Tigre! Tigre!

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA INDIA

‘KAUSA ako nagsubay sa usa ka hiktin nga tagaytay,’ nahinumdom si Dr. Charles McDougal, kinsa nakagugol ug daghang katuigan nga nagtuon sa tigre sa Royal Chitwan National Park sa Nepal. ‘Samtang naglakaw ako, usa ka tigre ang nagsingabot gikan sa atbang nga direksiyon. Kami daw nagkasugat sa taluktok, ug dihay gamayng distansiya tali kanamo​—mga 15 ka lakang.’ Si Dr. McDougal mibarog nga walay lihok. Inay nga motutok sa tigre sa mata, nga isipon sa usa ka tigre nga usa ka paghagit, iyang gipaliraw ang iyang panan-aw sa abaga sa tigre. Ang tigre nagpabiling naglubog apan wala molihok aron moatake. Human sa ubay-ubayng laay nga mga minutos, si Dr. McDougal misibog ug pipila ka tikang. ‘Unya,’ matod niya, ‘ako yanong mitalikod ug milakaw balik sa dapit nga akong gigikanan.’

Sa sinugdanan niining sigloha, may 100,000 ka tigre diha sa ilang nitibong Asia, lakip ang mga 40,000 sa India. Apan sa pagka-1973 ang populasyon sa tibuok kalibotan niining matahom nga mga linalang mius-os ngadto sa ubos sa 4,000, sa panguna ingong resulta sa pagpangayam. Ang tigre, ang kinadak-ang iring sa yuta, nameligrong mapuo tungod sa tawo. Apan ang tigre ba peligro alang sa mga tawo? Unsa ba gayod kining dakong iring? Nagmalamposon ba ang mga paningkamot sa pagluwas niini gikan sa pagkapuo?

Pamilyahanong Kinabuhi sa Tigre

Ang mga tuig sa mapailobong pagpaniid naghatag sa mga naturalista ug mas tin-awng ideya bahin sa kinabuhi sa tigre. Atong handurawon nga atong gipanid-an ang tipikal nga pamilya sa tigre sa matahom nga kalasangan sa Ranthambhore, sa amihanang India. Ang laki maoy halos 3 ka metros sa gitas-on gikan sa iyang ilong ngadto sa tumoy sa iyang ikog ug motimbang ug mga 200 kilos. Ang iyang kapikas maoy mga 2.7 metros sa gitas-on ug motimbang ug mga 140 kilos.a Adunay tulo ka itoy, usa ka laki ug duha ka baye.

Ang temperatura niining mga lasanga mahimong molapaw sa 45° C., apan ang pamilya sa tigre makakaplag ug landong ilalom sa kakahoyang daghag dahon. Ug sila kanunayng makapahimulos sa usa ka pagtuslob sa bugnawng katubigan sa haduol nga lanaw. Mga iring nga molangoy? Oo, ang mga tigre gustog tubig! Ngani, nasayran nga sila molangoy ug kapin sa lima ka kilometro nga walay paghunong.

Ang kahayag sa adlaw manglusot sa kakahoyan sa sinawong orens nga mga balhibo sa mga tigre, nga daw mopagilakgilak kanila. Ang itom nga mga badlis modan-ag, ug ang puting mga puntik ibabaw sa ilang dalag-brawon nga mga mata mosidlak. Human sa atong pagsud-ong sa tulo ka itoy sa taastaas nga panahon, sayonan kita sa pag-ila sa usag usa pinaagi sa ilang magkalaing mga badlis ug mga marka sa nawong.

Pagtubo Ingong Usa ka Tigre

Sa dihang ang inahang tigre nagmabdos pa sa iyang mga itoy, siya nangitag usa ka angay nga langoblangob, nga natago pag-ayo sa bagang mga tanom. Gikan dinha, ang pamilya sa maong panahon makakitag maayo sa usa ka patag nga may lanawlanaw nga makapadani sa ubang mga hayop. Gipili sa bayeng tigre ang maong dapit aron siya makapangitag pagkaon nga dili malayo sa iyang mga itoy.

Sukad sa pagkatawo, ang mga itoy makadawat ug dakong pagtagad. Sa ilang pagkaitoy ang ilang inahan maghalog kanila tali sa iyang mga kamas, magdaitol kanila sa simod, ug magtila kanila, samtang siya mag-agumod nga hinay. Inigkadakodako na sa mga itoy, sila mosugod sa pagdula sa tagotago ug mag-uloaway-away. Bisan tuod ang mga itoy nga tigre dili makadagook, sugod sa mga usa ka tuig nga edad, sila magpagawas ug dako, kusog nga gininhawa inigbalik sa ilang inahan gikan sa pagkawala diha.

