Katak—Ewõr Tokjen Im Ekalañliñ

“Elañe kwo naj bukot e . . . , [kwo naj] lo jelalokjen kin Anij.”—JABÕN KENNAN KO 2:​4, 5.

1. Ewi wãwen read ilo ien kakije emaroñ kamõnõnõik kij?

ELÕÑ armij rej read kin air baj mõnõnõ in kõmmane. Elañe men eo kwoj readi ej men in kalek, read emaroñ juõn unjen kakije emõn. Ijellokin program eo air in read Bible, jet ri Christian ro rej bõk elap mõnõnõ jen air read jen book in Sam Ko, Jabõn Kennan Ko, bwebwenato ilo Gospel ko, ak mõttan ko jet ilo Bible. Aibujuij in kajin im lemnak eo elap an kamõnõnõik ir. Ro jet rej kãlet ñan air read Yearbook of Jehovah’s Witnesses, Awake! magazine, bwebwenato kin mour ko an armij me rej walok ilo magazine in, ak book im magazine ko kin history, geography, im nature.

2, 3. (a) Ilo wãwen et eo jemaroñ keidi kamelele ko remũlal ilo jitõb ñan ekan ko rebin? (b) Katak ej kitibuj ta?

² Ke read bajjek emaroñ juõn wãwen kakije, katak ej aikwij am kate in lemnak. Juõn ri meletlet ilo England Francis Bacon ear je: “Jet book ko kwoj aikwij edjoñi, ko jet kwoj aikwij orañloki, im jejjo kwoj aikwij meme im bõki ilo enbwinõm.” Bible eo ej bed ilo lajrak eo eliktata. Ri jilek Paul ear je: “Kin eo [Christ, eo King im Priest eo Melchizedek ear annañelok] elõñ nan iba im ebin aõ kemeleleik kake kin ami roñjamõn. . . . A ekõn ko rebin rej ekar ñõn ro re ridto, aet, ñõn ro kin air minene rej maroñ in jela kajen emõn im nana.” (Dri Hibru 5:​11, 14) Ekan ko rebin rej aikwij meme mokta jen air maroñ orañloki im bõki ilo enbwiniir. Kamelele ko remũlal ilo jitõb ej aikwij air kalmenlokjen kaki mokta jen remaroñ bõki ilo enbwiniir im kememeji.

³ Juõn dictionary ej kameleleik “katak” einwõt “wãwen eo ñan kajerbal lolãtãt eo ñan bõk jelãlokjen ak melele, ikijen read, etale, im men ko eierlok wõt.” Men in ej kitibuj elaplok jen am read bajjek, im bõlen kakõlleik jet nan ko ñe kwoj read. Katak ej kitibuj jerbal, kate in lemnak, im kajerbal kajur in jelãlokjen eo. Bõtab, meñe kwoj aikwij kate yuk ñe kwoj katak ejjab melelen bwe ejjab maroñ juõn ien kalañliñ.

Kõmman Bwe Ien Katak En Kalañliñ

4. Ekkar ñan ri jeje psalm, ewi wãwen katak kin Nan in Anij emaroñ kamõnõnõ im wõr tokjen?

⁴ Read im katak Nan eo an Anij emaroñ kemourur im kakajur. Ri jeje psalm ear ba: “Kien Jeova e wãppen im ej karok an; nan in katak an Jeova e bin im ej kameletlet ro re jaje. Nan ko nan in kaiñi an Jeova re jime im re kalõñliñ buruer: kien ko an Jeova rerreo im rej kamramlok mejer.” (Sam 19:​7, 8) Kien ko im nan in kakememej ko an Jehovah rej kakajurlok aad, kakõmõnmõnlok mour in jitõb eo ad, kalañliñ buruõd, im kameramlok mejed kin juõn vision ealikar kin karõk ko raibujuij an Jehovah. Elap an kabuñburuõd!

