal jachäna, akham sasa: “¡Tatay, tatay! ¡Uñjam! Israel markan guerran nuwasiñatak carronakapampi ukhamarak caballot sariri jaqenakapampiw ukankasipki”+ sasa. 15 Ukatsti Eliseojj jupar akham sänwa: “Mä flechtʼañ arcompi flechanakampi apjjarusim” sasa. Ukatwa Jehoás reyejj mä flechtʼañ arcompi flechanakampi apjjarusïna. 16 Ukatjja Eliseojj akham sasaw Israelan reyiparojj säna: “Flechtʼañatak wakichtʼasim” sasa. Ukatwa reyejj flechtʼañatak wakichtʼasïna, Eliseosti reyin amparanakap patjjaruw amparanakap ucharakïna. 17 Ukatjja Eliseojj akham sänwa: “Inti jalsu toqenkir ventana jistʼaram” sasa. Ukatwa jupajj ventana jistʼaräna. Eliseojj sarakïnwa: “¡Flechtʼam!” sasa. Reyisti flechtʼarakïnwa. Eliseosti sänwa: “¡Ukajj Jehová Diosan atipjiri* flechapawa, uka flechaw Siria oraqer atipjiri* flechajja! Jumajj Afec+ oraqenwa qʼal tukjañkam Siria oraqer atipjäta” sasa.

18 Eliseojj saskakïnwa: “Flechanak apjjarum” sasa. Jupasti apjjarurakïnwa. Ukatjja akham sasaw Israelan reyipar säna: “Oraqer jawqʼantam” sasa. Ukatwa reyejj kimsa kuti oraqer jawqʼantasajj saytʼäna. 19 Uk uñjasasti cheqpach Diosan serviripajj wal jupatak coleräna, akham sarakïnwa: “¡Jumajj phesqa jan ukajj sojjta kutiw jawqʼantañamänjja! Jumatï ukham lurasamänjja, Siria oraqerojj qʼal tukjañkamaw atipjasamänjja, ukampis jichhajj kimsa kutikiw Siria oraqerojj atipjäta”+ sasa.

20 Ukatsti Eliseojj jiwjjänwa, imtʼatäjjarakïnwa. Moabitanakan saqueyjir tropanakapajj+ sapa mara qalltaw* markar mantapjjerïna. 21 Mä urojja mä qhawqha chachanakaw mä jiwat jaqer imtʼasipkäna, ukhamaruw jupanakajj saqueyjir mä tropa uñjapjjäna, ukatwa uka jiwatarojj Eliseon sepulturapar liwintasajj escapjjapjjäna. Kunapachatï uka jiwatajj Eliseon chʼakhanakapjjar purïna ukhajja, jaktjjänwa,+ saytʼjjarakïnwa.

22 Siria oraqen Hazael+ reyipasti, Jehoacaz chachan taqe urunakapanwa Israelar tʼaqesiyäna.+ 23 Ukampis Jehová Diosajja, Abrahán,+ Isaac,+ Jacob+ chachanakampi mä pacto luratap laykuw Israelat sinttʼasïna, khuyaptʼayasïna, llakisirakïna.+ Janiw jupanakarojj tukjañ munkänti, janirakiw jichhürkamas jupa nayraqatat apanukkiti. 24 Siria oraqen Hazael reyipajj jiwjjäna ukhajja, Ben-Hadad yoqapaw jupa lanti reyit apnaqjjäna. 25 Jehoacaz chachan Jehoás sat yoqapaw Hazael chachan Ben-Hadad sat yoqapat markanak kutirayasjjäna, uka markanaksti Hazael chachaw Jehoacaz chachat guerran nuwasisin aparäna. Jehoás reyejj kimsa kutiw Ben-Hadad reyirojj atipjäna,+ ukhamatwa Israelan markanakap kutirayasjjäna.

14 Israelan Jehoacaz+ sat reyipan Jehoás yoqapajj pä maranak apnaqaskäna ukhajja, Judá markan Jehoás reyipan Amasías sat yoqapaw reyëjjäna. 2 Kunapachatï jupajj 25 maranïkäna ukhaw reyëjjäna, 29 maranakaw Jerusalenan reyit apnaqarakïna. Amasías chachan mamapan sutipajj Jehoadín satänwa, Jerusalén markatarakïnwa.+ 3 Amasías reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan cheqapäki ukanakwa luräna, ukampis janiw David nayra awkipjampun sarnaqkänti.+ Jupasti kunjamtï Jehoás tatapajj lurirïkänjja, ukhamwa lurarakïna.+ 4 Ukampis alto cheqankir sagrado lugaranakajj janiw chhaqtayatäkänti,+ markankirinakajj alto cheqankir sagrado lugaranakan sacrificionak loqtasipkakïnwa, sacrificionaks jewqʼeyasipkakïnwa.+ 5 Kunapachatï jupan reinopajj* suma saytʼatäjjäna ukhajja, jankʼakiw reyïkäna uka tatapar jiwayiri servirinakapar jiwarayäna.+ 6 Ukampis jupajj janiw tatapar jiwayapkäna ukanakan yoqanakaparojj jiwaraykänti, Jehová Diosan mandamientoparjamaw uk phoqäna, ukasti Moisesan Leyinakan libropan qellqatawa, akham sasa: “Janiw wawanakapan juchanakapat tatanakaparojj jiwayasiñapäkiti, janirakiw wawanakarojj tatanakapan juchanakapat jiwayasiñapäkiti. Jan ukasti sapa mayniw juchapat jiwañapa”+ sasa. 7 Jupasti 10.000 edomita+ chachanakaruw Jayu+ sat vallen jiwarayäna, guerran nuwasisasti jupajj Sela markwa katuntarakïna.+ Qhepatjja uka markajj Jocteel satäjjänwa, jichhürkamaw uka sutinïskaraki.

8 Ukatjja Amasías reyejj Israelan Jehoás sat reyipan ukaruw jaqenak khitäna, akham sanipjjañapataki: “Jutam, jumampejj guerran nuwasiñäni”*+ sasa. Jehoás reyejj Jehoacaz chachan yoqapänwa, Jehoacaz chachajj Jehú chachan yoqapänwa. 9 Israel markan Jehoás reyipajj akham sasaw mä yatiyäwi Judá markan Amasías sat reyipar apayäna: “Líbano toqenkir chʼapi alisti, akham sasaw mä yatiyäwi Líbano toqenkir cedro qoqarojj* apayäna: ‘Phuchamjja nayan yoqajaruy warmipäñapatak churarapita’ sasa. Ukampis uka chʼapi alirojj Líbano toqenkir mä salvaje animalaw jutasin oraqer taksüna. 10 Cheqas jumaw Edom+ markarojj atipjtajja, ukhamatwa juman chuymamajj jachʼa jachʼa tukuraki. Ukham atipjatamatjja kusisim, ukampis utamanak* quedasim. ¿Kunatarak jan waltʼäwi utjayätasti, ukhamat atipjatäkäta ukhajj Judá markar jan waltʼayañataki?” sasa. 11 Ukampis Amasías reyejj janiw jupar istʼkänti.+

Ukatwa Israelan Jehoás reyipajj makatäna, ukatjja jupampi Judá markan Amasías reyipampejj Bet-Semes+ cheqanwa guerran nuwasipjjäna, uka cheqajj Judá markan oraqepawa.+ 12 Israelaw Judá markar atipjäna, ukatwa sapa maynejj utanakapar* escapjjapjjäna. 13 Israelan Jehoás reyipajj Judá markan Amasías sat reyiparojj Bet-Semes cheqanwa katuntäna, Amasías reyejj Jehoás chachan yoqapänwa, Jehoás chachasti Ocozías chachan yoqaparakïnwa. Ukatjja jupanakajj Jerusalenaruw jutapjjäna, Jerusalén markanjja Jehoás reyejj Efraín Punkut+ qalltasajj Esquin Punkukamaw+ markan murallap allinuküna, niya 178 metronak* allinuküna. 14 Taqpach qorsa, qollqsa, kunanakatï Jehová Diosan utapan utjkäna taqe ukanaksa, reyin utapan* wali valoraninak imañ cheqanakan imatäkäna ukanaksa, preso katuntat jaqenaksa taqpach apasisaw Samaria markar kuttʼjjäna.

15 Jehoás reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, luratanakapasa, wali chʼamampi luratanakapasa, kunjamsa Judá markan Amasías reyip contrajj nuwasïna ukasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 16 Ukatjja Jehoás reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, Samaria+ markanwa Israelan reyinakapamp imtʼatäjjarakïna. Jupa lantejj Jeroboán*+ yoqapaw reyëjjäna.

17 Jehoacaz chachan yoqapäki Israel markan reyipäkaraki+ uka Jehoás reyejj jiwjjäna uka qhepatjja, Jehoás+ chachan yoqapäki Judá markan reyipäkaraki uka Amasías+ reyejj 15 maranakampiw jakaskäna. 18 Amasías reyin yaqha sarnaqäwinakapajja, Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 19 Qhepatjja Amasías reyi contra saytʼasiñatakiw Jerusalén markan arustʼasipjjäna,+ ukatwa jupajj Lakís markar escapjjäna. Ukampis jupan qhepap arktapjjañapatakejj Lakís markakamaw chachanak khitapjjäna, ukhamatwa juparojj uka markan jiwayapjjarakïna. 20 Ukatsti juparojj caballonakamp qatatit mä carrot apasaw kuttʼayjjapjjäna. Nayra awkinakapampiw jupajj Davidan Markapa+ sat markan Jerusalenan imtʼatäjjarakïna. 21 Azarías*+ waynitojj 16 maranïkäna+ ukhaw Judá markankir taqe jaqenakajj reyit uttʼayapjjäna, ukhamat Amasías sat tatap lanti reyit apnaqañapataki.+ 22 Kunapachatï reyejj* nayra awkinakapamp samartʼjjäna+ uka qhepatjja, Azarías reyejj Elat+ lugar wasitat saytʼayasajj Judá markaruw kuttʼayjjäna.

23 Judá markan Jehoás reyipan Amasías sat yoqapajj 15 maranakaw reyit apnaqaskäna, ukhaw Israelan Jehoás reyipan Jeroboán+ sat yoqapajj Samaria markan reyëjjäna, 41 maranakaw reyit apnaqarakïna. 24 Jeroboán reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luraskakïnwa, Nebat chachan Jeroboán sat yoqapajj Israelar juchachasiykäna taqe uka juchanakwa lurarakïna.+ 25 Jupajj wasitat Israelan qorpap uttʼayäna, Lebó-Hamat+ cheqat* qalltasin Arabá*+ sat qotakama, uksti kunjamtï Israelan Jehová Diosapajj Jonás+ sat servirip taypi arskäna ukarjamaw luräna. Jonás chachajj Amitái chachan yoqapänwa, Gat-Héfer+ markan profetaparakïnwa. 26 Jehová Diosajj Israel markan wal tʼaqesitapwa uñjäna.+ Janirakiw Israel markar yanaptʼañatakejj khitis utjkänti, jan khiti yanapirinïpki ukanakasa jan chʼamaninakas janiw utj-jjänti. 27 Ukampis Israelan sutip aka oraqet jan chhaqtañapatakejja,+ Jehová Diosaw mä promesa lurasin arsüna. Ukatwa Jehoás chachan Jeroboán yoqap taypi Israel markar salväna.+

28 Jeroboán reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, taqe luratanakapasa, wali chʼamampi luratanakapasa, kunjamsa jupajj nuwasïna, kunjamsa jupajj Israel markan Damasco+ marksa Hamat+ marksa Judá markar wasitat kuttʼayäna ukanakasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 29 Ukatjja Jeroboán reyejj jiwjjänwa, nayra awkinakapampiw samartʼjjarakïna, Israelan reyinakapampi. Jupa lantejj Zacarías+ yoqapaw reyëjjäna.

15 Israelan Jeroboán* reyipajj 27 maranakaw reyit apnaqaskäna, ukhaw Judá markan Amasías+ reyipan Azarías*+ sat yoqapajj reyëjjäna.+ 2 Azarías chachajj 16 maranïkäna ukhaw reyëjjäna, 52 maranakaw Jerusalenan reyit apnaqarakïna. Mamapan sutipajj Jecolías satänwa, Jerusalén markatarakïnwa. 3 Jupasti kunatï Jehová Dios nayraqatan cheqapäki ukanakwa luräna, kunjamtï Amasías tatapajj lurkäna ukhamwa lurarakïna.+ 4 Ukampis alto cheqankir sagrado lugaranakajj janiw chhaqtayatäkänti,+ markankirinakajj alto cheqankir sagrado lugaranakan sacrificionak loqtasipkakïnwa, sacrificionaks jewqʼeyasipkakïnwa.+ 5 Jehová Diosajj lepra+ usumpiw reyir castigäna, jiwañkamaw ukhamäskarakïna, jupasti yaqha utanwa jakjjäna.+ Ukañkamasti Azarías reyin Jotán+ sat yoqapaw uta* apnaqaskäna, markankir jaqenakarus jupaw juzgarakïna.+ 6 Azarías+ reyin yaqha sarnaqäwinakapasa taqe luratanakapasa, Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 7 Ukatjja Azarías reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna,+ juparojj Davidan Markapa sat markanwa nayra awkinakapamp imtʼjjapjjarakïna. Jupa lantejj Jotán sat yoqapaw reyëjjäna.

8 Judá markan Azarías+ reyipajj 38 maranakaw apnaqaskäna, ukhaw Jeroboán chachan Zacarías+ yoqapajj Samaria markan Israelan reyipäjjäna, sojjta phajjsinakaw reyit apnaqarakïna. 9 Jupasti nayra awkinakapjamarakiw kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luräna. Nebat chachan Jeroboán sat yoqapajj Israelar juchachasiykäna uka juchanaksa luraskakïnwa.+ 10 Ukatjja Jabés chachan Salum yoqapaw Zacarías contra saytʼasïna, Ibleam+ markanwa jupar jiwayarakïna.+ Zacarías reyir jiwayjjäna uka qhepatjja, Salum chachaw jupa lantejj reyëjjäna. 11 Zacarías reyin yaqha sarnaqäwinakapajja, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 12 Ukhamatwa Jehová Diosajj Jehú chachar arskäna ukajj phoqasïna, juparusti akham sänwa: “Jichhasti jumat jutir yoqanakamat allchhiman allchhipkamaw+ Israelan tronopan qontʼasipjjani”+ sasa. Ukarjamapuniw ukajj phoqasïna.

