ផ្នែកទី៣
ប្រភពល្អឯកនៃប្រាជ្ញាដ៏ប្រសើរឧត្តម
១, ២. ហេតុអ្វីក៏យើងគួរតែពិនិត្យមើលព្រះគម្ពីរ?
១ តើព្រះគម្ពីរជាឯកសារនៃប្រាជ្ញាដ៏ប្រសើរឧត្តមឬ? តើព្រះគម្ពីរអាចផ្ដល់នូវចម្លើយដ៏ពិតត្រង់ សម្រាប់សំនួរដ៏សំខាន់ទាំងប៉ុន្មានដែលទាក់ទង់នឹងគោលបំណងនៃជីវិតទេ?
២ ប្រាកដហើយ យើងគួរតែពិនិត្យមើលព្រះគម្ពីរ។ មូលហេតុមួយគឺថា ព្រះគម្ពីរជាសៀវភៅដ៏ប្លែកបំផុតដែលបានតម្រៀបបញ្ចូលគ្នា ដែលប្លែកឆ្ងាយណាស់ពីសៀវភៅឯទៀតទាំងអស់។ សូមពិចារណាមើលការពិតតាមលំដាប់ទៅនេះ។
សៀវភៅដ៏ចាស់បុរាណជាងគេដែលបានចែកចាយច្រើនពាសពេញបំផុត
៣, ៤. តើព្រះគម្ពីរចាស់ប៉ុន្មានទៅហើយ?
៣ ព្រះគម្ពីរគឺជាសៀវភៅដ៏ចាស់បុរាណបំផុតដែលបានសរសេរមក ភាគខ្លះនៃព្រះគម្ពីរបានត្រូវតែងមកប្រហែល ៣៥០០ ឆ្នាំមកហើយ។ ព្រះគម្ពីរគឺចាស់ច្រើនសតវត្សជាងសៀវភៅណាឯទៀតដែលគេចាត់ទុកថាជាពិសិដ្ឋ។ សៀវភៅទីមួយនៃសៀវភៅ ៦៦ ក្បាលក្នុងព្រះគម្ពីរបានត្រូវសរសេរមកប្រហែលមួយពាន់ឆ្នាំមុន ព្រះពុទ្ធនិងលទ្ធិខុងជឺ ហើយប្រហែលពីរពាន់ឆ្នាំមុនម៉ូហាម័ឌទៅទៀត។
៤ ប្រវត្ដិសាស្ត្រដែលបានកត់ទុកក្នុងព្រះគម្ពីររៀបរាប់ពីកាលដើមដំបូងនៃគ្រួសារមនុស្ស ហើយពន្យល់ប្រាប់ពីរបៀបដែលមនុស្សយើងបានកើតមកនៅលើផែនដីនេះ។ ព្រះគម្ពីរព្រមទាំងរៀបរាប់ប្រាប់យើង អំពីគ្រាដែលមនុស្សមិនទាន់បានបង្កើតនៅឡើយផង ដោយប្រាប់យើងអំពីការពិតដែលផែនដីបានត្រូវបង្កើតឲ្យមានរូបរាងឡើង។
៥. តើឯកសារសរសេរប៉ុន្មាននៃព្រះគម្ពីរ ដែលនៅមានសល់ពីបុរាណ ប្រៀបនឹងឯកសារបុរាណឯទៀតដែលមិនមែនខាងសាសនា?
៥ សៀវភៅសាសនាឯទៀត និងសៀវភៅដែលមិនមែនខាងសាសនា នៅមានសល់ឯកសារសរសេរដ៏ចាស់តែប៉ុន្មានក្បាលប៉ុណ្ណោះ។ តែនៅមានប្រហែល ១១.០០០ ក្បាលនៃសៀវភៅគម្ពីរទាំងមូលឬជាចំណែក ដែលបានត្រូវចម្លងទុកមកដោយដៃ ជាភាសាហេព្រើរនិងភាសាក្រិក ហើយសៀវភៅខ្លះនេះបានត្រូវចម្លងមិនយូរប៉ុន្មានពីពេលគេសរសេរសៀវភៅដើមដំបូងផង។ សៀវភៅគម្ពីរទាំងនេះបាននៅគង់វង់ ថ្វីបើគេបានខំប្រឹងប្រែងយ៉ាងខ្លាំងដើម្បី នឹងបំផ្លាញចោល ដោយប្រើវិធីគ្រប់បែបយ៉ាងណាក៏ដោយ។
៦. តើព្រះគម្ពីរបានត្រូវគេចែកចាយពាសពេញច្រើនប៉ុនណា?
៦ ហើយម្យ៉ាងទៀត ព្រះគម្ពីរគឺជាសៀវភៅដែលគេបានចែកចាយពាសពេញច្រើនលើសគេបំផុតក្នុងប្រវត្ដិសាស្ត្រ។ ប្រហែលបីរយកោដិក្បាលនៃសៀវភៅគម្ពីរទាំងមូល ឬជាចំណែកបានត្រូវបានចែកចាយក្នុងប្រមាណពីរពាន់ភាសា។ មានសេចក្ដីរាយការណ៍ថា ៩៨ ភាគរយនៃអស់ទាំងគ្រួសារមនុស្សអាចមានព្រះគម្ពីរអាន ជាភាសារបស់គេផ្ទាល់ខ្លួន។ ឥតមានសៀវភៅណាឯទៀតដែលមានចំនួនចែកចាយស្មើនឹងព្រះគម្ពីរសោះឡើយ។
៧. តើព្រះគម្ពីរគឺត្រូវទៀងទាត់យ៉ាងដូចម្ដេច?
៧ ថែមទៅទៀត គ្មានសៀវភៅបុរាណឯទៀតណាដែលត្រូវទៀងទាត់ដូចព្រះគម្ពីរទេ។ អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ អ្នកប្រវត្ដិសាស្ត្រ បុរាណវត្ថុវិទូ អ្នកជំនាញខាងភូមិសាស្ត្រ អ្នកជំនាញខាងភាសា ព្រមទាំងអ្នកឯទៀតបានបញ្ជាក់រឿងក្នុងព្រះគម្ពីរជារឿយៗ។
សេចក្ដីត្រូវទៀងទាត់ខាងវិទ្យាសាស្ត្រ
៨. តើព្រះគម្ពីរគឺត្រូវទៀងទាត់យ៉ាងដូចម្ដេចក្នុងរឿងវិទ្យាសាស្ត្រ?
