តើយើងរៀនអ្វីខ្លះពីធម្មជាតិ? — បណ្ណាល័យអ៊ីនធឺណិតរបស់ប៉មយាម

តើយើងរៀនអ្វីខ្លះពីធម្មជាតិ?

«ចូរអ្នកសួរសត្វតិរច្ឆានឥឡូវចុះ វានឹងបង្រៀនអ្នក ហើយសត្វស្លាប ដែលហើរលើអាកាសផង វានឹងប្រាប់ឲ្យអ្នកដឹង ឬឲ្យនិយាយនឹងដីចុះ នោះនឹងបង្រៀនអ្នកដែរ ហើយត្រីនៅសមុទ្រនឹងថ្លែងប្រាប់មកអ្នក»។—យ៉ូប ១២:៧, ៨

ប៉ុន្មានឆ្នាំកន្លងទៅនេះ ពួកអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រនិងពួកវិស្វករបានអនុញ្ញាតឲ្យសត្វនិងរុក្ខជាតិបង្រៀនពួកគេ។ ពួកគេកំពុងសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីសត្វផ្សេងៗ ដើម្បីយកមកធ្វើជាគំរូក្នុងការបង្កើតផលិតផលថ្មីៗ ឬបង្កើនគុណភាពនៃផលិតផលដែលមានរួចហើយនោះ។ មុខវិជ្ជានេះ ហៅថាជីវវិស្វកម្ម។ កាលដែលលោកអ្នកពិនិត្យមើលឧទាហរណ៍ដែលមានជាបន្តបន្ទាប់នេះ សូមពិចារណាសំណួរថា‹តើអ្នកណាសមទទួលការសរសើរជាអ្នកផ្ដើមបង្កើតអ្វីៗទាំងនេះ?›។

រៀនពីព្រុយត្រីបាឡែន

តើអ្នកបង្កើតយន្តហោះអាចរៀនអ្វីពីត្រីបាឡែន? តាមមើលទៅ ពួកគេអាចរៀនបានច្រើន។ ត្រីបាឡែនប្រភេទម្យ៉ាងដែលគេហៅថាហិមបាក វាមានទម្ងន់ប្រហែល៣០តោន។ ពេលវាពេញវ័យ គឺស្មើនឹងទម្ងន់ឡានដឹកទំនិញដែលមានទំនិញពេញចំណុះ។ រូបកាយរបស់វាគឺរឹងបន្តិច ហើយមានព្រុយធំដែលមានរាងស្រដៀងនឹងស្លាបបក្សី។ ទោះជាវាមានប្រវែង១២ម៉ែត្រក៏ដោយ ក៏វាអាចហែលបត់បែនយ៉ាងរហ័សអស្ចារ្យដែរ។ ជាឧទាហរណ៍ ពេលវាចាប់ចំណីដូចជាពពួកបង្គានិងត្រីតូចៗ វាហែលជុំវិញតាមគន្លងជារង្វង់ឡើងទៅលើ។ ដំណាលគ្នានោះ វាផ្លុំពពុះជាច្រើន ហើយពពុះតូចបំផុតមានអង្កត់ផ្ចិត១,៥ម៉ែត្រ។ វាធ្វើដូច្នេះដើម្បីធ្វើឲ្យចំណីរបស់វាអណ្ដែតទៅលើផ្ទៃទឹក រួចវាស៊ីចំណីទាំងនោះ។

អ្វីដែលពួកអ្នកស្រាវជ្រាវចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងបំផុតអំពីត្រីដែលមានរូបកាយរឹងនេះ គឺវាអាចបត់មួយជុំដោយមិនចាំបាច់វាងឆ្ងាយទេ ទោះជាមើលទៅមិនអាចទៅរួចក៏ដោយ។ ពួកគេបានរកឃើញថា សមត្ថភាពបត់បែននេះ គឺដោយសាររាងនៃព្រុយរបស់វា។ ផ្នែកខាងមុខនៃព្រុយរបស់វាគឺមិនរលោងស្អាតដូចស្លាបយន្តហោះទេ តែមានរាងអង្កាញ់ៗស្រដៀងនឹងធ្មេញរណារ។

