Baana Betu, Bunonshi Bwanema Bingi
‘Talai, baana bo bunonshi bufuma kwi Yehoba; ne bipangwa bipanga jivumo yo mfweto yanji yo apana.’—MASALAMO 127:3.
1. Mwana mutanshi waishile kusemwa byepi?
LANGULUKAI jishinda ja kukumya mwaubijile Yehoba Lesa pa kulenga mwanamulume mutanshi ne mwanamukazhi. Bonse babiji shanji, aye Adama, ne inanji, aye Evwa, bapaineko bibese byabo bimo byatendekele kulengeka ke mwana munda ya Evwa, kwikala mwana mutanshi. (Ntendekelo 4:1) Kufumatu kyokya kimye kufika ne lelo jino, kwimita ne kusemwa kwa mwana ke kintu kya kukumya.
2. Mambo ka o mwakonshesha kwambila’mba byubiwa munda mwa mwanamukazhi kine bya kukumya?
2 Panyuma ya kusambakana na mwatawanji jike ja mwanamukazhi jaluka ke mwana mukachi ka moba nobe 270 uji na maselo (tubibese tunungakanya mubiji) avula bingi. Jino jike ja mwanamukazhi jilenga mitundu ya tubibese tunungakanya mubiji twavula kukila pa 200. Kupichila mu jishinda ja kukumya jakankalwa kuyuka bantu, atwe tubibese tunungakanya mubiji twakobankana, twinunganunga ne kwikala muntu mumi!
3. Mambo ka bantu bafunda kufika palepa o baswila’mba Lesa wafwainwa iye ulengela mwana kusemwa?
3 Ñanyi ye mwakonsha kwamba’mba ye Walenga mwana? Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, ke mulenga wa bumi. Nyimbi wa masalamo waimbile’mba: “Yukai amba, Yehoba ye Lesa: Ye yenka witulengele, ne atweba twi ba kwanji.” (Masalamo 100:3) Anweba bansemi, mwayukishatu kuba’mba kechi na mambo a kwibikako kwenu kyo kyo mwaikela na yewo mwana ne. Lesa yenkatu uji na maana akila, ye wakonsha kulenga mwana mu jishinda ja kukumya munda mwa inanji kwikala muntu mumi. Pa myaka yavula bantu bafunda kufika palepa, baswa kuba’mba Mulenga Mukatampe ye ulengela mwana kwikalako munda mwa inanji. Nenuwa mwaswa nyi?—Masalamo 139:13-16.
4. Ñanyi mulanguluko wa buntu watama wafwainwa kubula kulangulukilamo Yehoba?
4 Pano nanchi Yehoba Mulenga butemwe ufwabo, kya kuba wabikilekotu bino bintu kuba’mba banabalume ne banabakazhi basemenga baana nyi? Bantu bamo butemwe bafwabo, bino Yehoba kechi byo aji ne. (Masalamo 78:38-40) Mu Masalamo 127:3, Baibolo waamba’mba: ‘Talai, baana bo bunonshi bufuma kwi Yehoba; ne bipangwa bipanga jivumo yo mfweto yanji yo apana.’ Pano twayai tumone buno bunonshi byo buji ne byo bwalumbulula kwi atweba.
Bunonshi ne Mfweto
5. Mambo ka baana o baikela bunonshi?
5 Bunonshi bujitu pamo na kintu kya bupe. Javula bansemi bengila bingi na ngovu kuba’mba bakashile baana babo bunonshi. Buno bunonshi bwakonsha kwikala mali, bipe, nangwa kampe bintu bimo bya buneme. Mu jishinda jiji jonse mo kyakonsha kubiwa, kimwesha butemwe buji na bansemi. Baibolo waamba’mba Lesa wapana baana ku bansemi amba bunonshi. Baana ke bupe bwa butemwe kufuma kwi Lesa. Inge mwi bansemi, abya mwakonsha kwamba’mba byubilo byo muba ku baana benu bimwesha amba mwibanemeka’mba kya bupe kimupa Mulenga walengele bintu byonse nyi?
6. Mambo ka Lesa o akebejilenga amba bantu bekalenga na baana?
6 Yehoba wapaine buno bupe kuba’mba ntanda ikumbane na baana ba kwa Adama ne Evwa. (Ntendekelo 1:27, 28; Isaya 45:18) Yehoba kechi walengelenga muntu umo umo, byonka byo alengelenga bamalaika ne. (Masalamo 104:4; Lumwekesho 4:11) Bino wasajilepo kulenga bantu na bulume bwa kusema baana bapasha bansemi babo. Byo jaikalapo jishuko jawamisha kwi shanja ne inanja mwana kusema ne kukomesha uno mwana! Byo muji bansemi, nanchi nenuwa mu musanchila Yehoba pa kwimulengela kwikalapo na buno bunonshi nyi?
