No Kasanoka nga Agtalinaed a Naragsak kas Paraaywan

1-2. Ania ti marikrikna ni Jehova para kadagiti adda ay-aywananda a masakit wenno nataengan? (Proverbio 19:17) (Kitaen met dagiti ladawan.)

“NASUROKEN a 32 a tawen nga agassawakami ken baketko,” imbaga ni Jin-yeol a maysa a brother a taga-Korea. “Lima a tawenen nga ay-aywanak isuna ta adda Parkinson’s disease-na. Gapu iti dayta, saan met unayen a makagunay. Maragragsakanak a mangay-aywan kenkuana gapu ta ay-ayatek ken ipatpategko. Idiay balaymi, adda kamana a nairanta para iti situasionna. No maturogkami, agkaabaykami sa aginniggemkami iti ima.”

² Adda kadi ay-aywanam nga ipatpategmo iti biag a kas iti ama, ina, asawa, anak, wenno gayyemmo? No wen, sigurado nga ipatpategmo ti nagpaiduma a pribilehio a tumulong kenkuana iti kasta a personal a pamay-an. Ket gapu ta ay-aywanam ti ay-ayatem, ipakpakitam nga ay-ayatem met ni Jehova. (1 Tim. 5:​4, 8; Sant. 1:27) Nupay kasta, adda dagiti pakarigatam a masansan a saan a makitkita ti dadduma. Adda dagiti tiempo a mabalin a mariknam a kasla siksika laeng ti agrigrigat ken awan ti makaawat kenka. Baka umisemka met no kaduam ti dadduma. Ngem inton agmaymaysaka, saanmon a malapdan ti panagarubos dagiti luam. (Sal. 6:6) Uray no saan nga ammo ti dadduma ti marikriknam, laglagipem a kanayon nga ammo ken maawatan dayta ni Jehova. (Idilig ti Exodo 3:7.) Ap-apresiarenna ti amin a sakripisiom. Makitkitana dagiti luam ken ti amin nga ar-aramidem a tumulong iti ay-ayatem. (Sal. 56:8; 126:5) Ibilang ni Jehova a papautangam isuna ket ikarkarina a bayadannakanto.—Basaen ti Proverbio 19:17.

3. Ania dagiti rigat a posible a napasaran da Abraham ken Sara bayat nga ay-aywananda ni Tera?

³ Adu ti salaysay iti Biblia maipapan kadagiti lallaki ken babbai a nagbalin met a paraaywan. Kas pagarigan, kitaentayo da Abraham ken Sara. Idi pimmanawda idiay Ur, kaduada ti tatangda a ni Tera nga agarup 200 idin ti tawenna. Nagdaliasatda iti agarup 960 a kilometro (600 mi) a mapan idiay Haran. (Gen. 11:​31, 32) Sigurado nga ay-ayaten da Abraham ken Sara ni Tera. Ngem sigurado a narigatanda a mangaywan kenkuana bayat nga agdaldaliasatda. Kamelio wenno asno la idi ti pagsakayanda isu a narigatan la ketdi ti lakay idin a ni Tera. Natural laeng nga adda idi dagiti tiempo a nabambannog unay da Abraham ken Sara. Nupay kasta, sigurado a pinabileg ken tinulongan ida ni Jehova. No kasano a pinabileg ken tinulongan ni Jehova da Abraham ken Sara, pabilgen ken tulongannaka met.—Sal. 55:22.

4. Ania ti pagsasaritaantayo iti daytoy nga artikulo?

⁴ Nalaklakam nga aywanan ti ipatpategmo no naragsakka. (Prov. 15:13) Makapagtalinaedka a naragsak uray no narigat ti situasionmo. (Sant. 1:​2, 3) Kasano? Agkararagka ken Jehova ken kiddawem a tulongannaka nga agtalinaed a positibo. Iti daytoy nga artikulo, pagsasaritaantayo ti dadduma pay a mabalin nga aramiden dagiti paraaywan tapno agtalinaedda a naragsak. Ammuentayo met no kasano a matulongan ida ti dadduma. Ngem pagsasaritaantayo nga umuna no apay a masapul nga agtalinaed a naragsak dagiti paraaywan ken no apay a saan a nalaka nga aramiden dayta.

