Twakebesha Kusapwila Mambo Awama
“Witulayile’mba mukebasapwile bantu, ne kunshimuna.”—BYU. 10:42.
1. Kimye kyo aambilenga kwi Koneleusa, mwingilo ka Petelo ye aambilepo?
MUKULUMPE wa bashilikale wa mu kyalo kya Italy wakonkenye balongo banji ne bakwabo pamo, apo paishile kwikala lupimpu lukatampe Lesa byo apimpwile ñingijilo na bantu. Awa muntu wajinga na moyo wa kwakamwa Lesa wajinga Koneleusa. Mutumwa Petelo waambijile jibumba ja bantu kuba’mba batumwa ‘bebalaile’mba mukebasapwile bantu, ne kushimuna’ pe Yesu. Kusapwila kwa kwa Petelo mwafumine bipangwa byavula bingi. Bangetila babujile kutwela mu mukanda batambwijile mupashi wa Lesa, babatizwe, ne kwikala bamfumu ba mwiulu pamo ne Yesu. Mu kusapwila kwa kwa Petelo pa kyokya kimye mwafumine byawama bingi!—Byu. 10:22, 34-48.
2. Twayuka byepi kuba’mba mukambizho wa kushimuna bukine kechi wapelejiletu ku batumwa 12 ne?
2 Bino byaubiwe mu 36 C.E. Mu myaka ibiji kunyuma, muntu umo wamanyikanga bena Kilishitu wapimpwile bwikalo bwanji na mambo a bya mumwekejile. Saulo wa ku Talasusa byo ailenga ku Damasakasa kimye Yesu kyo amwekele kwi aye ne kumwambila’mba: “Ukatwele mu muzhi, kikakwambilwa kyo wafwainwa kuba.” Yesu wamubujile kine Ananyasa kuba’mba Saulo ukasapwilanga ‘ku Bangetila, ne ku bamfumu, ne ku bena Isalela.’ (Tangai Byubilo bya Batumwa 9:3-6, 13-20.) Byo ajinga na Saulo, Ananyasa waambile’mba: “Lesa wa bashakulu betu, ye wakutongola . . . mambo obewa ukekala kamonyi wanji wa kumushimuna ku bantu bonse.” (Byu. 22:12-16) Saulo awo watendekele kutelwa’mba Paulo watesheshe byepi muchima pa mwingilo wa kushimuna bukine?
Wasapwijile Bulongo Mambo Awama!
3. (a) Tusakwisamba pa ñanyi jishimikila? (b) Bakulumpe mu kipwilo ba mu Efisesa baubilepo byepi na byambo byaambile Paulo, kabiji ñanyi kya kumwenako kyawama kyo bamwesheshe?
3 Kyakonsha kuwama bingi kufunda byonse tonko tonko byaubile Paulo panyuma ya kino, pano bino pa kino kimye twayai twisambe pa jashi jaambile Paulo mu 56 C.E., jiji mu Byubilo bya Batumwa kitango 20. Paulo waambile jino jashi kwipi na ku mpelo ya lwendo lwanji lwa busatu lwa bumishonale. Byo afikile mu Miletusa, mu kiito kya Kalunga ka Aegean, waichile banabalume bakulumpe ba mu kipwilo kya Efisesa. Ku Efisesa kwalepele makilomita 50, nangwa kya kuba lwendo lwalepele bingi mambo mikwakwa yazhobakene. Akilangulukaipotu bakulumpe mu kipwilo ba mu Efisesa byo bajinga na lusekelo byo batambwijile mambo aambile Paulo. (Esakanyaiko Byambo bya Mana 10:28.) Nangwa byonkabyo, banengezhezhenga lwendo lwa kuya ku Miletusa. Nanchi bamo batambwile kimye kya kukokoloka ku nkito nangwa kushinka mashitolo abo a busulu nyi? Bena Kilishitu lelo jino boba bino, kuba’mba babule kushalapo ku bipungu byonse bya kupwila kwa nkambi kubiwa pa mwaka pa mwaka.