13 Judá markan Uzías+ reyipajj 39 maranakaw apnaqaskäna, ukhaw Jabés chachan Salum sat yoqapajj reyëjjäna, jupajj mä phajjsiw Samaria markan reyit apnaqäna. 14 Ukatjja Gadí chachan Menahem sat yoqapaw Tirzá+ markat Samariar makatäna, ukansti Jabés chachan Salum+ sat yoqaparuw jiwayäna. Salum chachar jiwayasajja, jupaw Salum lantejj reyëjjarakïna. 15 Salum reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, contra saytʼañatak mayachtʼaskäna ukasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 16 Ukapachaw Menahem reyejj Tirzá markat jutasajj Tifsá marka tʼunjäna, uka markan jakirinakarusa uka jakʼa oraqenakan jakirinakarus qʼal jiwarayäna. Jupatakejj janiw uka markan punkunakap llawirapkänti, ukatwa jupajj uka mark qʼal tʼunjäna, usur warminakan purakanakaps chʼiyjarakïna.

17 Judá markan Azarías reyipajj 39 maranakaw apnaqaskäna, ukhaw Gadí chachan Menahem sat yoqapajj Israelan reyipäjjäna, jupasti tunka maranakaw Samaria markan reyit apnaqäna. 18 Menahem reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luraskakïnwa. Nebat chachan Jeroboán yoqapajj Israelar juchachasiykäna+ taqpach uka juchanakwa jupajj taqe urunakapan lurarakïna. 19 Ukatjja Asiria markan Pul+ sat reyipaw Israel contra makatäna, Menahem reyisti 1.000 talento* metal qollqenakwa Pul reyir churäna, ukhamat reinopan* suma saytʼatäñapatakejj Pul reyimpi yanaptʼayasiñataki.+ 20 Menahem reyejj Israelan qamiri ukhamarak wali importante chachanakatwa qollqenak apthapïna.+ Jupasti Asiria markan reyiparojj 50 siclo* qollqenakwa sapa chachat churäna. Ukatjja Asiria markan reyipajj kuttʼjjänwa, janiw uka markan quedaskänti. 21 Menahem+ reyin yaqha sarnaqäwinakapasa taqe luratanakapasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 22 Ukatjja Menahem reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, jupa lantejj Pecahías sat yoqapaw reyëjjäna.

23 Judá markan Azarías reyipajj 50 maranakaw apnaqaskäna, ukhaw Menahem chachan Pecahías yoqapajj Samaria markan Israelan reyipäjjäna, pä maranakaw reyit apnaqarakïna. 24 Pecahías reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luraskakïnwa, Nebat chachan Jeroboán yoqapajj Israelar juchachasiykäna uka juchanakwa lurarakïna.+ 25 Ukatjja Remalías chachan yoqapäkäna uka Pécah+ sat oficialapaw jupa contra mayachtʼasisajj Samaria markan jiwayäna, juparusti reyin utapankkäna* uka jachʼa torrenwa jiwayäna, reyimpïpkäna uka Argob ukhamarak Arié sat chachanakarus jiwayarakïnwa. Galaad oraqenkir 50 jaqenakapaw Pécah chachan utjäna, Pecahías reyir jiwayjjäna uka qhepatjja, jupaw reyëjjäna. 26 Pecahías reyin yaqha sarnaqäwinakapasa taqe luratanakapasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa.

27 Judá markan Azarías reyipajj 52 maranakaw apnaqaskäna, ukhaw Remalías chachan Pécah+ yoqapajj Samaria markan Israelan reyipäjjäna, 20 maranakaw reyit apnaqarakïna. 28 Pécah reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luraskakïnwa, Nebat chachan Jeroboán yoqapajj Israelar juchachasiykäna uka juchanakwa lurarakïna.+ 29 Israelan Pécah reyin urunakapanjja, Asiria markan Tiglat-Piléser+ reyipaw mantasajj Ijón, Abel-Bet-Maacá,+ Janóah, Quedes,+ Hazor markanak katuntasïna, Galaad+ oraqsa, Galilea oraqsa, Neftalí+ tribun taqe oraqenakapsa katuntasirakïnwa. Uka lugaranakan jakasir jaqenakarojj Asiria+ markaruw preso katuntat apjjarakïna. 30 Ukatjja Elá chachan Hosea+ yoqapajj Remalías chachan Pécah yoqap contraw mayachtʼasïna, juparusti usuchrantasaw jiwayäna. Uzías reyin Jotán+ yoqapajj 20 maranak reyit apnaqaskäna ukhaw jupajj Pécah lanti reyëjjäna. 31 Pécah reyin yaqha sarnaqäwinakapasa taqe luratanakapasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa.

32 Israelan Remalías reyipan Pécah sat yoqapajj pä maranakaw reyit apnaqaskäna, ukhaw Judá markan Uzías+ reyipan Jotán+ sat yoqapajj reyëjjäna. 33 Jotán chachajj 25 maranïkäna ukhaw reyëjjäna, 16 maranakaw Jerusalenan reyit apnaqarakïna. Mamapan sutipajj Jerusá satänwa, Sadoc chachan phuchaparakïnwa.+ 34 Jotán reyisti kunatï Jehová Dios nayraqatan cheqapäki ukanakwa luräna, jupasti kunjamtï Uzías tatapajj lurkäna ukhamwa lurarakïna.+ 35 Ukampis alto cheqankir sagrado lugaranakajj janiw chhaqtayatäkänti, markankirinakajj alto cheqankir sagrado lugaranakan sacrificionak loqtasipkakïnwa,+ sacrificionaks jewqʼeyasipkakïnwa. Jupaw Jehová Diosan utapankkäna uka alto punku luräna.+ 36 Jotán reyin yaqha sarnaqäwinakapasa luratanakapasa, Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 37 Uka urunakansti Jehová Diosajj Siria oraqenkir Rezín sat reyipampiru Remalías chachan Pécah+ yoqapampiruw Judá marka contra khitäna.+ 38 Ukatjja Jotán reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, jupajj Davidan Markapa sat markanwa nayra awkinakapamp imtʼatäjjäna, Davidajj jupan nayra awkipänwa. Jupa lantejj Acaz yoqapaw reyëjjäna.

16 Remalías chachan Pécah sat yoqapajj 17 maranak reyit apnaqaskäna ukhaw Judá markan Jotán reyipan Acaz+ sat yoqapajj reyëjjäna. 2 Acaz chachajj 20 maranïkäna ukhaw reyëjjäna, 16 maranakaw Jerusalenan reyit apnaqarakïna. Jupajj janiw Jehová Diosap nayraqatan kunatï cheqapäkäna uk lurkänti, kunjamtï David nayra awkipajj lurirïkäna ukhama.+ 3 Jan ukasti jupajj Israelan reyinakapjamaw sarnaqäna,+ yoqall wawaparus ninaruw phichantäna,+ Jehová Diosajj israelitanakan uñjkat alisnukkäna uka markanakjamaw ajjtaskañanak lurarakïna.+ 4 Alto cheqankir sagrado lugaranakansa,+ jiskʼa qollunakansa, taqe jachʼa qoqanak*+ jakʼansa, sacrificionak loqtaskakïnwa, sacrificionaksa jewqʼeyaskakïnwa.

5 Ukapachaw Siria oraqenkir Rezín sat reyimpi Remalías chachan yoqapäki Israel markan reyipäkaraki uka Pécah sat reyimpejj Acaz rey contra guerran nuwasiñatak makatapjjäna. Jupanakajj Jerusalén+ markaruw muyuntapjjäna, ukampis janiw uka marka katuntapkänti. 6 Uka tiemponsti Siria oraqenkir Rezín reyejj wasitat Elat+ oraqe edomitanakar kuttʼayjjäna, ukatjja judionakaruw* Elat lugarat alisnuküna. Ukhamatwa edomitanakajj Elat lugarar mantapjjäna, jichhürkamaw ukan jakasipkaraki. 7 Ukatwa Acaz reyejj Asiria markan Tiglat-Piléser+ sat reyipan ukarojj chachanak khitäna, akham sanipjjañapataki: “Nayajj juman servirimätwa, juman yoqamarakïtwa.* Makatanikimaya, ukhamatwa Siria oraqenkir reyimpita ukhamarak Israelan reyipampit salvitäta, jupanakajj naya contraw nuwasisipki” sasa. 8 Ukatjja Acaz reyejj Jehová Diosan utapankkäna ukhamarak reyin utapan* wali valoraninak imañ cheqanakankkäna uka qollqempi qorimpwa katüna, ukatsti Asiria markan reyiparuw mä regalo apayarakïna.+ 9 Asiria markan reyipasti, kuntï jupajj maykäna ukarojj walikiw sarakïnwa, ukatwa Asiria markan reyipajj Damasco markar makatasin uka marka katuntäna, ukan jakirinakarojj Quir+ toqeruw preso katuntat apäna, Rezín reyirojj jiwayarakïnwa.+

10 Ukatsti Acaz reyejj Asiria markan Tiglat-Piléser sat reyipan ukaruw Damasco markar saräna. Kunapachatï jupajj Damasco markan utjkäna uka altar uñjäna ukhajja, Acaz reyejj Uriya sat sacerdoteruw altaran planop apayäna, ukhamatwa altarajj kunjamänsa, kunjam luratänsa ukanak uñachtʼayäna.+ 11 Uriya+ sacerdotesti, kunjamtï Acaz reyejj Damasco markatpach jupar luram siskänjja ukarjamaw jupajj mä altar luräna.+ Uriya sacerdotejj Acaz reyin janïr Damasco markat kuttʼankipanwa uka altar lurañ tukuyarakïna. 12 Acaz reyejj Damasco markat kuttʼanjjäna ukhajja, altar uñjasajj jakʼachasisaw uka altar patjjan ofrendanak loqtäna.+ 13 Uka altar patjjanwa nakhantayat ofrendanakapsa grano ofrendanakapsa jewqʼeyäna, ukaruw vino ofrendanakap warakipäna, sumankañ sacrificionakan wilapsa chʼallsüna. 14 Acaz reyisti Jehová Dios nayraqatankkäna, machaq altarampit Jehová Diosan utapampit taypinkkarakïna uka cobret lurat altarwa lugarapat aptäna,+ ukatjja machaq altarat alay toqeruw* cobret lurat altar ucharakïna. 15 Ukatsti Acaz reyejj akham sasaw Uriya+ sacerdoter säna: “Alwa toqer loqtañ nakhantayat ofrendjja, jachʼa altar patjjanwa+ jewqʼeyäta, jaypʼu toqer loqtañ grano ofrendsa,+ reyin nakhantayat ofrendapsa, grano ofrendapsa, taqe jaqenakan nakhantayat ofrendanakapsa, grano ofrendanakapsa, vino ofrendanakapsa jewqʼeyarakïtawa. Uka altar patjjarurakiw nakhantayat ofrendanakan taqpach wilanakapsa yaqha sacrificionakan taqpach wilanakapsa chʼallsuñama. Nayaw cobret lurat altarampejj kamachasinis uk amtäjja” sasa. 16 Kuntï Acaz reyejj jupar siskäna ukanak taqpachwa Uriya sacerdotejj luräna.+

17 Janiw ukakïkänti, Acaz reyejj carritonakan ladonakapan utjkäna uka planchanakap jiskʼa jiskʼa khuchunoqäna,+ uka carritonak patjjankir fuentenaksa apaqarakïnwa.+ Cobret lurat toronakjjar+ uchatäkäna uka Lamar Qota sat uma estanque apaqasajja, qalanakamp lurat pisoruw ucharakïna.+ 18 Utan luratäkäna uka sábado urutak imjjatat lugarsa, reyin mantañapatakïkäna uka punksa qʼal Jehová Diosan utapat apsüna. Jupajj Asiria markan reyipar ajjsaratap laykuw ukanak luräna.

19 Acaz reyin yaqha sarnaqäwinakapasa luratanakapasa, Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa.+ 20 Ukatjja Acaz reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, Davidan Markapa sat markanwa nayra awkinakapamp imtʼatäjjarakïna. Jupa lantejj Ezequías*+ yoqapaw reyëjjäna.

17 Judá markan Acaz reyipajj 12 maranakaw apnaqaskäna, ukhaw Elá chachan Hosea+ yoqapajj Samaria markan Israelan reyipäjjäna, llätunka maranakaw reyit apnaqarakïna. 2 Hosea reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luraskakïnwa, ukampis jupajj janiw nayra Israelan reyinakapjam sint lurkänti. 3 Ukatjja Asiria markan Salmanasar reyipaw Hosea contra makatäna,+ Hosea reyisti jupan serviripäjjänwa, Salmanasar reyiruw impuesto pagañ qalltarakïna.+ 4 Ukampis Asiria markan reyipajja, Hosea reyejj jupa contra saytʼañatak amtaskatapwa yatïna. Hosea reyisti Egipton+ So sat reyipan ukaruw chachanak khitäna, janirakiw nayra maranakjam Asiria markan reyiparojj impuesto apayjjänti. Ukatwa Asiria markan reyipajj Hosea reyirojj carcelar llawintayäna, chinuntataw jupajj ukankarakïna.

5 Ukatjja Asiria markan reyipajj taqpach oraqeruw ejercitopamp mantäna, Samaria markar purisasti kimsa maranakaw uka markar muyuntarakïna. 6 Hosea reyejj llätunka maranak apnaqaskäna ukhaw Asiria markan reyipajj Samaria+ marka katuntäna. Ukatsti jupajj Israel markankirinakarojj Asiriaruw preso katuntasin apasjjäna,+ jupanakarojj Halá, Habor sat markanakan jakapjjañapatakiw jaytarakïna, Gozán+ sat jawira jakʼana, medonakan markanakapana.+

7 Taqe ukanakajja Israel markan Jehová Diosap contra juchachasitapatwa pasäna, juparakiw Egipto oraqet irpsunïna, Egipto+ markan faraón reyipats juparakiw salväna. Ukampis jupanakajj yaqha diosanakaruw adorapjjäna,*+ 8 israelitanak nayraqatat Jehová Diosajj alisnukkäna uka markanakan costumbrenakaparjamaw sarnaqapjjäna, Israelan reyinakapan uñstayat costumbrenakaparjamas sarnaqapjjarakïnwa.

9 Israelitanakajj kunatï Jehová Diosap nayraqatan jan cheqapäkäna ukanak lurasipkakïnwa. Taqe markanakapanwa alto cheqankir sagrado lugaranak lurapjjäna,+ vigilañatak torret qalltasin jachʼa perqanakamp muyuntat markakama.* 10 Jupanakajj taqe jachʼa lomanakansa jachʼa qoqa*+ jakʼanakansa, sagrado columnanaka sagrado postenaka+ lurapjjäna. 11 Jehová Diosajj israelitanak nayraqatat alisnukkäna uka markanakjamarakiw jupanakajj taqe alto cheqankir sagrado lugaranakan sacrificionak jewqʼeyapjjäna.+ Jupanakajj Jehová Diosar chuym ustʼayañatakejj jan walinak lurasipkakïnwa.