៨ ជាឧទាហរណ៍ ថ្វីបើព្រះគម្ពីរមិនមែនបានសរសេរឡើងជាសៀវភៅវិទ្យាសាស្ត្រក៏ដោយ ព្រះគម្ពីរគឺសមស្របនឹងវិទ្យាសាស្ត្រ នៅពេលដែលទាក់ទងនឹងរឿងវិទ្យាសាស្ត្រ។ ប៉ុន្តែសៀវភៅបុរាណឯទៀតដែលរាប់ជាពិសិដ្ឋមានតែអភូតកថាខាងវិទ្យាសាស្ត្រ សេចក្ដីមិនត្រូវទៀងទាត់ និងពាក្យកុហកទាំងស្រុង។ ឧទាហរណ៍ជាច្រើនសម្ដែងថា ព្រះគម្ពីរគឺត្រឹមត្រូវតាមវិទ្យាសាស្ត្រមែន។ សូមកត់សម្គាល់មើលតែឧទាហរណ៍បួននេះចុះ៖
៩, ១០. ជាជាងបង្ហាញតាមទស្សនៈដែលមិនស្របនឹងវិទ្យាសាស្ត្រនៃជំនាន់ព្រះគម្ពីរ តើព្រះគម្ពីរបានចែងយ៉ាងណា អំពីការទ្រទ្រង់ផែនដី?
៩ របៀបដែលផែនដីត្រូវបានទ្រក្នុងអវកាស។ កាលជំនាន់បុរាណពេលដែលគេកំពុងសរសេរព្រះគម្ពីរនៅឡើយ នោះមានការគិតស្មានជាច្រើន អំពីរបៀបដែលផែនដីត្រូវទ្រក្នុងអវកាស។ អ្នកខ្លះបានជឿថា ផែនដីគឺទ្រដោយដំរីបួន ដែលឈរលើអណ្ដើកសមុទ្រដ៏ធំមួយ។ នៅសតវត្សទី ៤ មុនសករាជយើង ទស្សនៈវិទូនិងអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រជាតិក្រិកម្នាក់ឈ្មោះ អារីស្តូត បានបង្រៀនថា ផែនដីមិនអាចអណ្ដែតក្នុងអវកាសល្ហល្ហេវបានទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ លោកបង្រៀនថា ផ្កាយនិងតារាវលីទាំងឡាយគឺភ្ជាប់នៅលើផ្ទៃនៃដុំមូលរឹងតាន់ដែលអាចមើលធ្លុះឃើញ ហើយដុំមូលនិមួយៗគឺស្ថិតនៅក្នុងដុំមូលមួយទៀត។ តាមគេស្មាន ផែនដីគឺនៅលើដុំមូលមួយដែលនៅកណ្ដាលគេបង្អស់ ហើយនៅលើដុំមូលក្រៅគេបំផុតនោះគឺទ្រផ្កាយទាំងឡាយ។
១០ ប៉ុន្តែ ជាជាងបង្ហាញតាមទស្សនៈដ៏ក្បាច់ក្បូរមិនស្របនឹងវិទ្យាសាស្ត្រដែលមាននៅជំនាន់នៃការសរសេរព្រះគម្ពីរនោះ ព្រះគម្ពីរចែងប្រាប់យ៉ាងស្រួលយល់ថា (ប្រហែលនៅឆ្នាំ១៤៧៣ ម.ស.យ) ៖ «[ព្រះទ្រង់] ព្យួរផែនដីនៅទទេធេង »។ (យ៉ូប ២៦:៧) ក្នុងភាសាហេព្រើរដើម ពាក្យប្រើសម្រាប់ «ទទេធេង» នោះមានន័យថា «អត់មានអ្វីសោះ» ហើយពាក្យនេះមានសរសេរតែម្ដងគត់នៅក្នុងព្រះគម្ពីរ។ ដែលព្រះគម្ពីររៀបរាប់ថា ផែនដីត្រូវរុំព័ទ្ធដោយអវកាសល្ហល្ហេវនេះ គឺត្រូវទទួលស្គាល់ដោយពួកអ្នកប្រាជ្ញ ថានេះជាការយល់ឃើញដ៏អស្ចារ្យនៃជំនាន់នោះ។ សៀវភៅអក្ខរានុក្រមសាសនវិទ្យានៃគម្ពីរសញ្ញាចាស់ ប្រាប់ថា៖ «យ៉ូប ២៦:៧ រៀបរាប់យ៉ាងអស្ចារ្យថា ពិភពលោកដែលគេដឹងឮកាលជំនាន់នោះ គឺត្រូវបណ្ដែតនៅក្នុងអវកាស ហេតុនេះក៏សង្ឃឹមរង់ចាំឲ្យវិទ្យាសាស្ត្រស្រាវជ្រាវឃើញ នៅគ្រាអនាគត»។
១១, ១២. តើដល់ពេលណាទើបមនុស្សបានយល់សេចក្ដីពិតនៃយ៉ូប ២៦:៧?
១១ សេចក្ដីដ៏ត្រឹមត្រូវនេះបានថ្លែងក្នុងព្រះគម្ពីរជាង ១.១០០ ឆ្នាំមុនជំនាន់លោកអារីស្តូតទៅទៀត។ ប៉ុន្តែ ទស្សនៈនៃលោកអារីស្តូតនៅតែមានគេបង្រៀនតទៀតថាជាការពិត អស់រយៈពេលប្រហែល ២.០០០ ឆ្នាំក្រោយពីពេលលោកបានស្លាប់ហើយ! ដល់ក្រោយបំផុតមក នៅឆ្នាំ ១៦៨៧ សករាជយើង លោកបណ្ឌិត អ៊ីសាក់ ញូវតុន ក៏ផ្សាយប្រាប់ការស្រាវជ្រាវឃើញរបស់លោកដែលថា ផែនដីគឺបានត្រូវទ្រក្នុងអវកាស តាមផ្កាយនិងតារាវលីឯទៀត ដោយសារកម្លាំងស្រូបទាញគ្នា គឺភូរិពល។ ប៉ុន្តែនេះជិតដល់ ៣.២០០ ឆ្នាំទៅហើយ ក្រោយពីព្រះគម្ពីរបានថ្លែងប្រាប់យ៉ាងស្រួលច្បាស់ក្រឡែតថា ផែនដីគឺព្យួរ «នៅទទេធេង»។
១២ ត្រូវហើយ ជិត ៣.៥០០ ឆ្នាំមកហើយនេះ ព្រះគម្ពីរបានកត់សម្គាល់យ៉ាងត្រឹមត្រូវថា ផែនដីឥតមានវត្ថុអ្វីទ្រ ដែលអាចមើលឃើញនោះទេ នេះគឺជាការពិតដែលស្របតាមច្បាប់ភូរិពលនិងចលនា ដែលគេទើបតែបានយល់ក្នុងពេលថ្មីៗនេះ។ អ្នកប្រាជ្ញម្នាក់បាននិយាយថា៖ «របៀបដែលយ៉ូបបានយល់ដឹងពីការពិតនេះ គឺជាសំនួរមួយដែលមិនងាយឆ្លើយបានទេ ដោយពួកអ្នកដែលប្រកែកមិនជឿថា បទគម្ពីរគឺបណ្ដាលមកពីព្រះនោះ»។
១៣. តើមនុស្សបានយល់យ៉ាងដូចម្ដេចអំពីរាងផែនដី កាលពីរាប់សតវត្សមុនៗ តែអ្វីទៅដែលបានប្រែគំនិតរបស់គេ?