4. Paulo walondejile ñanyi jishinda kimye kyo akijinga mu Efisesa pa myaka imo?
4 Mwalanguluka’mba Paulo waubilenga ka mu Miletusa mu oa moba asatu nangwa ana bakulumpe mu kipwilo bo apembelejilenga saka bakyangye kufika? Umvwe wajinga anweba, inge mwaubilenga ka? (Esakanyaiko Byubilo bya Batumwa 17:16, 17.) Byambo byo aambile Paulo ku bakulumpe mu kipwilo ba mu Efisesa bitukwasha kuyuka mukumbu. Waambile mwaijile bwikalo bwanji pa myaka yavula, kuvwangakotu ne kimye kitanshi kyo ajinga mu Efisesa. (Tangai Byubilo bya Batumwa 20:18-21.) Kwakubula kwikala na moyo wa kuba’mba kafwako muntu usa kumupachika ne, waambile’mba: “Anwe bene mwayuka . . . kufuma ku aja juba jitanshi jo nanyanchile mu Asha, kasa nebabujisha.” Kya kine, wakebeshe bingi kwingila mwingilo wa kwa Yesu. Wapwishishe byepi mwingilo wanji mu Efisesa? Jishinda jimo, wasapwilanga ku Bayudea kabiji wayanga kwatanwanga bantu bavula. Luka waambile’mba Paulo byo ajinga mu Efisesa mu 52 C.E. kufika mu 55 C.E., ‘waipuzhañenenga nabo ne kweseka kwibetabisha’ mu nshinagoga. Bayudea “bamo byo bakoseshe michima ne kulengulula,” Paulo wafumineko ko baji, wenda uya na kusapwila ku bakwabo monkamwa mu muzhi. Mu jino jishinda wasapwijile Bayudea ne Bangiliki mu yewa muzhi mukatampe.—Byu. 19:1, 8, 9.
5, 6. Twakonsha kusumininwa byepi kuba’mba Paulo byo asapwijilenga ku nzubo ku nzubo, wasapwijilenga ku bantu babujile mu lwitabilo?
5 Bamo baikajile bena Kilishitu mu kuya kwa kimye baikele ke bakulumpe mu kipwilo bafikapo, Paulo bo aambilepo mu Miletusa. Paulo wibavulwilemo mashinda o aingijishanga amba: “Byo nabujile kuchina kwimubula nangwa kimotu kimuwamina, kasa nemufunjisha patoka, ne ku nzubo ku nzubo.” Mu ano moba etu bantu bamo bamba’mba Paulo pano waambilenga pa lupempu lwa bukafunga ku bakwabo ba mu lwitabilo. Pano bino kechi ibyo ne. Ndumbulwilo ya kuba’mba ‘kufunjisha patoka, ne ku nzubo ku nzubo’ kikatakata ingijishiwa ku kusapwila ku bantu babula mu lwitabilo. Kino kyaumvwanyika bingi bulongo mu bino byambo byalondelapo byo aambile. Paulo waambile’mba wasapwilanga “Bayudea ne Bangiliki, lulapilo lwa kwalulukila kwi Lesa, ne lwitabilo lwa kumwitabila Nkambo yetu Yesu Kilishitu.” Kyamweshiwatu patoka’mba Paulo wasapwilanga ku bantu babujile mu lwitabilo, bakebelenga kulapila ne kwitabila mwi Yesu.—Byu. 20:20, 21.
6 Panyuma ya kupesapesapo bulongo pa Binembelo bya Kingiliki bya bwina Kilishitu, shayuka umo waambile pa Byubilo bya Batumwa 20:20 amba: “Paulo waikele myaka isatu mu Efisesa. Wayanga na kusapwila ku nzubo ku nzubo, nangwa’mba ku bantu bonse (kyepelo 26). Mwingilo wa kusapwila ku nzubo ku nzubo ne wa kusapwila ku bantu wanembwa mu binembelo.” Umvwe wayanga ku nzubo ku nzubo nangwa ne, byonka byaamba uno shayuka, Paulo kechi wakebelenga bakulumpe mu kipwilo ba mu Efisesa kulubamo busapwishi bwanji ne byafuminemo ne. Luka waambile’mba: “Bonse bajinga mu Asha baumvwine mambo a Nkambo, ne Bayudea ne Bangiliki pamo.” (Byu. 19:10) Nga “bonse” bajinga mu Asha bakonsheshe kumvwa byepi, kabiji kino kyakonsha kumwesha ka pa mambo a kusapwila kwetu?