12 Israelitanakajj ajjtaskañ idolonakaruw* servipjjäna,+ uka idolonakatjja Jehová Diosajj akham sataynawa: “Jumanakajj janiw uka idolonakar adorapjjañamäkiti”*+ sasa. 13 Jehová Diosajja taqe profetanakap taypi ukhamarak visionanak+ uñjiri taqe chachanak taypiw Israel markampiru Judá markampirojj akham saskakïna: “¡Jan wali thakinakamat kuttʼanjjapjjam!+ Mandamientonakajsa leyinakajsa phoqapjjarakim, ukanakajj nayra awkinakamar churkayäta uka leyin qellqatawa, nayaw profetanakaj taypi ukanak churapjjaraksma” sasa. 14 Ukampis jupanakajj janiw Diosarojj istʼapkänti, nayra awkinakapjamarakiw jan istʼasis sarnaqapjjäna, nayra awkinakapasti janiw Jehová Diosapar confiyapjjatap* uñachtʼayapkänti.+ 15 Jupanakajj Diosan leyinakapsa, nayra awkinakapamp lurkäna uka pactopsa,+ jan walinakar jan purtʼasipjjañapatak churkäna uka amtayäwinakapsa, janiw phoqañ munapkänti.+ Jan kunatak serviri idolonakarus adorasipkakïnwa,*+ ukhamatwa jupanakajj jan kunatak serviri jaqenakäjjapjjäna.+ Jehová Diosajj janiw uka markanakat yateqasipjjätati sasinsa jupanakar siskchïnjja, jupanak jakʼan jakapkäna uka markanakat yateqasisaw sarnaqapjjäna.+

16 Israelitanakajj Jehová Diosapan mandamientonakap maysaruw apanukupjjäna. Jupanakajj metalat lurat pä vaca qallu estatuanakampi+ mä sagrado postempi+ lurasipjjäna. Alajjpachankir taqe ejercitonak+ nayraqatanwa altʼasipjjäna, Baal diosarus servipjjarakïnwa.+ 17 Yoqall wawanakaparusa imill wawanakaparusa ninaruw phichantapjjäna,+ yatirinakan luräwinakap lurañaruw uchasipjjäna,+ jutïrit yatiñatakejj kuns uñapjjakirïnwa. Jehová Diosar chuym ustʼayañatakejj kunatï jupa nayraqatan jan walïkäna ukanak lurasipkakïnwa.*

18 Jehová Diosasti Israel markatak walpun colerasïna, ukatwa jupanakarojj jupa nayraqatat apanuküna.+ Jupajj janiw ni maynirus jiltʼaykänti, jan ukasti Judá markarukiw jiltʼayäna.

19 Judá markankirinakas janirakiw Jehová Diosapan mandamientonakap phoqapkänti,+ kawkïr costumbrenakarjamatï israelitanakajj sarnaqapkäna uka kikpaw jupanakajj sarnaqapjjarakïna.+ 20 Jehová Diosajj Israelat jutirinakarojj taqeniruw jupa nayraqatat apanuküna, jupa nayraqatat qʼal apanukuñkamaw jupanakar phenqʼachäna, saqueyjirinakan amparaparuw katuyarakïna. 21 Diosasti Israelarojj qʼal Davidan familiapat apaqäna, jupanakajj Nebat chachan Jeroboán yoqaparuw reyit uttʼayasipjjäna.+ Ukampis Jeroboán chachajj Israelaruw Jehová Diosar arkañat jitheqtayäna, juparakiw Israelarojj mä jachʼa juchar puriyäna. 22 Israel markankirinakajj kawkïr juchanaktï Jeroboán chachajj lurkäna uka pachpa juchanakwa lurapjjarakïna.+ Israelitanakajj uka juchanak lurasipkakïnwa, 23 Jehová Diosajj Israel markar jupa nayraqatat apanukkäna ukhakamaw uka juchanak lurasipkakïna, kunjamtï jupar serviri taqe profetanakap taypi arskäna ukarjama.+ Ukatwa israelitanakajj oraqepat Asiria+ markar preso apat uñjasipjjäna, jichhürkamaw ukankasipkaraki.

24 Ukatsti Asiria markan reyipajj Babilonia, Cutá, Avá, Hamat ukhamarak Sefarvaim+ markanakatjja jaqenak apanïna, jupanakarojj Samarian markanakaparuw israelitanak lanti uchäna. Ukhamatwa jupanakajj Samarian utjantasisajj markanakapan jakapjjäna. 25 Kunapachatï jupanakajj uka markanakan jakañ qalltapkäna ukhajja, jupanakajj janiw Jehová Diosar adorapkänti.* Ukatwa Jehová Diosajj leonanak jupanak taypir antʼäna,+ uka leonanakaw yaqhep jaqenakarojj jiwarayäna. 26 Ukatjja Asiria markan reyiparojj akham sasaw yatiyapjjäna: “Markanakapat apsunis Samarian markanakapan jakapjjañapatak uchkta uka jaqenakajja, janiw Samaria markan Diosapan religionap* uñtʼapkiti, ukatwa jupajj leonanak jupanak taypir antʼi, uka leonanakaw jupanakarojj jiwarayaskaraki, kuna laykutejj janiw khitis Samaria markan Diosapan religionap uñtʼkiti” sasa.

27 Uk istʼasasti Asiria markan reyipajj akham sarakïnwa: “Uka markat apapkta uka sacerdotenakat mä sacerdoteruy ukan jakañapatak kuttʼayapjjam, ukhamatwa jupanakarojj Samaria markan Diosapan religionapat yatichani” sasa. 28 Ukatwa Samaria markat apatäpkäna uka sacerdotenakat maynejj Betel+ markan jakañatak kuttʼäna, jupaw kunjamsa Jehová Diosar adorapjjañapäna* uk yatichäna.+

29 Ukampis sapa markaw pachpa diosap lurasïna,* ukatjja samaritanonakajj lurapkäna uka alto cheqankir sagrado lugaranakan adorañatak* utanakaruw ukanak uchapjjarakïna. Sapa markaw kawkjantï jakapkäna uka cheqanakan ukham lurapjjäna. 30 Babilonia markankir chachanakajj Sucot-Benot ídolo lurapjjäna, Cut markankir chachanakasti Nergal ídolo lurapjjarakïna, Hamat+ markankir chachanakajj Asimá ídolo lurapjjarakïna, 31 aveonakajj Nibhaz, Tartac idolonak lurapjjäna. Sefarvitanakasti+ Adramélec, Anamélec diosanakaruw ninar phichantasajj yoqall wawanakap sacrificiot loqtapjjäna, ukanakajj sefarvitanakan diosanakapänwa. 32 Uka markankirinakajj Jehová Diosarus adorapkchïnjja,* pachpa markapankiri chachanakwa alto cheqankir sagrado lugaranakan sacerdotet servipjjañapatak uttʼayasipjjäna, jupanakaw alto cheqankir sagrado lugaranakan adorañatak utanakan servipjjäna.+ 33 Ukhamasti uka markanakajj Jehová Diosaruw adorapjjäna,* ukampis kawkïr markanakatäpkäntï uka markanakan religionaparjamaw* pachpa diosanakapar adorapjjarakïna.+

34 Jichhürkamaw jupanakajj nayra religionaparjam* sarnaqasipki. Jupanakat janiw ni maynis Jehová Diosarojj adorkiti,* janirakiw ni maynis Diosan leyinakaparjama sarnaqkiti, ni kunanaktï Juezjamajj amtki ukanakarjamas sarnaqkiti, janirakiw Jacob chachat jutirinakar Jehová Diosajj churkäna uka leyinaksa mandamientonaksa phoqapkiti. Diosaw Jacoburojj Israel sutimp uchäna.+ 35 Kunapachatï Jehová Diosajj israelitanakamp mä pacto lurkäna+ ukhajja, akham sänwa: “Jumanakajj janiw yaqha diosanakar adorapjjañamäkiti,* janirakiw jupanakatakejj altʼasipjjañamäkiti, ni servipjjañamäkisa, ni sacrificionaksa loqtapjjañamäkiti.+ 36 Naya Jehová Diosaw jumanakarojj Egipto oraqet jachʼa chʼamajampi wali chʼamani amparajampi irpsunipjjsmajja.+ Nayaruw jumanakajj adorapjjañama,*+ nayatakiw altʼasipjjañama, sacrificionaksa nayaruw loqtapjjañamaraki. 37 Nayajj churapksma uka leyinaksa, kunanaktï nayajj Juezjamajj amtkta ukanaksa, kawkïr mandamientonaktï nayajj jumatak qellqarapksma+ ukanaksa wali amuyumpiw phoqapjjañama, janirakiw yaqha diosanakarojj adorapjjañamäkiti.* 38 Jumanakamp mä pacto lurkta ukjja janiw armapjjañamäkiti,+ janirakiw yaqha diosanakarojj adorapjjañamäkiti.* 39 Antisas naya Jehová Diosaruw jumanakajj adorapjjañama,* nayaw enemigonakaman amparanakapat salvapjjäma” sasa.

40 Ukampis uka markanakajj janiw Diosar istʼapkänti, jupanakajj nayra religionaparjamaw* sarnaqasipkakïna.+ 41 Ukhamasti jupanakajj Jehová Diosaruw adorapjjäna,*+ ukampis jupanakan lurat idolonakaparojj servisipkakïnwa. Jupanakan wawanakapasa allchhinakapasa, jichhürkamaw nayra awkinakapjam sarnaqasipki.

18 Elá chachan Hosea+ yoqapajj kimsa maranakaw Israelan reyit apnaqaskäna, ukhaw Judá markan Acaz+ reyipan Ezequías+ sat yoqapajj reyëjjäna. 2 Ezequiasajj 25 maranïkäna ukhaw reyëjjäna, 29 maranakaw Jerusalenan reyit apnaqarakïna. Mamapan sutipajj Abí* satänwa, Zacarías+ chachan phuchaparakïnwa. 3 Ezequías reyejj David nayra awkipjamarakiw+ kunatï Jehová Dios nayraqatan cheqapäkäna ukanak luräna.+ 4 Jupaw alto cheqankir sagrado lugaranak chhaqtayäna,+ sagrado columnanaksa qʼal tʼunthapïna, sagrado postsa khuchoqänwa.+ Moisesajj lurkäna uka cobret lurat asirurus* qʼal tʼunjäna,+ uka tiemponjja Israel markajj uka asiruruw sacrificionak jewqʼeyapjjerïna, cobret lurat asir ídolo* sasaw ukarojj sapjjarakirïna. 5 Ezequías reyejj Israelan Jehová Diosaparuw confiyäna.+ Judá markan reyinakap taypinjja, janiw jupa nayras ni jupa qhepats jupjamajj utjkänti. 6 Jupasti janiw Jehová Diosat jitheqtkänti.+ Juparojj istʼapunïnwa, Jehová Diosajj Moisesar churkäna uka mandamientonaksa phoqaskakïnwa. 7 Jehová Diosajj Ezequías reyimpïskänwa. Kawkirutï sarkäna ukanjja yatiñampipuniw kuns luräna. Jupajj Asiria markan reyip contraw saytʼasïna, janiw uka reyir serviñ munkänti.+ 8 Ezequías reyejj filisteonakan markanakapwa Gaza markakama ukhamarak uka jakʼankir oraqenakapkam katuntäna,+ vigilañatak torret qalltasin jachʼa perqanakampi muyuntat markakama.*

9 Ezequías reyejj pusi maranakaw reyit apnaqaskäna, Israelan Elá reyipan Hosea+ yoqapajj paqallqo maranakaw reyit apnaqaskarakïna, ukhaw Asiria markan Salmanasar reyipajj Samaria contra makatäna, uka markarojj muyuntarakïnwa.+ 10 Asirionakajj kimsa maranakatwa uka markarojj katuntapjjäna.+ Ezequías reyejj sojjta maranak apnaqaskäna ukhaw Samaria markajj katuntatäjjäna, Israelan Hosea reyipajj llätunka maranakaw apnaqaskarakïna. 11 Ukatjja Asiria markan reyipajj Asiriaruw Israel markankirinakarojj preso katuntat apasjjäna.+ Jupanakarojj Halá, Habor sat markanakan jakapjjañapatakiw jaytarakïna, Gozán sat jawira jakʼana, medonakan markanakapana.+ 12 Ukanakajj israelitanakan Jehová Diosapar jan istʼapjjatap laykuw pasäna, jupanakajj Diosamp lurapkäna uka pactsa pʼakintapjjarakïnwa, taqe kuntï Jehová Diosan Moisés serviripajj arskäna ukanakwa pʼakintapjjäna.+ Jupanakajj janiw istʼañ munapkänti ni istʼasipkarakïnsa.

13 Ezequías reyejj 14 maranakaw apnaqaskäna, ukhaw Asiria+ markan Senaquerib sat reyipajj Judá oraqen jachʼa perqanakamp muyuntat markanakap contra makatäna, ukatsti katuntarakïnwa.+ 14 Ukatwa Judá markan Ezequías reyipajj Lakís markar chachanak khitäna, Asiria markan reyipar akham sapjjañapataki: “Nayaw juchanïtjja. Jumajj nayan ukat sarjjakimaya, kuntï maykitäta uk churaskämawa” sasa. Asiria markan reyipajj Judá markan Ezequías reyiparojj 300 talento* metal qollqenakampi 30 qori talentonakampwa multat mayirakïna. 15 Ukatwa Ezequías reyejj Jehová Diosan utapankkäna, reyin utapan* wali valoraninak imañ cheqanakankkäna uka qollqenak katusajj taqpach churäna.+ 16 Uka tiemponsti Judá markan Ezequías reyipajj Jehová Diosan utapat punkunak apsüna,*+ jupajj qorimp uchkäna uka punku marconaksa apsurakïnwa,+ ukanaksti Asiria markan reyiparuw churäna.

17 Ukatjja Asiria markan reyipajj tartán,* rabsarís,* rabsaqué* chachanakaruw khitäna, wali jachʼa ejercitompiw Lakís+ markat Jerusalén markar Ezequías reyin ukar khitäna.+ Jerusalén markar makatasajj patjja toqenkir uma estanquen canalap jakʼaruw saytʼasipjjäna, ukajj isi tʼajjsurin oraqepar sarki uka thakinkiwa.+ 18 Kunapachatï mistuniñapatak reyir jawsapjjäna ukhajja, Hilquías chachan yoqapäkäna utat* encargatäkarakïna uka Eliaquim+ chachampi, reyin Sebná+ secretariopampi, Asaf chachan yoqapäkäna uka Joá sat registriri chachampiw jupanakan ukar mistupjjäna.