កាលដែលត្រីបាឡែនហែលកាត់ទឹកយ៉ាងលឿន នោះផ្នែកអង្កាញ់ៗនៃព្រុយរបស់វា បង្កើនកម្លាំងរុញច្រានពីក្រោមនិងកាត់បន្ថយកម្លាំងកកិត។ តើកើតឡើងយ៉ាងដូចម្ដេច? ទស្សនាវដ្ដីមួយចែងថា រាងអង្កាញ់ៗនៃព្រុយត្រីបាឡែន ធ្វើឲ្យទឹកហូរយ៉ាងលឿននិងយ៉ាងរលូនកាត់លើព្រុយវា សូម្បីតែពេលវាហែលត្រង់ឡើងទៅលើ។ បើផ្នែកខាងមុខនៃព្រុយវារលោងវិញ នោះវាមិនអាចបត់មួយជុំយ៉ាងលឿនទេ ព្រោះទឹកនឹងវិលនៅក្រោយព្រុយវា ហើយគ្មានកម្លាំងរុញច្រានពីក្រោមឡើយ(Natural History)។

តើការរកឃើញនេះអាចមានប្រយោជន៍យ៉ាងណាខ្លះ? តាមមើលទៅ បើបង្កើតស្លាបយន្តហោះតាមគំរូព្រុយត្រីបាឡែន នោះពួកគេអាចកាត់បន្ថយប្រដាប់ផ្លាស់ប្ដូរចរន្តខ្យល់ដែលមានក្នុងស្លាបទាំងនោះ។ ស្លាបបែបនេះនឹងមានសុវត្ថិភាពជាង ហើយក៏នឹងស្រួលថែទាំជាងដែរ។ អ្នកជំនាញជីវវិស្វកម្មម្នាក់ឈ្មោះចន ឡងជឿថា មិនយូរទៀត«យើងទំនងជានឹងឃើញយន្តហោះទាំងអស់មានស្លាបដែលមានរាងអង្កាញ់ៗដូចព្រុយត្រីបាឡែនហិមបាកដែរ»។

ចម្លងតាមគំរូស្លាបសត្វរំពេ

លោកអ្នកដឹងហើយថា មនុស្សបង្កើតស្លាបយន្តហោះដោយចម្លងតាមគំរូសត្វស្លាប។ ប៉ុន្តែ នៅពេលថ្មីៗនេះ វិស្វករបានជឿនទៅមុខក្នុងការចម្លងតាមគំរូនោះ។ ទស្សនាវដ្ដីមួយចែងថា៖«ពួកអ្នកស្រាវជ្រាវនៅឯសកលវិទ្យាល័យនៃរដ្ឋហ្ល័ររីដាបានផ្ដើមបង្កើតយន្តហោះថ្មីមួយដែលគ្មានអ្នកបើកទេ គឺបញ្ជាដោយតេឡេកុម្ម៉ង់ ហើយយន្តហោះនោះអាចហោះសំកាំង បោះពួយចុះឬឡើងយ៉ាងលឿនដូចសត្វរំពេ»(New Scientist)។

សត្វរំពេហោះហើរបោះពួយចុះឡើងយ៉ាងអស្ចារ្យ ដោយបត់ស្លាបរបស់វាត្រឹមកែងឬត្រឹមគល់ស្លាប។ ទស្សនាវដ្ដីនោះក៏ចែងថា៖«យន្តហោះ[ប្រវែង៦១សង់ទីម៉ែត្រ]ដែលគ្មានអ្នកបើកនោះ មានម៉ាស៊ីនតូចមួយបញ្ជាដែកតូចៗក្នុងស្លាបឲ្យបត់ឬត្រដាងបាន»។ ស្លាបទាំងនេះដែលជាស្នាដៃប្រសើររបស់វិស្វករ ធ្វើឲ្យយន្តហោះតូចនេះអាចសំកាំងឬបោះពួយចុះនៅរវាងអគារខ្ពស់ៗ។ យន្តហោះបែបនេះ ជាអ្វីដែលយោធាខ្លះចង់បានណាស់ ដើម្បីយកមកប្រើស្វែងរកអាវុធគីមីឬអាវុធជីវសាស្ត្រក្នុងក្រុងធំៗ។

