Maana a Kine Abena Kubijika

1. Nanchi bantu bamona byepi maana a Yehoba lelo jino? (Byambo bya Maana 1:20, 21)

MU BYALO byavula tumona balongo ne banyenga saka baimana mu mapunzha mupita bantu bavula. Bamwemwesela ne kupapo bantu mabuku a kutanga. Kampe ne atweba twingilako uno mwingilo kabiji kampe kino kitulengela kulanguluka pa byambo byo tutanga mu buku wa Byambo bya Maana bya kuba’mba maana abijika mu mabanza pa kuba’mba bantu bonse beomvwe. (Tangai Byambo bya Maana 1:20, 21.) Baibolo ne mabuku etu muji “maana a kine” afuma kwi Yehoba. Ano o maana bantu o bafwainwa kwikala nao pa kuba’mba bakekale na bumi bya myaka ne myaka. Tumvwa bingi bulongo umvwe muntu watambulako mabuku etu. Bino kechi bantu bonse bakeba kutanga mabuku etu ne. Bamo kechi bakeba kuyuka byaamba Baibolo ne. Bamo nabo betwendeleka. Balanguluka’mba Baibolo wapwa nkito. Kabiji bakwabo nabo balengulula byaamba Baibolo pa byubilo byawama. Baamba’mba bantu balondela Baibolo bashinta kabiji balengulula bingi bakwabo. Nangwa byonkabyo, Yehoba ukeba’mba bantu bonse bayuke maana anji a kine. Boba byepi bino?

2. Kwepi ko twakonsha kutana maana a kine lelo jino, kabiji ñanyi kintu bantu kyo basalapo kuba?

² Yehoba wingijisha Mambo anji Baibolo kubuujilamo bantu maana a kine. Bantu bavula baji nanji uno buku. Kabiji mabuku etu alumbulula Baibolo avula bingi. Ano mabuku aji mu milaka yavula bingi kukila 1,000. Bonse bateleka, ko kuba’mba batanga ano mabuku ne kulondela bijimo bamwenamo byawama. Nangwa byonkabyo, bavula bafuukulapo kubula kuteleka kwi Yehoba. Umvwe bakeba kufuukulapo bya kuba basalapo bikeba michima yabo bene nangwa kulondela bibabuula bakwabo. Kabiji betulengulula bingi na mambo a kuba’mba twafuukulapo kulondela bitubuula Baibolo. Uno mutwe walumbulula ene mambo bantu o bobila bino. Bino patanshi, twayai twisambe pa byo twakonsha kwikala na maana afuma kwi Yehoba.

KUYUKA YEHOBA KO KULENGELA KWIKALA NA MAANA

3. Ñanyi bintu byo twafwainwa kuba pa kuba’mba twikale na maana a kine?

³ Muntu uji na maana wingijisha bintu byo ayuka kufuukula bulongo. Nangwa byonkabyo, maana a kine avwangamo byavula. Baibolo waamba’mba: “Kwakamwa Yehoba yo ntendekelo ya maana, kuyuka bintu kufuma ku Mwine Wazhila, yo milangwe.” (Maana 9:10) Onkao mambo, umvwe tukeba kufuukulapo bintu byanema twafwainwa kuyuka Yehoba byo alanguluka pa kyokyo kintu, ko kuba’mba “kuyuka bintu kufuma ku Mwine Wazhila.” Kufunda Baibolo ne mabuku alumbulula Baibolo kwakonsha kwitukwasha kufuukula bulongo bintu. Umvwe twauba bino kimwesha’mba tuji na maana a kine.—Maana 2:5-7.