19 Ukhamasti rabsaqué chachajj akham sasaw jupanakar säna: “Mirä amp suma, Ezequías reyirojj akham sapjjam: ‘Asiria markan jachʼa reyipajj akham siwa: “¿Kunarus jumajj wal confiyasta?+ 20 ‘Guerran nuwasiñatakejj yatiñanïtwa, chʼamanirakïtwa’ sasaw jumajj sistajja, ukampis uka arunakajj inamayakiwa. ¿Khitirus jumajj confiyasta, ukhamat naya contra saytʼasiñamataki?+ 21 Jumajj kawkïritejj mä pʼakit soqos lawjamäki uka Egipto+ markaruw confiyastajja, mä jaqetejj uka soqosar thujrtʼasispa, uka soqosajj pʼakisirakispa ukhajja, amparapatwa jununtasispa maysat mayswa passuyasirakispa. Egipto markan faraón reyipajja, taqe khitinakatï jupar confiyapki ukanakatakejj uka soqosar uñtasitawa. 22 ‘Nanakajj Jehová Diosajaruw confiyasipjjta’+ sasaw sapjjetasma, ukampis kunapachatï Ezequías reyejj Judá markampiru Jerusalén markampirojj ‘jumanakajj aka altar nayraqatanwa Jerusalén markan altʼasipjjañama’+ siskäna ukhajja, ¿janit Ezequías reyejj uka Diosan alto cheqankir sagrado lugaranakapsa altaranakapsa chhaqtaykänjja?”+ sasa’. 23 Mirä amp suma, jichhajj Asiriankir reyimpejj mä apuesta luram: nayajj 2.000 caballonakwa churäma, jumasti caballot sarir chachanakwa uka caballonakatak jikjjatañamaraki.+ 24 Jumajj Egipto markan carronakaparu ukhamarak caballot sarir chachanakapar confiyasajj ¿kunjamarak jumajj reyijar serviri gobernadoranakapat sinti jiskʼäki ukar atipjasmasti? 25 Ukhamarus ¿janit Jehová Diosan autorizatajj aka lugar tʼunjañatak makatanktjja? Jehová Dios pachpaw nayar akham situ: ‘Uka marka contra makatam, qʼal tʼunjanirakim’ sasa”.

26 Uk istʼasasti Hilquías chachan Eliaquim sat yoqapampi, Sebná+ chachampi, Joá chachampiw rabsaqué+ chacharojj akham sapjjäna: “Mirä amp suma, nanak servirinakamarojj arameo* arut+ parlapjjeta, nanakajj uka aru yatisipktwa, jan muralla patjjankasipki uka jaqenakan istʼkatajj judionakan arupat* parlapjjestati”+ sasa. 27 Ukampis rabsaqué chachajj akham sänwa: “Janiw reyijajj reyimampiru jumanakampiru yatiyaniñajatakik khitankituti. Aka yatiyäwejj muralla patjjankasipki uka chachanakampitakiwa. Jumanakasa jupanakasa pachpa jamanakam manqʼasipjjäta, pachpa chhojjom umasipjjarakïta” sasa.

28 Ukatjja rabsaqué chachajj saytʼasïnwa, akham sasaw judionakan arupat wali jachʼat artʼarakïna: “¡Asiria markan jachʼa reyipan arunakap istʼapjjam!+ 29 Reyejj akham siwa: ‘Jan Ezequiasampejj engañayasipjjamti, jupajj janiw nayan amparajat salvapkiristamti.+ 30 Ezequiasajj akham siwa: “Jehová Diosaw cheqpachans salvistani, janiw aka markajj Asiria markan reyipan amparapar katuyatäkaniti”+ sasa. Jan jumanakajj Ezequiasar istʼasajj Jehová Diosar confiyapjjamti. 31 Jan Ezequiasarojj istʼapjjamti, Asiria markan reyipajj akham siwa: “Nayampejj sumar mantañäni, nayar katuyasjjapjjarakita, ukhamatwa jumanakajj pachpa uvas yapunakamata, higos qoqanakamata* manqʼasipjjäta, pachpa uma estanquenakamatwa umapjjarakïta, 32 jumanakan ukar jutasin oraqenakamar uñtasitäki uka oraqer apapkäma+ ukhakama. Uka oraqejj trigo, cebada, uvasa achuyir oraqewa, uka achunakampiw jumanakajj tʼantʼsa vinsa lurapjjäta, uka oraqenjja olivo qoqanakasa* miskʼis utjarakiwa. Jumanakajj jakapjjätawa, janiw jiwapkätati. Jan jumanakajj Ezequiasar istʼapjjamti, ‘Jehová Diosaw salvistani’ sasajj engañasipktamwa. 33 ¿Yaqha markanakan diosanakapat kawkïr diosaraki markaparojj Asiria reyin amparapat salvisti? 34 ¿Kawkinkis Hamat,+ Arpad markanakan diosanakapajja? ¿Kawkinkis Sefarvaim,+ Hená, Ivá markanakan diosanakapajja? ¿Uka diosanakajj nayan amparajat Samaria markar salvapjjeti?+ 35 ¿Yaqha markanakan diosanakapat kawkïr diosarak markaparojj nayan amparajat salvisti, ukhamat Jehová Diosajj Jerusalén markarojj amparajat salvañapatakisti?”+ sasa’”.

36 Jaqenakajj amukiw ischʼukipjjäna, janirakiw juparojj kuns kamsapkänti, reyin akham satap layku: “Janiw juparojj kamsapjjañamäkisa”+ sasa. 37 Ukampirus Hilquías chachan yoqapäkäna utat* encargatäkarakïna uka Eliaquim chachasa, reyin Sebná sat secretariopasa, Asaf chachan yoqapäkäna uka Joá sat registriri chachasa, isinakap chʼiyanoqasisaw Ezequías reyin ukar puripjjäna, ukatsti kuntï rabsaqué chachajj siskäna ukanakwa yatiyapjjarakïna.

19 Uka arunak istʼasasti, Ezequías reyejj isip chʼiyjasisaw llakisiñ isimp* uchasïna, ukatjja Jehová Diosan utaparuw mantäna.+ 2 Ukjjarusti utat* encargatäkäna uka Eliaquim chachampiru, Sebná sat secretariompiru, sacerdotenakan ancianonakapampiruw llakisiñ isinakamp uchat khitäna, jupanakajj Amoz chachan yoqapäki uka Isaías+ profetan ukaruw sarapjjäna. 3 Jupanakajj akham sasaw jupar sapjjäna: “Ezequías reyejj akham siwa: ‘Jichhürojj wali llakisiña, toqenoqatäña,* jiskʼachatäña uruwa. Nanakajj kunjamtï mä warmejj niya ususiñampïki, ukampis janirak ususiñatakejj chʼamanïki ukar uñtasitäpjjtwa.+ 4 Inas Jehová Diosamajj rabsaqué chachan taqe arunakap istʼchini, ukhamatwa kunanaktï jupajj siski uka arunakapat Jehová Diosajj cuenta mayispa,+ Asiria markan reyipajj jakkir Diosat burlasiñapatakiw jupar khitani. Ukhamajj khitinakatejj markan jiltʼapki ukanak laykuy oración luram’+ sasa”.

5 Ukatsti Ezequías reyin servirinakapajj Isaías+ profetan ukaruw mantapjjäna. 6 Isaías profetajj akham sasaw jupanakar säna: “Reyimarojj sapjjañamawa: ‘Jehová Diosajj akham siwa: “Kawkïr arunakampitï Asiria reyin servirinakapajj naya contra jan wal parlapki,+ jumajj istʼkarakta uka arunakar jan ajjsaramti.+ 7 Nayajj mä amuyu pʼeqepar uchäjja, ukhamatwa jupajj mä yatiyäwi istʼasajj markapar kuttʼjjani. Ukatsti jupajj pachpa markapanwa espadamp jiwayat uñjasirakini”+ sasa’”.

8 Ukatjja rabsaqué chachajj Asiria markan reyipajj Lakís+ markat sarjjatapwa yatïna, reyin ukar kuttʼasasti Libná+ marka contra nuwasiskir reyirojj uñjarakïna. 9 Reyisti Etiopía toqenkir Tirhacá sat reyipjjat akham sir istʼäna: “Juma contra nuwasiriw jupajj juti” sasa. Ukatwa Ezequías reyin ukarojj chachanak+ wasitat khitäna, akham sasa: 10 “Judá markan Ezequías reyiparojj akham sapjjañamawa: ‘Jumajj confiykta uka Diosampejj jan engañayasimti, jupajj akham sasaw engañasktamjja: “Jerusalén markajj janiw Asiria markan reyipan amparapar katuyatäkaniti”+ sasa. 11 Kunsa Asiria markan reyinakapajj taqe markanakar qʼal tukjasin+ lurapjje uk jumajj yatisktawa. ¿Juma sapakis salvatäkasma ukhamti amuyasta? 12 ¿Nayra awkinakajajj tʼunjapki uka markanakan diosanakapajj uka markanakar salviti? ¿Kawkinkis Gozán, Harán,+ Rézef markanakasa Tel-Asar lugarankapkäna uka Edenankir jaqenakasa? 13 ¿Kawkinkis Hamat, Arpad, Sefarvaim, Hená, Ivá+ sat markanakan reyinakapajja?’ sasa”.

14 Ezequías reyisti yatiyäwi apanirinakan amparapat cartanak katoqasajj liytʼänwa. Ukatjja Ezequías reyejj Jehová Diosan utapar makatasaw Jehová Dios nayraqatan uka cartanak janatatäna.+ 15 Ezequías reyejj Jehová Dios nayraqatanwa oración luräna,+ akham sasa: “Jehová Dios Tata, Israelan Diosapa, jumajj querubín+ angelanak patjjaruw* tronoman qontʼastajja, juma sapakiw aka oraqenkir taqe reinonakan*+ cheqpach Diosapätajja. Jumaw aka oraqsa alajjpachsa lurtajja. 16 ¡Jehová Dios Tata, jiñchum altʼayanikimaya, istʼakimaya!+ ¡Jehová Dios Tata, nayranakam jistʼaram, uñjakimaya!+ Kawkïr arunaktï Senaquerib chachajj juma jakkir Diosat burlasiñatak apayanki uka arunak istʼakimaya. 17 Jehová Dios Tata, cheqas Asiria markan reyinakapajj markanakaruw oraqenakapamppach tukjapjje.+ 18 Jupanakajj ninampiw uka markanakan diosanakap phichantapjje, uka diosanakajj janiw cheqpach diosäpkiti,+ jan ukasti jaqenakan luratakiwa,+ maderata qalata luratakïpjjewa, ukatwa uka diosanakarojj qʼal tʼunjapjje. 19 Jichhasti Jehová Dios Tata, nanakan Diosaja, mirä amp suma, amparapat salvapjjakitaya, Jehová Dios Tata, ukhamat aka oraqen taqe reinonakapajj* juma sapaki cheqpach Diosätam yatipjjañapataki”+ sasa.

20 Ukatsti Amoz chachan Isaías sat yoqapajj akham sasaw Ezequías reyir mä yatiyäwi apayäna: “Israelan Jehová Diosapajj akham siwa: ‘Asiria+ markan Senaquerib reyipat parlkista uka oracionam istʼtwa.+ 21 Jehová Diosajj akham sasaw jupa contrajj arsuraki:

“Sionan virgen phuchapaw jumar jiskʼachtam, jumatwa burlasiraki.

Jerusalén markan phuchapaw jumat larusisajj pʼeqep khiwisi.

22 ¿Khiti contras burlasta? ¿Khiti contras jan wal parlarakta?+

¿Khiti contras jumajj wali jachʼat arsta,+

jachʼa jachʼa tukusin uñtarakta?

¡Israelan Santo Diosapäki uka contraw ukanak lurtajja!+

23 Yatiyirinakam+ taypiw naya Jehová Dios contra saytʼasisin+ akham sistajja:

‘Guerran nuwasiñatak walja carronakajampisti

qollunakan alto cheqanakaparuw makatäjja,

Líbano toqen utjir wali jaya cheqanakapkama.

Jachʼa cedro qoqanakapsa* suma enebro qoqanakapsa khuchuräwa.

Wali jayankir imantasiñ cheqanakaparusa suma montenakaparus* mantarakïwa.

24 Phujunak allsöjja,* yaqha markanakan umap umarakëjja;

kayu plantanakajampiw Egipto markan jiskʼa jawiranakap wañtʼayäjja’ sasa.

25 ¿Janit istʼkta? Ukajj nayra tiempotpach amtatäjjänwa.*+

Nayra urunakatpachaw uk wakichayätjja.+

Jichhapï uk luräjja.+

Jumajj jachʼa perqanakamp muyuntat markanakwa tʼunjäta; uka markanakajj laqayanakar tukuyatäniwa.+

26 Uka markanakan markachirinakapajj jan khiti yanapirinïpjjaniwa;

wal ajjsarayasipjjani, phenqʼachatäpjjarakiniwa.

Jupanakajj pampankir alinakjamäpjjaniwa, qoranakjamäpjjaniwa,+

techo patjjan inti jalsu toqet jutir thayamp nakharatäki uka qoranakjamäpjjaniwa.

27 Ukampis nayajj kunanaksa jumajj lurta uk sum yatta, qontʼasitamsa, saratamsa, kuttʼanitamsa,+

naya contra wal coleratamsa yatiraktwa,+

28 cheqas naya contra wal colerasitamasa+ arnaqasitamasa jiñchujaruw purini.+

Ukatwa nayajj nasamar mä fierro ganchomp uchäma,+ lakamarojj mä frenompiw ucharakïma,

ukatsti kawki thaktï jutkta uka pachpa thaki kuttʼayäma”.+

29 ”’Akäniw jumatak* mä señalajja: aka marajj justupat jilir granonak manqʼasipjjäta,* jutir maransti uka pachpa cheqan jilir grano manqʼasipjjarakïta,+ ukampis kimsïr maransti jathanak phawasaw yawipjjarakïta, uvasanak ayrusajj* achunakap manqʼapjjarakïta.+ 30 Judá markankirinakat escapapkani, jiltʼapkarakini ukanakajja,+ alinakjamaw manqha toqer saphintapjjani, patjja toqerusti achoqapjjarakiniwa. 31 Kuna laykutejj jiltʼirinakaw Jerusalén markat mistupjjani, escapirinakajj Sion Qollutwa mistupjjarakini. Cheqpachansa ejercitonakan naya Jehová Diosapaw uk luräjja.+

32 ”’Ukhamasti naya Jehová Diosajj Asiria markan reyipat akham sistwa:+

“Janiw jupajj aka markar mantankaniti,+

janiw mä flechsa akan flechtʼkaniti,

janirakiw mä escudompis aka marka contrajj saytʼkaniti,

ni markar atacañatakis mä laqʼa montón montontʼkaniti.+

33 Kawki thaktï jupajj jutki uka pachpa thaki kuttʼjjarakini;

janiw aka markar mantankaniti” sasaw naya Jehová Diosajj sista.