១៣ រាងនៃផែនដី។ សព្វវចនាធិប្បាយអាមេរិកាណា បានចែងថា៖ «រូបរាងមុនដំបូងនៃផែនដី ដែលមនុស្សធ្លាប់ដឹង នោះគឺសំប៉ែតរាបរឹងប៊ឹងស្ថិតនៅចំកណ្ដាលសកលលោក។ . . . គំនិតថាផែនដីមានរាងមូលគឺគេមិនសូវទទួលស្គាល់ទេ លុះដល់សម័យបុនវុឌ្ឍិ»។ ពួកនាវិកជំនាន់ដើមខ្លះខ្លាចធ្វើដំណើរធ្លាក់ពីគែមផែនដីដែលរាងសំប៉ែត។ ប៉ុន្តែ ក្រោយមក ដោយមានត្រីវិស័យនិងប្រដាប់ទំនើបឯទៀត គេក៏អាចធ្វើដំណើរបានឆ្ងាយតាមមហាសមុទ្រ។ សព្វវចនាធិប្បាយមួយទៀតបានពន្យល់ថា៖ «ការធ្វើដំណើរស្វែងរកទាំងនេះបង្ហាញឲ្យឃើញថា ពិភពលោកគឺមូល មិនមែនមានរាងសំប៉ែតដូចមនុស្សភាគច្រើនជឿនោះឡើយ»។
១៤. តើព្រះគម្ពីរបានរៀបរាប់រាងផែនដីយ៉ាងដូចម្ដេច ហើយនៅពេលណា?
១៤ ប៉ុន្តែ ជាយូរមុនពេលគេធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ គឺប្រហែល ២.៧០០ ឆ្នាំមកហើយ ព្រះគម្ពីរបានប្រាប់ថា៖ «គឺព្រះដែលគង់ពីលើរង្វង់ ផែនដី»។ (អេសាយ ៤០:២២) ពាក្យហេព្រើរដែលបកប្រែជា «រង្វង់» នេះ ក៏មានន័យជា «ដុំមូល» ដែរ ដូចឯកសារយោងផ្សេងៗបានកត់សម្គាល់មក។ ដូច្នេះ សេចក្ដីបកប្រែព្រះគម្ពីរឯទៀតចែងថា៖ «ភូគោលផែនដី» (សេចក្ដីបកប្រែដូវ៉េយ) និង «ផែនដីរាងមូល»។—ម៉ោហ្វាត
១៥. ហេតុអ្វីក៏ព្រះគម្ពីរមិនរួមបញ្ចូលមតិអំពីផែនដី ដែលមិនស្របតាមវិទ្យាសាស្ត្រ?
១៥ ម្ល៉ោះហើយព្រះគម្ពីរគឺឥតមានបញ្ចូលមតិ ដ៏មិនស្របតាមវិទ្យាសាស្ត្រ ដែលមានទូទៅកាលជំនាន់នោះទេ អំពីការទ្រផែនដីនិងរូបរាងនោះ។ នេះគឺមានមូលហេតុដ៏ស្រួលយល់ណាស់៖ ព្រះដែលបាននិពន្ធព្រះគម្ពីរគឺជាអ្នកបង្កើតសកលលោក។ ទ្រង់បានបង្កើតផែនដី ម្ល៉ោះហើយទ្រង់គួរតែដឹងថា ផែនដីត្រូវព្យួរលើអ្វី ហើយមានរូបរាងយ៉ាងណា។ ដូច្នេះ ពេលដែលទ្រង់បណ្ដាលឲ្យព្រះគម្ពីរតែងចេញមក ទ្រង់ក៏ប្រយ័ត្នការពារមិនឲ្យគេបញ្ចូលមតិខុសពីវិទ្យាសាស្ត្រក្នុងព្រះគម្ពីរឡើយ ទោះជានៅជំនាន់នោះមានគេជឿមតិអស់នេះខ្លាំងយ៉ាងណាក៏ដោយ។
១៦. តាមរបៀបណាដែលការផ្សំបង្កើតរបស់មានជីវិតស្របតាមសេចក្ដីក្នុងព្រះគម្ពីរ?
១៦ ធាតុផ្សំបង្កើតរបស់មានជីវិត។ លោកុប្បត្តិ ២:៧ ថ្លែងថា៖ «ព្រះយេហូវ៉ាដ៏ជាព្រះទ្រង់យកធូលីដីមកសូនធ្វើជាមនុស្ស»។ សៀវភៅសព្វវចនាធិប្បាយពិភពលោក ចែងថា៖ «អស់ទាំងធាតុគីមីដែលផ្សំបង្កើតរបស់មានជីវិត ក៏មាននៅក្នុងរបស់ឥតជីវិតដែរ»។ ដូច្នេះធាតុគីមីដ៏សំខាន់ៗទាំងអស់ ដែលផ្សំបង្កើតជារូបមានជីវិត រួមទាំងរូបមនុស្សផង ក៏មាននៅក្នុងដីដែរ។ នេះស្របនិងសេចក្ដីក្នុងព្រះគម្ពីរ ដែលសម្គាល់ប្រាប់អំពីធាតុដែលព្រះបានយកមកបង្កើតមនុស្សនិងជីវិតទាំងឡាយឯទៀត។
១៧. អ្វីជាការពិតដែលប្រាប់អំពីរបៀបដែលរបស់មានជីវិតបានកើតមានមក?