5. Ilo wãwen et ko katak emaroñ lap an kamõnõnõik kij?

⁵ Ñe jemaroñ lo tokjen ko remõn jen jerbal eo ad, ekkã ad mõnõnõ in kõmmane. Kin men in, bwe katak en kamõnõnõ, jej aikwij mõkaj in kajerbal jelãlokjen eo jaad bõke. James ear je: “A eo ej ber im liñõre kien in anemkwoj eo e wãppen, im jab dri roñjake eo ej meloklok, a e dri kõmõn ej jerbale, armij eo e naj mõnõnõ ilo an kõmõn.” (Jemes 1:​25) Jerbal ilo mõkaj point ko ilo mour eo am make elap an kajju buru. Kõmman research kin mejenkajjik eo ñan uake juõn kajitõk kar bõkmantak kake ilo jerbal eo ad in kwalok nan ak katakin ej bareinwõt bõktok elap lañliñ.

Kaddek Mõnõnõkake kin Nan eo an Anij

6. Ewi wãwen ri jeje eo kin Sam 119 ear kwalok an yokwe nan eo an Jehovah?

⁶ Eo ear kine Sam 119, bõlen Hezekiah ke ear juõn bwirõk elikao, ear kwalok an mõnõnõkake nan eo an Jehovah. Ilo kajin poem, ear ba: “I naj kalõñliñ iõ ilo kien ko Am; I jamin melokolok Am in nan. Nan in kennan ko Am men in mõnõnõ iba . . . Im I naj mõnõnõkake nan in kaiñi ko Am, I ar yokwi. Tiriamokake ko Am ren itok ñõn iba bwe in mour, bwe kiõm men in lõñliñ iba. I ar oñkake Am lomor O Jeova, im kiõm men in lõñliñ iba.”​—Sam 119:16, 24, 47, 77, 174.

7, 8. (a) Ekkar ñan juõn book in kamelele, ta melelen ñan “mõnõnõkake” Nan eo an Anij? (b) Ewi wãwen jemaroñ kwalok yokwe eo ad kin Nan eo an Jehovah? (c) Ewi wãwen Ezra ear keboj buruen mokta jen an kar readi Kien eo an Jehovah?

⁷ Ilo an kamelele kin nan eo rar ukõte “mõnõnõkake” ilo Sam 119, juõn dictionary kin Jeje ko ilo Hebrew ej ba: “Wãwen an kajerbale ilo v. 16 ej einlok wõt [verb ko] kin lañliñ . . . im kin kalmenlokjen . . . Lelkan eo ej: lañliñ, kalmenlokjen, mõnõnõ . . . Kakoba in ej kwalok bwe kalmenlokjen ej wãwen eo juõn ej itok im lañliñ kin nan eo an Yahweh. . . . Melele eo ej koba juõn wãwen eo ej jelet eñjake eo.”a

⁸ Aet, yokwe eo ad kin Nan eo an Jehovah en walok jen buruõd, unjen eñjake ko ad. Jej aikwij mõnõnõ in liñõre eon ko jej kab readi. Jej aikwij etale lemnak ko remũlal ilo jitõb, lukkun bõki ilo lemnak ko ad, im kalmenlokjen kaki. Men in ej aikwiji ad lemnak ilo ikõñ im jar. Einwõt Ezra, jej aikwij keboj buruõd ñan ad read im katak Nan eo an Anij. Kin e emwij je: “Bwe Ezra e ar kabin buruen in kabukot kien Jeova, im bwe en kõmõne, im bwe en katakin Israel kien ko im kabuñ jar ko.” (Ezra 7:​10) Lale un ko jilu unin Ezra ear keboj buruen: ñan katak, ñan jerbale ilo mour eo an make, im ñan katakin. Jej aikwij lor wanjoñok eo an.

Katak einwõt juõn Wãwen Kabuñ

9, 10. (a) Ilo wãwen et ko ri jeje psalm ear kwalok an itoklimo kin Nan eo an Jehovah? (b) Nan in verb eo ilo kajin Hebrew rej ukõte “kalomõnlokjen” ej melelen ta? (c) Etke eaorõk bwe jen watõk ad katak kin Bible eo einwõt “juõn wãwen kabuñ”?