34 “Nayaw aka marka arjjatäjja,+ sutij laykuw salväjja,+

David servirij laykus ukhamaraki”’”.+

35 Uka pachpa arumaw Jehová Diosan angelapajj mistunisin asirionakan campamentopan 185.000 chachanakar jiwarayäna.+ Wali alwat sartirinakasti, taqpach jiwat cuerponak uñjapjjäna.+ 36 Ukatsti Asiria markan Senaquerib reyipajj sarjjänwa, Nínive+ markaruw kuttʼjjäna, ukanwa quedasjjarakïna.+ 37 Kunapachatï jupajj Nisroc diosapan templopan altʼaskäna ukhaw Adramélec ukhamarak Sarézer sat yoqanakapajj mä espadamp jupar jiwayapjjäna.+ Ukatsti jupanakajj Ararat+ oraqeruw escapjjapjjäna. Esar-Hadón+ sat yoqapaw jupa lantejj reyëjjarakïna.

20 Uka urunakanjja Ezequías reyiw usuntäna, niya jiwirjamarakïnwa.+ Ukatsti Amoz chachan Isaías profeta yoqapaw jupan ukar jutasajj akham säna: “Jehová Diosajj akham siwa: ‘Familiamarojj sum ewjjtʼawayjjam, jumajj jiwjjätawa, janirakiw waliptkätati’+ sasa”. 2 Uk yatisasti perqa toqer kutikipstasaw Jehová Diosar oración lurañ qalltäna, akham sasa: 3 “Jehová Dios Tata, nayajj jumaruw ruwtʼasma, mirä amp suma, kunjamsa nayajj thakinakaman jumat jan jitheqtasa phoqat chuymamp sarnaqawayta, kunatï juma nayraqatan walïki ukwa lurarakta,+ uk amtasikimaya” sasa. Ukatjja Ezequiasajj walpun jachäna.

4 Ukampis kunapachatï Isaías profetajj palacion patiopar janïr mistkäna ukhaw Jehová Diosajj akham sasin jupar parläna:+ 5 “Kuttʼam, markajar pʼeqtʼiri Ezequías reyirojj akham sasin yatiyarakim: ‘David nayra awkiman Jehová Diosapajj akham siwa: “Juman oración luratam nayajj istʼtwa, jachanakamsa uñjaraktwa.+ Jichhajj nayaw usumat qolläma,+ jurpürojj naya Jehová Diosan utajaruw makatarakïta.+ 6 Juman vidamarojj* 15 maranakamp yapjjatäma, jumarusa aka markarusa Asiria markan reyipan amparapatwa salvapjjäma.+ Aka markarojj nayan sutij layku ukhamarak nayan David servirij+ laykuw arjjatäjja” sasa’”.

7 Ukatjja Isaías profetajj akham sänwa: “Chʼajjsut waña higosanak apanipjjam” sasa. Ukatwa jupanakajj mayitaparjam apanisajj reyin llagapar* apjjatapjjäna, uka qhepatjja reyejj jukʼat jukʼatwa usupat waliptjjäna.+

8 Ezequías reyejj akham sasaw Isaías profetarojj jisktʼatayna: “¿Jehová Diosajj cheqapunit usujat qollitani? ¿Jurpürojj cheqapunit Jehová Diosan utapar makatäjja? Uk yatiñatakejj ¿kawkïrïnis señalajja?”+ sasa. 9 Isaiasajj akham sarakitaynawa: “Kuntï Jehová Diosajj arski uka arunakapan phoqasiñap yatiñamatakejja, Jehová Diosan señalapajj akäniwa: ¿grada* patjjankki uka chʼiwin tunka gradanak saraqañapti jumajj munasma, jan ukajj tunka gradanak qhepar kuttʼañapcha munasma?”+ sasa. 10 Ukjjarusti Ezequiasajj akham sarakitaynawa: “Chʼiwejj tunka gradanak saraqakispawa, antisas tunka gradanak qhepar kuttʼañapaw chʼamäspa” sasa. 11 Ukatwa Isaías profetajj Jehová Diosar ruwtʼarapïna, ukhamatwa jupajj Acaz chachan gradanakap saraqjjäna uka chʼiwirojj tunka gradanak qhepar kuttʼayäna.+

12 Uka tiemponjja Babilonia markan reyipäkäna, Baladán chachan Berodac-Baladán sat yoqapäkäna uka reyejja, Ezequías reyin usupat waliptjjatap yatisajj cartanakampi mä regalompi Ezequías reyir apayäna.+ 13 Ezequías reyisti Babilonia markan reyipan khitanit jaqenakarojj wali sum katoqäna, wali valoraninak imañ utapsa+ taqpach uñachtʼayäna: qollqe, qori, bálsamo sat aceite, jila alani yaqha aceitenaka, armamentonakap imañ lugaranakapa, wali valoraninak imañ cheqanakan taqe kunanakatï utjkäna ukanaka. Ezequías reyejj kunanakatï pachpa utapan* utjkäna ukanaksa, reinopatsa* jan kun imtʼasaw taqpach uñachtʼayäna.

14 Ukatjja Isaías profetajj Ezequías reyin ukar mantasaw akham sasin jisktʼäna: “¿Kamsapjjes uka jaqenakajja? ¿Kawkitsa jutapjje?” sasa. Ezequiasajj akham sarakïnwa: “Jupanakajj wali jaya markat jutapjje, Babiloniata”+ sasa. 15 Ukjjarusti Isaías profetajj akham sasaw jupar jisktʼarakïna: “¿Kunanaksa utaman* uñachtʼayta?” sasa. Ezequiasajj sarakïnwa: “Jupanakajj utaj* taqpach uñjapjje. Jupanakarojj wali valorani imañ cheqanakajan kunanakatï utjki ukanakjja jan kun imtʼasaw taqpach uñachtʼayta” sasa.

16 Ukatsti Isaías profetajj akham sasaw Ezequías reyir säna: “Kuntï Jehová Diosajj siski uk istʼam:+ 17 ‘Urunakajj jakʼachasisinkiwa, taqe kunanakatï utaman* utjki ukanakasa, taqe kunanaktï nayra awkinakamajj jichhürkam jikjjatapki taqe ukanakasa, Babilonia markar apatäniwa.+ Janiw kunas jiltʼkaniti’ siw Jehová Diosajja. 18 ‘Jumat jutiri yaqhep yoqanakamajj Babiloniar apataw uñjasipjjani,+ ukanjja jupanakajj Babilonia markan reyipan palaciopan trabajir jilïrinakäpjjaniwa’+ sasa”.

19 Uk satasti Ezequías reyejj akham sasaw Isaías profetar säna: “Jehová Diosan arunakap yatiykista ukajj walikiwa”+ sasa. Ukatjja akham saskakïnwa: “Nayan jakañajkamatï* sumankañasa jan kuna llakini jakasiñas utjanejja, ukajj walikïniwa”+ sasa.

20 Ezequías reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, wali chʼamampi taqe luratanakapasa, kunjamsa uma estanquempi+ canalapampi lurasajj markar um apäna ukanakasa,+ Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 21 Ukatjja Ezequías reyejj jiwjjänwa, nayra awkinakapampiw+ imtʼatäjjarakïna. Jupa lantejj Manasés+ yoqapaw reyëjjäna.+

21 Manasés+ chachajj 12 maranïkäna ukhaw reyëjjäna, 55 maranakaw Jerusalenan reyit apnaqarakïna.+ Mamapan sutipajj Hefziba satänwa. 2 Manasés reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luräna, kawkïr markanaktï Jehová Diosajj israelitanakan uñjkat alisnukkäna uka markanakjamaw Manasés reyejj ajjtaskañanak+ lurarakïna.+ 3 Ezequías tatapajj alto cheqankir sagrado lugaranak tʼunthapkäna uka lugaranakjja, wasitat jupajj saytʼayäna.+ Juparakiw Baal diosatak altaranaksa saytʼayäna, mä sagrado postsa luräna,+ kunjamtï Israel markan Acab sat reyipajj lurkäna ukhama.+ Ukatjja alajjpachankir taqe ejercitonak nayraqatanwa jupajj altʼasïna, ukanakaruw servirakïna.+ 4 Jehová Diosan utapansa altaranak lurarakïna,+ Jehová Diosajj uka utapatjja akham sänwa: “Jerusalén markaruw sutij uchäjja”+ sasa. 5 Manasés reyejj alajjpachankir taqe ejercitonakatakiw+ Jehová Diosan utapan utjkäna uka pä pation altaranak luräna.+ 6 Pachpa yoqall wawaparus ninaruw phichantäna, magianak luräna, jutïrit yatiñatakejj kuns uñakïnwa,+ jupajj jiwatanakamp parlirinakampi yatirinakampi uttʼayasïna.+ Jehová Diosan chuymap ustʼayañatakejj kunatï jan walïkäna ukanak sintpun luräna.

7 Jupajj sagrado poste luräna,+ uka idolsti utaruw uchäna, uka utatjja Jehová Diosajj akham sasaw Davidampiru Salomón yoqapampirojj satayna: “Aka utansa Israelan taqe tribunakapat ajlliskta uka Jerusalén markansa, jaya tiempotakiw sutij uchäjja.+ 8 Jupanakatejj Moisés servirijajj phoqapjjañapatak churkäna uka Ley taqpach phoqapjjani,+ cheqas mayitajarjam taqpach phoqapjjani+ ukhajja, janipuniw Israel markarojj nayra awkinakapar churkta uka oraqet mayamp alisnukkäti” sasa. 9 Ukampis jupanakajj janiw istʼasipkänti, Manasés reyejj jan wali thak irpasaw jupanakar saranukuyaskakïna, Jehová Diosajj israelitanakan uñjkat tukjkäna uka yaqha markanakat sipansa, Manasés kawsajj jukʼamp jan walinakwa israelitanakajj lurapjjäna.+

10 Jehová Diosajj jupar serviri profetanakap taypiw parlaskakïna,+ akham sasa: 11 “Judá markan Manasés reyipajj taqe aka jan walinak luri, jupa nayra utjkäna taqe uka amorreonakat+ sipansa jupajj jukʼamp jan walinak luri,+ Judá markarus jupan ajjtaskañ idolonakapampiw juchachasiyi. 12 Ukatwa Israelan Jehová Diosapajj akham saraki: ‘Jerusalén markarusa Judá markarusa jan walinakwa apayanëjja,+ khititï uk istʼkani ukajj walpun musparani.*+ 13 Ukatjja kawkïr mediñatak pitampitï+ Samaria+ markajj meditäkäna ukampiw Jerusalén markarojj medirakëjja, kawkïr nivel* sat herramientatï Acab+ chachan utapatak aptaskäna ukampiw niveltʼarakëjja. Jerusalén markarojj kunjamtï maynejj mä pʼujru* plato qʼomachasin kʼumptʼkejja, ukhamarakiw qʼomachäjja.+ 14 Jiltʼki uka herenciajarojj apanukurakïwa,+ enemigonakapan amparaparuw katuyäjja, jupanakajj enemigonakapan saqueyjata preso apataw uñjasipjjarakini,+ 15 jupanakajj kunatï naya nayraqatan jan walïkäna ukanakwa lurapjjäna, nayra awkinakapajj Egipto markat mistunipkäna ukhat jichhakamaw nayar chuyma ustʼayasipkitu’+ sasa”.

16 Manasés reyin jan juchani jaqenakan wilap wartatapajj walipunïnwa, uka wilajj Jerusalén markanjja mä thiyat mä thiyakamaw* purïna.+ Jupajj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak lurayasaw Judá markar juchachasiyäna, ukarakïnwa yaqha juchapajja. 17 Manasés reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, taqe luratanakapasa, juchanak luratapasa, Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 18 Ukatjja Manasés reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, utapankir Uzá+ chachan jardinapan imtʼatäjjarakïnwa. Jupa lantejj Amón sat yoqapaw reyëjjäna.

19 Amón+ chachajj 22 maranïkäna ukhaw reyëjjäna, pä maraw Jerusalén+ markan reyit apnaqarakïna. Mamapan sutipajj Mesulémet satänwa, Jotbá lugarankir Haruz sat chachan phuchaparakïnwa. 20 Amón reyejj Manasés tatapjamarakiw kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luraskakïna.+ 21 Jupajj tatapjamaw sarnaqaskakïna, awkipajj sirvkäna uka ajjtaskañ diosanakatakiw jupajj altʼasïna, ukanakaruw servirakïna.+ 22 Ukhamatwa jupajj nayra awkinakapan Jehová Diosaparojj jaytanuküna, jupajj janiw Jehová Diosan thakipan sarnaqkänti.+ 23 Tiempompisti Amón reyin servirinakapajj jupa contraw arustʼasipjjäna, pachpa utapanwa jiwayapjjarakïna. 24 Ukampis markankir jaqenakajj Amón rey contra saytʼasipkäna ukanakarojj jiwarayapjjänwa, Josías sat yoqaparuw jupa lanti reyit uttʼayapjjarakïna.+ 25 Amón reyin yaqha sarnaqäwinakapasa luratanakapasa, Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 26 Juparojj sepulturaparuw Uzá chachan jardinapan imtʼjjapjjäna,+ jupa lantejj Josías+ yoqapaw reyëjjarakïna.

22 Josiasajj+ kimsaqallqo maranïkäna ukhaw reyëjjäna, 31 maranakaw Jerusalén+ markan reyit apnaqarakïna. Jupan mamapajj Jedidá satänwa, Bozcat+ markankir Adaya sat chachan phuchaparakïnwa. 2 Josías reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan cheqapäkäna ukanakwa luräna, David nayra awkipjamaw sarnaqäna,+ janiw jupajj ni kupirus ni chʼeqarus saranukkänti.

3 Josías reyejj 18 maranakaw reyit apnaqaskäna, ukhaw jupajj Azalías+ chachan yoqapäkäna Mesulam chachan allchhipäkarakïna uka Safán sat secretariorojj Jehová Diosan utapar khitäna, akham sasa: 4 “Hilquías+ jachʼa jilïr sacerdoten ukar makatam, jupaw Jehová Diosan utapar apaski uka qollqenak taqpach apthapiñapa,+ porteronakaw uka qollqenak markat apthapipjjaraki.+ 5 Uka qollqesti Jehová Diosan utap askichañatak uttʼayatäpki ukanakaruw churasiñapa. Jupanakasti kawkjatï Jehová Diosan utapan askichasiñapäki* uka cheqanak askichirinakaruw uka qollqe churapjjani:+ 6 artesanonakaru, utanak luririnakaru, albañilanakaru. Jupanakasti uka qollqempiw ut askichañatakejj maderanaksa kʼutsut qalanaksa alapjjañapa.+ 7 Ukampis jupanakan wali confiykañäpjjatap+ laykojja, kunjamsa jupanakar churatäki uka qollqe apnaqasipki uka toqet janiw kuna cuentas mayisiñapäkiti” sasa.