Funjilai kwi Yesu
7. Kupusanako na byuba bansemi bamo, Yesu wamwesheshe byepi byo atemenwe ne ‘kusekela mu bantu’?
7 Kya bulandatu ke kya kuba’mba bansemi bavula kechi bamona baana amba mfweto ne. Bavula bamweshatu butemwe bucheche ku baana babo. Bansemi ba uno mutundu kechi balonda muchima wa Yehoba nangwa wa Mwananji ne. (Masalamo 27:10; Isaya 49:15) Kupusanako na bano bansemi, akimonai Yesu byo atemenwe baana. Yesu saka akyangye kwiya panopantanda mu bumuntu, Baibolo waamba’mba aye ‘wasekejile mu bantu.’ (Byambo bya Mana 8:31) Watemenwe bingi bantu kabiji wapaine ne bumi bwanji ke bukuzhi kuba’mba tukekale na bumi bwa myaka.—Mateo 20:28; Yoano 10:18.
8. Yesu waikala byepi wa kumwenako wawama ku bansemi?
8 Byo ajinga panopantanda, wamwesheshe kya kumwenako kyawama kikatakata ku bansemi. Monai byo aubile kino. Waikalangako na kimye kya kwisamba na banyike, nangwatu kimye kyo atabankenenga na bya kuba byavula kabiji nangwatu wakoka. Wibamwenenga sa bakaya pa kisankane ne kwingijishapo bintu bimo byo baubilenga mu mfunjishisho yanji. (Mateo 11:16, 17) Pa lwendo lwanji lwapeleleko kuya ku Yelusalema, Yesu wayukile’mba usa kumanama ne kwipaiwa. Pano bantu byo bamuletejilenga baana ba bacheche’mba bamumone, baana ba bwanga ba kwa Yesu bakainye baana kwiya kwi aye, kampe na mambo a kuba bakebelenga kumuzhikijila kuchina’mba wakatwajijila kwikala na kijikila. Bino Yesu wibakanyishe baana banji ba bwanga. Pa kumwesha byo ‘asekejile’ mu baana, waambile’mba: ‘Balekai baana bacheche beye kwi amiwa; ne kwibakanya ne.’—Mako 10:13, 14.
9. Mambo ka byo tuba o byafwainwa kwikela byanema kukila ne byo twamba?
9 Twakonsha kufunjilako ku kya kumwenako kya kwa Yesu. Tuba byepi umvwe banyike baiya kwi atweba nangwa kya kuba twatabankana na bya kuba? Nanchi tuba byonka byaubile Yesu nyi? Baana kyo bakebakotu kikatakata ku bansemi babo ke kwikala nabo ne kwibata muchima byonka byaubile Yesu. Kya kine, byambo nabiji bya kuba’mba “nakutemwa” byanema bingi. Pano bino, byubilo bya muntu bilumbulula byavula kukila byambo byo amba. Butemwe bwenu kechi bumwekelatu mu byo mwamba byonka ne, bino bumwekela ne mu byubilo byenu byo mumwesha. Bumwekela mu byo mwibalama, kimye kyo mwikala nabo pamo, ne byo mwibata muchima baana benu. Pano bino, nangwatu kya kuba bansemi bauba byonse bye, kechi byakonsha kulengela kumona byo kyafwainwa kwikala ponkapotu monka mo babena kulangulukila bansemi ne. Kutekanya kukebewa. Twakonsha kufunda kutekanya inge twalonda jishinda Yesu jo aubijilemo na baana banji ba bwanga.
Butekanye bwa kwa Yesu ne Butemwe Bwanji
10. Yesu wafunjishe byepi baana banji ba bwanga lufunjisho lwa kwipelula, kabiji lwaingijile mu kutendekelapotu lwaingijile bulongo nyi?
