“Tudi benze amu tshituvua ne bua kuenza”

BU MUDIBI BILONDA KUDI GEORGE COUCH

Tuetu bamane kupitshisha dinda dijima mu mudimu wa ku nzubu ne ku nzubu, muinanyi wa mudimu wakapatula tutupa tua mampa tubidi. Patuakajikija didia, ngakapatula mutshi wa makanya bua kunua. Wakangebeja ne: “Ukadi ne matuku bungi munyi mu bulelela?” Ngakamuambila ne: “Butuku bushale ke tshisangilu tshianyi tshia kumpala tshindi mubuele.”

MVUA muledibue mu dia 3 Luabanya 1917, ku ferme mutantshi wa kilometre bu 50, ku Est kua tshimenga tshia Pittsburgh, mu Pennsylvanie, ku États-Unis, pabuipi ne tshimenga tshikese tshia Avonmore. Kuine aku ke kuvua baledi banyi batukoleshile meme, bana betu ba balume banayi ne wa bakaji umue.

Kabavua batulongeshe bivule mu malu a Nzambi nansha. Kumpala baledi banyi bavua baya mu ekleziya, kadi bakalekela diyamu patutshivua bapuekele. Nansha nanku, tuvua tuitabuja ne: Mufuki udiku, ne nsombelu wetu wa dîku uvua ulonda mêyi-maludiki a nshindamenu adi mu Bible.

Dilongesha ditambe buimpe dingakapeta kudi baledi banyi divua ditangila diambula bujitu​—mushindu wa kubuitaba ne kubukumbaja. Nsombelu mujima wa ku ferme uvua mushindu au. Kadi nsombelu wetu mujima kavua muimanyine anu pa dienza mudimu to. Tuvua ne bikondo bia dijikija lutetuku dilenga, bu mudi kunaya ndundu wa bianza, kuendesha tubalu ne kuowela. Mu tshikondo atshi mfranga ivua ya lukengelu, kadi nsombelu wa ku ferme uvua usankisha. Tuvua tulongela kalasa mu nzubu uvua ne tshibambalu tshimue patuvua mu tulasa tupuekele ne tuvua tuya mu kalasa mu tshimenga patuakafika mu tulasa tubandile.

Bumue butuku tuvua tuendakana mu tshimenga ne mulunda wanyi. Nsongakaji kampanda mulenga wakapatuka mu nzubu muabu bua kuela mulunda wanyi muoyo. Mulunda wanyi eu wakammanyisha kudi nsongakaji au, Fern Prugh. Bu bisongakaja, uvua musombele mu musesu muvua tulasa tua bikadilu. Misangu mivule pamvua mpitshila pabu, mvua nsangana Fern pambelu wenza midimu ya nzubu. Bushuwa, uvua muenji wa mudimu wa tshisumi, wakankemesha. Tuakashemeja bulunda ne dinanga dia umue ne mukuabu, ne tuakaselangana mu Tshisanga 1936.

Dipeta bulelela bua mu Bible

Kumpala kua diledibua dianyi, kuvua mamu kansanga mukulakaje uvua bantu ba mu tshimenga bakengesha bua tshitendelelu tshiende. Mamu uvua umukumbula mu Disambombo dionso pavuaye uya kusumba bintu mu tshimenga. Mamu uvua umukolopela mu nzubu ne umuambuluisha pa kuya kumusumbila bintu, wakenza nunku too ne pakafua mamu eu. Ndi ngitaba ne: Yehowa wakabenesha Mamu bua muvuaye mudileje muntu muimpe menemene kudi mamu au, uvua muikale Mulongi wa Bible, bu muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa tshikondo atshi.

Tshinga tshikondo panyima, muana wa bakaji wa tatu-mukaji wakafua lufu lua tshimpitshimpi. Ekleziya kakapesha tatu-mukaji busambi buvule to, kadi muena mutumba uvua muikale Mulongi wa Bible wakabufila. Mulongi wa Bible eu wakamumvuija tshidi tshienzeka padi muntu ufua. (Yobo 14:13-15; Muambi 9:5, 10) Bualu ebu buvua mpokolo wa busambi buvule. Ku luende luseke, tatu-mukaji wakambila Mamu bua ditekemena dia dibiishibua. Muanda eu wakajula dijinga dia kumanya bivule dia Mamu, bualu baledi bende bakafua patshivuaye nsonga ne uvua usumpakana bua kumanya tshidi tshifikila muntu padiye ufua. Bualu abu buakandeja mushinga wa kutumika misangu yonso ne mpunga idi imueneka bua kufila bumanyishi bua mu mpukapuka.