8 Ukatsti Hilquías jachʼa jilïr sacerdotejj akham sasaw Safán sat secretariorojj+ säna: “Nayajj Leyinakan libro+ Jehová Diosan utapan katta” sasa. Ukatwa Hilquías jachʼa jilïr sacerdotejj Safán chacharojj uka libro churäna, jupasti liytʼarakïnwa.+ 9 Ukatjja Safán secretariojj reyin ukaruw saräna, akham sarakïnwa: “Juman servirinakamajj Diosan utapankkäna uka qollqe katusajj Jehová Diosan utap askichañatak uttʼayatäpki ukanakaruw churjjapjjaraki”+ sasa. 10 Safán secretariosti akham sasaw reyirojj sarakïna: “Hilquías sacerdotejj mä libro nayar churitu”+ sasa. Ukatjja Safán chachajj reyi nayraqatanwa liyiñ qalltarakïna.

11 Leyinakan libron arunakap istʼasasti, reyejj ratukiw isip chʼiyjasïna.+ 12 Ukatsti Hilquías sacerdoterusa, Safán chachan Ahicam+ sat yoqaparusa, Micaya chachan Acbor sat yoqaparusa, Safán secretariorusa, reyin Asaya sat serviriparus akham sasaw reyejj säna: 13 “Jumanakajj naya layku, marka layku, taqpach Judá marka layku sarapjjam, katutäki uka libron arunakapat Jehová Diosar jisktʼanipjjam. Jehová Diosan jiwas contra colerasitapajj wali jachʼawa,+ kuna laykutejj janiw nayra awkinakasajj kuntï aka libron siski uka arunak phoqapkänti. Jupanakajj janiw kunatï markasan lurañapatak qellqatäkäna taqe ukanak phoqapkänti” sasa.

14 Ukatwa Hilquías sacerdotejj Ahicam, Acbor, Safán, Asaya chachanakamp Huldá sat profetisa+ warmin ukar saräna. Huldá warmejj Salum chachan esposapänwa, Jerusalén markanwa Segundo Barrio sat lugaran jakäna, ukanwa jupampejj parlapjjarakïna.+ Salum chachajj isinak imañ utat encargatänwa, Ticvá chachan yoqapänwa, Harhás chachan allchhiparakïnwa. 15 Huldá warmejj akham sasaw jupanakar säna: “Israelan Jehová Diosapajj akham siwa: ‘Nayan ukar khitanipktam uka chacharojj akham sapjjam: 16 “Jehová Diosajj akham siwa: ‘Aka lugaratakisa aka lugaran jakirinakatakisa, nayajj mä jan waltʼäwi apayanëjja, kawkïr arunaktï Judá markan reyipajj libron liytʼki uka arunakajj taqpachaw phoqasini.+ 17 Jupanakajj apanukupjjetuwa, yaqha diosanakaruw sacrificionak jewqʼeyapjjaraki,+ ukhamat taqe luratanakapamp chuymaj ustʼayañataki,+ ukatwa nayan colerasitajajj aka lugaratak jukʼampïni, janirakiw colerasiñaj apjtayaskäti’+ sasa”. 18 Ukampis Jehová Diosar jisktʼasiñatak khitanipktam uka Judá markan reyiparojj akham sapjjañamawa: “Israelan Jehová Diosapajj akham siwa: ‘Kawkïr arunaktï istʼkta uka arunakatjja, 19 naya Jehová Diosajj akham sistwa: “Nayajj aka lugaratakisa aka lugaran jakirinakatakisa, jaqenakajj jupanakar uñjasin wal sustjasipjjañapataki maldisitäpjjañapatakiw arsuyäta, jumajj uka arunak istʼasajj naya Jehová Dios nayraqatanwa istʼasir chuymanïtamsa humillasitamsa+ uñachtʼaytajja, isim chʼiyjasisaw+ naya nayraqatan jachayätajja, ukhamïpanwa nayajj jumar istʼaraksma. 20 Ukatwa jumajj nayra awkinakamamp chikäjjäta, sumakiw imtʼatäjjarakïta, kuna jan waltʼäwinaktï aka lugarar apankä ukanaksa janirakiw nayranakamajj uñjkaniti” sasa’”. Ukatsti jupanakajj reyin ukaruw ukanak yatiyir sarapjjäna.

23 Josías reyisti Judá markampina ukhamarak Jerusalén markampin taqe ancianonakapar tantachtʼapjjañapatakiw mayïna.+ 2 Ukatjja reyejj Jehová Diosan utaparuw makatäna, Judá markankir taqe chachanakasa, Jerusalén markan jakiri taqe jaqenakasa, sacerdotenakasa, profetanakasa jupamp chikaw makatapjjäna, cheqas markpachaw jiskʼat jachʼakam makatapjjäna. Reyisti Jehová Diosan utapan katupkäna uka pacto+ libron+ taqpach arunakapwa jupanakan istʼkañ liytʼarakïna.+ 3 Ukatsti reyejj columna jakʼar saytʼasisaw Jehová Dios nayraqatan mä pacto luräna,*+ ukhamat kunatï uka libron qellqatäkäna uka arunakarjam phoqasajj taqe chuymapampi taqe almapampi* Jehová Diosar arkañataki ukhamarak mandamientonakapsa, amtayäwinakapsa, leyinakapsa phoqañataki. Taqpach markaw reyin uka pacto lurataparojj walikiw sapjjäna.+

4 Ukatjja kunanakatï Baal diosataki, sagrado postetaki,+ alajjpachankir ejercitonakatak luratäkäna taqe ukanak Jehová Diosan templopat apsupjjañapatakejja, Josías reyejj Hilquías+ jachʼa jilïr sacerdotempiru, mayni sacerdotenakampiru ukhamarak porteronakampiruw mayïna. Ukatsti jupajj Jerusalén anqäjjanwa Cedrón vallen taqe ukanak phichantäna, Betel+ markaruw qhellap aparakïna. 5 Ukhamasti yaqha markankir diosanakar serviri sacerdotenakarojj alisnukünwa, uka sacerdotenakarojj Judá markan reyinakapaw sacrificionak jewqʼeyapjjañapatak uttʼayapjjäna, ukhamat Judá oraqen markanakapansa Jerusalén marka anqäjjanakansa, alto cheqankir sagrado lugaranakan sacrificionak jewqʼeyapjjañapataki. Khitinakatï Baal diosarusa, intirusa, phajjsirusa, warawaranakarusa,* alajjpachankir taqe ejercitonakarus jewqʼeyapjjerïkäna ukanakarus alisnukurakïnwa.+ 6 Reyejj Jehová Diosan utapat sagrado poste apsurakïna,+ ukatsti Jerusalén markan anqäjjaparuw Cedrón vallekam apäna, Cedrón vallen phichantasajj+ ñutʼjasaw laqʼar tukuyäna, ukatjja pobre jaqenakan sepulturaparuw uka laqʼa willikiparakïna.+ 7 Templonkir prostituto chachanakan+ utanakapsa allthapirakïnwa, uka utanakajj Jehová Diosan utapankänwa, ukanwa warminakajj sagrado postenakar imjjatañatak carpanak sawupjjerïna.

8 Ukatsti jupajj Judá oraqen markanakapat taqpach sacerdotenak apsüna, falso diosanakar adorañatak* sacrificionak jewqʼeyapjjerïkäna uka alto cheqankir sagrado lugaranaksa jan servir tukuyäna, Gueba+ markat qalltasina Beer-Seba+ cheqakama. Markan jilïripäkäna uka Josué chachan punku mantañap cheqankir adorañatak lugaranaksa tʼunthapirakïnwa, uka lugaranakajj markar mantañ cheqatjja chʼeqa toqenkänwa. 9 Alto cheqankir sagrado lugaranakan serviri sacerdotenakajj janiw Jerusalén markan Jehová Diosan altarapan servipkänti,+ ukampis mayni sacerdotenakamp chikaw jan levaduran tʼantʼa manqʼapjjerïna. 10 Jan khitis Mólek+ sat diosar sacrificiot yoqall wawaparus imill wawaparus ninar phichantañapatakejja, falso diosanakar adorañatakïkäna* uka Tófet+ sat lugarsa tʼunjarakïnwa, uka lugarajj Hinón+ vallenkänwa.* 11 Judá markan reyinakapajj intir adorañatak* yaqhachapkäna* uka caballonakarojja, janiw reyejj Jehová Diosan utaparojj mantayjjänti, kunjamtï Natán-Mélec sat palacion trabajiri jilïrin cuartop* cheq mantapjjerïkäna ukhama, uka cuartojj pórtico* sat mantañ cheqankänwa. Intitak+ yaqhachatäkäna uka carronakjja phichantänwa. 12 Judá markan reyinakapajj Acaz chachan patjja cuartopan techopar+ lurapkäna uka altaranaksa, Manasés chachajj lurkäna Jehová Diosan utapan+ pä pationkkarakïna uka altaranaksa reyejj tʼunthapïnwa. Taqe ukanakjja laqʼar tukuyasaw Cedrón valler willtarakïna. 13 Jerusalén marka uñkatasin utjkäna uka alto cheqankir sagrado lugaranakjja, falso diosanakar jan adorasiñapatakejj* qʼal tʼunthapïna, uka lugaranakajj Pantjasiñ qollutjja* aynach toqenkänwa.* Israel markan Salomón reyipaw ukanak sidonionakan Astoret sat ajjtaskañ diosapataki, moabitanakan Kemós sat ajjtaskañ diosapataki ukhamarak ammonitanakan Milcom+ sat jan munkañ diosapatak luräna.+ 14 Sagrado columnanaksa reyejj qʼal tʼunjäna, sagrado postenaksa+ qʼal khuchuräna, ukatsti jaqe chʼakhanakampiw uka lugaranakar phoqantäna. 15 Betel markankkäna uka altarsti allthapïnwa, Nebat chachan Jeroboán yoqapaw uka alto cheqankir sagrado lugar luräna, ukampirakiw Israel markar juchachasiyäna.+ Altarampi alto cheqankir sagrado lugarampi tʼunthapisajja, ninampiw uka alto cheq phichantäna, ukatsti laqʼar tukuyañkamaw ñutʼjäna, sagrado posterojj ninampiw phichantarakïna.+

16 Kunapachatï Josiasajj qhepar uñtäna ukhajja, qollunkkäna uka sepulturanak uñjäna, ukatsti sepulturankir chʼakhanak aptayanisaw altar patjjan phichantäna. Ukhamatwa Jehová Diosan aruparjamajj falso diosanakar jan adorasiñapatakejj* uka alto cheqankir sagrado lugaranak qʼal tʼunthapïna, ukanak pasañapsti cheqpach Diosan serviripaw arsüna, ukarjamaw phoqasirakïna.+ 17 Ukatjja reyejj akham sänwa: “Nayajj mä sepultura khayan uñjta. ¿Khitinkis uka sepulturajja?” sasa. Uk satasti markankir chachanakajj akham sapjjänwa: “Uka sepulturajj Judá markankir cheqpach Diosan serviripankiwa,+ juparakiw kunanaktï jumajj Betel markankir altar contrajj lurkta ukanak arsüna” sasa. 18 Ukatsti reyejj akham sarakïnwa: “Ukhamäskpan uka chʼakhanakajja, jan khitis kamachpanti” sasa. Ukatwa jupanakajj uka profetan chʼakhanakapsa, Samaria markat jutkäna uka profetan chʼakhanakapsa jan kamachapkänti.+

19 Samarian markanakapan alto cheqankir sagrado lugaranakan luratäkäna uka adorañatak* utanaksa, Josías reyejj taqpach chhaqtayarakïna.+ Ukanakjja Diosan chuymap ustʼayañatakiw Israel markan reyinakapajj lurapjjäna, ukampis jupajj kunjamtï Betel markan lurkäna ukhamarakwa ukanakampejj luräna.+ 20 Alto cheqankir sagrado lugarankapkäna uka sacerdotenakarojja, taqpachaniruw altaranak patjjan sacrificiot loqtäna, ukatsti uka altaranakjjarojj jaqe chʼakhanak phichantarakïna.+ Uka qhepatjja jupajj Jerusalén markaruw kuttʼjjäna.

21 Ukatjja reyejj akham sasaw taqpach markar säna: “Kunjamtï aka pacto libron qellqatäkejja, ukarjam jumanakajj Jehová Diosamatak mä Pascua+ amtapjjam”+ sasa. 22 Juezanakajj Israel markar apnaqapkäna uka urunakatpachasa, Israelan taqe reyinakapan urunakapansa, Judá markan taqe reyinakapan urunakapansa, janipuniw ukham Pascua amtañajj kunapachas utjkänti.+ 23 Ukampis kunapachatï Josías reyejj 18 maranak apnaqaskäna ukhaw Jerusalén markan Jehová Diosatak uka Pascuajj amtasïna.

24 Ukatsti jiwatanakamp parlirinaksa, yatirinaksa,+ terafim idolonaksa,*+ ajjtaskañ idolonaksa ukhamarak kuna ajjtaskañanakatï Judá oraqensa Jerusalén markansa uñstkäna ukanaksa, Josías reyejj qʼal chhaqtayäna. Ukanaksti Hilquías sacerdotejj Jehová Diosan utapan+ katkäna uka Leyinakan+ libron qellqat arunakarjam phoqañatakiw luräna. 25 Jupat nayrajj janiw jupjam reyejj utjkänti, kunjamtï Moisesan Leyipan qellqatäki ukarjamaw jupajj taqe chuymapampi, taqe almapampi,*+ taqe chʼamapampi Jehová Diosarojj kuttʼäna. Jupat uksarojj janirakiw jupjam reyejj utjkänti.

26 Ukampis taqe kunanaktï Manasés chachajj Diosan chuymap ustʼayañatak lurkäna ukanak kawsajja, Jehová Diosajj Judá contrajj wali coleratäskakïnwa.+ 27 Jehová Diosajj akham sänwa: “Judá markarojj ukhamarakwa naya nayraqatat chhaqtayäjja,+ kunjamtï Israel markar chhaqtaykta ukhama.+ Nayajj ajlliskta uka Jerusalén markarusa, ‘nayan sutijajj ukankaskakiniwa’ siskayäta uka utarus apanukurakïwa”+ sasa.