១៧ «តាមពូជ»។ ព្រះគម្ពីរថ្លែងប្រាប់ថា ព្រះបានបង្កើតមនុស្សមួយគូដំបូង ហើយថាអស់ទាំងមនុស្សឯទៀតបានកើតមកពីពួកគេ។ (លោកុប្បត្តិ ១:២៦-២៨; លោកុប្បត្តិ ៣:២០) ព្រះគម្ពីរក៏ប្រាប់ថា ជីវិតទាំងឡាយឯទៀត ដូចជាត្រី ចាប ថនិកសត្វ ក៏បានកើតមក «តាមពូជ» ដែរ។ (លោកុប្បត្តិ ១:១១, ១២, ២១, ២៤, ២៥) ពួកអ្នកវិទ្យាសាស្ត្របានសម្គាល់ឃើញយ៉ាងដូច្នេះមែន ក្នុងការបង្កបង្កើតតាមធម្មជាតិ ថារូបមានជីវិតនិមួយៗគឺបានកើតមកពីពូជមួយដូចគ្នា គឺមិនអាចកើតពីណាទៀតបានឡើយ។ លោករេយ៍ម៉ូ ជាអ្នករូបសាស្ត្រកត់សម្គាល់ថា៖ «ជីវិតបង្កើតបានជីវិត នេះកើតឡើងរាល់តែដងក្នុងកោសិកានិមួយៗ។ ប៉ុន្តែ តើរបស់គ្មានជីវិតនឹងអាចបង្កើតជីវិតបានយ៉ាងដូចម្ដេច? នេះគឺជាសំនួរដ៏ពិបាកឆ្លើយមួយក្នុងជីវសាស្ត្រ ហើយមកទល់ឥឡូវនេះ អ្នកជីវសាស្ត្រគ្រាន់តែបានប៉ាន់ស្មានប៉ុណ្ណោះឯង។ របស់គ្មានជីវិតរស់រវើកមិនដឹងជាយ៉ាងណាក៏ស្រាប់តែទៅជាមានរបៀបរៀបរយ ទាំងមានជីវិតរស់រវើកបាន។ . . . មើលទៅអ្នកនិពន្ធលោកុប្បត្តិបាននិយាយយ៉ាងត្រឹមត្រូវជានិច្ច»។
ភាពត្រឹមត្រូវខាងប្រវត្ដិសាស្ត្រ
១៨. តើមេធាវីម្នាក់និយាយយ៉ាងដូចម្ដេចអំពីភាពត្រឹមត្រូវខាងប្រវត្ដិសាស្ត្រក្នុងព្រះគម្ពីរ?
១៨ ព្រះគម្ពីរមានប្រវត្ដិសាស្ត្របុរាណដ៏ត្រឹមត្រូវជាងសៀវភៅណាទាំងអស់។ សៀវភៅ មេធាវីម្នាក់ពិនិត្យព្រះគម្ពីរ ប្រាប់បញ្ជាក់ថាព្រះគម្ពីរមានប្រវត្ដិសាស្ត្រដ៏ត្រឹមត្រូវដូចនេះថា៖ «រឿងប្រលោមលោក រឿងព្រេង និងសេចក្ដីថ្លែងភូតភរ នោះសុទ្ធតែមិនសូវច្បាស់ទាល់តែសោះ ព្រោះរឿងទាំងនោះមិនប្រាប់ពេលវេលានិងកន្លែងដ៏ចំៗនៃព្រឹត្ដិការណ៍ដែលបានកើតឡើង។ ម្ល៉ោះហើយនេះក៏ខុសនឹងវិន័យទីមួយ ដែលពួកមេធាវីយើងធ្លាប់ដឹង គឺថា ‹សេចក្ដីថ្លែងត្រូវប្រាប់ពេលវេលានិងទីកន្លែង› ឯរឿងនិទានក្នុងព្រះគម្ពីរវិញគឺបានរាយរាប់ប្រាប់យើងនូវរឿង ដែលមានទាក់ទងនឹងពេលវេលានិងទីកន្លែងយ៉ាងច្បាស់លាស់បំផុត»។
១៩. តើប្រភពមួយមានយោបល់យ៉ាងដូចម្ដេច អំពីប្រវត្ដិសាស្ត្រយ៉ាងល្អិតល្អន់ក្នុងព្រះគម្ពីរ?
១៩ វចនានុក្រមព្រះគម្ពីរថ្មី មានយោបល់ថា៖ «[អ្នកសរសេរសៀវភៅកិច្ចការ] ប្រាប់រឿងនិទានរបស់លោក តាមគម្រោងប្រវត្ដិសាស្ត្រសម័យដំណាលគ្នា។ សេចក្ដីសរសេររបស់លោកគឺពេញទៅដោយសេចក្ដីយោងអំពីចៅក្រមក្រុង ចៅហ្វាយខេត្ត ស្តេចក្រោមអំណាច និងជនស្រដៀងគ្នាឯទៀត ហើយសេចក្ដីយោងទាំងនេះជាញឹកញយគឺឃើញថាត្រូវចំៗនឹងទីកន្លែងនិងពេលវេលាដែលទាក់ទងនោះ»។
២០, ២១. តើអ្នកប្រាជ្ញខាងព្រះគម្ពីរម្នាក់និយាយយ៉ាងណា អំពីប្រវត្ដិសាស្ត្រក្នុងព្រះគម្ពីរ?