NO APAY A NARIGAT TI AGTALINAED A NARAGSAK

5. Apay a makatulong ti panagtalinaed a naragsak no ay-aywanam ti ipatpategmo?

⁵ No saan a naragsak dagiti paraaywan, nalakada la a mapaksuyan. (Prov. 24:10) Ket no nabannogda, baka awanen ti pigsada a tumulong ken saan metten a nasingpet ti panangtratoda kadagiti ay-aywananda. Apay a marigatan dagiti paraaywan nga agtalinaed a naragsak?

6. Apay a mabambannog unay dagiti paraaywan?

⁶ Mabalin a mabambannog unay dagiti paraaywan. Imbaga ti sister a ni Leah: “Talaga a makapa-stress ti agaywan. Uray no awan met ti madi wenno dakes a napasamak iti agmalem, mariknak a nabambannogak unay. No dadduma, awan pay ketdin ti pigsak a mang-reply kadagiti naawatko a text.” Marigatan met ti dadduma gapu ta kurang ti turogda, wenno awan man la ti tiempoda nga agrelaks, uray no kasapulanda koma unay dayta. Imbaga ti sister a ni Inés: “Kanayon a mapuypuyatak. Kada rabii, masansan a masapul a mariingak kada dua nga oras tapno aywanak ti katugangak a babai. Adu payen a tawen a saankami a nakapagbakasion ken lakayko.” Dadduma met a paraaywan ti maawis kadagiti gathering wenno kadagiti asaynment iti organisasion. Ngem masapul nga agsaanda gapu ta saanda a mapanawan ti ay-aywananda nga ipatpategda iti biag. Gapu iti dayta, malidayanda ken mariknada a kasla maikapkapisda.

7. Apay a mabalin a makonsiensia wenno malidayan ti dadduma a paraaywan?

⁷ Mabalin a makonsiensia wenno malidayan dagiti paraaywan. Imbaga ti sister a ni Jessica: “Masansan a mariknak nga ad-adu pay koma ti maaramidak a mangaywan ken papangko. Isu nga uray no aginanaak la koma bassit, makonsiensiaakon ta panagriknak, ti la bagik no kuan ti pampanunotek.” Baka makonsiensia met ti dadduma a paraaywan ta adda dagiti tiempo a ti panagriknada ket kasla nagdagsen ti responsabilidadda nga uray la masurondan. Madanagan met ti dadduma ta kasla kurang ti maar-aramidanda a tumulong iti ay-ayatenda. Adda met dagiti makonkonsiensia gapu ta no mabambannogda unay, makaibagada wenno makaaramidda iti makapasakit iti ay-aywananda. (Sant. 3:2) Maladingitan met ti dadduma gapu ta in-inut a makitkitada a kumapkapuyen ti dati a naragsak ken nasalun-at nga ay-ayatenda. Imbaga ti sister a ni Barbara: “Ti maysa kadagiti karirigatan kaniak ket no makitak nga inaldaw a kumapkapuyen ti tao nga ay-ayatek.”