28 Josías reyin yaqha sarnaqäwinakapasa taqe luratanakapasa, Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 29 Uka urunakanjja Egipto markan Nekó sat faraón reyipaw Éufrates jawirar jutäna, ukhamat Asiria markan reyipar yanaptʼañataki. Josías reyisti Nekó reyi contra nuwasiriw saräna, ukampis kunapachatï Nekó sat reyejj Meguidó+ cheqan Josías reyir uñjäna ukhajja, ukspachaw juparojj jiwayäna. 30 Ukatjja Josías reyin servirinakapaw jiwat cuerpop mä carrot Meguidó cheqat Jerusalén markar apjjapjjäna, ukanwa juparojj sepulturapar imtʼjjapjjarakïna. Ukatsti uka markankir jaqenakajja, Josías reyin Jehoacaz sat yoqaparuw aceitempi pʼeqepar warjjattʼasin tatap lanti reyit uttʼayjjapjjäna.+

31 Jehoacaz+ chachajj 23 maranïkäna ukhaw reyëjjäna, kimsa phajjsinakaw jupajj Jerusalén markan reyit apnaqarakïna. Mamapan sutipajj Hamutal+ satänwa, Libná markankir Jeremías chachan phuchaparakïnwa. 32 Jehoacaz reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak lurañwa qalltarakïna, kunjamtï nayra awkinakapajj lurapjjerïkäna ukhama.+ 33 Juparojj Nekó+ sat faraón reyiw Hamat sat oraqenkir Riblá+ markan carcelar llawintäna, ukhamat Jerusalén markan jan jukʼamp reyit apnaqañapataki. Ukatjja Judá markarojj mä multa pagañapatakiw 100 talento* metal qollqenakampi mä qori talentompi mayïna.+ 34 Ukhamarus Nekó sat faraonajj Josías reyin Eliaquim sat yoqaparuw Josías tatap lanti reyit uttʼayäna, ukatsti Jehoiaquim sutimpiw ucharakïna. Ukampis Jehoacaz chacharojj Egipto markaruw apjjäna,+ ukanwa jupajj jiwjjarakïna.+ 35 Jehoiaquim reyejj qollqempi qorimpi faraonarojj churäna, ukampis faraonan mayitaparjam qollqe metal churañatakejj markaruw impuesto pagapjjañapatak mayïna. Jupasti Nekó sat faraonar churañatakejja, markankir jaqenakaruw sapa maynit qollqemp qorimp mayïna.

36 Jehoiaquim+ chachajj 25 maranïkäna ukhaw reyëjjäna, 11 maranakaw Jerusalén markan reyit apnaqarakïna.+ Mamapan sutipajj Zebidá satänwa, Rumá cheqankir Pedaya chachan phuchaparakïnwa. 37 Jehoiaquim reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luraskakïnwa,+ kunjamtï nayra awkinakapajj lurapjjerïkäna ukhama.+

24 Jehoiaquim reyin urunakapanjja, Babilonia markan Nabucodonosor+ sat reyipaw jupa contra makatäna. Jehoiaquim reyisti kimsa maraw Nabucodonosor reyir servïna. Ukampis Jehoiaquim reyejj Nabucodonosor reyi contraw saytʼjjäna. 2 Ukatjja Jehová Diosajj caldeonakata,+ sirionakata, moabitanakata ukhamarak ammonitanak taypitwa saqueyjir tropanak Jehoiaquim reyi contrajj khitäna. Jehová Diosajj jupar serviri profetanakap taypi arskäna ukarjamaw+ Judá marka tukjañatakejj saqueyjir tropanak khitäna. 3 Cheqpachansa Jehová Diosan arsutaparjamaw Judá markarojj taqe ukanakajj pasäna, Diosasti Manasés chachan juchanak luratap+ laykuw jupanakarojj jupa nayraqatat chhaqtayañ munäna,+ 4 jan juchani jaqenakan wilap wartatap+ laykus ukhamaraki. Manasés chachajj jan juchani jaqenakan wilapampiw Jerusalén markar phoqantäna, Jehová Diosasti janirakiw Judá markarojj perdonañ munkänti.+

5 Jehoiaquim reyin yaqha sarnaqäwinakapasa taqe luratanakapasa, Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa.+ 6 Ukatjja Jehoiaquim reyejj jiwjjänwa, nayra awkinakapampiw imtʼatäjjarakïna.+ Jupa lantejj Joaquín sat yoqapaw reyëjjäna.

7 Egipto markan reyipajj janiw mayampis ejercitonakaparojj Egipto markat khitjjänti, kuna laykutejj Babilonia markan reyipaw Egipto markan reyipan taqe oraqenakap katuntasjjäna,+ Egipton+ jawirapat Éufrates+ jawirkama.

8 Joaquín+ chachajj 18 maranïkäna ukhaw reyëjjäna, kimsa phajjsiw Jerusalén markan reyit apnaqarakïna.+ Jupan mamapajj Nehustá satänwa, Jerusalenankir Elnatán chachan phuchaparakïnwa. 9 Joaquín reyejj tatapjamarakiw kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luraskakïna. 10 Uka tiemponsti Babiloniankir Nabucodonosor reyin servirinakapajj Jerusalén marka contraw makatapjjäna, uka markarojj muyuntapjjarakïnwa.+ 11 Babilonia markan Nabucodonosor reyipajj Jerusalén markaruw purïna, ukañkamasti servirinakapajj markaruw muyuntasipkäna.

12 Judá markan Joaquín reyipajj mamapampi, servirinakapampi, principenakapampi, ukhamarak palacion trabajir jilïrinakapampiw+ Babilonia markan reyipar katuyasjjapjjäna.+ Babilonia markan reyipajj kimsaqallqo maranak apnaqaskäna ukhaw Joaquín reyirojj preso katuntäna.+ 13 Ukatjja Babilonian reyipajj kunatï Jehová Diosan utapan wali valoranïkäna ukanaksa reyin utapan* utjkäna uka wali valoraninaksa taqpach apsüna.+ Israelan Salomón reyipajj Jehová Diosan templopatak qorit lurkäna taqe ukanaksa jiskʼa jiskʼa tukjäna.+ Taqe ukanakajj Jehová Diosan arsutaparjamaw phoqasïna. 14 Babilonian reyipajj taqe Jerusalén markaruw preso katuntat apasjjäna, taqe principenakaru,+ guerran nuwasiñatak chʼaman taqe chachanakaru, taqe artesanonakaru, metalamp trabajirinakaru,*+ junturojj 10.000 jaqenakaruw preso katuntat apasïna. Janiw khitis jiltʼkänti, jan ukasti pachpa markankir pobren jakasir jaqenakakiw jiltʼäna.+ 15 Babilonia markan reyipajj ukhamaw Joaquín+ reyirojj Babilonia markar preso apasjjäna.+ Babilonia markan reyipajj Joaquín reyin mamaparusa, warminakaparusa, palacion trabajir jilïrinakaparusa, markankir wali importante jaqenakarus Jerusalenat Babiloniaruw preso apjjäna. 16 Babilonia markan reyipajj guerran nuwasir 7.000 chachanakarusa ukhamarak 1.000 artesanonakarusa metalamp trabajiri* chachanakarus apasirakïnwa, taqe jupanakasti guerran nuwasiri wali chʼamani chachanakäpjjänwa. 17 Babilonia markan reyipajj Matanías chacharuw Joaquín lanti reyit uttʼayäna, juparusti Sedequías sutimpiw ucharakïna.+ Matanías+ chachajj Joaquín chachan tiopänwa.

18 Sedequías chachajj 21 maranïkäna ukhaw reyëjjäna, 11 maranakaw Jerusalén markan reyit apnaqäna. Jupan mamapajj Hamutal+ satänwa, Libná markankir Jeremías chachan phuchaparakïnwa. 19 Sedequías reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luraskakïnwa, kunjamtï Jehoiaquim reyejj lurkäna ukhamwa jupajj lurarakïna.+ 20 Jehová Diosan colerasitap laykuw Jerusalén markansa Judá markansa taqe ukanakajj pasäna, qheparusti Diosajj jupa nayraqatatwa jupanakar apanukjjäna.+ Ukatjja Sedequías reyiw Babilonia markan reyip contra saytʼasïna.+

25 Sedequías reyejj llätunka maranakaw apnaqaskäna, tunkïr phajjsit tunka urunakaw saraqjjarakïna, ukhaw Babilonia markan Nabucodonosor+ sat reyipajj taqpach ejercitopamp Jerusalén contra jutäna.+ Nabucodonosor reyejj Jerusalén contraw campamentop saytʼayäna, mä perqampiw markar muyuntarakïna,+ 2 Sedequías reyejj 11 maranak apnaqaskän ukapachkamaw Jerusalenajj muyuntatäskäna. 3 Kunapachatï pusïri phajjsit llätunka urunak saraqaskäna ukhajja, manqʼat pistʼañajj walipuniw markan utjäna,+ markankirinakatakejj janiw manqʼañajj utjkänti.+ 4 Jupanakajj markan murallap qʼasantapjjäna,+ reyin jardinap jakʼankkäna uka pä perqa taypinkir punku mistusaw taqpach soldadonakajj aruman escapjjapjjarakïna, uka horasasti caldeonakajj markaruw muyuntasipkäna. Reyejj Arabá toqer sarki uka thaki sarjjarakïna.+ 5 Ukampis caldeonakan ejercitopaw reyir arktäna, Jericó markan wasar pampa oraqenakan katjapjjarakïna, jupan soldadonakapajj taqpachaniw jupan ukat aywitatjjapjjäna. 6 Ukatsti reyir katuntasajj+ Riblá markaruw Babilonia markan reyipan ukar apapjjäna, ukanwa juparojj juchañchapjjarakïna. 7 Sedequías reyin uñjkataw yoqanakaparojj jiwarayapjjäna. Ukatjja Nabucodonosor reyejj Sedequiasar juykhuptayänwa, cobre cadenanakamp chinuntasaw Babilonia markar apjjarakïna.+

8 Babilonia markan Nabucodonosor reyipajj 19 maranakaw apnaqaskäna, phesqëri phajjsit paqallqo urunakaw saraqaskarakïna, ukhaw Babilonian reyipan serviripäkäna uka Nebuzaradán+ sat guardianakan jilïripajj Jerusalén markar purïna.+ 9 Nebuzaradán chachajj Jehová Diosan utapsa,+ reyin utapsa,*+ Jerusalenankir taqe utanaksa,+ wali importante jaqenakan utanakapsa phichantänwa.+ 10 Jerusalén markar muyuntkäna uka murallanaksti, guardianakan jilïripamp chikäpkäna uka caldeonakan taqpach ejercitopaw allinuküna.+ 11 Nebuzaradán sat guardianakan jilïripajja, markan jiltʼapkäna uka jaqenakarojj preso katuntat apjjäna, Babilonia markan reyip toqet saytʼasjjapjjäna ukanakampiru ukhamarak mayni markachirinakampiru.+ 12 Ukampis guardianakan jilïripajja, uka markan wali pobren jakasiri jaqenakarukiw jiltʼayäna, ukhamat jupanakajj uvas yapunakan trabajipjjañapataki ukhamarak yapuchirjam obligat trabajipjjañapataki.+ 13 Jehová Diosan utapankir cobret lurat columnanaksa,+ Jehová Diosan utapan utjkäna uka carritonaksa,+ cobret lurat Lamar Qota+ sat uma estanksa jiskʼa jiskʼa caldeonakajj tʼunjapjjäna, ukatjja Babiloniaruw uka cobre apasjjapjjäna.+ 14 Qhellatak baldenaksa, lampanaksa, pabilonak khuchoqañatak tijeranaksa, copanaksa, kunanakatï templon serviñatak cobret luratäkäna ukanaksa katuntapjjarakïnwa. 15 Guardianakan jilïripajja, suma qorita+ suma qollqet+ lurat braserillonaksa pʼujru* platonaksa apasjjapjjarakïnwa. 16 Salomonajj Jehová Diosan utapatak pä columnanakampi, Lamar Qota sat uma estanquempi, carritonakampi lurkäna taqe uka cobrejja, waljätapat qhawqhas pesäna ukajj janiw yatiñjamäkänti.+ 17 Sapa columnasti altorojj 8 metronïnwa,*+ uka patjjar uchat capitel* sat adornojj cobret luratänwa, 1 metro 30 centimetronïnwa.* Capitel muytpachar uchat granada frutanakar uñtasit adornonakasa mallapasa cobret luratkamakïnwa.+ Maynïr columnampi mallapampejj ukham luratarakïnwa.

18 Guardianakan jilïripajja, Seraya+ sat jilïr sacerdoterusa, Sofonías+ sat payïri sacerdoterusa, kimsa porteronakarus+ katuntarakïnwa. 19 Ukatsti jupajj akanakaruw markat apasïna, soldadonakan comandantepäkäna uka palacion trabajir jilïriru, markankasipkäna uka reyin phesqa amuytʼayirinakaparu, ejército pʼeqtʼirin secretariopäkäna, mä arunjja ejercitotak markankir jaqenak tantachtʼirïkäna uka jaqeru, markan jiltʼapkäna uka 60 aleq jaqenakampiru. 20 Nebuzaradán+ sat guardianakan jilïripasti, jupanakar katuntasajj Riblá markaruw Babilonian reyipan ukar apäna.+ 21 Babilonian reyipajj Hamat+ oraqenwa Riblá markan jupanakar jiwarayäna. Ukhamaw Judá markajj yaqha markar preso apat uñjasïna.+

22 Babilonia markan Nabucodonosor sat reyipajja, Ahicam+ chachan yoqapäkäna Safán+ chachan allchhipäkarakïna uka Guedalías+ chacharuw Judá oraqen jiltʼapkäna uka jaqenakar uñjañapatak uttʼayäna.+ 23 Kunapachatï ejerciton taqe pʼeqtʼirinakapasa jaqenakapas Babilonian reyipajj Guedalías chachar uttʼayatap yatipjjäna ukhajja, ratukiw Guedalías chachan ukarojj Mizpá markar sarapjjäna. Jupanakajj akanakänwa: Netanías chachan Ismael sat yoqapa, Caréah chachan Johanán sat yoqapa, Tanhúmet sat netofatita chachan Seraya sat yoqapa, Jaazanías sat maacatitan yoqapa, jupanakan jaqenakapas ukhamaraki.+ 24 Guedalías chachasti, jupanakatakisa jaqenakapatakisa akham sasaw mä juramento luräna: “Jan caldeonakar serviñ ajjsarapjjamti. Jumanakajj pachpa oraqen jakapjjam, Babilonian reyipar servipjjarakim, ukham lurasajj walikïsipkätawa”+ sasa.

25 Paqallqöri phajjsinjja, Netanías chachan yoqapäki, Elisamá chachan allchhipäki, reyin familiapat jutirïkaraki uka Ismael+ chachaw tunka chachanakamp chik jutäna, jupanakajj Guedalías chacharuw jiwayapjjäna. Mizpá+ markan Guedalías chachamp chikäpkäna uka judionakasa caldeonakasa jiwapjjarakïnwa. 26 Uka pasatatsti taqe jaqenakaw jiskʼat jachʼakam ejerciton pʼeqtʼirinakapamppach sartasipjjäna, caldeonakar ajjsarasajj+ Egipto markaruw sarjjapjjäna.+

27 Judá markan Joaquín+ reyipajj 37 maranakaw preso apatäjjäna, tunka payanïr phajjsit 27 urunakaw saraqjjarakïna, ukhaw Babilonia markan Evil-Merodac sat reyipajj Judá markan Joaquín reyiparojj carcelat apsjjäna.+ Evil-Merodac chachajj uka maranwa reyëjjäna. 28 Jupajj khuyaptʼayasiñampiw Joaquín reyirojj uñjäna, Babilonia markankapkäna uka mayni reyinakan tronopat sipansa jukʼamp jachʼaruw Joaquín reyin tronop aptäna. 29 Ukhamatwa Joaquín reyejj preso isip apsusjjäna, jiwañapkamaw Evil-Merodac reyin mesapan manqʼasirakïna. 30 Jupajj taqe jakäwipanwa reyin arsutaparjamajj sapüru manqʼañ katoqäna.

