Tqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij «ri Juez pa rwiʼ jontir Rwachʼlew»

1. ¿Achkë xkʼüt Jehová chwäch Abrahán?

OJER QA, Dios xksaj jun ángel rchë xuʼij che rä Abrahán chë xtchüp rwäch ri tinamït Sodoma chqä Gomorra. Tapeʼ Abrahán kan rkʼuqbʼan wä rkʼuʼx chrij Dios, ryä kʼayewal xqʼax ya riʼ chwäch. Rma riʼ xuʼij ya reʼ che rä: «¿Kantzij chë rït jnan xtachüp kiwäch ri itzel taq winäq kikʼë ri winäq ri kikʼwan jun jïk kʼaslemal chawäch? […] Ri Juez pa rwiʼ jontir Rwachʼlew ¿ma xtuʼän ta ri ütz?». Jehová ma xikʼo ta rkʼuʼx rkʼë Abrahán y xkʼüt jun ütz naʼoj chwäch: ryä majun bʼëy xtchüp ta kiwäch ri winäq ri kikʼwan jun jïk kʼaslemal chwäch. ¡Kan kowan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj riʼ! (Gén. 18:23, 33).

2. ¿Achkë rma qataman chë Jehová kan pa rbʼeyal nuqʼät tzij chqä nukʼüt chë nupoqonaj kiwäch ri winäq taq nuʼän riʼ?

² ¿Achkë rma ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová kan pa rbʼeyal nuqʼät tzij chqä nukʼüt chë nupoqonaj kiwäch ri winäq taq nuʼän riʼ? Rma qataman chë ryä nutzʼët «ri kʼo pa kan ri winäq» (1 Sam. 16:7). Le Biblia nuʼij chë ryä rtaman «achkë kʼo pa kan chkijujnal ri winäq» (1 Rey. 8:39; 1 Crón. 28:9). ¡Kan nqä amayej nakʼoxaj riʼ! Jehová kan kowan rnaʼoj, rma riʼ kʼo mul ma nqʼax ta chqawäch achkë rbʼanik nuqʼät tzij ryä. Ri apóstol Pablo xuʼij: «Majun ta jun nkowin kan ta nqʼax pa rjolon ri rbʼanik nqʼatö tzij» (Rom. 11:33).

3, 4. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ rij? ¿Y achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ? (Juan 5:28, 29).

³ Kʼo mul, rkʼë jbʼaʼ yepë jojun kʼutunïk pa qajolon achiʼel jbʼaʼ ri kʼutunïk ri xeruʼän Abrahán. Rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ rij ya reʼ: «¿Xkekʼastäj na pä jojun chkë ri winäq ri xchup kiwäch rma Jehová, achiʼel ri xejeʼ Sodoma chqä Gomorra? ¿Xkekʼasöx pä taq xkekʼastäj pä ri molaj winäq ‹ri ma xkikʼwaj ta jun jïk kʼaslemal›?» (Hech. 24:15).

⁴ Tqatzjoj bʼaʼ rij ri qʼaxnäq chqawäch chrij ri rbʼanik xkekʼastäj pä ri kamnaqiʼ. Majanäj ta qa xqatamaj más chkij ri winäq ri «xkekʼasöx pä rchë xtkïl kikʼaslemal» y chkij ri winäq ri «xkekʼasöx pä rchë xtqʼat tzij pa kiwiʼ» (taskʼij rwäch Juan 5:28, 29).a Rkʼë re kʼakʼakʼ naʼoj reʼ, xqʼax chqawäch chë kʼo jojun naʼoj ri nkʼatzin yeqajäl, y ya riʼ xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ chqä chpan ri jun chik. Naʼäy xtqtzjon chrij ri ma qataman ta chrij rbʼanik nuqʼät tzij Jehová y chrij riʼ xtqatzʼët achkë qataman chrij riʼ.

RI MA QATAMAN TA

5. ¿Achkë xqaʼij chpan qa publicaciones rbʼanon qa chkij ri winäq aj Sodoma chqä Gomorra?