8. Ania ti narikna ti dadduma a paraaywan idi nagyaman kadakuada dagiti ay-aywananda?

⁸ Mabalin a marikna ti dadduma a paraaywan a saan a maap-apresiar dagiti ar-aramidenda. Apay? Gapu ta manmano a makaawatda iti panagyaman wenno komendasion iti narigat nga ar-aramidenda ken kadagiti sakripisioda. Ngem dakkel ti epekto kadakuada no maapresiar dagiti ar-aramidenda. (1 Tes. 5:18) Imbaga ti sister a ni Melissa: “No dadduma, makasangitak gapu iti permi a bannogko. Ngem no agyaman kaniak dagiti ay-aywanak, permi ti ragsakko. Dayta ti makatulong tapno nagangganaygay ken inspiradoak manen a mangaywan kadakuada iti sumaruno nga aldaw.” Imbaga ti brother a ni Ahmadu no kasano kadakkel ti epekto kenkuana no maapresiar ti ar-aramidenna. Ay-aywananda ken baketna ti ubing pay a kaanakanda a babai nga adda epilepsy wenno kissiwna. Imbagana: “Uray no saanna unay a maawatan no kasano kadakkel dagiti ar-aramidenmi a sakripisio para kenkuana, maragragsakanak unay no ibagana nga ap-apresiarenna dagiti ar-aramidenmi kenkuana, wenno no isursuratna ti ‘I love you.’”

NO KASANO TI AGTALINAED A NARAGSAK

9. Kasano a maipakita ti maysa a paraaywan nga ammona dagiti limitasionna?

⁹ Ammuem dagiti limitasionmo. (Prov. 11:2) Saan a kanayon nga adda oras ken pigsatayo a mangaramid iti amin a kayattayo nga aramiden. Isu a masapul nga ammom no ania laeng dagiti kayam. No adda ipaaramidda kenka ngem saanmo a kaya, awan pagdaksanna no agsaanka. Ipakpakitam la no kua nga ammom dagiti limitasionmo. No adda mayat a tumulong kenka, agyamanka ken awatem. Imbaga ti brother a ni Jay: “Ditay mapaggigiddan nga aramiden ti amin. Isu a no ammom dagiti limitasionmo, makatulong dayta tapno agtalinaedka a naragsak.”

10. Apay a masapul a tarusan dagiti paraaywan dagiti ay-aywananda? (Proverbio 19:11)

¹⁰ Tarusam ti ay-aywanam. (Basaen ti Proverbio 19:11.) No mannakataruska, ad-adda nga agtalinaedka a kalmado, uray no adda makapasuron nga ibaga wenno aramiden ti ay-aywanam. No adda pannakatarus ti maysa a tao, ikagumaanna nga ammuen no apay a sabali ti panagsasao wenno panagtigtignay ti maysa. Gapu ngamin iti dadduma a sakit, saanen a kas iti dati ti kababalin ti maysa a maay-aywanan. (Ecl. 7:7) Kas pagarigan, ti dati a nasingpet ken mannakaawat a tao ket baka agbalinen a mannakiapa wenno manangipapilit, manangkritikar, nalaingen nga agrason, wenno narigat nga ay-aywen. No nakaro ti sakit ti ay-aywanam, baka makatulong no ag-research-ka maipapan iti sakitna. No ngamin ad-adda a maawatam ti sakitna, ad-adda met a matarusam a saan a talaga a kasdiay ti ugalina no di ket gapu laeng dayta iti sakitna.—Prov. 14:29.

11. Iti inaldaw, ania dagiti napateg a banag a masapul nga aramiden dagiti paraaywan? (Salmo 132:​4, 5)

¹¹ Iwayaam a pabilgen ti pannakigayyemmo ken Jehova. No dadduma, baka masapul a kissayam ti dadduma nga ar-aramidem tapno maaramidmo ti “napatpateg a bambanag.” (Fil. 1:10) Ti maysa kadagita a napatpateg a bambanag ket ti panangpabilegmo iti relasionmo ken Jehova. Nagadu idi ti ar-aramiden ni Ari David. Ngem ti panagdaydayawna ken Jehova ti numero uno iti biagna. (Basaen ti Salmo 132:​4, 5.) Isu nga uray no nakaad-adu met ti ar-aramidem, masapul a mangiwayaka iti tiempom iti kada aldaw nga agbasa iti Biblia ken agkararag. Imbaga ti sister a ni Elisha: “Kanayon a naragsakak gapu ta kanayon nga agkarkararagak ken agbasbasaak iti makaliwliwa a salmo ken ut-utobek dagita. Nakapatpateg kaniak ti kararag. Mamin-aduak nga agkararag ken Jehova iti agmalem isu a kalmadoak latta.”