7. Mwingilo wa kusapwila wa kwa Paulo wakwashishe byepi ne bantu bo abujile kusapwilako?
7 Na mambo a kusapwila kwa kwa Paulo ku bantu ne ku nzubo ku nzubo, bavula baumvwine ano mambo. Nanchi mwalanguluka’mba aba bonse baumvwine ano mambo, baikalangatu mu Efisesa, kafwako bayanga ku mapunzha angi na kuba busulu, kwikala kwipi na balongo babo, nangwa kuya ku mapunzha kwazhindama kwabujile bya kubauba nenyi? Ine. Bavula lelo jino bavilukila ku mapunzha na mambo a bino bishinka; kampepo nenuwa mwaviluka. Kabiji bantu bakala bafumanga ku mapunzha akwabo kuya na kufwakasha mu Efisesa ne na mambo a busulu. Byo bajinga mu Efisesa bafwainwa bamonañene na Paulo nangwa baumvwine byo asapwijilenga. Ki ka kyaubiwe byo babwelele ku nzubo? Aba baitabijile bukine basapwijilenga. Bakwabo kechi baitabijile ne, pano bino, baambilenga pa bintu byo baumvwine kimye kyo bajinga mu Efisesa. Onkao mambo, balongo, ba kinkalankulo, ne bantutu bakwabo baumvwine bukine, kabiji bamo bafwainwa bebutambwijile. (Esakanyaiko Mako 5:14.) Kino kimwesha ka pa mambo a kyakonsha kufumamo mu busapwishi bwenu?
8. Nga bantu mu nkambi ya Asha baumvwine byepi bukine?
8 Pa mambo a kimye kitanshi kyo asapwijile mu Efisesa, Paulo wanembele’mba: ‘Kibelo kikatampe ne kya kwingijilamo mingilo ikatampe kyamushinkukila.’ (1 Ko. 16:8, 9) Kyajinga kibelo ka, kabiji kyamushinkukijile byepi? Paulo byo atwajijile kwingila mwingilo wa kusapwila mu Efisesa mambo awama akumbene konse. Langulukai pa ino mizhi isatu, Kolose, Laodikea, Hilapolisa, yajinga mukachi kufuma ku Efisesa. Paulo kechi wafwakashijileko ne, bino batambwijile mambo awama. Epafalasa wafumine ku yoya mpunzha. (Kolo. 2:1; 4:12, 13) Nanchi Epafalasa waumvwine Paulo saka asapwila mu Efisesa ne kwikala mwina Kilishitu nyi? Baibolo kechi washinkamika ne. Bino byo akumbenyenga bukine na ko aikelanga, Epafalasa wafwainwa waimenejilengako Paulo. (Kolo. 1:7) Mambo a bwina Kilishitu afikile ne mu mizhi ya Filadelifya, Saladisa, ne Tiyatila kimye Paulo kyo asapwijilenga mu Efisesa.
9. (a) Paulo wakebeshanga kuba ka? (b) Kinembelo kya mwaka wa 2009 kyaamba’mba ka?
9 Onkao mambo, bakulumpe mu kipwilo ba mu Efisesa bajinga na bishinka byavula bibalengejile kuswa byaambile Paulo amba: “Amiwa kechi natako muchima ku mweo wami nobe kyo kintu kyanema kwi amiwa ne, poso mpwishe kikonkwanyi kyami, ne mwingilo ye natambwile kwi Nkambo Yesu, wa kusapwila mambo awama a bupe bwa Lesa.” Kino kyepelo muji byambo bya lutundaiko bya kinembelo kya mwaka wa 2009 kyaamba’mba: “Sapwilainga Mambo Awama.”—Byu. 20:24.
Kusapwila Bulongo Mambo Awama Lelo Jino
10. Twayuka byepi amba twafwainwa kusapwilanga bulongo mambo awama?
10 Mukambizho wa “kusapwila [bulongo] mambo awama ku bantu” wavwangileko ne bakwabo babujile batumwa. Yesu byo asangukile waambile na baana banji ba bwanga 500, bapwijile mu Ngalilea, ne kwibakambizha’mba: ‘Yainga na kwibasambisha ba mu mikoka yonse ya bantu baluke ke baana ba bwanga, ne kwibabatiza mu jizhina ja Tata ne ja Mwana ne ja Mupashi Wazhila: ne kwibafunjisha balamenga byonse byo nemukambizhe.’ Uno mukambizho wingila ku bena Kilishitu bonse ba kine lelo jino, byonka byaamba byambo bya kwa Yesu amba: “Talai, amiwa nji nenu moba onse, ne kufika ku juba jikapelako.”—Mat. 28:19, 20.