⁵ ¿Achkë xtbʼanatäj kikʼë ri winäq ri xchup kiwäch rma Jehová rma ma xkikʼwaj ta jun jïk kʼaslemal chwäch, achiʼel ri xejeʼ Sodoma chqä Gomorra? Rbʼanon qa xqaʼij chë ri winäq riʼ ma xkekʼasöx ta pä chik. Ye kʼa rkʼë rtoʼik Jehová, ri utziläj samajel ri kan kʼo rnaʼoj xkanuj más naʼoj chrij riʼ y xqʼax chwäch chë ma nqkowin ta nqaʼij chë ri winäq riʼ ma xkekʼasöx ta pä chik. Tqatzʼetaʼ achkë rma nqaʼij riʼ.

6. ¿Ajän (jampeʼ) xchup kiwäch jojun winäq rma Jehová rma ma xkikʼwaj ta jun jïk kʼaslemal chwäch, y achkë ma nuʼij ta le Biblia?

⁶ Chpan le Biblia yeqïl nkʼaj chik winäq ri xchup kiwäch rma Jehová rma ma xkikʼwaj ta jun jïk kʼaslemal chwäch ryä. Jojun chkë ri winäq riʼ ya riʼ ri xekäm taq Jehová xuʼän chë xpë jun nüm jöbʼ pa rwiʼ le Rwachʼlew pa rqʼij qa Noé. Jbʼaʼ chrij riʼ, Jehová xuʼij chkë ri israelitas chë tkichpuʼ kiwäch jontir ri winäq ri ye kʼo chpan ri 7 tinamït ri ye kʼo chpan ri jyuʼ ri xtzüj chkë. Y jun chik qʼij, ryä xksaj jun ángel rchë xa pa jun aqʼaʼ xerkamsaj 185,000 soldados aj Asiria (Gén. 7:23; Deut. 7:1-3; Is. 37:36, 37). Le Biblia ma nuʼij ta chë Jehová kan jurayil xchüp kiwäch jontir ri winäq riʼ chqä chë ma xkerkʼasoj ta pä chik. Qtzjon más chrij reʼ.

7. ¿Achkë riʼ ri ma qataman ta chkij ri winäq ri xekäm pa rqʼij qa Noé o chkij ri winäq aj Canaán? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

⁷ Tapeʼ röj qataman chë Jehová xchüp kiwäch ri winäq riʼ, ma qataman ta achkë rbʼanik xertzʼët ryä chkijujnal nixta qataman we xkitamaj rwäch ryä y xkitzolij kiʼ che rä kimak o manä. Taq xbʼanatäj ri nüm jöbʼ pa rqʼij qa Noé, le Biblia nuʼij chë ryä «xtzjoj rchʼaʼäl Dios» (2 Ped. 2:5). Ye kʼa ma nuʼij ta we ryä xtzjoj rchʼaʼäl Dios chkë jontir winäq ri ye kʼo chwäch le Rwachʼlew taq najin wä nuʼän ri arca. Chqä, ma qataman ta we ri itzel taq winäq aj Canaán xkitamaj rwäch Jehová y xkijäl kinaʼoj.

8. ¿Achkë riʼ ri ma qataman ta chkij ri winäq aj Sodoma chqä Gomorra?

⁸ ¿Y achkë nqkowin nqaʼij chkij ri winäq aj Sodoma chqä Gomorra? Röj qataman chë chpan ri tinamït Sodoma xjeʼ Lot, jun achï ri jïk rkʼaslemal. Ye kʼa ma qataman ta we ryä xtzjoj chrij Jehová chkë jontir ri winäq aj chriʼ. Kantzij na wä chë ri winäq riʼ kan itzel wä kinaʼoj, ye kʼa ¿qʼaxnäq wä chkiwäch jontir ryeʼ achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta? Achiʼel ta manä, rma le Biblia nuʼij chë jun molaj achiʼaʼ aj Sodoma xkajoʼ xkiʼän tzʼil taq bʼanobʼäl kikʼë ri kaʼiʼ achiʼaʼ ri xeʼapon rkʼë Lot. Chkikojöl ri winäq riʼ ye kʼo wä ri kʼa ye akʼalaʼ na ri rkʼë jbʼaʼ ma kitaman ta wä achkë najin nkiʼän (Gén. 19:4; 2 Ped. 2:7). ¿Nqkowin komä nqaʼij chë Jehová, ri kan nupoqonaj kiwäch ri winäq, ma xkerkʼasoj ta pä chik jojun chkë ri winäq riʼ? Kantzij na wä chë Jehová achiʼel ta xuʼij che rä Abrahán chë chpan ri tinamït riʼ majun ta wä ni 10 winäq ri kikʼwan jun jïk kʼaslemal chwäch ryä (Gén. 18:32). Reʼ ntel chë tzij chë ri winäq riʼ ma kikʼwan ta wä jun jïk kʼaslemal, rma riʼ taq Jehová xchüp kiwäch xkʼüt chë kan pa rbʼeyal xqʼät tzij pa kiwiʼ. Ye kʼa, ¿nqkowin komä nqaʼij chë majun ta jun chkë ryeʼ xtkʼasöx pä taq xkekʼasöx ri molaj winäq ri ma xkikʼwaj ta jun jïk kʼaslemal? Ma qataman ta.