២០ ក្នុងការសរសេរសៀវភៅគូសហព្រះគម្ពីរ លោក អស៍ស្ទីន អ័លីបូន ថ្លែងថា៖ «លោកបណ្ឌិត អ៊ីសាក់ ញូវតុន . . . ក៏ល្បីពូកែខាងការទិតៀនឯកសារបុរាណដែរ ហើយបានពិនិត្យមើលបទគម្ពីរបរិសុទ្ធយ៉ាងប្រយ័ត្នប្រយែង។ តើលោកសម្រេចយ៉ាងដូចម្ដេចចំពោះចំណុចនេះ? លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ ‹ខ្ញុំឃើញថា គម្ពីរសញ្ញាថ្មីគឺមានសេចក្ដីជាក់ច្បាស់ពិតមែនទែនជាងប្រវត្ដិសាស្ត្រ [ក្រៅសាសនា] ណាទាំងអស់›។ លោកបណ្ឌិត ចនសុន ប្រាប់ថា យើងមានទីសំអាងអំពីព្រះយេស៊ូគ្រីស្ទសោយទិវង្គតនៅខាលវ៉ារ៉ី ដូចបានប្រាប់ក្នុងសៀវភៅដំណឹងល្អ ច្រើនជាងទីសំអាងថា សេសារ-យូលាសបានស្លាប់នៅឯកាពីតុលទៅទៀត។ ជាប្រាកដ យើងមានទីសំអាងច្រើនលើសឆ្ងាយណាស់»។
២១ ប្រភពនេះបានប្រាប់ទៀតថា៖ «ចូរសួរអ្នកដែលប្រកែកមិនជឿរឿងប្រវត្ដិសាស្ត្រក្នុងសៀវភៅដំណឹងល្អ ថាតើមូលហេតុអ្វីដែលគេជឿថាសេសារបានស្លាប់នៅកាពីតុល ឬជឿថាសង្ឃរាជលីអូទី៣បានអភិសេកតាំងឆាឡឺម៉ាញជាអធិរាជ នៃស្រុកខាងលិចនៅឆ្នាំ៨០០? . . . តើដូចម្ដេចបានជាអ្នកដឹងថា មានស្តេចមួយអង្គឈ្មោះ ឆាល្សទី១ [នៃប្រទេសអង់គ្លេស] ថាគេបានកាត់ព្រះសិរទ្រង់ ហើយថា អូលីវេ ក្រមវែល បានឡើងធ្វើជាអ្នកគ្រប់គ្រងជំនួសទ្រង់វិញ? . . . លោកបណ្ឌិត អ៊ីសាក់ ញូវតុន បានទទួលសេចក្ដីសរសើរ ដោយបានស្រាវជ្រាវឃើញច្បាប់នៃកម្លាំងស្រូបទាញ . . . យើងជឿសេចក្ដីទាំងប៉ុន្មាន ដែលទើបនឹងបានអះអាងអំពីបុគ្គលទាំងនេះ ពីព្រោះយើងមានទីសំអាងខាងប្រវត្ដិសាស្ត្រ អំពីសេចក្ដីពិតរបស់ពួកគេ។ . . . តែបើបានបង្ហាញនូវភស្តុតាងច្បាស់ដូចនេះហើយ នៅតែមានអ្នកមិនព្រមជឿទៀត នោះយើងនឹងចាត់ទុកគេដូចជារឹងរូសល្ងីល្ងើ ឬល្ងង់មិនដឹងខ្យល់ទៅចុះ»។
២២. ហេតុអ្វីក៏អ្នកខ្លះមិនព្រមជឿភាពពិតមែនទែនក្នុងព្រះគម្ពីរ?
២២ បន្ទាប់មកប្រភពនេះក៏សន្និដ្ឋានថា៖ «ដូច្នេះ តើយើងត្រូវថាយ៉ាងដូចម្ដេច ចំពោះពួកអ្នកដែលអះអាងថាខ្លួនមិនជឿដដែល ថ្វីបើឥឡូវនេះមានទីសំអាងដ៏សម្បូរហូរហៀរ ដែលបញ្ជាក់អំពីភាពពិតនៃបទគម្ពីរបរិសុទ្ធនោះ? . . . ជាប្រាកដ យើងមានមូលហេតុដែលអាចសន្និដ្ឋានថា នេះជាកំហុសនៃចិត្ត មិនមែននៃខួរក្បាលទេ គឺថាចិត្តគេមិនចង់ជឿឡើយ នូវអ្វីៗដែលបន្ទាបសេចក្ដីក្រអឺតរបស់គេ ដែលនឹងបង្ខំគេឲ្យរស់នៅតាមរបៀបផ្សេងវិញ»។
សេចក្ដីសម្រុះគ្នានិងសេចក្ដីត្រង់ឥតលាក់លាមក្នុងព្រះគម្ពីរ
២៣, ២៤. ហេតុអ្វីបានជាសេចក្ដីសម្រុះគ្នាក្នុងព្រះគម្ពីរប្លែកពីធម្មតាម្ល៉េះ?
២៣ សូមគិតមើលអំពីសៀវភៅមួយ ដែលបានចាប់សរសេរមកក្នុងជំនាន់ចក្រភពរ៉ូម រហូតមកដល់មជ្ឈិមសម័យ ហើយបានត្រូវសរសេរចប់នៅសតវត្សទី ២០ នេះ ទាំងមានអ្នកសរសេរជាច្រើននាក់រួមចំណែកផង។ តើអ្នកនឹកថានឹងមានលទ្ធផលយ៉ាងណា បើពួកអ្នកសរសេរមានមុខរបរខុសៗគ្នា ដូចជាទាហាន ស្តេច លោកសង្ឃ អ្នកនេសាទ អ្នកគង្វាល និងគ្រូពេទ្យ? តើអ្នកគិតថាសៀវភៅនោះនឹងមានសេចក្ដីសម្រុះជាប់ទាក់ទងគ្នាទេ? អ្នកប្រហែលជាឆ្លើយថា ‹មិនងាយសោះឡើយ›! ព្រះគម្ពីរគឺត្រូវសរសេរនៅក្រោមកាលៈទេសៈបែបនោះមែន។ ប៉ុន្តែព្រះគម្ពីរទាំងមូលមានភាពសម្រុះគ្នាយ៉ាងល្អ មិនមែនគ្រាន់តែគំនិតទាំងមូលប៉ុណ្ណោះទេដែលសម្រុះគ្នានោះ ឯសេចក្ដីរៀបរាប់ដ៏ល្អិតល្អក៏សម្រុះគ្នាដែរ។
២៤ ព្រះគម្ពីរគឺមានសៀវភៅ ៦៦ ក្បាលបញ្ចូលគ្នា ដែលបានត្រូវសរសេរមកក្នុងរយៈជាង ១៦០០ ឆ្នាំ ដោយបុគ្គលប្រហែល៤០នាក់ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៥១៣ មុនសករាជយើង មកទល់នឹងឆ្នាំ ៩៨ សករាជយើងនេះ។ ពួកអ្នកសរសេរមានវិជ្ជាជីវៈខុសៗគ្នា ហើយពួកគេជាច្រើននាក់មិនដែលបានទាក់ទងគ្នាឡើយ។ ប៉ុន្តែសៀវភៅដែលបានសរសេរមក គឺប្រាប់ផ្ទៃរឿងសំខាន់មួយដ៏សម្រុះស៊ីគ្នាពីដើមដល់ចប់ ហាក់ដូចជាបានសរសេរដោយចិត្តគំនិតតែមួយអញ្ចឹង។ ហើយផ្ទុយពីជំនឿរបស់មនុស្សខ្លះ ព្រះគម្ពីរមិនមែនជាសៀវភៅនៃអារ្យធម៌បស្ចិមប្រទេសទេ តែជាសៀវភៅសរសេរដោយពួកបូព៌ាប្រទេសវិញ។
២៥. តើសេចក្ដីទៀងត្រង់និងសំដីត្រង់ឥតលាក់លាមក្នុងព្រះគម្ពីរគាំទ្រពាក្យអះអាងអ្វីរបស់ពួកអ្នកសរសេរ?