Mu bidimu bia 1930, Mamu wakatuadija kuteleja ku tshisanji mu Dia lumingu mu dinda mayisha a Joseph F. Rutherford, uvua mulombodi wa Société Watch Tower tshikondo atshi. Mu bidimu abi, Bantemu bakatuadija kabidi mudimu wa ku nzubu ne ku nzubu muaba utuvua basombele. Bavua bateka fono wa ku bianza mu lubanza luetu muinshi mua mutshi uvua ne dileji ne bela miyuki mikuata pa matadi ya Muanetu Rutherford. Mêyi au makuata ne bibejibeji bia Tshibumba tshia Nsentedi ne Âge d’Or (mpindieu Réveillez-vous!) biakakoka ntema ya Mamu.

Bidimu bikese pashishe, mu 1938, bakatumina bavua ne abonema wa Tshibumba tshia Nsentedi karte kafunda miaku, bababikila bua kubuela mu tshisangilu tshia pa buatshi mu nzubu wa muntu kampanda mutantshi wa kilometre bu 25. Mamu uvua musue kubuelamu, nenku tuakaya nende, meme ne Fern ne babidi ba ku ba tutuetu. John Booth ne Charles Hessler, batangidi bena ngendu ba Bantemu ba Yehowa, bakenzela bantu batue ku dikumi ne babidi miyuki. Pashishe, bakatuadija kulongolola kasumbu ka bantu bua kuenzabu mudimu wa buambi dinda divua dilonda. Kakuvua muntu wakitaba bua kuya nabu, ke Muanetu Hessler kunsungula ne kungebeja ne: “Bua tshinyi kuena uya netu?” Tshivua mumanye menemene tshivuabu baya kuenza, kadi ngakela meji ne: tshivua ne kabingila bua kubenga kubambuluisha.

Tuakaya ku nzubu ne ku nzubu too ne pabuipi ne midi, ne pashishe Muanetu Hessler kupatulaye tutupa tua mampa tubidi. Tuakasombela pa bibandilu bia ekleziya ne kutuadija kudia. Panyima pa meme mumane kupatula mutshi wa makanya au ke pakamanya Muanetu Hessler ne: mvua mubuele anu mu tshisangilu tshimue. Yeye nkayende wakadiluila kuetu bua kudia biakudia bia dilolo adi ne wakatulomba bua kubikila bena mutumba betu bua kuteleja diyuki dia mu Bible. Kunyima kua didia adi, wakenza netu dilonga dia Bible ne kuenzelaye kasumbu ka bantu bu dikumi bavua balue muyuki. Wakatuambila ne: tuvua ne bua kuikala tuenza dilonga dia Bible lumingu luonso. Nansha muvua bena mutumba betu kabayi bitabe muanda eu, meme ne Fern tuakadilongolola bua kuikala kuenza dilonga dia Bible dia ku nzubu lumingu luonso.

Didiunda mu bulelela

Kunyima kua katupa kîpi, meme ne Fern tuakapatuka mu mudimu wa budimi. Tuvua mu nkuasa wa panyima mu vuatire, ne tuvua tufuma ku dikuatshisha makanya pakatutangila tutu e kuambaye ne: “Ndi mmona se: Bantemu kabatu banua makanya to.” Diakamue, Fern wakimansha makanya ende pa dididishi​—meme ngakajikija anyi. Nansha mutuvua basue kunua makanya, katutu banji kualenga kabidi to.

Kunyima kua batismo wetu mu 1940, meme ne Fern tuvua mu tshisangilu mutuvua balonge tshiena-bualu tshivua tshikankamija bua kuenza bumpanda-njila, bu mudibu babikila mudimu wa diyisha wa ku dîba ne ku dîba. Mu dialukila dietu kumbelu, muanetu wa balume kampanda wakebeja ne: “Bua tshinyi wewe ne Fern kanuena nuya bua kuenza bumpanda-njila? Kanuena ne bualu budi mua kunukanda to.” Katuvua mua kumuela mpata, nenku tuakitaba. Ngakatuma mukanda ku muaba wanyi wa mudimu bua kumanyisha dilekela dia mudimu mu matuku 30 avua alonda, ne tuakenza malongolola bua kuenza bumpanda-njila.