9. ¿Achkë ma qataman ta chrij Salomón?

⁹ Le Biblia chqä yertzjoj jojun winäq ri xkikʼwaj jun jïk kʼaslemal pa naʼäy, ye kʼa chrij riʼ xa xkiʼän ri ma ütz ta, achiʼel ri qʼatöy tzij Salomón. Ryä rtaman wä rwäch Jehová chqä rtaman wä achkë rbʼanik kʼo chë nyaʼöx rqʼij, y Jehová kan kʼïy utzil xyaʼ pa rwiʼ. Ye kʼa taq xqʼax ri tiempo, Salomón xa xyaʼ kiqʼij tyox. Jehová xkatäj ryowal chrij rma xuʼän riʼ, rma riʼ jontir ri israelitas kan kʼïy jnaʼ xkitäj poqän rma ri mak xeruʼän re qʼatöy tzij reʼ. Kantzij na wä chë le Biblia nuʼij chë taq ryä xkäm, «xuxlan kikʼë ratiʼt rmamaʼ», ri akuchï chqä xuxlan wä ri qʼatöy tzij David, jun qʼatöy tzij ri kan ütz xtzʼet rma Jehová (1 Rey. 11:5-9, 43; 2 Rey. 23:13). Ye kʼa, ¿ntel chë tzij riʼ chë rma ke riʼ rbʼanik xmuq xtkʼasöx na pä chqawäch apü rma Jehová? Le Biblia ma nuʼij ta. Tapeʼ ke riʼ, ye kʼo jojun rkʼë jbʼaʼ xtkiquʼ chë Salomón xtkʼasöx na pä rma Romanos 6:7 nuʼij chë «ri winäq ri xkäm ya xkuy rmak». Ye kʼa re texto reʼ ma nrajoʼ ta nuʼij chë jontir winäq ri yekäm xkekʼastäj na pä; ma ntel ta chë tzij chë xa rkʼë yakäm yakʼasöx na pä. Ya reʼ jun spanïk nuyaʼ Jehová chkë ri winäq ri nrajoʼ ryä chë nkiyaʼ rqʼij chpan kikʼaslemal, y nuʼän riʼ rma kowan yerajoʼ (Job 14:13, 14; Juan 6:44). ¿Kʼo Salomón chkikojöl ri winäq riʼ? Xa xuʼ Jehová tamayon riʼ, röj manä. Röj xa xuʼ qataman chë Jehová kan yë ri ütz xtuʼän.

RI QATAMAN

10. ¿Achkë nunaʼ Jehová taq nuchüp kiwäch ri itzel taq winäq? (Ezequiel 33:11; tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁰ (Taskʼij rwäch Ezequiel 33:11). Jehová nuʼij achkë nunaʼ taq nuqʼät tzij pa rwiʼ jun winäq chqä nuchüp rwäch. Rkʼë rtoʼik Dios, ri apóstol Pedro kʼo jojun xeruʼij ri jnan jbʼaʼ rkʼë ri xeruʼij Ezequiel. Ryä xuʼij: «Jehová […] ma nrajoʼ ta chë kʼo ta jun nchup rwäch» (2 Ped. 3:9). Kantzij na wä chë re tzij reʼ kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx. Röj qayaʼon chwäch qan chë Jehová ma jurayil ta nuchüp rwäch jun winäq we majun ta jun rma rchë nuʼän riʼ. Ryä kan nupoqonaj kiwäch ri winäq y ronojel mul nukʼüt re naʼoj reʼ taq nkʼatzin.

11. ¿Achkë winäq ma xkekʼasöx ta pä chik rma Jehová, y achkë rma nqaʼij riʼ?