២៥ ពួកអ្នកសរសេរជំនាន់បុរាណភាគច្រើន រាយការណ៍ប្រាប់តែការសម្រេចជោគជ័យនិងគុណធម៌របស់ខ្លួន។ ឯពួកអ្នកសរសេរព្រះគម្ពីរវិញ គេសារភាពប្រាប់ដោយឥតលាក់លាម នូវការខុសឆ្គងរបស់ខ្លួន ព្រមទាំងកំហុសនៃពួកស្តេចនិងពួកអ្នកដឹកនាំគេផង។ ជនគណនា ២០:១-១៣ និងចោទិយកថា ៣២:៥០-៥២ ប្រាប់អំពីកំហុសនៃលោកម៉ូសេ ហើយលោកជាអ្នកសរសេរសៀវភៅទាំងនោះ។ យ៉ូណាស ១:១-៣ និង យ៉ូណាស ៤:១ រៀបរាប់ប្រាប់កំហុសរបស់យ៉ូណាស ដែលជាអ្នកសរសេរប្រាប់រឿងទាំងនោះផ្ទាល់។ ម៉ាថាយ ១៧:១៨-២០; ១៨:១-៦; ២០:២០-២៨; និង ម៉ាថាយ ២៦:៥៦ កត់ទុកនូវចំណុចទន់ខ្សោយនៃពួកសិស្សរបស់ព្រះយេស៊ូ។ ដូច្នេះហើយ សេចក្ដីទៀងត្រង់និងសំដីត្រង់ឥតលាក់លាមនៃពួកអ្នកសរសេរព្រះគម្ពីរ ក៏ជួយគាំទ្រពាក្យអះអាងរបស់គេ ដែលថាព្រះគម្ពីរគឺព្រះបានបណ្ដាលឲ្យតែងមកមែន។
លក្ខណៈដ៏ប្លែកពិសេសបំផុតនៃព្រះគម្ពីរ
២៦, ២៧. ហេតុអ្វីបានជាព្រះគម្ពីរគឺត្រឹមត្រូវម្ល៉េះក្នុងរឿងវិទ្យាសាស្ត្រនិងរឿងឯទៀត?
២៦ មូលហេតុដែលព្រះគម្ពីរគឺត្រឹមត្រូវម្ល៉េះ ក្នុងរឿងវិទ្យាសាស្ត្រ ប្រវត្ដិសាស្ត្រនិងរឿងឯទៀត ព្រមទាំងមានសេចក្ដីសម្រុះគ្នានិងសេចក្ដីស្មោះយ៉ាងនេះ គឺបានសម្ដែងឲ្យឃើញដោយព្រះគម្ពីរផ្ទាល់។ ព្រះគម្ពីរក៏បង្ហាញថា ព្រះអាទិទេព ព្រះដ៏មានគ្រប់ព្រះចេស្ដា ព្រះដែលបង្កើតសកលលោកនេះ គឺជាអ្នកនិពន្ធព្រះគម្ពីរ។ ទ្រង់គ្រាន់តែប្រើមនុស្សឲ្យសរសេរប៉ុណ្ណោះ ដោយប្រើសកម្មពលដ៏ខ្លាំងក្លារបស់ទ្រង់ជំរុញពួកគេ ឲ្យកត់សេចក្ដីតាមព្រះហឫទ័យរបស់ទ្រង់។
២៧ សាវ័កប៉ុលថ្លែងប្រាប់ក្នុងព្រះគម្ពីរថា៖ «គ្រប់ទាំងបទគម្ពីរ គឺជាព្រះទ្រង់បានបញ្ចេញព្រះវិញ្ញាណបណ្ដាលឲ្យតែងទេ ក៏មានប្រយោជន៍សំរាប់ការបង្រៀន ការរំឭកឲ្យដឹងខ្លួន ការប្រដៅដំរង់ នឹងការបង្ហាត់ខាងឯសេចក្ដីសុចរិត ដើម្បីឲ្យអ្នកសំណប់របស់ព្រះបានគ្រប់ល័ក្ខណ៍ ហើយមានគ្រប់ទាំងចំណេះសំរាប់នឹងធ្វើការល្អគ្រប់មុខ»។ ហើយសាវ័កប៉ុលក៏ថ្លែងប្រាប់ទៀតថា៖ «កាលអ្នករាល់គ្នាបានទទួលព្រះបន្ទូល ជាដំណឹងពីព្រះ ដោយសារយើងខ្ញុំ នោះមិនបានទទួល ទុកដូចជាពាក្យរបស់មនុស្សទេ បានទទួល តាមភាពដ៏ពិតនៃដំណឹងនោះវិញ គឺជាព្រះបន្ទូលនៃព្រះ»។—ធីម៉ូថេទី២ ៣:១៦, ១៧; ថែស្សាឡូនីចទី១ ២:១៣
២៨. ដូច្នេះ តើព្រះគម្ពីរគឺមកពីណា?
២៨ ដូច្នេះ ព្រះគម្ពីរគឺមកពីគំនិតនៃអ្នកនិពន្ធតែមួយ—គឺជាព្រះ។ ដោយឥទ្ធិឫទ្ធិខ្លាំងក្លារបស់ទ្រង់ ព្រះអាចរក្សាការពារបានយ៉ាងងាយ នូវគុណសម្បត្ដិដ៏ត្រឹមត្រូវនៃពាក្យចែងទុក ឲ្យបានគង់វង់រហូតដល់ជំនាន់យើងនេះ។ នៅឆ្នាំ ១៩៤០ លោក ហ្វ្រិដិរិក ឃិនយុន ជាអ្នកជំនាញល្បីល្បាញម្នាក់ខាងឯកសារសរសេរនៃព្រះគម្ពីរមានប្រសាសន៍អំពីរឿងនេះថា៖ «មូលដ្ឋានចុងក្រោយសម្រាប់ការសង្ស័យណាដែលថា ព្រះគម្ពីរបានត្រូវផ្ដល់មកយើងទាំងមានសភាពដូចពីកាលគេសរសេរដំបូងនោះ ឥឡូវនេះបានត្រូវបំបាត់ចោលហើយ»។
២៩. តើតាមរបៀបណាដែលយើងអាចពន្យល់ប្រាប់ថា ព្រះអាចមានបន្ទូលទាក់ទងនឹងមនុស្សបាន?