Tuakayukila ne Société Watch Tower bua muaba utuvua ne bua kuenzela mudimu, ne pashishe tuakaya ku Baltimore, mu Maryland. Kuine aku bavua balamine bampanda-njila nzubu, ne tuvua tutula dolare 10 ku ngondo bua muaba wa kulala ne bua biakudia. Tuvua balame mfranga ituvua tuelela meji ne: ivua mua kutufikisha bipepele too ne ku Armagedone. (Buakabuluibua 16:14, 16) Tuvua tuela meji ne: Armagedone uvua anu pabuipi menemene. Nenku patuakatuadija kuenza bumpanda-njila, tuakalekela nzubu wetu ne kuimanyika bipatshila bionso bia kale.

Tuakenza bumpanda-njila mu Baltimore kumbukila mu 1942 too ne mu 1947. Mu bidimu abi, bavua baluisha mudimu wa Bantemu ba Yehowa bikole. Pamutu pa tuetu kudiyila ne vuatire wetu ku mbanza ya balongi betu ba Bible, imue misangu tuvua tuangata muntu wa tshianana bua kuya kutushiyaku. Mu dienza nanku kabavua mua kupanda ndundu ya vuatire wetu nansha. Kakutu muntu udi musue buluishi bua nunku to, kadi ndi mua kuamba ne: misangu yonso tuvua tuanyisha mudimu wa budimi. Bushuwa, tuvua batekemene bua kupeta ndambu wa disankishibua mu dienza mudimu wa Mukalenge.

Mu katupa kîpi tuvua batule mfranga yonso ituvua balame. Ndundu ya vuatire wetu yakasunsuka, ne bilamba ne bisabata bietu kabidi. Tuakasama misangu bu ibidi anyi isatu munda mua matuku a bungi. Kabivua bipepele bua kutungunuka mu mudimu eu to, kadi katuvua banji kuela meji bua kulekela. Katuvua mene babuakule. Katuvua nansha banji kubuakula. Tuakapepeja nsombelu wetu bua kumona mua kushala mu mudimu wa bumpanda-njila.

Mashintuluka a mudimu

Mu 1947 tuakaya ku mpungilu mu tshimenga tshia Los Angeles, mu Californie. Patuvua kuine aku, bakatupesha, meme ne tutuanyi William, mukanda uvua ututuma mu mudimu wa ngendu bua kukumbula ne kuambuluisha bisumbu. Katuvua bapete dilongesha kampanda dia pa buadi bua mudimu eu kumpala nansha. Tuakaya anu nanku. Mu bidimu muanda-mutekete biakalonda, meme ne Fern tuakasadila mu provense eyi: Ohio, Michigan, Indiana, Illinois ne New York. Mu 1954 bakatubikila bua kubuela mu kalasa ka 24 ka Gilada, kalasa ka dilongesha ba-misionere. Patuvua kuine aku, tuneke tuakakuata Fern. Diakalenga, wakumvua bimpe, ne bakatutuma mu mudimu wa ngendu mu New York ne mu Connecticut.

Patuvua tuenza mudimu ku Stamford mu Connecticut, Nathan H. Knorr, mulombodi wa Société Watch Tower tshikondo atshi, wakatulomba bua kuya kubamona, yeye ne mukajende Audrey, ku ndekelu kua lumingu. Bakatulambila munyinyi mushême muela bintu bionso bia diulengeja nabi. Tukavua bamanyangane nabu kumpala, ne mvua mumanye bimpe Muanetu Knorr bua kujingulula ne: uvua ne bualu bukuabu mu lungenyi luende kusakidila ku disangila dietu bua didia adi. Pashishe dilolo adi wakankonka ne: “Udi musue kulua ku Betele anyi?”

Ngakandamuna ne: “Tshiena mujadike menemene, tshiena mumanye malu a bungi pa bidi bitangila nsombelu wa ku Betele to.”