10 Yesu wayukile baana banji ba bwanga byo bepachikilenga pa mambo a bukulumpe pakachi kabo. Juba jimo, byo afikile mu Kapenama na baana banji ba bwanga, wibepwizhe’mba: “I ki ka kyo mwajikupachikanga anwe bene na bene mu jishinda? Pakuba abo bazhindamiminetu nzo: mambo mu jishinda bapachikanga abo bene na bene amba, Mukulumpe wetu ñanyi?” Mu kifulo kya kwibakajipila, na butekanye, Yesu wibakwashishe na kintu kyawama kya kumwenako pa kuba’mba ebafunjishe kwipelula. (Mako 9:33-37) Abya kino kya kumwenako, kyaingijile byonka byo aketekejile nyi? Kechi kyaingijile ponkapotu ne. Bañondo batanu na umo palutwe, Yakoba ne Yoano basashijile bainabo kwibalombelako bifulo bya bunema mu Bufumu. Pano napo, Yesu watekenye pa kolola milanguluko yabo.—Mateo 20:20-28.
11. (a) Kisela ka kyaubiwanga kyo bakankelwe kuba batumwa ba kwa Yesu byo bafikile mu nzubo ya peulu? (b) Ki ka Yesu kyo aubile, kabiji pa kyonkakya kimye bekilondejile nyi?
11 Kechi papichile ne kimye ne, kwaikele Kijiilo kya Lupitailo mu 33 C.E. kabiji Yesu ne batumwa banji baikele kwa bunke na kwikivuluka. Byo bafikile mu nzubo ya peulu, kafwako nangwa umo wa mu batumwa bonse 12 wipaine kuba kisela kyaubiwanga jonse kya kovwa maulu a bakwabo auba lukungu, mwingilo wamwekananga kwikala wa panshi waingilanga muntu wa nkito nangwa mwanamukazhi mu nzubo. (1 Samwela 25:41; 1 Timoti 5:10) Kine byo kyafwainwe kumukolapo ku muchima Yesu pa kumona baana banji ba bwanga byo batwajijilenga kumwesha muchima wa kukeba bifulo! Onkao mambo, Yesu wibovwele bonse ku maulu ne kwibasashijila kya kine kulondela kya kumwenako kyanji kya kwingijila bakwabo. (Yoano 13:4-17) Abya balondejile kya kumwenako kya kwa Yesu nyi? Baibolo waamba’mba palutwe kacheche onka aa mabanga “kwabukile lupata mwi abo amba, lelo ñanyi mwi atweba ye bauba’mba mukulumpe?”—Luka 22:24.
12. Bansemi bakonsha kulondela byepi Yesu mu kwibikako kwabo kwa kufunjisha baana babo?
12 Baana benu inge bakankalwa kulondela kyo mwibabula, nanchi anweba bansemi muvuluka Yesu byo akonsheshe kwiumvwa nyi? Vulukai kuba’mba Yesu kechi walekele kukwasha batumwa banji nangwa kya kuba babandanga kuwamisha mu byo batamishanga ne. Butekanye bwanji ku mpelo bwapangile bipangwa byawama. (1 Yoano 3:14, 18) Bansemi, kimuwamina bingi kulondela butemwe bwa kwa Yesu ne butekanye bwanji, kwakubula kuleka kwibikako kwenu kwa kufunjisha baana benu ne.
13. Mambo ka bansemi o bafwainwa kubula kushintaukila mwana ubena kwipuzha?
13 Banyike bakeba kuyuka’mba bansemi babo bebatemwa kabiji bebata muchima. Yesu wakebelenga kuyuka baana banji ba bwanga byo balangulukilenga, onkao mambo, watelekelenga kimye kyo bamushikishenga. Wibepwizhenga byo balangulukilenga pa bintu bimo. (Mateo 17:25-27) Ee, lufunjisho lwawama lukebewa kuteleka bulongo ne kutako muchima kya kine. Nsemi kechi wafwainwa kushintaukila mwana ubena kwipuzha ne kumupanga amba: “Fuma papo! Kechi wamona’mba napayankana nenyi?” Inge kya kine nsemi wapayankana, kyawama kumwambila mwana amba nsakwisamba nobe kimye kikwabo, ne kumona kuba’mba kine besamba nanji. Mu jino jishinda, mwana ukamona’mba kya kine bansemi bamuta muchima, kabiji ukebakasulukila bingi.
14. Ki ka bansemi kyo bakonsha kufunjilako kwi Yesu pa mambo a kumwesha baana babo kifyele?
14 Abya kijitu bulongo bansemi kumwesha baana babo kifyele, nabiji kwibabukata ne kwibakwatako ku kuboko nyi? Mu kikye namo, bansemi bafwainwa kufunjila kwi Yesu. Baibolo waamba’mba: “Wibatambwile mu maboko anji, ne pa kwibabika makasa anji, wibapesheshe.” (Mako 10:16) Mwalanguluka’mba banyike baubilepo byepi? Basangalele ne kufwenya kwipi ne Yesu! Umvwe anweba bansemi mwaubila baana benu kifyele ne kwibatemwa, baana benu bakemukokelanga mu kwibikako kwenu kwa kwibajimuna ne kwibafunjisha.