ចម្លងតាមគំរូជើងតឹកកែ

យើងក៏អាចរៀនពីសត្វនៅលើដីដែរ។ ជាឧទាហរណ៍ សត្វតឹកកែអាចឡើងជញ្ជាំងនិងពិតានដោយមិនធ្លាក់ចុះ។ សូម្បីតែនៅសម័យគម្ពីរ ក៏គេល្បីអំពីសមត្ថភាពរបស់តឹកកែឬជីងចក់ដែរ។ (សុភាសិត ៣០:២៨) ហេតុអ្វីវាមានសមត្ថភាពយកឈ្នះទំនាញផែនដី?

តឹកកែមានសមត្ថភាពតោងយ៉ាងជាប់ សូម្បីតែកញ្ចក់រលោង គឺដោយសារអ្វីដែលដូចជារោមតូចៗលៀនចេញពីបាតជើងរបស់វា។ ជើងរបស់វាមិនមានជ័រស្អិតទេ តែវាប្រើកម្លាំងម៉ូលេគុលតូច។ បាតជើងរបស់វាជាប់គ្នានឹងផ្ទៃកញ្ចក់ដោយកម្លាំងទំនាញខ្សោយមួយហៅថាវ៉េនដឺវល់។ ធម្មតាកម្លាំងនេះចាញ់ទំនាញផែនដី ហេតុនេះហើយបានមនុស្សមិនអាចឡើងជញ្ជាំងដោយគ្រាន់តែដាក់ដៃផ្អឹបនឹងជញ្ជាំងទេ។ ប៉ុន្តែ រោមតូចៗលៀនចេញពីបាតជើងរបស់វាមានរាប់ពាន់ ដូច្នេះធ្វើឲ្យកម្លាំងវ៉េនដឺវល់ទៅជាខ្លាំងជាងទំនាញផែនដី។ ហេតុនេះ កម្លាំងនោះអាចទប់ទ្រទម្ងន់ខ្លួនរបស់វាបាន។

តើការរកឃើញនេះមានប្រយោជន៍អ្វី? គេអាចបង្កើតរបស់របរប្រើប្រាស់ដែលចម្លងតាមគំរូជើងតឹកកែដើម្បីប្រើជំនួសស្កុតបកបិទដែលចម្លងពីធម្មជាតិដែរ។a ទស្សនាវដ្ដីមួយបានដកស្រង់ពាក្យរបស់អ្នកស្រាវជ្រាវម្នាក់ថា៖«សម្ភារៈពេទ្យដែលចម្លងតាមគំរូជើងតឹកកែអាចមានប្រយោជន៍ជំនួសជ័រស្អិតសម្រាប់ព្យាបាលអ្នកជំងឺ»(The Economist)។

តើនរណាសមទទួលការសរសើរ?

នៅដំណាលគ្នានេះ អង្គការអាកាសចរណ៍វិទ្យាជាតិនិងការគ្រប់គ្រងខាងអវកាស(NASA) នៅសហរដ្ឋអាម៉េរិក កំពុងបង្កើតគ្រឿងយន្តមួយដែលមានជើងច្រើនហើយដើរដូចខ្យាដំរី។ ពួកវិស្វករនៅប្រទេសហ្វាំងឡង់បានបង្កើតគោយន្តដែលមានជើង៦ មើលទៅដូចជាសត្វល្អិតដ៏ធំមួយអាចឡើងចុះអ្វីៗដែលរាំងផ្លូវវា។ ពួកអ្នកស្រាវជ្រាវឯទៀតចម្លងតាមគំរូផ្លែស្រល់ បង្កើតក្រណាត់មានផ្ទាំងស្រទាប់តូចៗដែលបិទបើកបាន។ ក្រុមហ៊ុនផលិតឡានមួយកំពុងបង្កើតរថយន្ត ដែលចម្លងតាមរូបរាងរបស់ត្រីកំពតម្យ៉ាងដែលមានរាងដូចប្រអប់ ដោយសាររូបរាងរបស់វាកាត់បន្ថយកម្លាំងទប់ខ្យល់យ៉ាងល្អ ខុសពីការនឹកស្មាន។ ពួកអ្នកស្រាវជ្រាវឯទៀតកំពុងពិនិត្យមើលលក្ខណៈនៃសម្បកខ្យងអាបាឡូន ដើម្បីដឹងមូលហេតុដែលសម្បកនោះមិនបែកពេលរងសម្ពាធខ្លាំង។ ពួកគេខំរកព័ត៌មាននេះក្នុងបំណងបង្កើតអាវក្រោះដែលស្រាលហើយមាំជាង។