Panyima pa diela meji pa bualu ebu mu mbingu mivule, tuakambila Muanetu Knorr ne: tuvua mua kulua bikalaye uvua musue. Lumingu luakalonda, tuakapeta mukanda bua kuya ku Betele mu dia 27 Tshisanga 1957, dituku dia mufikilu wa 21 wa dibaka dietu.

Dituku dia kumpala adi ku Betele, Muanetu Knorr wakampesha buludiki butoke pa tshivuabu batekemene kundi. Wakangambila ne: “Kuena kabidi musadidi wa tshijengu to; udi mulue muaba eu bua kuenza mudimu ku Betele. Eu ke mudimu udi ne mushinga mutambe uudi ne bua kuenza, ne tudi basue bua ufile dîba diebe ne makanda ebe mu ditumika ne dimanya diudi upeta ku Betele eku. Tudi basue bua ushale apa.”

Nsombelu wa ku Betele udi ne tshipatshila

Mudimu wa kumpala umvua nawu uvua mu Tshibambalu tshia Abonema ya bibejibeji ne tshia malu a Mikanda. Pashishe, kunyima kua bidimu bu bisatu, Muanetu Knorr wakatuma dîyi bua meme kuya ku biro biende. Nenku wakammanyisha ne: kabingila kalelela kavuabu bambikidile ku Betele kavua bua meme kuenza mudimu wa mu nzubu. Ngenyi ivuaye ufila ivua ya buludiludi menemene, “Udi muaba eu bua kulombola Nzubu wa Betele.”

Kulombola Nzubu wa Betele kuakamvuluija malongesha avua baledi banyi bandongeshe ku ferme pantshivua mupuekele. Nzubu wa Betele mmufuanangane bikole ne dîku dia pa tshibidilu. Kudi bilamba bia kusukula, biakudia bia kulamba, malongo a kusukula, malalu a kulongolola, ne bikuabu. Dilongolola dia nzubu didi divuija Betele muaba mulenga wa kusombela, muaba udi muntu mua kubikila ne: nzubu wende.

Ndi ngela meji ne: kudi malongesha a bungi adi mêku mua kulongela ku mushindu udi Betele utumika. Tudi tubika pa dindadinda ne tutuadija dituku dietu ne ngenyi ya mu nyuma pa kukonkonona mufundu wa ku dituku dionso muangatshila mu Bible. Mbatekemene bua tuetu kuenza mudimu mukole ne kuikala ne nsombelu wa nkatshinkatshi kadi bikale ne bivule bia kuenza. Betele kêna bu nzubu wa badiambike bu mudi bakuabu mua kuela meji to. Tudi tuenza mudimu wa bungi bualu tudi ne ndongamu muimpe mu nsombelu wetu. Bantu ba bungi mbambe ne: dilongesha divuabu bapete ku Betele divua dibambuluishe pashishe bua kuitaba majitu mu mêku abu ne mu tshisumbu tshia bena nkristo.

Badi mua kupesha bansonga badi balua ku Betele mudimu wa disukula mu nzubu, disukula bilamba, anyi kuenza mudimu mu tshiapu. Bulongolodi ebu budi mua kutusaka ku diela meji ne: mudimu wa ku mubidi bu eu udi utupuekeshisha milongo ne ki mmutuakanyine to. Pabi, bansonga badi ku Betele batu bafika ku dijingulula ne: midimu bu eyi idi ne mushinga wa bungi bua dîku dietu kutumikadi mu mushindu muimpe udi usankisha.

Bulongolodi ebu budi kabidi mua kufila lungenyi lua se: bua kuikala bushuwa ne disanka udi ne bua kupeta muanzu ne lumu. Ki mmuomu nansha. Patudi tuenza tshidibu batuambile bua kuenza, tudi ‘tuenza amu tshituvua ne bua kuenza,’ ne tudi tupeta dibenesha dia kudi Yehowa. (Lukase 17:10, MMM) Tudi mua kupeta disankishibua ne disanka bia bushuwa anu bituavuluka tshipatshila tshia mudimu wetu​—kuenza disua dia Yehowa ne kutuma bipatshila bia Bukalenge kumpala. Bitualama bualu abu mu lungenyi, mudimu wonso udi mua kuikala muimpe ne usankisha.