4. Mambo ka o twafwainwa kwambila’mba Yehoba ye yenkatu wafwainwa kwitupa maana a kine?

⁴ Yehoba ye yenkatu wakonsha kwitupa maana a kine. (Loma 16:27) Mambo ka o twafwainwa kwambila’mba Yehoba ye yenkatu wafwainwa kwitupa maana? Kitanshi, Yehoba ye Mulenga kabiji bilengwa byanji byonse wibiyuka bingi bulongo. (Sala. 104:24) Kya bubiji, byonse byo oba Yehoba bimwesha’mba uji bingi na maana. (Loma 11:33) Kya busatu, bonse balondela maana a Yehoba bamwenamo byawama. (Maana 2:10-12) Umvwe tukeba kwikala na maana a kine twafwainwa kuswisha Yehoba kwitutangijila mu bintu byo tuba ne pa kufuukula bintu bya kuba.

5. Ñanyi bintu byafumamo mu kukana maana a Yehoba?

⁵ Bantu bavula bo tutana mu mwingilo wa kusapwila baswa kuba’mba bintu byo bamona byalengwa bingi bulongo, pano bino bakana kuba mba kuji Mulenga. Kabiji bakwabo nabo bamba’mba baitabila mwi Lesa, bino balanguluka’mba byaamba Baibolo kechi bingila ano moba ne. Kabiji basalapo kwiubila bintu byabo bene. Ñanyi bintu byafumamo? Nanchi bantu byo balengulula maana a Lesa ne kwiubila bintu bene byalengela ntanda kuwama nyi? Nanchi batana lusekelo lwa kine nangwa baji na luketekelo lwakosa lwa bintu bya kulutwe nyi? Bintu byo tubena kumona ano moba bitulengela kuswa kino kishinka kya kuba’mba: “Kafwako maana, milangwe nangwa milanguluko, byakonsha kumushinda Yehoba ne.” (Maana 21:30) Kino kitulengela kulomba kwi Yehoba kuba’mba etupe maana a kine. Nangwa byonkabyo, bantu bavula kechi boba bino ne. Mambo ka?

KILENGELA BANTU KUKANA MAANA A KINE

6. Kwesakana na byaamba Byambo bya Maana 1:22-25, bañanyi bakana kuteleka ku maana a Yehoba?

⁶ Bavula bakana kuteleka ku maana a kine “abijika mu mikwakwa.” Kwesakana na Baibolo, kuji mabumba asatu a bantu babula kukeba maana a Lesa. Bano ke “ba bilubi,” “bamwenga” ne “bakosama.” (Tangai Byambo bya Maana 1:22-25.) Twayai twisambe pa ene mambo bano bantu o bakaina maana a Lesa ne byo twafwainwa kubula kulondela byubilo byabo.

7. Mambo ka bantu bamo o bafuukwilapo kutwajijila kwikala “ba bilubi”?

⁷ “Ba bilubi” ke boba betabilatu byonse byo baumvwa kabiji kyapela bingi kwibajimbaika nangwa kwibatwala mungi. (Maana 14:15) Javula tutana bantu ba uno mutundu mu mwingilo wa kusapwila. Akilangulukai pa bantu bavula bingi bo batwala mungi ku bantangi ba bupopweshi nangwa bamulwila ntanda. Bamo kibashinka bingi bulaka pa kuyuka kuba’mba bano bantangi bebabepelengatu. Bino bantu bo baambapo pa Byambo bya Maana 1:22 bafuukulapo abo bene kutwajijila kwikala ba bilubi mambo kyo kyo bakeba. (Yele. 5:31) Beubilatu byo bakeba abo bene kabiji kechi bakeba kuyuka byaamba Baibolo nangwa kulondela mizhilo ijimo ne. Bavula balanguluka byonka bilanguluka mwanamukazhi wa ku Canada watemwa bingi bya bupopweshi waambijile Kamonyi wa Yehoba amba: “Ntangi wetu inge witutwala mungi mambo anji mwine. Kechi mambo etu ne.” Onkao mambo, atweba kechi twafwainwa kwikala nobe bantu ba bilubi babula kukeba kuyuka bintu ne.—Maana 1:32; 27:12.

8. Ñanyi bintu byakonsha kwitukwasha kwikala na maana?