២៩ មនុស្សអាចបញ្ជូនសារដំណឹងវិទ្យុនិងទូរទស្សន៍មកឯផែនដីបាន ពីអវកាសចម្ងាយរាបពាន់គីឡូម៉ែត្រ ហើយពីស្ថានព្រះចន្ទទៀតផង។ គ្រឿងស្ទង់ក្នុងអវកាសបានបញ្ជូនពត៌មាននិងរូបភាព ពីផ្កាយគ្រោះដែលនៅចម្ងាយរាប់រយលានគីឡូម៉ែត្រ។ ជាប្រាកដ ព្រះដែលជាអ្នកបង្កើតមនុស្ស ជាព្រះដែលបង្កើតរលកវិទ្យុ ក៏អាចធ្វើដូច្នេះបានដែរ។ ទ្រង់អាចប្រើឥទ្ធិឫទ្ធិខ្លាំងក្លារបស់ទ្រង់ក្នុងការបញ្ជូនព្រះបន្ទូលនិងរូបភាពបានយ៉ាងងាយ ទៅក្នុងចិត្តគំនិតនៃពួកដែលទ្រង់បានរើសតាំងឲ្យសរសេរព្រះគម្ពីរនោះ។
៣០. តើព្រះចង់ឲ្យមនុស្សស្វែងរកគោលបំណងនៃទ្រង់សំរាប់ពួកគេទេ?
៣០ ម្យ៉ាងវិញទៀត មានរបស់ជាច្រើនដែលទាក់ទងនឹងផែនដីនិងជីវិតលើផែនដី ដែលផ្ដល់ទីសំអាងថា ព្រះមានព្រះហឫទ័យទុកដាក់ចំពោះមនុស្សលោកមែន។ ដូច្នេះយើងក៏អាចយល់បានថា ទ្រង់ចង់ជួយមនុស្សឲ្យស្គាល់ទ្រង់ជាអ្នកណា ឲ្យដឹងនូវអ្វីជាគោលបំណងនៃទ្រង់ សំរាប់ពួកគេ ដោយសម្ដែងប្រាប់របស់ទាំងនេះក្នុងសៀវភៅមួយ—គឺជាឯកសារអចិន្ត្រៃយ៍។
៣១. ហេតុអ្វីបានជាពាក្យដែលព្រះវិញ្ញាណបានបណ្ដាលឲ្យកត់ទុក គឺល្អប្រសើរជាងដំណឹងដែលប្រាប់មកយើងតាមតែមាត់?
៣១ សូមពិចារណាមើលដែរ អំពីការល្អប្រសើរនៃសៀវភៅនិពន្ធដោយព្រះ ប្រៀបនឹងដំណឹងដែលបានប្រាប់មកយើង ដោយមាត់មនុស្សប៉ុណ្ណោះ។ សំដីតាមមាត់គឺជឿទុកចិត្តមិនបានទេ ដ្បិតមនុស្សនឹងបកស្រាយដំណឹង ហើយយូរៗទៅ ន័យក៏ត្រូវប្រែប្រួលអស់។ មនុស្សនឹងថ្លែងប្រាប់ដំណឹងតៗតាមមាត់ តាមតែទស្សនៈរបស់ខ្លួន។ ប៉ុន្តែ ឯកសារដែលព្រះបានបណ្ដាលឲ្យសរសេរទុកជាអចិន្ត្រៃយ៍ នោះមិនងាយមានពាក្យខុសច្រឡំទេ។ ហើយឯសៀវភៅគឺអាចចម្លងបោះពុម្ពនិងបកប្រែបាន ដើម្បីឲ្យមនុស្សដែលអានភាសាផ្សេងៗបានទទួលផលប្រយោជន៍ដែរ។ ដូច្នេះ តើនេះមិនសមហេតុផលទេឬ ដែលព្រះជាអ្នកបង្កើតយើង ប្រើវិធីនេះដើម្បីប្រាប់ដំណឹង? គឺប្រាកដជាសមហេតុផលណាស់ ដ្បិតព្រះជាអ្នកបង្កើតមានបន្ទូលថា ទ្រង់បានធ្វើដូច្នេះមែន។
ទំនាយដែលបានសម្រេច
៣២-៣៤. តើព្រះគម្ពីរមានអ្វីដែលយើងមិនអាចរកបានក្នុងសៀវភៅឯទៀត?
៣២ ថែមទៅទៀត ព្រះគម្ពីរមានកំណត់សម្គាល់ថាជាសៀវភៅមកពីព្រះ ក្នុងរបៀបមួយដ៏ប្លែកអស្ចារ្យ គឺថា៖ ព្រះគម្ពីរជាសៀវភៅទំនាយ ដែលបានសម្រេចមិនដែលខុសល្អៀងឡើយ តាំងពីដើមរហូតមក។
៣៣ ជាឧទាហរណ៍ សេចក្ដីវិនាសនៃក្រុងទីរ៉ុសជំនាន់បុរាណ ការធ្លាក់អំណាចនៃបាប៊ីឡូន ការកសាងក្រុងយេរូសាឡិម ការឡើងនិងធ្លាក់អំណាចនៃពួកស្តេចសាសន៍មេឌី-ពើស៊ី និងក្រិក គឺបានត្រូវទាយប្រាប់យ៉ាងក្បោះក្បាយក្នុងព្រះគម្ពីរ។ ទំនាយទាយប្រាប់ត្រូវដល់ម្ល៉េះ បានជាអ្នកទិតៀនខ្លះខំត្រដរថា ទំនាយទាំងនេះបានត្រូវសរសេរក្រោយពីព្រឹត្ដិការណ៍បានកើតឡើងហើយ។—អេសាយ ១៣:១៧-១៩; អេសាយ ៤៤:២៧–៤៥:១; អេសេគាល ២៦:៣-៦; ដានីយ៉ែល ៨:១-៧, ២០-២២
៣៤ ទំនាយនៃព្រះយេស៊ូអំពីសេចក្ដីវិនាសដល់ក្រុងយេរូសាឡិមនៅឆ្នាំ៧០ ស.យ. បានសម្រេចយ៉ាងត្រឹមត្រូវ។ (លូកា ១៩:៤១-៤៤; លូកា ២១:២០, ២១) ហើយទំនាយអំពី «ថ្ងៃជាន់ក្រោយ» ដែលបានទាយប្រាប់ដោយព្រះយេស៊ូនិងសាវ័កប៉ុល នោះក៏កំពុងតែសម្រេចក្នុងសម័យយើងនេះដែរ។—ធីម៉ូថេទី២ ៣:១-៥, ១៣; ម៉ាថាយ ២៤; ម៉ាកុស ១៣; លូកា ២១
៣៥. ហេតុអ្វីបានជាទំនាយព្រះគម្ពីរអាចមានមកតែពីព្រះប៉ុណ្ណោះ?