Kimye kyo Mwakonsha Kwikala na Baana Benu
15, 16. Byambo ka byambiwa pa kukomesha baana, kabiji ki ka kilengela kuba’mba byambiwe?
15 Bamo bezhinausha’mba kana baana kine bakeba bansemi babo kwikala nabo kimye kyabaya ne kwibata muchima nyi, inyi kana ne. Byambo bimo byaamba pa kukomesha baana byatundaikwa, ke bya kuba’mba kyafwainwa kwikalakotu na kimye kimotu kyafwainwa kwisambilamo na baana. Kwesakana na byamba bantu batundaika jino jishinda, bamba’mba, baana kechi bakebewa kwikala pamo na bansemi babo kimye kyabaya ne, bafwainwatu kwikala pamo nabo mu kimye kibafwainwa bansemi, kyo banengezhezha jimo bulongo. Nanchi kwikalatu na kimye kimotu kya kwisambilamo na baana, jo jishinda jawama jitundaika banyike nyi?
16 Nembi umo wisambile na banyike bavula waambile’mba, “baana kyo bakebeshakotu ku bansemi babo, ke kuba’mba bansemi bekalenga pamo nabo kimye kyabaya” ne “kwibateshako muchima.” Pulofesa wa pa koleji umo waambile’mba: “[Kimye kya kwikala na baana], kyatendeka kwikalako na mambo a kuba’mba bansemi batana amba javula kechi bekala na baana babo ne. Javula bantu bawayawayangatu kuba’mba bambe kilengela kubula kwikala na baana babo.” Bansemi bafwainwa kwikala kimye kyalepa byepi na baana babo?
17. Ki ka baana kyo bakeba ku bansemi babo?
17 Baibolo kechi waambapo ne. Pano bino, bansemi bena Isalela bakambizhiwe kwisamba na baana babo kimye kyo baji mu nzubo, kimye kyo babena kwenda mu mukwakwa, kimye kya kulaala, ne kimye kya kubuka. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:7) Akye kyamweshatu patoka kuba’mba bansemi bafwainwa kwisamba na baana babo ne kwibafunjisha kimye kyonse pa juba pa juba.
18. Yesu waingijishenga byepi kimye kuba’mba afunjishe baana banji ba bwanga, kabiji bansemi bakonsha kufunjilako ka ku kino?
18 Yesu wafunjishenga bingi bulongo baana banji ba bwanga kimye kyo ajinga nabo, kimye kyo aendanga nabo, ne kimyetu kyo aikalanga nabo sa babena kukokoloka? Onkao mambo, waingijishenga kimye kyonse kwibafunjisha. (Mako 6:31, 32; Luka 8:1; 22:14) Byonkabyo, ne bansemi ba bwina Kilishitu bafwainwa kimye kyonse kwisambanga na baana babo ne kwibafunjisha mashinda a Yehoba.
Bya Kufunjisha ne byo Mwakonsha Kwibifunjisha
19. (a) Ñanyi kintu kikebewa kununga pa kwikala na kimye kya kwisamba na baana? (b) Ki ka bansemi kikatakata kyo bafwainwa kuba pa kuba’mba bafunjishe banyike?
19 Kwikala na baana ne kwibafunjisha kechi byo byonka bikebewa mu kwibakomesha bulongo ne. Kikwabo kyanema ke byambo byo mwibafunjisha. Monai Baibolo byo atongola bintu byafwainwa kuvwangiwa mu lufunjisho. Waamba’mba: ‘Bino byambo byo mbena kukukambizha jino ja lelo . . . ukebafunjishebyo na mukoyo baana bobe.’ Nanchi byambo ka baana byo bafwainwa kufunjishiwa? Kyamwekeshatu patoka kuba’mba ke byambo byatongolwa bya kuba’mba: ‘Obewa ukamutemwe Yehoba Lesa wobe na muchima wobe yense, ne na mweo wobe yense ne na bulume bobe bonse.’ (Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:5-7) Yesu waambile’mba awe ye mukambizho mukatampe pa mikambizho ya Lesa yonse. (Mako 12:28-30) Onkao mambo, bansemi bafwainwa kikatakata kufunjisha baana babo kuyuka Yehoba Lesa, kwibalondolwela ene mambo o twafwainwa kumutemenwa aye bunketu na mweo wetu yense ne kwipana atwe bene kwi aye amba tumwingijilenga.