Diakalenga dia kuambuluisha mu didiunda

Mu mpungilu wa mu 1942 mu tshimenga tshia Cleveland, mu Ohio, bidimu bipite pa dikumi kumpala kua dilua dietu ku Betele, Muanetu Knorr wakenza muyuki wa: “Ditalala didi mua kunenga anyi?” Nansha muvua mvita mitshikale itungunuka tshikondo atshi, Muanetu Knorr wakaleja patoke ne: Mvita Mibidi ya Buloba bujima ivua mua kujika ne se: kuvua ne bua kuikala tshikondo tshia ditalala tshivua mua kufila mpunga bua kampanye kakole ka diyisha. Mu 1943 bakajadika Kalasa ka Gilada bua kulongesha ba-misionere ne Kalasa ka Mudimu wa Teokrasi bua kuakaja makokeshi a bana betu bua kuakula patoke. Bakalongolola kabidi mpungilu minene. Ivua nangananga mitambe kuenda lumu mu bidimu bia 1950 ivua ya mu Yankee Stadium, ku New York. Bua mpungilu ya mu 1950 ne mu 1953, mvua ne mushindu wa kuambuluisha bua kulongolola mulongolongo wa makadika muvua bantu makumi a binunu ne bua kusombela munkatshi mua matuku muanda-mukulu avua mpungilu yonso wenza.

Kunyima kua mpungilu ayi, pamue ne eu uvua mutambe yonso ku bunene mu 1958, kuvua didiunda dia bungi dia bamanyishi ba Bukalenge. Bualu ebu buvua ne buenzeji bua buludiludi pa mudimu wetu wa ku Betele. Ku ndekelu kua bidimu bia 1960 ne ku mbangilu kua bidimu bia 1970, tuakadimona katuyi ne ditekemena dia kupeta muaba ne nzubu ya kuteka bakuatshi ba mudimu ku Betele. Bua kuambuluisha dîku dietu divua dienda didiunda, tuvua ne bua kuikala ne nzubu ya kulala ya bungi, bikuku ne nzubu ya didiila.

Muanetu Knorr kutukonkaye meme ne Muanetu Max Larson, mutangidi wa tshibambalu tshia tshiapu bua kukeba lupangu luakanyine bua didiunda. Mu 1957, pangakalua ku Betele, dîku dietu dia bantu bu 500 divua disombele mu nzubu umue mualabale. Kadi mu bungi bua bidimu, Société wakasumba ne wakalongolola nzubu minene isatu ya tshilala benyi ivua pabuipi apu​—Towers, Standish, ne Bossert—​pamue ne nzubu mikuabu ya bungi mishadile ku bunene. Mu 1986 Société wakasumba lupangu lua muaba uvua Hotel Margaret ne wakavuija nzubu mupiamupia mulenga muibakamu bu tshisombelu tshia bantu batue ku 250. Pashishe ku ntuadijilu kua bidimu bia 1990, bakasa nzubu wa bisasa 30 bua kutekamu bakuabu benji ba mudimu 1 000. Betele wa mu Brooklyn udi mpindieu mua kuangata ne kudiisha bena dîku dietu bapite pa 3 300.

Bakasumba kabidi lupangu ku Wallkill, mu New York, mutantshi wa kilometre mitue ku 160 ne Betele wa Brooklyn. Panyima pa bidimu, kubangila ku ndekelu kua bidimu bia 1960, bakibakamu nzubu minene ya disombela ne dipatuila mikanda. Mpindieu, bena dîku dietu dia Betele batue ku 1 200 mbasombe ne benzelamu mudimu. Mu 1980 bakatuadija dikeba muaba wa hektare mifike ku 250 pabuipi menemene ne tshimenga tshia New York ne muikale pabuipi ne njila munene. Mukebedianganyi wa mpangu wakaseka e kuamba ne: “Nkuepi kunuapeta lupangu lua mushindu’au? Kabiena mua kuenzeka to.” Kadi mu dinda diakalonda wakangela nshinga e kuamba ne: “Ngapetshi lupangu luenu.” Lelu’eu, lupangu elu ndumanyike bu Nsangilu wa Bilongelu wa Watchtower ku Patterson, mu New York. Tulasa tudi tutumikamu ne mudi dîku dia ba-ministre bapite pa 1 300.