ធម្មជាតិបានផ្ដល់នូវគំនិតល្អៗជាច្រើនដល់ម្ល៉េះ បានជាពួកអ្នកស្រាវជ្រាវបានបង្កើតបញ្ជីរាយឈ្មោះប្រព័ន្ធជីវធម្មជាតិផ្សេងៗរាប់ពាន់ប្រភេទ។ យោងទៅតាមទស្សនាវដ្ដីមួយ ពេលណាពួកអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រជួបប្រទះបញ្ហាបច្ចេកទេសវិស្វកម្ម នោះពួកគេអាចស្វែងរកព័ត៌មានក្នុងបញ្ជីនេះ ដើម្បីដឹងអំពីរបៀប«ធម្មជាតិដោះស្រាយបញ្ហាវិស្វកម្មនោះ»។ ពួកគេហៅប្រព័ន្ធជីវធម្មជាតិក្នុងបញ្ជីនេះថា«កម្មសិទ្ធិបញ្ញារបស់ធម្មជាតិ»។ ធម្មតា បើបុគ្គលឬក្រុមហ៊ុនបង្កើតជាគំនិតអ្វីមួយឬម៉ាស៊ីនថ្មីណាមួយ នោះជាកម្មសិទ្ធិបញ្ញារបស់ពួកគេ។ ទស្សនាវដ្ដីដដែលនោះបានរៀបរាប់អំពីកម្មសិទ្ធិបញ្ញារបស់ធម្មជាតិថា៖«ពេលពួកអ្នកស្រាវជ្រាវហៅបច្ចេកទេសជីវវិស្វកម្មថាជា‹កម្មសិទ្ធិបញ្ញារបស់ធម្មជាតិ› នោះពួកគេកំពុងបញ្ជាក់ច្បាស់ថា ធម្មជាតិគឺជាអ្នកផ្ដើមគំនិតទាំងនោះ»(The Economist)។

តើធម្មជាតិបានគំនិតល្អៗទាំងនេះមកពីណា? ពួកអ្នកស្រាវជ្រាវជាច្រើននាក់អះអាងថា ធម្មជាតិមានបច្ចេកទេសដ៏ពូកែ ដោយសារវាបានសាកល្បងបច្ចេកទេសផ្សេងៗក្នុងរយៈពេលរាប់លានឆ្នាំដោយការវិវត្តន៍។ ប៉ុន្តែពួកអ្នកស្រាវជ្រាវឯទៀតបានសន្និដ្ឋានផ្សេងពីនេះ។ ក្នុងកាសែតមួយ អ្នកមីក្រុបវិទ្យាម្នាក់ឈ្មោះម៉ៃឃឺល ប៊ីហ៊ី បានសរសេរអត្ថបទមួយនៅឆ្នាំ២០០៥ថា៖«[ធម្មជាតិ]មានលក្ខណៈជាច្រើន ដែលច្បាស់ជាកើតចេញពីការគ្រោងបង្កើត។ អាស្រ័យហេតុនេះ យើងអាចវែកញែកដូចតទៅ៖ ឧបមាថាមានសត្វមួយដែលមើលទៅដូចជាសត្វទា ដំណើរដើរ និងសំឡេងក៏ដូចសត្វទា ហើយគ្មានទីសំអាងណាដែលបញ្ជាក់ថាសត្វនោះមិនមែនជាសត្វទាទេ។ បើដូច្នោះយើងមានហេតុត្រឹមត្រូវឲ្យសន្និដ្ឋានថា សត្វនោះគឺជាសត្វទាមែន»។ តើគាត់ចង់បញ្ជាក់ចំណុចអ្វី? គាត់និយាយថា៖«បើយើងឃើញជាក់ស្ដែងថាមានការគ្រោងបង្កើត យើងមិនគួរបដិសេធអំពីរឿងនេះទេ»(The New York Times)។