⁹ Ri jeje psalm ej ba bwe ear kalmenlokjen kin kien ko im nan in katak ko an Jehovah. Ej al: “I naj kalomõnlokjen kin nan in katak ko Am, im I naj lale ial ko Am. . . . I naj bareinwõt kwotõke peiõ ñõn kien ko Am, I ar yokwi, im I naj kalomõnlokjen kin nan in jiroñ ko Am. O e nañin lap aõ yokwe kiõm! I kalomõnlokjen kake iomin aolepen ran. I meletlet jen aõ dri kaki otemjej, bwe nan in kennan ko Am aõ kalomõnlokjen.” (Sam 119:15, 48, 97, 99) Ta melelen ñan ‘kalmenlokjen’ kin Nan eo an Jehovah?

¹⁰ Nan in verb eo ilo kajin Hebrew rej ukõte “kalomõnlokjen” ej bareinwõt melelen “mũlal an lemnak kake,” “etale juõn men ilo lemnak eo an.” “Ej bareinwõt jerbal ñan kalmenlokjen ilo ikõñ kin jerbal ko an Anij . . . im nan eo an Anij.” (Theological Wordbook of the Old Testament) Wãwen noun in nan eo “kalomõnlokjen” ej jitõñlok ñan “kalmenlokjen eo an ri jeje psalm,” “an yokwe in katak” kien eo an Anij, einwõt “juõn wãwen kabuñ.” Ilo watõk ad katak kin Nan eo an Anij einwõt mõttanin kabuñ eo ad ej kalaplok aorõkin. Kin men in jej aikwij kejbãrok wãwen ad kõmmane im kin tokjen jar. Katak ej mõttan kabuñ eo ad im jej kõmmane ñan kakõmõnmõnlok kabuñ eo ad.

Kũbũj Lallok Ilo Nan eo an Anij

11. Ewi wãwen Jehovah ej kwalok lemnak ko remũlal ilo jitõb ñan armij ro an?

¹¹ Ilo kautiej ekabwilõñlõñ, ri jeje psalm ear keañ: “Re nañin lap jerbal ko Am, O Jeova; lemnok ko Am re kanuij imlõl.” (Sam 92:5) Im ri jilek Paul ear konono kin “men ko re mũlõl an Anij,” me Jehovah ear kwaloki ñan armij ro an “kin jitõb” eo ej jerbal ion class in ri karejar eo etiljek im meletlet. (1 Dri Korint 2:​10; Matu 24:45) Class in ri karejar eo ej tiljek in letok ekan ko ilo jitõb ñan aolep​—“milk” ñan ro rekãl ak “ekõn ko rebin” ñan ro “re ridto.”​—Dri Hibru 5:​11-​14.

12. Kwalok juõn wanjoñok kin “men ko re mũlõl an Anij” me class in ri karejar eo ear kamelele kake.

¹² Ñan melele kin “men ko re mũlõl an Anij,” jej aikwij katak ilo tiljek im kalmenlokjen kin Nan eo an. Ñan wanjoñok, kar kõmmane katak ko remõn me rej kwalok kin ewi wãwen Jehovah emaroñ kwalok ekajet jimwe im tiriamokake ilo ejja ien eo wõt. An jerbale tiriamokake ejjab melelen ej kadiklok an kwalok ekajet jimwe; jen an eindein, tiriamokake ekwojarjar ej juõn wãwen kwalok ekajet jimwe an Anij ekoba yokwe eo an. Ñe ej ekajete juõn ri jerawiwi, Jehovah ej lale mokta elañe ej tellokin an kwalok tiriamokake ion bedbed in katok in binmour eo an Nejin. Elañe ri jerawiwi eo ejjab ukwelok ak ej kwalok jitõb in jumae, Anij ej kõtlok bwe en jejjet ekajet jimwe eo ilo an jab kwalok tiriamo me ejjab tellokin. Jekdon ta, ej tiljek ñan kien ko an.b (Dri Rom 3:​21-​26) ‘O imlõl in mweien meletlet im jela an Anij!’​—Dri Rom 11:33.