៣៥ គ្មានគតិមនុស្ស ទោះជាមានប្រាជ្ញាឆ្លាតយ៉ាងណាក៏ដោយ ដែលអាចទាយប្រាប់អំពីព្រឹត្ដិការណ៍អនាគតត្រូវយ៉ាងនេះបានទេ។ មានតែគំនិតនៃព្រះ១អង្គ ដែលមានគ្រប់ព្រះចេស្ដា គ្រប់ប្រាជ្ញា ដែលបង្កើតសកលលោក ទើបអាចប្រាប់យើងបាន ដូចយើងអានក្នុងពេត្រុសទី២ ១:២០, ២១ ថា៖ «គ្មានពាក្យទំនាយណាក្នុងគម្ពីរ ដែលស្រាយបានតាមតែចិត្តនោះឡើយ ដ្បិតសេចក្ដីទំនាយមិនដែលមក ដោយបំណងចិត្តមនុស្សទេ គឺជាមនុស្សបរិសុទ្ធរបស់ព្រះ ដែលបានទាយ ដោយសារព្រះវិញ្ញាណបរិសុទ្ធទ្រង់បណ្ដាលវិញ»។
ព្រះគម្ពីរមានចម្លើយសម្រាប់យើង
៣៦. តើព្រះគម្ពីរអាចប្រាប់យើងអំពីអ្វី?
៣៦ ដូច្នេះ ក្នុងរបៀបជាច្រើនយ៉ាង ទីសំអាងក្នុងព្រះគម្ពីរក៏បង្ហាញថា ព្រះគម្ពីរជាបន្ទូលដែលបណ្ដាលមកពីព្រះអាទិទេព។ ជាបន្ទូលពីព្រះ ព្រះគម្ពីរក៏ប្រាប់យើងអំពីហេតុអ្វីបានជាមនុស្សនៅលើផែនដីនេះ ហេតុអ្វីក៏មានការឈឺចាប់ច្រើនម្ល៉េះ ទីណាជាគោលដៅរបស់យើង ហើយស្ថានភាពនឹងប្រែជាប្រសើរឡើងយ៉ាងដូចម្ដេច។ ព្រះគម្ពីរបង្ហាញប្រាប់យើងថា មានព្រះដ៏ខ្ពស់ឧត្តមមួយអង្គ ដែលបង្កើតមនុស្សនិងផែនដីដើម្បីគោលបំណងមួយ ហើយថាគោលបំណងនៃទ្រង់នឹងត្រូវតែសម្រេចជាមិនខាន។ (អេសាយ ១៤:២៤) ព្រះគម្ពីរក៏បង្ហាញប្រាប់យើងទៀតអំពីសាសនាពិត និងរបៀបដែលយើងអាចរកសាសនាពិតឃើញ។ ដូច្នេះ ព្រះគម្ពីរគឺជាប្រភពតែមួយគត់នៃប្រាជ្ញាដ៏ប្រសើរឧត្តម ដែលអាចប្រាប់យើងនូវចម្លើយពិតសំរាប់សំនួរសំខាន់ទាំងអស់នៃជីវិត។—ទំនុកដំកើង ១៤៦:៣; សុភាសិត ៣:៥; អេសាយ ២:២-៤
៣៧. តើសំនួរអ្វីដែលត្រូវតែសួរអំពីពិភពគ្រីស្ទសាសនា?
៣៧ ថ្វីបើមានភស្តុតាងជាច្រើនដែលបញ្ជាក់អំពីភាពពិតមែនទែននិងសេចក្ដីពិតត្រង់នៃព្រះគម្ពីរ តើអស់អ្នកដែលថាគេទទួលព្រះគម្ពីរ អនុវត្តតាមសេចក្ដីបង្រៀននៃព្រះគម្ពីរទេ? ជាឧទាហរណ៍ សូមពិចារណាមើលជាតិសាសន៍ដែលអះអាងថា គេអនុវត្តសាសនាគ្រីស្ទាន គឺពិភពគ្រីស្ទសាសនានោះ។ ពួកគេបានកាន់ព្រះគម្ពីររាប់រយសតវត្សមកហើយ។ តើគំនិតនិងអំពើប្រព្រឹត្តរបស់គេ ពិតជាបង្ហាញឲ្យឃើញនូវប្រាជ្ញាដ៏ប្រសើរឧត្តមនៃព្រះឬ?
[រូបភាពនៅទំព័រ១១]
លោកបណ្ឌិត អ៊ីសាក់ ញូវតុន ជឿថាផែនដីគឺបានត្រូវទ្រក្នុងអវកាសតាមផ្កាយនិងតារាវលីឯទៀត ដោយសារភូរិពល
ដែលព្រះគម្ពីររៀបរាប់ថាផែនដីត្រូវរុំព័ទ្ធដោយអវកាសល្ហល្ហេវនេះ គឺត្រូវទទួលស្គាល់ដោយពួកអ្នកប្រាជ្ញ ថាជាការមើលឃើញដ៏អស្ចារ្យនៃជំនាន់ព្រះគម្ពីរ
[រូបភាពនៅទំព័រ១២]
ពួកនាវិកជំនាន់ដើមខ្លះខ្លាចធ្វើដំណើរធ្លាក់ពីគែមផែនដីដែលរាងសំប៉ែត
[រូបភាពនៅទំព័រ១៣]
មានទីសំអាងបញ្ជាក់ថាព្រះយេស៊ូបានរស់នៅ ច្រើនជាងទីសំអាងថាសេសារ-យូលាស អធិរាជឆាឡឺម៉ាញ អូលីវេ-ក្រមវែល ឬសង្ឃរាជលីអូទី៣បានរស់នៅទៅទៀត
[រូបភាពនៅទំព័រ១៥]
សេចក្ដីសម្រេចតាមទំនាយនៃព្រះយេស៊ូ អំពីសេចក្ដីវិនាសដល់ក្រុងយេរូសាឡិមក្នុងឆ្នាំ ៧០ ស.យ. គឺបានបញ្ជាក់ដោយសំណង់កោងនៃទីតុស នៅក្រុងរ៉ូម