⁸ Baibolo witutundaika kubula kwikala ba bilubi, bino “kwikala bakoma mu kukwatakanya bintu.” (1 Ko. 14:20) Luno lutundaiko lwawama bingi. Kulondela mafunde a mu Baibolo kwitulengela kwikala na maana. Kuba bino, kwitukwasha kuyuka mwakubila na makatazho ne kufuukula bintu bulongo. Kyawama bingi kulanguluka pa bintu byo twafuukulapo kuba mu bwikalo. Umvwe mwatendekele kala kufunda Baibolo ne kutanwa ku kupwila, mwafwainwa kwishikisha anweba bene kyalengela kubula kwipana kwi Yehoba ne kubatizhiwa. Inge mwabatizhiwa kala nanchi mubena kwibikako kwingila bulongo mwingilo wa kusapwila Mambo Awama ne kufunjisha nyi? Nanchi byo mufuukulapo kuba bimwesha kuba’mba mubena kulondela byo mufunda mu Baibolo nyi? Nanchi mubila bakwenu bintu byawama byonka byaubanga Yesu nyi? Umvwe muji mumo mo twafwainwa kupimpulako, twafwainwa kulanguluka pa byambo bya Yehoba ‘upana maana ku wabula maana.’—Sala. 19:7.

9. Ñanyi bintu byuba bantu “bamwenga” bimwesha’mba bakana maana a Lesa?

⁹ Bantu “bamwenga” jo jibumba ja bubiji ja bantu balengulula maana a Lesa. Bimye bimo tutana bantu ba uno mutundu mu mwingilo wa kusapwila. Batemwa bingi kwendeleka bakwabo. (Sala. 123:4) Baibolo witujimunako kuba’mba mu moba a kupelako kukekala bantu bavula bingi bamwenga. (2 Pe. 3:3, 4) Ano moba bantu bamo balengulula lujimuno lwa Lesa byonkatu byaubile bako ba kwa Lota. (Nte. 19:14) Bavula bendeleka boba balondela mafunde a mu Baibolo. Boba bino, mambo bakeba “kulondalonda bintu byabula kufwainwa bisakasaka mibiji yabo.” (Yuda 7, 17, 18) Baibolo walumbulula bano bantu bamwenga’mba bajitu pamo na bansatuki ne bantu bakana Yehoba.

10. Kwesakana na byaamba Salamo 1:1, ñanyi bintu byo twakonsha kuba pa kuba’mba tubule kwikala bamwenga?

¹⁰ Ñanyi bintu byakonsha kwitukwasha kubula kwikala bamwenga? Kintu kimo kyakonsha kwitukwasha ke kubula kupwanañana na bantu batemwa kwijizhañanya. (Tangai Salamo 1:1.) Kino kibena kulumbulula’mba kechi twafwainwa kuteleka nangwa kutanga byambo bya bansatuki ne. Twafwainwa kujimuka kuchiina’mba twakatamaukanga ne kuzhinauka Yehoba ne mikambizho ifuma ku jibumba janji. Onkao mambo, twafwainwa kwishikisha’mba: ‘Nanchi natemwa kutamauka inge twatambula mikambizho ne ndumbulwilo ya katataka nyi? Nanchi natemwa kulengulula babena kutangijila nyi?’ Umvwe twaleka ino miteeto, Yehoba uketubila bibusa.—Maana 3:34, 35.