12. Apay a masapul a saan a baybay-an dagiti paraaywan ti salun-atda?

¹² Aramidem ti amin a kabaelam tapno agtalinaedka a nasalun-at. Nagadu ti ar-aramiden dagiti tattao—a kas kadagiti paraaywan—isu a baka saanda unay a makapangan iti nasustansia a taraon ta awan ti tiempoda a makitienda wenno agluto. Napateg ti nasustansia a taraon ken ti regular a panagehersisio tapno agtalinaedka a nasalun-at iti pisikal ken mental. Isu nga uray no limitado ti tiempom, manganka latta iti makapasalun-at ken regular nga agehersisioka. (Efe. 5:​15, 16) Siguraduem nga umdas ti turogmo. (Ecl. 4:6) Sigun kadagiti panagadal, makatulong ti pannaturog tapno maikkat dagiti toxin wenno rugit iti utektayo. Sigun iti artikulo ti Banner Health a “How Sleep Can Affect Stress,” ti umdas a pannaturog ket mabalin met a mangkissay iti danag ken makatulong kadatayo nga agtalinaed a kalmado uray kadagiti makapa-stress a situasion. Mangiwayaka met iti tiempo a mangaramid kadagiti pagay-ayatmo nga aramiden. (Ecl. 8:15) Inyestoria ti maysa a paraaywan no ania ti makatultulong kenkuana nga agtalinaed a naragsak: “No mayat ti paniempo, rummuarak tapno agpainit. Ket maminsan iti kada bulan, iyeskediulko ti maki-bonding iti maysa a gayyem.”

13. Apay a makapasalun-at ti agkatawa? (Proverbio 17:22)

¹³ Dimo liplipatan ti agkatawa. (Basaen ti Proverbio 17:22; Ecl. 3:​1, 4) Ti panagkatawa ket pagsayaatan ti pisikal ken mental a salun-atmo. No adda ay-aywanam, mabalin nga adda mapasamak a dimo namnamaen, isu a baka masuronka. Ngem no katawaam laengen, nalaklakam a maibturan dayta. No agpadakayo nga agkatawa iti ay-aywanam, agbalinkayo a nasingsinged iti maysa ken maysa.

14. Kasano a makatulong ti pannakisaritam iti mapagtalkan a gayyem?

¹⁴ Makisaritaka iti mapagtalkam a gayyem. Uray no ar-aramidem ti amin a kabaelam tapno agtalinaedka a naragsak, baka addanto latta dagiti tiempo a madanaganka. Kadagiti kasta a situasion, makatulong no ibagam ti riknam iti nasayaat a gayyem—daydiay saannaka a husgaran wenno pagungtan. (Prov. 17:17) Imbes ketdi, denggen ken paregtaennaka. Baka dayta laeng ti kasapulam tapno rumagsakka manen.—Prov. 12:25.

15. Apay a naragragsakka no panunotem ti biagyonto idiay Paraiso?

¹⁵ Panunotem ti biagyonto idiay Paraiso. Laglagipem a temporario laeng ti trabahom a paraaywan. Saan a dayta a trabaho ti orihinal a panggep ni Jehova para kadagiti tattao. (2 Cor. 4:​16-18) Dandanin ti “pudpudno a biag.” (1 Tim. 6:19) No pagsaritaanyo iti ipatpategmo dagiti aramidenyonto idiay Paraiso, sigurado a naragragsakkayto. (Isa. 33:24; 65:21) Imbaga ti sister a ni Heather: “Masansan nga ibagbagak kadagiti ay-aywanak nga agkakaduakaminto nga agdait, agtaray, ken agbisikleta. Agaramidkaminto iti tinapay ken aglutokami para kadagiti ipatpategmi a mapagungar. Kalpasanna, agkaduakami no kuan nga agyaman ken Jehova gapu iti dayta a namnamatayo.”