Ang mga itoy gustong molangoy ug modula sa tubig, kauban sa ilang inahan. Handurawa ang bayeng tigre nga naglubog sa daplin sa lanaw nga ang iyang ikog anaa sa tubig. Matag karon ug unya, iyang palabtikon ang iyang ikog pagawas aron ang iyang init nga lawas mabugnawan sa pinisik nga tubig. Ug sa paghisgot bahin sa mga ikog, ang mga itoy dili gayod mapul-an sa pagsulay pagdakop sa ikog sa ilang inahan samtang iya kanang ilabtiklabtik gikan sa usa ka kilid ngadto sa laing kilid. Sa paghimo niini, ang bayeng tigre wala lamang makigdula sa iyang mga itoy; siya nagtudlo usab kanila sa kahanas sa paghasmag, nga ilang gamiton sa ulahi, inigsugod nila sa pagpangayam. Ang mga itoy gusto usab nga mokatkat sa mga kahoy. Apan sa pag-abot sa mga 15 ka bulan nga panuigon, sila mahimong dako kaayog lawas ug bug-at nga dili daling makakatkat.

Ang Papel sa Amahan

Hangtod sa dili pa dugay, gituohan sa daghan nga ang inahang tigre lamang ang naggalam sa iyang mga itoy ug nga ang laki magpatay sa mga itoy kon makahigayon. Hinunoa, sa kadaghanang tigre, kini dili tinuod. Ang amahang tigre mawala nga moadto sa lasang sa dugayng mga yugto, nga magasuroy sa iyang teritoryo nga kapig 50 ka kuwadrado kilometro. Apan iya usab nga duawon ang iyang pamilya. Inigduaw niya, mahimong moduyog siya sa bayeng tigre ug sa mga itoy sa pagpangayam, nga makigsalo pa sa pinatay uban kanila. Ang mas isog nga laking itoy mahimong maoy mouna sa pagkaon. Kon sa kahakog dili niya paduolon ang iyang mga bayeng igsoon nga dugay kaayo, hinuon, ang iyang inahan magpaiway kaniya o magdagpi pa kaniya pinaagi sa iyang kamas aron matugotan ang bayeng mga itoy sa pagbaton sa ilang angay nga bahin sa kombira.

Ang mga itoy gustong makigdula sa ilang labihan ka dakong amahan. Ang paboritong dapit alang niini maoy diha sa haduol nga lanaw. Ang amahang tigre hinayhinay nga moatras paubog sa tubig hangtod nga siya natuslob abot sa iyang ulo. (Dili gusto sa mga tigre nga mawiskan ang ilang mga mata sa tubig!) Dayon tugotan niya ang iyang mga itoy sa pagnusnos kaniya samtang iyang tilaan ang ilang mga nawong. Tin-aw, adunay lig-ong pamilyahanong panagsuod.

Mga Mokaon ug Tawo?

Ang mga libro ug mga pelikula sagad maghulagway sa mga tigre ingong bangis, agresibong mga linalang, nga manuop ug moatake sa mga tawo, unya magbun-og ug magkaon kanila. Kini dili gayod tinuod. Dili tanang tigre ang mokaon ug tawo. Kasagaran, kon ang usa ka tigre makakitag tawo sa lasang, mopalabi kini sa pag-ikyas nga hilom. Makaiikag, ang baho sa tawo daw walay epekto diha sa usa ka tigre.

Bisan pa niana, ubos sa pipila ka kahimtang ang usa ka gigutom nga tigre mahimong peligroso gayod. Kon mahingo ang mga ngipon niini tungod sa pagkatigulang o gidaot sa mga tawo, kini mahimong dili na makapangayam sa normal nga paagi. Sa susama, kon ang puy-anan sa tawo mosugok sa puy-anan sa mga tigre, ang kinaiyanhong tukbonon sa mga tigre mahimong magnihit. Tungod sa maong mga hinungdan, mga 50 ka tawo sa usa ka tuig ang ginapatay sa mga tigre sa India, bisan pag kini usa ka gatos ka mas diyutay kay sa gidaghanon nga gipatay sa mga halas. Ang mga atake sa tigre kasagarang mahitabo sa kalasakan sa Ganges nga kayutaan.

Sumala ni Dr. McDougal, ang mga tigre dili sama ka peligroso sumala sa hunahuna sa kadaghanang tawo. Bisan tuod ang pagpakalit sa usa ka tigre sa duol mahimong makahagit sa usa ka atake, “ang tigre maoy kalmado kaayo, mapugnganon, ug malinawon nga hayop,” matod niya. “Kasagaran, kon makasugat kag tigre​—bisan sa haduol​—kini dili moatake.”