បើវិស្វករម្នាក់គ្រោងបង្កើតស្លាបយន្តហោះដែលមានសុវត្ថិភាពជាង និងសន្សំសំចៃថាមពល វិស្វករនោះពិតជាសមនឹងសរសើរចំពោះស្នាដៃរបស់គាត់ មែនទេ? ស្រដៀងគ្នាដែរ អ្នកឆ្នៃប្រឌិតដែលបង្កើតបង់រុំរបួសពិសេស បង្កើតសាច់ក្រណាត់ដែលស្រួលពាក់ជាង ឬបង្កើតយានយន្តមួយដែលសន្សំសំចៃថាមពល អ្នកនោះក៏គួរទទួលការសរសើរដែរ។ តាមពិត មនុស្សណាដែលចម្លងតាមកម្មសិទ្ធិបញ្ញារបស់អ្នកណាម្នាក់ តែមិនបញ្ជាក់ឬទទួលស្គាល់បុគ្គលដែលបានផ្ដើមបង្កើតរបស់នោះ ប្រហែលជានឹងត្រូវគេចាត់ទុកថាជាឧក្រិដ្ឋជន។

ឥឡូវ សូមពិចារណាហេតុការណ៍ដូចតទៅ៖ ពួកអ្នកស្រាវជ្រាវដ៏ជំនាញ ខំចម្លងតាមគំរូផ្សេងៗក្នុងធម្មជាតិដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាពិបាកខាងវិស្វកម្ម តែពួកគេខ្លះអះអាងថា គំនិតដ៏ឈ្លាសវៃដែលជាប្រភពគំរូដើមក្នុងធម្មជាតិ បានមកពីការវិវត្តន៍ទៅវិញ។ តើការវែកញែកនោះស្ដាប់ទៅដូចជាសមហេតុផលឬទេ? ដើម្បីគ្រោងបង្កើតរបស់ផ្សេងៗតាមគំរូក្នុងធម្មជាតិ ត្រូវមានវិស្វករម្នាក់ដែលមានសតិបញ្ញា មែនទេ? បើដូច្នេះគំរូដើមដែលមានក្នុងធម្មជាតិ ក៏តម្រូវឲ្យមានអ្នកគ្រោងបង្កើតដែលមានសតិបញ្ញាដែរ។ តើអ្នកណាសមទទួលការសរសើរច្រើនជាង ជាមេជាងដែលបង្កើតគំរូដើម ឬមួយក៏កូនជាងដែលចម្លងតាមគំរូពីមេជាងនោះ?

សេចក្ដីសន្និដ្ឋានដែលសមហេតុផល

ក្រោយបានពិនិត្យមើលទីសំអាងដែលបញ្ជាក់ថា អ្វីៗក្នុងធម្មជាតិមានអ្នកគ្រោងបង្កើតនោះ មនុស្សជាច្រើនមានទស្សនៈដូចអ្នកសរសេរគម្ពីរម្នាក់ដែលបានរៀបរាប់ថា៖«ឱព្រះយេហូវ៉ាអើយ! អស់ទាំងស្នាដៃរបស់ទ្រង់មានច្រើនប្រការណាស់ហ្ន៎! ទ្រង់បានធ្វើទាំងអស់ដោយប្រាជ្ញា ផែនដីបានពេញដោយរបស់ដែលទ្រង់បង្កើត»។ (ទំនុកតម្កើង ១០៤:២៤) អ្នកសរសេរគម្ពីរម្នាក់ទៀតឈ្មោះប៉ូលបាននិយាយថា៖«ព្រោះគុណសម្បត្តិរបស់[ព្រះ] ដែលមនុស្សមើលមិនឃើញ ពោលគឺឫទ្ធានុភាពដែលស្ថិតស្ថេរជារៀងរហូត និងឋានៈរបស់លោកជាព្រះ នោះបានសឲ្យឃើញច្បាស់តាំងពីពេលដែលលោកបង្កើតពិភពលោកមក ពេលដែលពិចារណាអ្វីៗដែលលោកបានបង្កើត»។—រ៉ូម ១:១៩, ២០