11. Bantu “bakosama” bamona byepi mizhilo ya Yehoba yaamba pa byubilo byawama?

¹¹ “Bakosama” jo jibumba ja busatu ja bantu bakana maana a Lesa. Bakosama mambo bakana kulondela mizhilo ya Lesa yaamba pa byubilo byawama. Kabiji boba bintu byo bamona’mba byaoloka ku meso abo bene. (Maana 12:15) Bantu ba uno mutundu bakana Yehoba mwine upana maana. (Sala. 53:1) Inge twibatana mu busapwishi, javula betunena bingi na mambo a kuba’mba tulondela byaamba Baibolo. Bino kechi bakonsha kwitulengela kwikala bwikalo bwawama ne. Baibolo waamba’mba: “Muntu wakosama kechi wakonsha kwikala na maana a kine ne; kafwako kyo amba ku kibelo kya muzhi ne.” (Maana 24:7) Bantu bakosama kechi bamba bya maana ne. O ene mambo Yehoba o etujimwinako’mba, “fumaiko ku muntu wakosama.”—Maana 14:7.

12. Ñanyi kintu kiketulengela kubula kwikala bakosama?

¹² Atweba kechi tuji nobe bantu bashikwa maana a Lesa ne, mambo twatemwa byubilo bya Lesa ne mizhilo yanji yonse. Umvwe twayuka bintu byawama byo twafwainwa kumwenamo inge ketukookele ne kuyuka bintu byatama bifuma mu kubula kukookela, po po tukakilamo kutemwa mizhilo ya Lesa. Mwafwainwa kuyuka makatazho ekala na bantu bakosama mambo bakana kulondela maana a Yehoba. Kepo mwafwainwa kulanguluka pa bintu byawama byo mwamwenamo mu kukookela Lesa.—Sala. 32:8, 10.

13. Nanchi Yehoba witukanjikizha kukookela maana anji nyi?

¹³ Yehoba ukeba bantu bonse kuyuka maana anji a kine, bino kechi ukanjikizha bantu kwialondela ne. Nangwa byonkabyo, walumbulula kimwekela bantu bakana kulondela maana anji. (Maana 1:29-32) Bantu bafuukulapo kubula kukookela Yehoba bakamona bintu byatama bikafumamo. Mu kuya kwa moba, bakapita mu makatazho kabiji bakamona bya malwa ne kikapelako Yehoba ukebonauna. Pakuba aba bateleka ku maana a Yehoba ne kulondela byo aamba bebalaya’mba: “Awa uñumvwina, ukekala mu mutende kabiji kechi ukachina bya malwa ne.”—Maana 1:33.

MAANA A KINE ETUKWASHA

14-15. Ñanyi bintu byo twafwainwa kuba kwesakana na byaamba Byambo bya Maana 4:23?

¹⁴ Umvwe ketwingijishe maana a Lesa tumwenamo byawama. Byonka byo twaambapo kala, Yehoba wanengezha mashinda a kwitukwasha kutana ano maana. Tutana maana a Yehoba mu buku wa Byambo bya Maana akonsha kwitukwasha inge twiengijisha. Twayai twisambe pa mashinda ana mo twakonsha kwingijisha ano maana.

¹⁵ Zhikijilainga muchima wenu wa kifwanyikizho. Baibolo waamba’mba: “Pa bintu byonse byo ulama, lama muchima wobe, mambo mo muji masulo a bumi.” (Maana 4:23) Akilangulukai pa bintu byo mwakonsha kuba byakonsha kuzhikijila muchima wenu. Mwafwainwa kuja kajo kawama, kukosesha mubiji ne kuchinuzhuka miteeto yatama. Bino byo byo tuba ne pa kuzhikijila muchima wetu wa kifwanyikizho. Tutanga Mambo a Lesa pa juba pa juba, kunengezha kupwila, kutanwa ku kupwila, kukumbulapo ne kwingila mwingilo wa kusapwila. Kabiji twafwainwa kuchinuzhuka miteeto yatama yakonsha konauna milanguluko yetu nabiji bya kisangajimbwe byatama ne kupwanañana na babi.