11. Bakamonyi ba kwa Yehoba bebayukila mu kuba ñanyi mwingilo wanema?
11 Bena Kilishitu babambakana batwajijila na kukokela uno mukambizho ne kwesekesha na ngovu “kusapwila [bulongo] mambo awama.” Jishinda jakila mu kunema ja kubilamo bino ke joja jaambile Paulo ku bakulumpe mu kipwilo ba mu Efisesa, ja kusapwila ku nzubo ku nzubo. Mu buku wa mu 2007 waamba pa buwame bwa mwingilo wa bamishonale, David G. Stewart, Jr waambile’mba: “Mashinda o bengijisha Bakamonyi ba kwa Yehoba kufunjishishamo bantu pa mambo a lwitabilo lwabo, aingila bingi bulongo kukila a boba bambilatu pa mutuntamo. Bakamonyi ba kwa Yehoba bavula, kushilañena na bantu lwitabilo lwabo ye mwingilo ye batemwa.” Pano ki ka kyafumamo? “Kwesakana na kupesapesa ko naubile mu mizhi ibiji ya ku Eastern Europe mu 1999, bantu bachechetu bo basolomokelepo ku bantu betela amba bo Bazhila ano Moba nangwa bamishonale ba mu bupopweshi bungi (Mormon). Pano bantu bavula baambile’mba be basolomokapo kala ku Bakamonyi ba kwa Yehoba.”
12. (a) Ki ka kyo tusapwila “bimye byavula” mu nyaunda yetu? (b) Shimikizhaipo muntu umo wapimpwile milanguluko yanji panyuma ya kumusapwila?
12 Kyo kintutu kimo kyafwainwa kwambiwa ne ku bantu ba mu nyaunda yenu. Ne anweba mwaingilako uno mwingilo. Byo “musolomoka” bantu mu mwingilo wa ku nzubo ku nzubo, mwaambapo kala ku banabalume, banabakazhi, ne bakyanyike. Bamo nangwa mwambepotu nabo “bimye byavula” kechi bomvwina ne. Bakwabo nabo bomvwa mu kimye kicheche kyo mubena kwisamba nabo kyepelo nangwa Kinembelo kimo kya mu Baibolo. Bino bakwabo bo mwasapwijile bulongo, batambwijile mambo awama. Bino byonse byo bifumamo mu “kusapwila mambo awama.” Byonka byo mwayuka, kuji bya kumwenako byavula bya bantu babujile kumwesha lusekelo lwa kine nangwa kya kuba bebasolomokele pa “bimye byavula,” pano bino bapimpwile byubilo byabo. Kampepo kintu kimo kibamwekejile, nangwa kyamwekejile mutemwe wabo, kyo kibalengejile kupimpula muchima ne kwitabila bukine. Pano luno ke balongo ne banyenga betu. Onkao mambo, kange mukoke ne, nangwa kya kuba pa kino kimye mukyangye kutana bantu bavula batambwila bukine. Kechi tuketekela bantu bonse kwiya mu bukine ne. Bino Lesa kyo akeba kwi atweba ke kwingila na ngovu ne kutwajijila kusapwila mambo awama na mukoyo.
Bifumamo byo Twakonsha Kubula Kuyuka
13. Mu kusapwila kwetu mwakonsha byepi kufuma bintu byawama byo twabula kuyuka?
13 Mwingilo wa kwa Paulo kechi wapelejiletu ku boba bo akwashishe kwikala bena Kilishitu ne. Netuwa kechi byo byo kiji ne. Tuya mu mwingilo wa ku nzubo ku nzubo kikupu, na kusapwila bantu bavula bo tutana. Twamba mambo awama ku bakwetu ba kinkalankulo, bo twingila nabo, bo tufunda nabo, ne balongo betu. Nanchi twayuka byonse bifumamo nyi? Bamo mufikenatu kufuma byawama. Mu bimye bikwabo nkunwa ya bukine ifyama pa kimye kyabaya pano bino mu kuya kwa moba imena mu muchima wa muntu. Nangwa kino kechi kyubiwapo ne, bantu bo twamba nabo bakonsha kwisamba na bantu bakwabo pa byo twaambile, byo twaitabilamo, ne byo tuba bintu. Kya kine, bakonsha kulengela yoya nkunwa kubyalwa pa mushiji wafuka ku mapunzha akwabo kwa kubula abo bene kuyuka ne.
14, 15. Mu kusapwila kwa mulongo umo mwafumine ka?