NO KASANO A MAKATULONG TI DADDUMA

16. Kasanotayo a matulongan ti maysa a paraaywan a kakongregasiontayo? (Kitaen met ti ladawan.)

¹⁶ Tulongam dagiti paraaywan tapno makainanada. Mabalintayo nga agboluntario a tumulong a mangaywan iti ay-ayaten ti maysa a paraaywan. No aramidentayo dayta, maaddaan iti gundaway a makainana wenno mangaramid kadagiti bambanag a masapul nga aramidenna. (Gal. 6:2) Dadduma a kakabsat ti nangaramid iti linawas nga eskediul para iti dayta. Imbaga ti sister a ni Natalya a mangay-aywan iti paralisado nga asawana: “Adda kakongregasionmi a brother a maminsan wenno mamindua iti kada lawas a mangbisita ken lakayko. Agkaduada a mangasaba, aginnestoriada, ken agbuyada pay kadagiti pelikula. Maragragsakan ni lakayko no adda isuna. Makainanaak met no kua ken adda orasko a mangaramid kadagiti kayatko nga aramiden kas iti panagpagnapagna.” Iti dadduma a situasion, baka kayatmo met ti agboluntario a sika pay laeng ti agpatnag a mangaywan iti ay-ayaten ti paraaywan tapno makaturog isuna a naimbag.

17. Kasanotayo a matulongan dagiti paraaywan kadagiti gimong?

¹⁷ Tulongam dagiti paraaywan no madama ti gimong. Baka saan unay a mabembenepisiaran dagiti paraaywan kadagiti gimong ti kongregasion, asamblea sirkito, ken rehional a kombension. Ngamin, busy-da a mangaywan kadagiti ay-ayatenda. Mabalin a makatulong dagiti kakabsat no agboluntarioda a makiabay iti ay-ayaten ti paraaywan bayat dagiti gimong wenno iti dadduma a paset ti gimong. No ti maay-aywanan ket saanen a makapanaw iti balayna, mabalintayo nga agboluntario a mapan idiay balayna ken kaduaentayo isuna nga agkonektar iti gimong. Iti kasta, makagimong iti in-person ti paraaywan.

18. Ania pay dagiti mabalintayo nga aramiden kadagiti paraaywan?

¹⁸ Komendaram ken ikararagam dagiti paraaywan. Masapul a regular nga i-shepherding wenno ipastoran dagiti panglakayen dagiti paraaywan. (Prov. 27:23) Ket aniaman ti situasiontayo, adda maaramidantayo amin. Kanayon nga ibagatayo nga ay-ayatentayo ida ken ap-apresiarentayo dagiti ar-aramidenda kas paraaywan. Mabalintay met nga ikararag ken Jehova nga itultuloyna a pabilgen ken tulongan ida tapno agtalinaedda a naragsak.—2 Cor. 1:11.

19. Ania dagiti padpadaanantayo?

¹⁹ Asidegen nga ikkaten ni Jehova ti amin a makagapu ti panagrigat ken panagsangittayo. Awanton ti sakit ken ipapatay. (Apoc. 21:​3, 4) “Aglagtonto dagiti pilay a kas iti ugsa.” (Isa. 35:​5, 6) Awanto metten dagiti nasaem nga epekto ti panaglakay wenno panagbaket ken ti rigat ti panangaywan iti ay-ayaten a masakit. Ngamin, “dagiti immun-una a banag” ket “saanton a malagip.” (Isa. 65:17) Bayat nga ur-urayentayo dayta a nagsayaat a namnamatayo, sigurado a saannatayo a baybay-an ni Jehova. No itultuloytayo a kiddawen kenkuana a pabilgennatayo, tulongannatayo tapno ‘siraragsak ken siaanus a makapagibturtayo.’—Col. 1:11.