ប៉ុន្តែ មនុស្សជាច្រើនដែលមានចិត្តស្មោះនិងគោរពគម្ពីរ ព្រមទាំងមានជំនឿលើព្រះ ប្រហែលអះអាងថាព្រះបានប្រើការវិវត្តន៍ដើម្បីបង្កើតអ្វីៗអស្ចារ្យក្នុងធម្មជាតិ។ ស្ដីអំពីរឿងនេះ តើគម្ពីរបង្រៀនយ៉ាងណា?

[កំណត់សម្គាល់]

a ស្កុតបកបិទមានតម្ពក់ល្អិតៗនិងរោមតូចៗ ដែលចម្លងតាមគំរូគ្រាប់ពូជនៃរុក្ខជាតិម្យ៉ាង។

[ឃ្លាអក្សរធំ]

ម្ដេចក៏ធម្មជាតិមានគំនិតល្អៗច្រើនម្ល៉េះ?

[ឃ្លាអក្សរធំ]

តើធម្មជាតិជាកម្មសិទ្ធិបញ្ញារបស់អ្នកណា?

[ប្រអប់/រូបភាព]

បើរបស់ចម្លងត្រូវការអ្នកគ្រោងបង្កើត ចុះយ៉ាងណាគំរូដើម?

ស្លាបយន្តហោះតូចដែលចម្លងតាមគំរូស្លាបសត្វរំពេ

ជើងរបស់តឹកកែមិនចេះប្រឡាក់ដី ហើយក៏មិនបន្សល់ទុកដានជើងដែរ។ ផ្ទៃរលោងណាក៏ជើងវាអាចជាប់ស្អិតបានដែរ លើកលែងតែសារធាតុម្យ៉ាងហៅថាថេផ្លន។ ជើងវាអាចតោងស្អិត ហើយផ្ដាច់ចេញយ៉ាងងាយ។ ពួកអ្នកស្រាវជ្រាវកំពុងព្យាយាមចម្លងតាមគំរូជើងរបស់វា

រថយន្តចម្លងតាមរាងរបស់ត្រី ដោយសារវាកាត់បន្ថយកម្លាំងទប់នៃខ្យល់យ៉ាងល្អ

[អ្នកផ្ដល់សិទ្ធិ]

Airplane: Kristen Bartlett/University of Florida; gecko foot: Breck P. Kent; box fish and car: Mercedes-Benz USA

[ប្រអប់/រូបភាព]

តើពួកវាអាចរកឃើញផ្លូវយ៉ាងដូចម្ដេចបាន?

សត្វជាច្រើនមាន‹ប្រាជ្ញាដ៏លើសលប់›ក្នុងការរកផ្លូវនៅផែនដី។ (សុភាសិត ៣០:២៤, ២៥) សូមពិចារណាឧទាហរណ៍ពីរ។