13. Ewi wãwen jen kwalok ad kamolol kin “koba e kanuij lap” in mol ko ilo jitõb kar kwaloki ñan kiõ?

¹³ Einwõt ri jeje psalm, jej mõnõnõ bwe Jehovah ej kwalok elõñ lemnak ko an ibbed. David ear je: “Lemnok ko Am re nañin aurõk iba, O Anij! air koba e kanuij lap! Elañe I naj bwinir, oran elõñ jen oran bok ko.” (Sam 139:17, 18) Meñe jelãlokjen eo ad rainin ej jidik wõt mõttanin lemnak ko relõñ Jehovah enaj kwaloki ilo ien indio, elap ad kamolol kin “koba e kanuij lap” in mol ko raorõk ilo jitõb me ededelok kar kwaloki im kũbũj lallok ilo kobban Nan in Anij.​—Sam 119:160, footnote.

Kate im Kein Jerbal ko Rekeie Rej Men in Aikwij ko

14. Ewi wãwen Jabõn Kennan Ko 2:​1-6 ej kalikar ad aikwij in kate kij ñe jej katak Nan eo an Anij?

¹⁴ Katak ilo mũlal kin Bible eo ej aikwij am kate yuk. Men in ej alikar ñe kwoj read Jabõn Kennan Ko 2:​1-6. Lale nan in verb ko King emeletlet eo Solomon ear kajerbali ñan kalikar jibadbad ko kwoj aikwij kõmmani ñan bõk jelãlokjen, meletlet, im lolokjen. Ear je: “Nejiõ, elañe kwo kõnan bõk nan ko aõ, im drebij kien ko aõ na ibõm; Im ein drein kwon kajirlok lojiliñõn ñõn meletlet, im kabukot jelalokjen kin buruõm; Aet elañe kwo naj kir ñõn maroñ in kili, im koutiej ainikiõm ñõn jelalokjen; Elañe kwo naj bukot e einwõt silver, im kabukot e einwõt mweiuk ko retino: Inem kwo naj meletlet kake mijõk Jeova, im lo jelalokjen kin Anij. Bwe Jeova ej letok meletlet; jen loñin ej itok jela im lolokjen.” Aet, bwe katak en wõr tokjen kwoj aikwij kõmman research, im kũbũj lallok, einwõt kwoj kabukõt mweiuk ko rittino.

15. Wanjoñok ta eo ilo Bible ej kalikar aikwij eo kin kõl ko remõn in katak?

¹⁵ Katak me ej kalaplok tokjen ko ilo jitõb ej bareinwõt aikwiji kõl ko remõn in katak. Solomon ear je: “Elañe e kub mãl eo, im juõn e jab jeme, inem en iñlok kake: a eor tokjen meletlet ñõn katakin e.” (Ekklisiastis 10:10) Elañe juõn ri jerbal ej kajerbal juõn kein mwijmwij ekõb ak elañe ejjab kabel wãwen an kajerbale, enaj jettokjen an kajerbal kajur eo an im jerbal eo an enaj nana. Eindein lok, enaj oktak tokjen ko jej bõki jen ien eo jej katak, ekkar ñan kilen katak ko ad. Jemaroñ lo nan in rejañ ko remõn im keie ñan kakõmõnmõnlok wãwen eo jej katak ilo Katak 7 ilo book eo Theocratic Ministry School Guidebook.c

16. Nan in rejañ ta ko rekeie rej litoki ñan jibañ kij bõk kunad ilo katak ko remũlal?

¹⁶ Ñe juõn ri jerbal ej jino an jerbal, ej kwaloke kein jerbal ko ej aikwiji. Eindein lok, ñe jej jinoe juõn ien katak, jej aikwij kãlet jen library eo ad kein katak ko jenaj aikwiji. Kememej bwe katak ej juõn jerbal im ej aikwij am kate ilo lemnak, ej bareinwõt emõn ñan kãlet juõn wãwen emõn ñan katak. Elañe jekõnan bwe en emõn ad lemnak, jijet ilo juõn jea turin juõn table ak desk enaj laplok an emõn jen babu ilo juõn bed ak jijet ilo juõn jea emõn kõjean. Elikin am kalmenlokjen iumin juõn ien ebwe an aetok, kwonaj lo bwe ewõr tokjen ñan erlokwe enbwinõm ak etal inabõj ñan kõladikdik.