¹¹ ¿Achkë winäq qataman chë ma xkekʼasöx ta pä chik rma Jehová? Le Biblia xa xuʼ jojun yertzjoj.b Jun tzʼetbʼäl, Jesús xuʼij chë Judas Iscariote ma xtkʼasöx ta pä chik (Mar. 14:21; tatzʼetaʼ chqä Juan 17:12 chqä ri nota de estudio). Judas kan rtaman wä achkë xuʼän taq xyaʼ qa rij chwäch Jehová chqä Rkʼajol (tatzʼetaʼ Marcos 3:29 chqä ri notas de estudio). Jesús chqä xuʼij chë jojun chkë ri kʼamöl taq bʼey judíos ri itzel xkinaʼ che rä, ma xkekʼasöx ta pä chik (Mat. 23:33; tatzʼetaʼ Juan 19:11 chqä ri nota de estudio «del hombre»). Y ri apóstol Pablo xuʼij chë ri apóstatas ri ma nkitzolij ta kiʼ, ma xkekʼasöx ta pä chkikojöl ri kamnaqiʼ (Heb. 6:4-8; 10:29).

12. ¿Achkë qataman chrij rbʼanik nupoqonaj kiwäch Jehová ri winäq? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

¹² Achiʼel xqatzʼët qa, Jehová kan nupoqonaj kiwäch ri winäq «y ma nrajoʼ ta chë kʼo ta jun nchup rwäch». ¿Achkë rbʼanik xkʼüt ryä chë xpoqonaj kiwäch jojun winäq ri xekiʼän nmaʼq taq mak? Ri qʼatöy tzij David xuʼän jun nüm mak rkʼë rxjayil jun achï chqä xuʼän chë xkamsäx ri achï riʼ. Ye kʼa ryä xtzolij riʼ che rä ri nmaʼq taq mak riʼ y Jehová xpoqonaj rwäch chqä xküy rmak (2 Sam. 12:1-13). Ri qʼatöy tzij Manasés kan kʼïy jnaʼ xeruʼän kʼïy itzelal. Tapeʼ ryä kan itzel wä rnaʼoj, Jehová xpoqonaj rwäch chqä xküy rmak rma kan rkʼë ronojel ran xtzolij riʼ (2 Crón. 33:9-16). Ri xbʼanatäj kikʼë re kaʼiʼ qʼatöy taq tzij reʼ nukʼüt chqawäch chë Jehová nupoqonaj kiwäch ri winäq taq ryä nutzʼët chë kʼo rma nuʼän ri. Ryä xkerkʼasoj pä David chqä Manasés rma ryeʼ xkiyaʼ qa kimak chkij chqä xkitzolij kiʼ.

13. a) ¿Achkë rma Jehová xpoqonaj kiwäch ri winäq aj Nínive? b) ¿Achkë xuʼij Jesús chkij ri winäq aj Nínive?

¹³ Röj chqä qataman chë Jehová xpoqonaj kiwäch ri winäq aj Nínive. Dios xuʼij reʼ che rä Jonás: «Ntzʼeton ri itzelal yekiʼän». Ye kʼa taq ryeʼ xkitzolij kiʼ, Jehová xpoqonaj kiwäch chqä xküy kimak. Ryä xpoqonaj más kiwäch ri winäq riʼ chwäch Jonás. Rma riʼ taq Jonás xpë ryowal, Jehová xkʼatzin xnataj che rä chë ri winäq riʼ «ma kitaman ta achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta» (Jon. 1:1, 2; 3:10; 4:9-11). Kʼïy jnaʼ chrij riʼ, Jesús xernataj ri winäq aj Nínive rchë xkʼüt chë Jehová kan pa rbʼeyal nuqʼät tzij chqä chë nupoqonaj kiwäch ri winäq taq nuʼän riʼ. Ryä xuʼij chë ryeʼ xkekʼasöx pä chpan «ri qʼij taq xtqʼat tzij pa kiwiʼ ri winäq» (Mat. 12:41).

14. ¿Achkë xtyaʼöx qʼij chkë ri winäq aj Nínive rchë xtkiʼän taq xkekʼasöx pä chpan «ri qʼij ri xtqʼat tzij pa kiwiʼ»?