Malongesha andi mulonge

Ndi mulonge ne: mutangidi muimpe ng’eu udi mua kupetela mamanyisha a mushinga kudi bakuabu. Ngenyi ya bungi imvua ne bua kuangata bu mutangidi wa Betele mmifumine kudi bakuabu.

Pangakalua ku Betele, ba bungi bakavua bakulakaje anu bu munkadi lelu’eu. Bavule bakadi bafue. Nnganyi udi upingana pa muaba wa aba badi benda bakulaja ne bafua? Misangu yonso ki ng’anu aba badi ne dimanya dia bungi to. Ng’aba badiku, badi batumika ne lulamatu ku mudimu, ne badifila ku budisuile.

Muanda mukuabu muakanyine kuvuluka mmushinga wa mukaji muimpe. Dikuatshisha dia Fern, mukajanyi munanga divua dikale diambuluisha dinene kundi mu dikumbaja dia midimu yanyi ya teokrasi. Balume badi ne bujitu bua kujadika ne: bakaji babu badi banyisha midimu yabu. Ntu nkeba kulongolola bualu butudi basue kuenza meme ne Fern. Kabuena ne bua kuikala bualu bua mushinga mukole, mbualu kampanda bushilangane ne malu etu a pa tshibidilu. Mulume udi ne bujitu bua kuenza malu bua kusankisha mukajende. Dîba didi mulume upitshisha ne mukajende ndia mushinga mukole ne didi dipita lukasa, nenku udi ne bua kutumika nadi bilenga.

Ndi ne disanka bua kuikala ne muoyo mu matuku a ku nshikidilu akamba Yezu. Ku bionso, etshi ke tshikondo tshidi tshitamba kukemesha mu miyuki yonso ya bantu. Tudi ne mushindu wa kutangila ne kumona ne mêsu etu a ditabuja mudi Mfumu ulubuluja bulongolodi buende mu dibuakaja bua difika dia bulongolodi bupiabupia bulaya. Pandi ntangila nsombelu wanyi wa kale mu mudimu wa Yehowa, ndi mmona se: Yehowa ke udi ulombola bulongolodi buende​—ki mbantu nansha. Tudi basadidi bende patupu. Bu mutudi basadidi bende, misangu yonso tudi ne bua kutangila kudiye bua kupeta buludiki. Padiye utokesha tshitudi ne bua kuenza, tudi anu ne bua kutumikila pa lukasa ne kutshienza pamue.

Kuata mudimu tshishiki pamue ne bulongolodi buende ebu, ne udi ne dishindika dia kupeta nsombelu wa disanka divule. Mudimu wonso uudi wenza​—né ng’wa bumpanda-njila, wa tshijengu, wa kuambuluisha tshisumbu bu mumanyishi, wa ku Betele, anyi wa bu-misionere—​londa buludiki bufila, ne angata mudimu webe ne mushinga. Enza muebe muonso bua kuanyisha mudimu wonso udibu bakupa ne dituku dionso diudi upitshisha mu mudimu wa Yehowa. Imue misangu neutshioke, ne udi mua kuenza mudimu mukole anyi kuteketa mu mikolo. Ke tshikondo tshiudi ne bua kuvuluka tshipatshila tshia dilambula muoyo webe kudi Yehowa. Nkuenza disua diende, ki ndiebe wewe nkayebe to.

Kakuena dituku dinkadi mulue ku mudimu tshiyi muanyishe bindi muenze. Bua tshinyi? Bualu patudi tuenza muetu muonso mua kuenza bua Yehowa ne anyima wetu mujima, tudi ne disanka dia kumanya ne: “tudi benze amu tshituvua ne bua kuenza.”

[Tshimfuanyi mu dibeji 19]

Tshibambalu tshia bibejibeji

[Tshimfuanyi mu dibeji 19]

Mulongolongo wa makadika, mu 1950

[Tshimfuanyi mu dibeji 19]

Bumpanda-njila mu Baltimore, mu 1946

[Tshimfuanyi mu dibeji 19]

Ku mulongolongo wa makadika ne Fern mu 1950

[Tshimfuanyi mu dibeji 22]

Ne Audrey ne Nathan Knorr

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Nsangilu wa Bilongelu wa Watchtower ku Patterson, mu New York

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Ne Fern lelu’eu