◼ ការធ្វើចរាចរណ៍របស់ស្រមោច តើតាមរបៀបណាស្រមោចដែលចេញទៅរកចំណីអាចរកផ្លូវទៅសម្បុកពួកវាបាន? អ្នកស្រាវជ្រាវនៅចក្រភពអង់គ្លេសបានរកឃើញថា ពួកវាមិនគ្រាន់តែបន្សល់ទុកក្លិននៅតាមផ្លូវប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏ចេះប្រើធរណីមាត្រដើម្បីរកផ្លូវទៅសម្បុកពួកវាវិញ។ ជាឧទាហរណ៍ទស្សនាវដ្ដីមួយបានរៀបរាប់អំពីស្រមោចម្យ៉ាងដែលមានឈ្មោះថាផារ៉ូថា៖«ពេលចេញពីសម្បុក ពួកវាទុកសញ្ញាសម្គាល់ដែលបែកចេញពីសម្បុកត្រង់មុំកែងពី៥០ទៅ៦០ដឺក្រេ»។ ហេតុអ្វីការធ្វើដូច្នេះគួរឲ្យកត់សម្គាល់? ពេលពួកវាត្រឡប់ទៅសម្បុកវិញ ហើយដល់ត្រង់កន្លែងផ្លូវបំបែក ដោយសភាវគតិ ពួកវាជ្រើសរើសផ្លូវដែលមិនសូវបែកចេញឆ្ងាយពីសម្បុករបស់ពួកវា។ តាមវិធីនេះពួកវាអាចរកសម្បុកឃើញ។ ទស្សនាវដ្ដីដដែលនោះបានរៀបរាប់ថា ការប្រើធរណីមាត្របែងចែកផ្លូវបែបនេះ នាំឲ្យមានការធ្វើចរាចរណ៍យ៉ាងរលូនតាមផ្លូវខ្វាត់ខ្វែង ជាពិសេសពេលពួកវាធ្វើដំណើរទិសផ្ទុយគ្នា។ តាមវិធីនេះ ពួកវាសន្សំសំចៃកម្លាំងដោយមិនធ្វើដំណើរទៅផ្លូវខុសទេ(New Scientist)។

◼ ត្រីវិស័យរបស់សត្វស្លាប សត្វស្លាបជាច្រើនអាចធ្វើដំណើរទៅដល់ទិសដៅយ៉ាងត្រឹមត្រូវ ទោះជាត្រូវធ្វើដំណើរឆ្ងាយនិងស្ថិតក្នុងអាកាសធាតុបែបណាក៏ដោយ។ តើវាអាចស្វែងរកទិសដៅតាមរបៀបណា? អ្នកស្រាវជ្រាវបានរកឃើញថាសត្វស្លាបអាចដឹងដែនម៉ាញេទិចរបស់ផែនដី។ ប៉ុន្តែ ទស្សនាវដ្ដីមួយបានចែងថា៖«ដែនម៉ាញេទិចផែនដីខុសគ្នាពីកន្លែងមួយទៅកន្លែងមួយ ហើយមិនតែងតែតម្រង់ទៅទិសខាងជើងទេ»។ តើអ្វីធ្វើឲ្យសត្វស្លាបមិនធ្វើដំណើរទៅទិសដៅខុស? តាមមើលទៅសត្វស្លាបប្រៀបដូចជាមានត្រីវិស័យនៅក្នុងខួរក្បាលរបស់វា វាកែសម្រួលត្រីវិស័យនោះទៅតាមថ្ងៃលិចជារៀងរាល់ល្ងាច។ ដោយសារទីតាំងថ្ងៃលិចផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមរដូវកាលនិងខ្សែរយៈទទឹងពីអេក្វាទ័រ អ្នកស្រាវជ្រាវគិតថាសត្វស្លាបទាំងនេះច្បាស់ជាមានសមត្ថភាពកែសម្រួលទៅតាមការផ្លាស់ប្ដូរនេះតាមរយៈអ្វីមួយដែលប្រៀបដូចជានាឡិកានៅក្នុងខ្លួនវា។ ទស្សនាវដ្ដីនោះបានរៀបរាប់ថែមទៀតថា៖«នាឡិកានោះអាចប្រាប់ពួកវាអំពីរដូវកាល»(Science)។

តើអ្នកណាបង្រៀនសត្វស្រមោចឲ្យយល់អំពីធរណីមាត្រ? តើអ្នកណាឲ្យសត្វស្លាបមានខួរក្បាលដែលអាចយល់ព័ត៌មានមកពីត្រីវិស័យនិងនាឡិកានៅក្នុងខ្លួនរបស់វា? តើមកពីការវិវត្តន៍ដែលគ្មានសតិបញ្ញា ឬពីអ្នកបង្កើតដែលប្រកបដោយប្រាជ្ញា?

[អ្នកផ្ដល់សិទ្ធិ]