Taliwala sa mga tigre ang pagkamakig-awayon maoy talagsaon. Pananglitan, ang usa ka batang tigre tingali mahisalaag ngadto sa teritoryo sa laing tigre ug makabangga sa tagadihang laki. Mosunod ang kusog nga mga agumod, makapanglimbawot nga mga ngulob, ug bangis ilong-sa-ilong nga pagsinggaakay. Apan sa dihang ang mas gulang nga laki magpakita sa iyang pagkalabaw, ang batabata kasagarang mokayakaya nga ang iyang mga kamas ipaibabaw ingong timaan sa pagpasakop, ug ang pagharongay natapos na.

Ang Umaabot sa Dakong Iring

Inay nga nameligro gumikan sa tigre, napamatud-ang ang tawo mao ang bugtong tinuod nga kapeligrohan alang sa tigre. Sa pagkakaron, ginahimo ang mga paningkamot sa pagluwas sa tigre gikan sa pagkapuo. Ubay-ubayng nasod sa Asia ang nag-establisar ug mga reserbasyon sa tigre. Sa 1973, ang linaing paningkamot nga gitawag ug Proyekto Bahin sa Tigre gilansad sa Corbett National Park, sa amihanang India. Ang salapi ug kasangkapan alang sa Proyekto Bahin sa Tigre nangabot gikan sa tibuok nga kalibotan. Sa kadugayan, 18 ka reserbasyon sa tigre ang gigahin sa India, nga may katibuk-ang luna nga kapin ug 28,000 kilometro kuwadrado. Pagka-1978, ang mga tigre gibutang usab sa talaan sa nameligrong mga espisye. Dihay katingalahang mga resulta! Sa wala pa idili ang pagpangayam ug tigre, ang mga tigre nahimong idlas ug aktibo sa gabii lamang tungod sa kahadlok sa tawo. Apan human sa pipila ka tuig nga panalipod, ang mga tigre misugod pagsuroysuroy diha sa mga reserbasyon ug pagpangayam sa adlawng dako!

Sa gihapon, adunay nagpadayong hulga sa tigre: ang internasyonal nga panginahanglan sa tradisyonal Asianhong mga tambal nga ginama gikan sa mga bahin sa lawas sa tigre. Pananglitan, ang usa ka puyo sa mga bukog sa tigre mahimong mahalin ug $500 sa India, ug inigkaproseso na sa mga bukog ug inig-abot niini sa mga baligyaanan sa Halayong Silangan, ang bili moabot ug kapin sa $25,000. Tungod niining daghang salapi nga mahimong kitaon, ang kabos nga mga tagabalangay matental nga makigkooperar sa mga mangingilot ug tigre sa paglupig sa kalaki sa mga magbalantay sa lasang. Sa sinugdan, ang mga paningkamot sa pagluwas sa tigre giisip nga malamposon. Apan sukad sa 1988, ang kahimtang migrabe. Karong adlawa, mga 27 lamang ka tigre ang nagsuroysuroy sa Ranthambhore, kon itandi sa 40 nga didto 20 ka tuig kanhi. Ug ang populasyon sa tigre sa tibuok kalibotan mahimong ingon ka ubos sa 5,000!

Hangtod sa kataposan sa milabayng siglo, ang mga tigre ug mga tawo magkaubang naglungtad sa India nga may panag-uyon. Makaarang ba gayod sila sa paghimo niana pag-usab? Sa pagkakaron, ang maukyabong pagsinggit ug “Tigre! Tigre!” sa gihapon mahimong magpasabot sa pagkakita sa kinadak-ang iring sa kalibotan. Kon kaha ang mga programa sa konserbasyon magtino sa kaluwasan sa tigre sa umaabot dili pa piho. Apan ang Bibliya nagpasalig kanato nga sa kataposan ang tibuok yuta mahimong usa ka paraiso sama sa Tanaman sa Eden. Nianang panahona ang tawo ug ang ihalas nga mga linalang sama sa tigre mag-ambitay sa yuta diha sa kalinaw.​—Isaias 11:6-9.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 17]

Ang Puting Tigre

Usa ka nasodnong bahandi sa India, ang talagsaong puting tigre mao ang resulta sa motumaw nga gene. Sa 1951 usa ka puting itoy nga laki ang nadakpan sa Rewa nga Lasang sa India. Sa gipaliwatan sa normal-ug-kolor nga bayeng tigre, ang normal nga mga itoy gipanganak. Bisan pa niana, sa dihang ang usa ka baye gikan sa usa sa maong mga anak gipaliwatan uban sa puting laki, siya nanganak ug upat ka puting itoy. Ang mainampingong pagpaliwat nagpaposible nga ang mga tawo sa daghang dapit makakita niining talagsaong katahoman diha sa ilang mga zoo.

[Hulagway sa panid 16]

Mga iring nga molangoy? Oo!

[Hulagway sa panid 17]

Ang mga tigre dili sama ka peligroso sumala sa hunahuna sa kadaghanang tawo