¹⁴ ¿Achoq chrij xtzjon wä Jesús taq xuʼij «ri qʼij taq xtqʼat tzij pa kiwiʼ ri winäq»? Kʼo jun qʼij, ryä xtzjon chrij ri qʼij taq xkekʼasöx pä jojun winäq «rchë xtqʼat tzij pa kiwiʼ», y ya riʼ xtbʼanatäj chqawäch apü (Juan 5:29). Reʼ ntel chë tzij chë Jesús najin wä ntzjon chrij ri Mil Jnaʼ ri Xtqʼät Tzij ryä, taq xkekʼastäj pä «ri kamnaqiʼ ri xkikʼwaj jun jïk kʼaslemal chqä ri ma xkikʼwaj ta jun jïk kʼaslemal» (Hech. 24:15). Ri winäq ri ma xkikʼwaj ta jun jïk kʼaslemal, ri qʼij riʼ «xtqʼat tzij pa kiwiʼ», rma Jehová chqä Jesús xtkitzʼët we ryeʼ xtkinmaj tzij chqä tkismajij ri xtkʼut chkiwäch o manä. We jun winäq aj Nínive xtkʼasöx pä y ma nrajoʼ ta nuyaʼ rqʼij Jehová, xtchup rwäch taq xtkʼis ri tiempo ri xtqʼat tzij pa rwiʼ (Is. 65:20). Ye kʼa we ryä nrajoʼ nuyaʼ rqʼij Jehová, xtyaʼöx rkʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta (Dan. 12:2).

15. a) ¿Achkë rma ma ütz ta nqaʼij chë majun ta jun winäq aj Sodoma chqä Gomorra xtkʼasöx pä? b) ¿Achkë rbʼanik nqʼax chqawäch ri nuʼij Judas 7? (Tatzʼetaʼ ri recuadro «¿Achkë xrajoʼ xuʼij Judas?»).

¹⁵ Jesús xuʼij «chë más xtpoqonäx kiwäch ri winäq aj Sodoma chqä Gomorra chpan ri qʼij taq xtqʼat tzij pa kiwiʼ ri winäq» chkiwäch ri winäq ri ma xkinmaj ta chrij ryä chqä chrij ri xerkʼüt (Mat. 10:14, 15; 11:23, 24; Luc. 10:12). ¿Achkë xrajoʼ xuʼij ryä? Taq nqaskʼij ya reʼ, rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ chë aweʼ Jesús najin nqʼax jbʼaʼ rwiʼ ri najin nutzjoj chqä chë xa najin nuyaʼ jun tzʼetbʼäl rchë nukʼüt jun naʼoj. Ye kʼa ryä kantzij wä najin ntzjon, achiʼel xuʼän taq xtzjon chkij ri winäq aj Nínive. «Ri qʼij taq xtqʼat tzij pa kiwiʼ ri winäq» ri xtzjoj Jesús aweʼ, rkʼë jbʼaʼ ya riʼ chqä ri qʼij najin wä nutzjoj ryä taq xernataj ri winäq aj Nínive. Ri winäq riʼ chqä ri winäq aj Sodoma chqä Gomorra xekiʼän kʼïy itzelal. Ye kʼa ri winäq aj Nínive xekowin na xkitzolij kiʼ che rä kimak. Chqä, ma tqamestaj ta chë Jesús xuʼij chë ri winäq ri xkiʼän ri ma ütz ta, «xkekʼasöx pä rchë xtqʼat tzij pa kiwiʼ» (Juan 5:29). Rkʼë ya reʼ nqʼalajin chqawäch chë rkʼë jbʼaʼ jojun chkë ri winäq aj Sodoma chqä Gomorra xkekʼasöx pä y röj xtqkowin xtqakʼüt chkiwäch chrij Jehová chqä Jesús.

16. ¿Achkë nuʼän Jehová rchë nutzʼët achkë winäq xkerkʼasoj pä? (Jeremías 17:10).

¹⁶ (Taskʼij rwäch Jeremías 17:10). Re versículo reʼ nukʼüt achkë qataman chik röj: Jehová ronojel mul nutzʼët «achkë kʼo pa kan ri winäq chqä achkë nkiquʼ». Taq ryä xttzʼët achkë winäq xkerkʼasoj pä, «chkijujnal xtyaʼ rajäl rkʼexel chkë rma kinaʼoj». We xtkʼatzin, Jehová kan xtuʼän ri rbʼin qa chik, ye kʼa xtpoqonaj chqä kiwäch ri winäq we ryä xttzʼët chë ütz nuʼän riʼ. Rma riʼ majun bʼëy tqaquʼ ta chë jun winäq ma xtkʼasöx ta pä chik; xa xuʼ xtqaʼij riʼ we qataman chë chpan le Biblia nuʼij wä.