14 Monai kya kumwenako kya kwa Ryan ne mukazhanji Mandi bekala mu muzhi wa Florida ku U.S.A. Pa nkito po engila, Ryan wasapwijile ku ye engila nanji. Uno wamulume mu Hindu, wakomokele bingi mvwajilo ya kwa Ryan ne byo aambilenga. Mu misambo yabo, Ryan waambilenga pa lusanguko ne kyubiwa ku bafu. Juba jimo mu ñondo wa Kakuko Kache kimye kya mabanga, uno wamulume waipwizhe mukazhanji Jodi pa byo ayuka Bakamonyi ba kwa Yehoba. Mukazhanji wajinga Katolika, waambile’mba kintutu kyo ayukile pa Bakamonyi ke kya kuba’mba baya na kusapwila “ku nzubo ku nzubo.” Jodi wanembele jizhina ja “Bakamonyi ba kwa Yehoba” pa intaneti ne kutana Keyala wetu wa pa intaneti wa www.watchtower.org. Kupichila mu kwingijisha uno keyala, Jodi watangile mabuku, Baibolo ne mitwe yawama mu bañondo nobe basatu.
15 Byo papichile kimye, Jodi wamonañene na Mandi, bonse bajinga banasi. Mandi wasekejile bingi kukumbula mepuzho a kwa Jodi. Mukuya kwa moba besambile pa mwisambo Jodi ye atelele’mba “kufuma kwi Adama shoo ne ku Amagedonyi.” Jodi waswile kutendeka kufunda lufunjisho lwa Baibolo. Kechi pabanjile ne kubandatu ne, watendekele kuya ku Nzubo ya Bufumu. Mu ñondo wa Ntundwe, Jodi waikele ke musapwishi wabula kubatizwa, kabiji wabatizwe mu ñondo wa Nkubo Mukata. Wanembele‘mba: “Pano byo nayuka bukine naikala wa lusekelo mu bwikalo bwami kabiji kafwako kikwabo ne.”
16. Kya kumwenako kya mulongo umo wa ku Florida kibena kumwesha ka pa mambo a kwibikako kwetu kwa kusapwila mambo awama?
16 Ryan kechi wajingapo na mulanguluko wa kuba’mba kusapwila ku muntu umo kukalengela muntu mukwabo kwiya mu bukine ne. Kya kine, wayukile bifuma mu “kusapwila [bulongo] mambo awama.” Ne anweba mwakonsha kusapwila ku nzubo ku nzubo, ku nkito, ku sukulu, nangwa kwingilako busapwishi bwa kushukilwa, ne mashindatu akwabo o twabula kuyuka. Ano akonsha kwikala ke jishinda bantu jo bomvwinamo bukine. Nangwatu Paulo kechi wayukile kusapwila kwanji byo kwaubile mu “nkambi ya Asha ne,” nangwa anweba kechi mwakonsha kuyuka byonse bifuma mu kusapwila mambo awama ne. (Tangai Byubilo bya Batumwa 23:11; 28:23.) Kyanema bingi kuba’mba mutwajijile kuba bino!
17. Mwakebesha kubapo ka mu 2009?
17 Mu 2009, twayai atweba bonse tutesheko muchima ku mukambizho wa kusapwila ku nzubo ku nzubo ne mu mashindatu akwabo. Mukuba bino, ne atweba tukamba byaambile Paulo amba: “Amiwa kechi natako muchima ku mweo wami nobe kyo kintu kyanema kwi amiwa ne, poso mpwishe kikonkwanyi kyami, ne mwingilo ye natambwile kwi Nkambo Yesu, wa kusapwila mambo awama a bupe bwa Lesa.”
Musakukumbula’mba Ka?
• Mutumwa Petelo ne Paulo ne bakwabo basapwijile byepi bulongo mambo awama mu myaka kitota kitanshi?
• Mambo ka mu kusapwila kwetu kyo mwakonshesha kufumina bintu byo twabula kuyuka?
• Kinembelo kya mu 2009 kyaamba’mba ka, kabiji mambo ka kyo mwalangulukila amba kyafwainwa?
[Mabulañano pa peja 19]
Kinembelo kya mwaka wa 2009 kikekala’mba: ‘Sapwilainga mambo awama.’ —Byubilo bya Batumwa 20:24.
[Kipikichala pa peja 17]
Bakulumpe mu kipwilo ba mu Efisesa bayukile byaubanga Paulo byo asapwilanga ku nzubo ku nzubo
[Kipikichala pa peja 18]
Mwafwainwa kupelela pepi mu kusapwila kwenu kwa mambo awama?