Uka sutejja, “nayan Diosajajj Jehová Diosawa” sañ muni.

“Jehoram” sasinjja, Ocozías reyin sullka jilapat parlaski. Aka cheqan uñstki uka Jehoram chachajj janiw Jehosafat reyin Jehoram yoqapäkiti.

Ukajja, jamachʼinakajj jalnaqapki uka alajjpachawa.

“Profetanakan yoqanakapat” parlasinjja, inas profetanakar yatichañatak mä escuelat parlaskchi jan ukajj inas mä grupo profetanakat parlaskarakchi.

“Espiritumat” sasinjja, Diosan espíritu santopat parlaspa jan ukajj Eliasan amuyupat parlaspa.

Jan ukajja, “pä parte”.

Ukajja, jamachʼinakajj jalnaqapki uka alajjpachawa.

Hebreo arunjja, “¡Awkiy! ¡Awkiy!”.

“Espiritupajj” sasinjja, Diosan espíritu santopat parlaspa jan ukajj Eliasan amuyupat parlaspa.

Jan ukajja, “thayapajj”.

Ukajja, “oraqejj abortayiwa” sasaw jaqokipasirakispa.

Jan ukajja, “hondo”.

Ukajja, “janirakiw abortañajj jukʼamp utj-jjaniti” sasaw jaqokipasirakispa.

Jan ukajja, “bosquet”.

Jan ukajja, “jupaw Eliasan serviripänjja”.

Jan ukajja, “¿Kun lurañajas jumamp utji?”. Hebreo arunjja, “¿Kunas nayatakis jumatakisa?”.

Hebreo arunjja, “nayas nayraqatapan saytʼatäkaraktjja”.

Jan ukajja, “music tukiri”.

Jan ukajja, “arbolanaksa”.

Jan ukajja, “arbolanaksa”.

Jan ukajja, “chhuruni mä uma wakulla”.

Jan ukajja, “uta patjjarojj”.

Jan ukajja, “uta patjjankir”.

Jan ukajja, “wawa phajjsi”.

Jan ukajja, “jañchir mä usunïkchïnsa”.

“Jupajj” sasinjja, inas Naamán chachat parlaskchi.

Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Hebreo arunjja, “campamentopaw”.

Hebreo arunjja, “bendición”.

Hebreo arunjja, “nayraqatapan saytʼatäkaraktjja”.

Hebreo arunjja, “utaparu”.

Uka lugarajj Samaria oraqenkänwa, inas mä jiskʼa qollüchïna jan ukajj jachʼa perqanakamp muyuntat mä markächïna.

Jan ukajja, “arbolanak”.

Jan ukajja, “árbol”.

Jan ukajja, “maya jan ukajj pä kutit sipans jila”.

Hebreo arunjja, “reyin chuymapajj”.

“Juykhuptayäna” sasinjja, inas jan cheqpach juykhuptañat parlkchiti, jan ukasti kunjamsa Diosajj amuyunakap chʼamaktʼayäna uka toqetwa parlaskaspa.

Jan ukajja, “Espadamampi flechtʼañ arcomampi”.

Hebreo arunjja, “campamentoparuw”.

Hebreo arunjja, “mä cab medidat pusir jaljasin mä parte”. Apéndice B14 uñjjattʼäta.

“Llakisiñ isi” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “jilïr irpirinakaw”.

Jan ukajja, “qhatunakapanjja”.

Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Hebreo arunjja, “mä sea medida”. Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Hebreo arunjja, “pä sea medida”.

Jan ukajja, “almanakap laykojj”.

Hebreo arunjja, “mä sea medida”.

Hebreo arunjja, “pä sea medida”.

Hebreo arunjja, “pä sea medida”.

Hebreo arunjja, “mä sea medida”.

Nayra tiemponjja, respeto uñachtʼayañatakiw jupan wawapäkaspas ukham sapjjerïna.

Ukajja, Davidat jutir mä jaqet parlaski.

Hebreo arunjja, “phuchaparakïnwa”.

Jan ukajja, “usutätap”.

Jan ukajja, “ajllsma”. “Ajlliña” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “ajllsma”. “Ajlliña” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “ajllsma”. “Ajlliña” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “centinelajj”.

Jan ukajja, “centinelajj”.

Jan ukajja, “centinelajj”.

Hebreo arunjja, “yoqapan”.

Jan ukajja, “jumampi nayampejj caballonakatwa”.

Hebreo arunjja, “Nayajj Nabot chachampin yoqanakapampin wilapwa”.

Hebreo arunjja, “jardín uta”.

Hebreo arunjja, “Acab chachan uñjirinakaparu”.

Hebreo arunjja, “utat”.

Jan ukajja, “Jumanakajj cheqap jaqenakäpjjtawa”.

Variante: “chʼoqantañ”.

Amuyatajja, uka utanakanwa ovejanakar tʼarwa yawiñatak ñachʼapjjerïna.

Jupasti Jezabel sat reinawa, Jehoram reyin mamaparakiwa.

Variante: “chʼoqantañ”.

Jan ukajja, “yupaychäna”.

Jan ukajja, “yupaychirinakaparusa”.

Jan ukajja, “yupaychirinakajj”.

Jan ukajja, “yupaychirinakatakejj”.

Jan ukajja, “yupaychirinakaparojj”.

Hebreo arunjja, “markakam”.

Jan ukajja, “yupaychaskakïnwa”.

Jan ukajja, “jiskʼaptayäna”.

Jan ukajja, “palaciop”.

Ukajja, “palacio” sasaw jaqokipasirakispa.

Hebreo arunjja, “mantkani mistkarakini ukanjja”.

Hebreo arunjja, “coronampi Testimoniompi”.

Jan ukajja, “ajllipjjäna”. “Ajlliña” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “palaciopar”.

Jan ukajja, “palaciopar”.

Jan ukajja, “palaciop”.

Jan ukajja, “uka uñtʼatanakapat”.

Jan ukajja, “kʼakʼatäki”.

Jan ukajja, “bolsanakar uchasajja”. Hebreo arunjja, “chintʼasajja”.

Jan ukajja, “hondo”.

Jan ukajja, “palaciopankkäna”.

Hebreo arunjja, “Bet-Miló”. Uka arojja, “phoqantaña” sañ muni.

Hebreo arunjja, “Uka juchanwa jupajj sarnaqäna”.

Variante: “kayut”.

“Jeroboán” sasinjja, Jeroboán II (segundo) chachat parlaski.

Jan ukajja, “salviri”.

Jan ukajja, “salviri”.

“Mara qalltaw” sasinjja, inas judionakan abib (nisán) sat phajjsipat parlaskchi. Apéndice B15 uñjjattʼäta.

Jan ukajja, “gobiernopajj”.

Jan ukajja, “jumamp nayampejj purapat jikintasiñäni”.

Jan ukajja, “arbolarojj”.

Jan ukajja, “palaciomanak”.

Hebreo arunjja, “carpanakapar”.

Hebreo arunjja, “400 codonaka”. Apéndice B14 unjjattʼäta.

Jan ukajja, “palaciopan”.

“Jeroboán” sasinjja, Jeroboán II (segundo) chachat parlaski.

Uka sutejja, “Jehová Diosaw yanaptʼäna” sañ muni. 2 Reyes 15:13; 2 Crónicas 26:1-23; Isaías 6:1; Zacarías 14:5 textonakanjja, Azarías lantejj Uzías sutiw uñstaraki.

Ukajja, Azarías reyin Amasías sat awkipat parlaski.

Jan ukajja, “Hamat cheqar mantañawjat”.

Ukajja, Mar Salado jan ukajj Mar Muerto qotatwa parlaski.

“Jeroboán” sasinjja, Jeroboán II (segundo) chachat parlaski.

Uka sutejja, “Jehová Diosaw yanaptʼäna” sañ muni. 2 Reyes 15:13; 2 Crónicas 26:1-23; Isaías 6:1; Zacarías 14:5 textonakanjja, Azarías lantejj Uzías sutiw uñstaraki.

Jan ukajja, “palacio”.

Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Jan ukajja, “gobiernopan”.

Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Jan ukajja, “palaciopankkäna”.

Jan ukajja, “arbolanak”.

Jan ukajja, “Judá tribunkir chachanakaruw”.

Nayra tiemponjja, respeto uñachtʼayañatakiw wawapäkaspas ukham sapjjerïna.

Jan ukajja, “palaciopan”.

Jan ukajja, “norte toqeruw”.

Uka sutejja, “Jehová Diosajj chʼamañchiwa” sañ muni.

Jan ukajja, “yupaychapjjäna”. Hebreo arunjja, “ajjsarapjjäna”.

Ukajja, walja lugaranakat parlaski, jukʼa jaqenakani jan ukajj walja jaqenakan lugaranakata.

Jan ukajja, “árbol”.

“Ajjtaskañ idolonaka” sañatakejj hebreo arun “animalanakan jamapat” parlañatak aytaski uka arumpejj niya kikpakiwa, uka arojj jiskʼachañatakiw apnaqasi.

Jan ukajja, “yupaychapjjañamäkiti”.

Jan ukajja, “feinïpjjatap; iyawsapjjatap”.

Jan ukajja, “yupaychasipkakïnwa”.

Jan ukajja, “ukanak lurañatakejj aljasisipkakïnwa”.

Jan ukajja, “yupaychapkänti”. Hebreo arunjja, “ajjsarapkänti”.

Jan ukajja, “religionapan costumbrenakap”.

Jan ukajja, “yupaychapjjañapäna”. Hebreo arunjja, “ajjsarapjjañapäna”.

Jan ukajja, “diosanakap lurasipjjäna”.

Jan ukajja, “yupaychañatak”.

Jan ukajja, “yupaychapkchïnjja”.

Jan ukajja, “yupaychapjjäna”.

Jan ukajja, “religionapan costumbrenakaparjamaw”.

Jan ukajja, “religionapan costumbrenakaparjam”.

Jan ukajja, “yupaychkiti”. Hebreo arunjja, “ajjsarkiti”.

Jan ukajja, “yupaychapjjañamäkiti”.

Jan ukajja, “yupaychapjjañama”.

Jan ukajja, “yupaychapjjañamäkiti”.

Jan ukajja, “yupaychapjjañamäkiti”.

Jan ukajja, “yupaychapjjañama”.

Jan ukajja, “religionapan costumbrenakaparjamaw”.

Jan ukajja, “yupaychapjjäna”.

“Abí” sutejja, Abías warmin jiskʼaptayat sutipawa.

Jan ukajja, “katarirus”.

Jan ukajja, “Nehustán”.

Ukajja, walja lugaranakat parlaski, jukʼa jaqenakani jan ukajj walja jaqenakan lugaranakata.

Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Jan ukajja, “palaciopan”.

Hebreo arunjja, “khuchuräna”.

Jan ukajja, “comandante”.

Jan ukajja, “palacion trabajir jilïri”.

Jan ukajja, “coperonakan jilïripa”.

Jan ukajja, “palaciot”.

Jan ukajja, “siriaco”.

“Arupat” sasinjja, judionakan hebreo arupat parlaski.

Jan ukajja, “arbolanakamata”.

Jan ukajja, “arbolanakasa”.

Jan ukajja, “palaciot”.

“Llakisiñ isi” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “palaciot”.

Jan ukajja, “jan wali arunakamp toqenoqatäña”.

Ukajja, “angelanak taypiruw” sasaw jaqokipasirakispa.

Jan ukajja, “gobiernonakan”.

Jan ukajja, “gobiernonakapajj”.

Jan ukajja, “arbolanakapsa”.

Jan ukajja, “bosquenakaparus”.

Variante: “jatʼsöjja”.

Hebreo arunjja, “luratäjjänwa”.

Ukajja, Ezequías reyit parlaski.

Jan ukajja, “willeqtir granonakat jilki uka achunakat manqʼasipjjäta”.

Variante: “mallkisajj”.

Hebreo arunjja, “urunakamarojj”.

Jan ukajja, “ulcerapar”. Ukajja llejjtir uñtasitawa.

Inas uka gradanakajj kuna horasa uk yatiñatakïchïna, chʼiwi uñtasaw kuna horas uk yatipjjerïpachäna.

Jan ukajja, “palaciopan”.

Jan ukajja, “gobiernopatsa”.

Jan ukajja, “palacioman”.

Jan ukajja, “palacioj”.

Jan ukajja, “palacioman”.

Hebreo arunjja, “urunakajantï”.

Hebreo arunjja, “ukan jiñchupajj walpun chiririni”.

Jan ukajja, “plomada”.

Jan ukajja, “hondo”.

Variante: “mä qawayat mä qawaykamaw”.

Jan ukajja, “kʼakʼatäki”.

Jan ukajja, “mä pacto wasitat luräna”.

“Alma” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “Zodiaco sat constelacionanakarusa”.

Jan ukajja, “yupaychañatak”.

Jan ukajja, “yupaychañatakïkäna”.

Hebreo arunjja, “Hinón chachan yoqanakapan vallepankänwa”. “Gehena” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “yupaychañatak”.

Hebreo arunjja, “churapkäna”.

Jan ukajja, “comedorap”.

Ukajja, columnanakani mä cheqänwa, techjjatatarakïnwa.

Jan ukajja, “jan yupaychasiñapatakejj”.

Ukajja, Olivos qollut parlaski. Taqpach qollutjja mä cheqakïnwa, aynach (sur) toqenkarakïnwa, Juchachasiñ qollu sasin uñtʼatarakïnwa.

Jan ukajja, “sur toqenkänwa”. Hebreo arunjja, “kupi toqenkänwa”. Ukajja, inti jalsu toqer uñtasin aynach (sur) toqet parlaski.

Jan ukajja, “jan yupaychasiñapatakejj”.

Jan ukajja, “yupaychañatak”.

Jan ukajja, “familian diosanakapsa”.

“Alma” siski uk glosarion liytʼäta.

Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Jan ukajja, “palaciopan”.

Ukajja, “jarkʼaqasiñatak perqanak luririnakaru” sasaw jaqokipasirakispa.

Ukajja, “jarkʼaqasiñatak perqanak luriri” sasaw jaqokipasirakispa.

Jan ukajja, “palaciopsa”.

Jan ukajja, “hondo”.

Hebreo arunjja, “18 codonakanïnwa”. Apéndice B14 uñjjattʼäta.

“Capitel” siski uk glosarion liytʼäta.

Hebreo arunjja, “kimsa codonakanïnwa”.

    Aymara qellqatanaka (2005-2026)
    Mistuñataki
    Mantañataki
    • Aymara
    • Apayañataki
    • Kunjamtï munkta ukarjam askichañataki
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ak amtañamapuniwa
    • Aka amtanakanïpjjtwa
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Mantañataki
    Apayañataki