«RI JUEZ PA RWIʼ JONTIR RWACHʼLEW» RONOJEL MUL XTUʼÄN «RI ÜTZ»

17. ¿Achkë xtbʼanatäj kikʼë ri winäq ri ye kamnäq äl?

¹⁷ Adán y Eva xkiyaʼ qa kij chwäch Jehová, achiʼel xuʼän Satanás. Kan xa xuʼ xbʼanatäj riʼ, kan pa millón winäq ye kamnäq äl. Rma riʼ nqaʼij chë ri kamïk ya riʼ qakʼulel (1 Cor. 15:26). ¿Achkë xtbʼanatäj kikʼë jontir ri winäq riʼ? 144,000 cristianos xkekʼasöx pä rchë xkebʼä chkaj chqä xtyaʼöx kikʼaslemal ri majun ta jun xtkowin xtesan chkë (Apoc. 14:1). Ye kʼïy winäq, achiʼaʼ chqä ixoqiʼ ri xkajoʼ Jehová, xkekʼasöx pä taq xkekʼasöx ri winäq «ri xkikʼwaj jun jïk kʼaslemal» y xtyaʼöx kikʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta we xtkinmaj rtzij Dios chpan ri Mil Jnaʼ ri Xtqʼät Tzij Cristo chqä taq xtkiqʼaxaj ri rkʼisbʼäl kʼayewal (Dan. 12:13; Heb. 12:1). Y, chpan chqä ri tiempo riʼ, ri molaj winäq «ri ma xkikʼwaj ta jun jïk kʼaslemal» —jojun chkë ryeʼ majun bʼëy xkiyaʼ ta rqʼij Jehová o xkiʼän ri ma ütz ta— xtyaʼöx qʼij chkë rchë xtkijäl kinaʼoj chqä rchë xtkiyaʼ rqʼij Dios (Luc. 23:42, 43). Tapeʼ ke riʼ, xejeʼ chqä winäq ri kan itzel kinaʼoj xkiʼän chqä kan chubʼanik xkiʼän ma xkinmaj ta rtzij Jehová, rma riʼ ryä ya rbʼin chik chë ma xkerkʼasoj ta pä (Luc. 12:4, 5).

18, 19. a) ¿Achkë rma ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij ri xtuʼän Jehová pa kiwiʼ ri kamnaqiʼ? (Isaías 55:8, 9). b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan ri jun chik tjonïk?

¹⁸ ¿Ütz komä nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë Jehová ronojel mul kan pa rbʼeyal nuqʼät tzij pa kiwiʼ ri winäq? ¡Jaʼ ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij riʼ! Achiʼel Abrahán, röj qataman chë «ri Juez pa rwiʼ jontir Rwachʼlew» majun ta akuchï nsach wä, nupoqonaj kiwäch ri winäq chqä kan kowan rnaʼoj. Jehová pa rqʼaʼ Rkʼajol ryaʼon wä rchë nuqʼät tzij pa kiwiʼ ri winäq, y rkʼutun chwäch achkë rbʼanik nuʼän riʼ (Juan 5:22). Ryä chqä Rkʼajol yekowin nkitzʼët achkë kʼo pa kan ri winäq (Mat. 9:4). Rma riʼ qataman chë ryeʼ ronojel mul xtkiʼän «ri ütz».

¹⁹ Ronojel mul tqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová chqä chrij ri yeruʼän. Jehová ma achiʼel ta röj, ryä rtaman nuqʼät tzij pa kiwiʼ ri winäq (taskʼij rwäch Isaías 55:8, 9). Röj qataman chë ryä chqä Rkʼajol kan pa rbʼeyal xtkiqʼät tzij, rma riʼ nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij jontir ri yekiʼän. Chqä, qataman chë Jesús achiʼel Rtat, rma ryä kan pa rbʼeyal nuqʼät tzij chqä nupoqonaj kiwäch ri winäq taq nuʼän riʼ (Is. 11:3, 4). Chpan ri jun chik tjonïk xtqatzʼët achkë qataman y achkë ma qataman ta chrij rbʼanik xtkiqʼät tzij Jehová chqä Jesús pa kiwiʼ ri winäq chpan ri nimaläj tijöj poqonal.