16. Byambo bya Maana 23:4, 5 byakonsha kwitukwasha byepi mu ano moba?

¹⁶ Tondwainga na byonka byo muji nabyo. Baibolo witujimunako’mba: “Kange wiyanjishe obe mwine na kukeba bunonshi ne. . . . Byo ukatalapo kechi ukebumona ne, mambo bukamena mapi nobe mpungu ne kutumbukila mwiulu.” (Maana 23:4, 5) Bunonshi ne mali bipwa. Nangwa byonkabyo, banonshi ne bayanji bekala bingi na bijikila na mambo a kukeba mali. O ene mambo o bobila bintu byonauna byubilo byabo byawama, bulunda nangwa bumi bwabo. (Maana 28:20; 1 Timo. 6:9, 10) Pakuba maana a Lesa etukwasha kubula kwikala na bijikila na mambo a mali. Kabiji kino kiketukwasha kubula kwikala na lunkumbwa kabiji tukekala na lusekelo ne kutondwa na byonka byo tuji nabyo.—Sapwi. 7:12.

17. Ñanyi bintu byo twafwainwa kuba pa kuba’mba twikale ba maana byonka byo baamba pa Byambo bya Maana 12:18?

¹⁷ Langulukilainga jimo saka mukyangye kwamba. Inge twabula kujimuka, byambo byetu byakonsha kukozha bakwetu ku muchima. Baibolo witubuula’mba: “Byambo bya kupulumukatu byasañana nobe mpoko, pakuba byambo bya muntu wa maana bibukañana.” (Maana 12:18) Twikala mutende inge ketubule kuyebeka bakwetu. (Maana 20:19) Umvwe tukeba kutekenesha bakwetu ne kubula kwibakozha ku muchima twafwainwa kutanganga Mambo a Lesa ne kulangulukapo. (Luka 6:45) Umvwe ketulanguluke pa byaamba Baibolo byambo byetu bikekala nobe “nsulo ya maana” kabiji bikatundaikanga bakwetu.—Maana 18:4.

18. Kulondela byambo biji pa Byambo bya Maana 24:6 kwakonsha kwitukwasha byepi kwingila bulongo mwingilo wa kusapwila?

¹⁸ Londelainga mikambizho ifuma ku jibumba ja Lesa. Baibolo witubuula bintu byakonsha kwitukwasha mu bwikalo. Waamba’mba: “Na lutangijilo lwawama ukalwa nkondo bulongo, kabiji paji babulañana maana bavula pekala kushinda.” (Maana 24:6) Akilangulukai pa kino kinembelo byo kyakonsha kwitukwasha mu mwingilo wa kusapwila ne kufunjisha. Pa kwingila mwingilo wa kusapwila ne kufunjisha tulondela mashinda o betubuula ku jibumba ja Lesa. Kechi twiubila bintu atweba bene ne. Pa kupwila kwetu kwa bwina Kilishitu betufunjisha bya kulondela luno lutangijilo byo tumona bakwetu byo bafunjisha inge babena kwamba majashi ne bimwesho. Kabiji jibumba ja Yehoba jitunengezhezha bya kwingijisha byawama nabiji mabuku ne mavidyo akonsha kukwasha bantu kukwatakanya biji mu Baibolo. Nanchi mwayuka bya kwingijisha bino bingijisho nyi?

19. Maana apana Yehoba akonsha kwimulengela kuba ñanyi kintu? (Byambo bya Maana 3:13-18)

¹⁹ Tangai Byambo bya Maana 3:13-18. Tusanta bingi pa maana a kine atanwa mu Mambo a Lesa. Pa kubatu’mba twikale na lusekelo kana twaikala na ano maana mambo po paimena bwikalo bwetu. Mu uno mutwe twisambapo bintu bimo byakonsha kwitulengela kwikala na maana aji mu buku wa Byambo bya Maana. Nangwa byonkabyo, mu Baibolo yense muji maana awama afuma kwi Yehoba. Twayai twibikengako kulondela maana a Yehoba mu bwikalo bwetu nangwa kya kuba bantu ba mu ino ntanda kechi banemeka maana a Lesa ne. Atweba twashiinwa kuba’mba bantu “[balama maana] bakekala ba lusekelo.”