20. Ki ka Lesa kyo akambizhe bansemi bakala kufunjisha baana babo?
20 Nangwa byonkabyo, “bino byambo” bansemi byo batundaikwa kuba’mba bafunjishenga baana babo, kechi byambatu pa kutemwa Lesa na muchima yense kwapwa ne. Musakumona kuba’mba mu Mpitulukilo ya mu mizhilo kyapitala 5, muji mizhilo yo atelele jibiji Mosesa, ayo Lesa yo anembele pa jibwe, Mizhilo Jikumi. Ino mikambizho yavwangamo yoya ya kuba’mba kubepa bubela ne, kwiba ne, kwipayañana ne, kuba bukende ne. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 5:11-22) Onkao mambo, pa kyokya kimye bansemi bakala baishile kuyuka buneme bwa kufunjisha baana babo byubilo byawama. Ne lelo jino, bansemi ba bwina Kilishitu bafwainwa kufunjisha baana babo mikambizho intutu imo kuba’mba bwikalo bwabo bukawame kulutwe na lwendo.
21. Mukambizho wa ‘kwibafunjisha na mukoyo’ baana byambo bya Lesa walumbulwile ka?
21 Monai kuba’mba bansemi bebalumbulwila bya kufunjisha baana babo “bino byambo,” nangwa’mba mikambizho amba: ‘Wibafunjishebyo na mukoyo baana bobe.’ Byambo bya kuba’mba ‘kwibafunjisha na mukoyo’ bilumbulula “kufunjisha na kubwezha bwezhapo javula kuba’mba bomvwishe nangwa’mba kwibajimunako: kwibatundaika nangwa kwibikajika bino byambo mu milangwe yabo.” Onkao mambo, mu jishinda jikwabo Lesa ubena kubula anweba bansemi kunengezhezha jimo lunengezho lwa Baibolo lwa kufunjishanga baana benu bintu bya ku mupashi.
22. Pa kufunjisha baana babo bansemi bena Isalela bakambizhiwe kuba ka, kabiji kino kyalumbulwilenga ka?
22 Mutanchi wanengezhiwa bulongo wa uno mutundu, ukebewa bansemi kwibikako. Baibolo waamba’mba: “Ukebikashile [“bino byambo,” nangwa’mba mikambizho ya Lesa] pa kuboko kobe ke kayukilo, kabiji bikekale nobe tumaponda pa kilungi kyobe. Ukebinembe pa mashiki a ku bibelo bya nzubo yobe ne pa binzhilo byobe.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:8, 9) Akye kechi kyalumbulula’mba bansemi bafwainwa kunemba mizhilo ya Lesa pa mashiki a ku bibelo bya nzubo yabo ne pa binzhilo byabo, nangwa kwibikashila pa maboko a baana babo ne kukashila pakachi aku jiso aku jiso jabo ne. Bino, kishinka ke kya kuba’mba bansemi bafwainwa kimye kyonse kufunjishanga baana babo mafunjisho a Lesa. Kino kyafwainwa kubiwanga kimye kyonse kwa kubula kuleka ne, kyafwainwa kwikala uba nobe ano mafunjisho a Lesa baana babena kwiamona moba onse.
23. Bi ka bikafunjiwa mu mutwe walondelapo?
23 Kikatakata, ñanyi bintu bimo byanema bansemi byo bakonsha kufunjisha baana babo? Mambo ka o kibena kukebewa ano moba baana kwibabula ne kwibafunjisha kuba’mba belamawizhenga? Ñanyi bukwasho pano bwaikalako bwa kukwasha bansemi kufunjisha baana babo bulongo? Ae mepuzho ne akwabotu alamata bansemi bavula, akafunjiwa mu mutwe walondelapo.
Musakukumbula’mba Ka?
• Mambo ka bansemi o bafwainwa kumwenanga baana babo amba banema?
• Bansemi ne bantutu bakwabo bakonsha kufunjilako ka kwi Yesu?
• Bansemi bafwainwa kwikala kimye kyalepa byepi na baana babo?
• Bika baana byo bafwainwa kufunjishiwa, kabiji bafwainwa kufunjishiwa byepi?
[Kipikichala pa peja 20]
Ki ka bansemi kyo bakonsha kufunjilako ku mfunjishisho ya kwa Yesu?
[Kipikichala pa peja 21]
Ñanyi kimye kabiji mu jishinda ka bansemi bena Isalela mo bakonsheshe kufunjisha baana babo?
[Bipikichala pa peja 22]
Bansemi bafwainwa kimye kyonse kufunjishanga baana babo mafunjisho a Lesa