17, 18. Kwalok jet wanjoñok ko kin ewi wãwen kwomaroñ kajerbal kein katak ko remõn rej bellok ñan yuk.

¹⁷ Elõñ kein katak ko raorõk rej bellok ñan kij. Elaptata ian men kein ej ukok in Bible eo New World Translation, me ewõr kiõ ilo eyu ak mõttanin ilo 37 kajin ko. Standard edition eo an New World Translation ewõr cross-reference ko (eon in jibañ ko iturin) im juõn “Table of the Books of the Bible” (Lajrak in Book ko ilo Bible) me ej letok etan ri jeje eo, jikin eo kar je book eo ie, im ien eo kar kitibuje. Ej bareinwõt wõr juõn index in nan ko ilo Bible, juõn appendix, im map ko. Ilo jet kajin ko, rej kõmmane Bible in ilo jeje ko relap, etan Reference Bible. E bed iloan aolep wãwen ko ilõñ im elõñ men ko jet, ekoba elõñ footnote ko, me rej kõlajraki bareinwõt. Kwoj kortokjen ke jabdewõt men ewõr ilo kajin eo am ñan jibañ yuk kũbũj lallok ilo Nan eo an Anij?

¹⁸ Bar juõn kein katak ejej uan an aorõk ej encyclopedia in Bible ko ruo in Insight on the Scriptures. Elañe ewõr am copy ilo juõn kajin kwomaroñ melele kake, en bed ibbam ñe kwoj katak. Enaj lewõj kamelele ko kin enañin aolep katak ko ilo Bible. Bar juõn kein katak elap an jibañ ej book eo “All Scripture Is Inspired of God and Beneficial.” Ñe kwoj jino in read juõn book ekãl ilo Bible, emõn elañe kwoj etale katak eo kin ejja book in Bible eo wõt ilo “All Scripture” book eo ñan bõk kamelele ko kin wãwen geography im history, im bareinwõt juõn elij kin kobban book in Bible eo im ewi tokjeir ñan kij. Bar juõn men ekãl kar kobaiki ñan kein katak ko relõñ ej kein jerbal eo ej kajerbal computer eo etan Watchtower Library, me ewõr kiõ ilo ratimjuõn kajin ko.

19. (a) Etke Jehovah ear letok ñan kij kein jerbal ko remõn ñan katak Bible? (b) Ta eo ej men in aikwij bwe en ekkar ad read im katak Bible?

¹⁹ Jehovah ear letok kein jerbal kein aolep ikijen “dri korijer e tiljek im meletlet” ñan kamaroñ ri karejar ro an ion lal ñan ‘kabukõt im lo jelãlokjen eo an Anij.’ (Jabõn Kennan Ko 2:​4, 5) Manit ko remõn in katak naj kamaroñ kij bwe en emõnlok ad jelã kin Jehovah im ñan lañliñ kin juõn kõtan ebak ibben. (Sam 63:​1-8) Aet, katak ej melelen ad aikwij in jerbal, ak ej juõn jerbal ekalañliñ im ewõr tokjen. Bõtab, ej bõk ien im bõlen kwoj lemnak, ‘Ia eo I maroñ bõk ien jen e bwe en emõn aõ read Bible im katak ibba make?’ Jenaj etale men in ilo katak eo eliktata ilo lelkan in katak in.

[Kamelele ko itulal]

Kajitõk in Elij ko

• Ewi wãwen jemaroñ kõmman bwe ien ad katak ibbed make en kakajur im wõr tokjen?

• Einwõt ri jeje psalm, ewi wãwen jemaroñ kwalok ad “mõnõnõkake” im “kalomõnlokjen” kin Nan eo an Jehovah?

• Ewi wãwen Jabõn Kennan Ko 2:​1-6 ej kwalok bwe jej aikwij kate kij ñe jej katak Nan eo an Anij?

• Kein katak ta ko remõn Jehovah ear litoki ñan kij?

[Pija]

Kalmenlokjen ilo ikõñ im jar renaj jibañ kij kaddek juõn yokwe kin Nan eo an Anij

[Pija]

Kwoj kortokjen ke aolep kein katak ko rej bellok ñan yuk ñan kũbũj lallok ilo Nan eo an Anij?