Tohi he Tohi Tapu Numera 39—Malaki
Tagata Tohia: Malaki
Matakavi Tohia: Ierusalema
Katoa he Magaaho: Mole e 443 F.V.N.
KO HAI a Malaki? Ne nakai taha e vala tala ke he matohiaga po ke fakamauaga tuai ke he moui haana. Pete ia, mai he kakano he perofetaaga haana, kua maaliali ko ia ne mua atu e makutu he mahani fakamooli haana ki a Iehova ko e Atua, he taofi fakatokoluga e higoa mo e tapuakiaga meā Haana, ti ita lahi a ia ki a lautolu ne totoku ke fekafekau ke he Atua ka e fekafekau na lautolu ki a lautolu ni. Kua laga 47, he Tohi Tapu Niue, ne totoku e higoa ha Iehova he fā e veveheaga he perofetaaga haana.
2 Ko e higoa haana he faka-Heperu ko Mal·ʼa·khiʹ, ne liga kakano “Haaku Uta Fekau.” Ne tuku oti he tau Tohiaga Tapu Heperu, ko e Septuagint, mo e tau matohiaga fakapapahi e tohi a Malaki ke fakahikuaki he tau perofeta ikiiki ne 12. Hagaao ke he aga tuai he Sunako Mua Atu, ne moui a ia he mole e vahā he tau perofeta ko Hakai mo Sakaria mo e ko ia foki he vahā a Nehemia.
3 Magaaho fe ne tohi e perofetaaga? He magaaho he takitakiaga he kovana, ati tuhi ai ke he magahala he fakafoouaga ha Ierusalema he mole e 70 e tau ne vao a Iuta. (Mala. 1:8) Ka ko e kovana fe? Ha kua totoku e gahua he faituga ka e nakai fai talahauaga ke he talagaaga he faituga, ti liga he mole e vahā he Kovana ko Serupapelu, ha ko e magahala ne kovana ai a ia ne mau e faituga. Ne taha foki ni e kovana ne toe he magahala ia ne totoku he tau Tohiaga Tapu, ko ia ko Nehemia. Felauaki nakai e perofetaaga mo e vahā a Nehemia? Ne nakai fai talahauaga ia Malaki hagaao ke he liu talaga a Ierusalema mo e kaupa i ai, ti kua nakai felauaki mo e magahala fakamua ne kovana ai a Nehemia. Pete ia, loga e mena ne talahau ke he ekefakakelea he fakatokaaga ekepoa, ti felauaki e Malaki mo e tuaga ne ha ha he magaaho ne liu a Nehemia ke lagauaaki ki Ierusalema, he mole e ui mai e Aretaseta a ia ki Papelonia he 443 F.V.N., ko e tau ke 32 aki he pule ai e patuiki. (Mala. 2:1; Nehe. 13:6) Ne fetataiaki e tau faahi kupu ia Malaki mo Nehemia ne fakakite kua hagaao e perofetaaga ke he magahala tonu ia.—Mala. 2:4-8, 11, 12—Nehe. 13:11, 15, 23-26; Mala. 3:8-10—Nehe. 13:10-12.
4 Ne tigahau e talia he tau Iutaia kua tonutika e tohi a Malaki. Kua loga e tau fatiakiaga mai i ai he tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano ne fakakite ai e tau fakamooliaga ke he perofetaaga ia, ne fakakite ai kua omoomoi a Malaki ti ko e vala he kanona he tau Tohiaga Tapu Heperu ne talia he fakapotopotoaga Kerisiano.—Mala. 1:2, 3—Roma 9:13; Mala. 3:1—Mata. 11:10 mo e Luka 1:76 mo e Luk 7:27; Mala. 4:5, 6—Mata. 11:14 mo e Mat 17:10-13, Mare. 9:11-13 mo e Luka 1:17.
5 Ne fakakite mai he perofetaaga ha Malaki ko e makutu fakalotu mo e makaukau ne fakalagalaga he tau perofeta ko Hakai mo Sakaria he magahala ne liu talaga e faituga kua galo tuai. Ne fakahanoa e tau ekepoa, mahani fakatokoluga, mo e fia tututonu. Kua eke mo mena vaiga e tau gahua he faituga. Ko e tau mena ke hogofuluaki mo e tau poa kua tiaki he logona hifo kua nakai manamanatu e Atua ki a Isaraela. Ko e tau amaamanakiaga ne matapatu ki a Serupapelu ne nakaila fakamooli ia, ti kehe mai he falu amaamanakiaga, ne nakaila hau e Mesia. Ko e tuaga fakaagaaga he tau Iutaia kua tokolalo lahi mahaki. Kua fai mena nakai ke fakamalolō mo e amaamanaki ki ai? Maeke fēfē ke fakalaga e tau tagata ke mailoga e tuaga mooli ha lautolu mo e fakaofo ke liliu mai ke he mahani hakohako? Kua foaki he perofetaaga ha Malaki e tali.
6 Ko e puhala tohi ha Malaki kua hakotika mo e malolō lahi. Ne talahau mua e ia e manatu fakakite ti tali e tau totoko ha lautolu ne tutala a ia ki ai. Fakahiku, ne liu a ia peehi e manatu ne talahau fakamua e ia. Ne lafi he mena nei e malolō mo e maaliali ke he fakamaamaaga haana. He nakai to lahi ke he mahifi, ne fakaaoga e ia e puhala ne amanaki ti hiki mo e peehi fakamalolō.
KAKANO NE AOGA AI
13 Kua lagomatai he tohi a Malaki ke maama e tau matapatu fakaakoaga ne mauokafua mo e hofihofi e fakaalofa noa ha Iehova ko e Atua. He kamataaga, ne peehi e fakaalofa lahi ha Iehova ma e tau tagata haana ko “Iakopo.” Ne talahau e ia ke he fanau a Iakopo: “Ko au ko Iehova nakai ni hiki e au haku mahani.” Pete he mahani kelea lahi a lautolu, ne mautali a ia ke liu ke he haana tau tagata kaeke liliu mai a lautolu ki a ia. Ko e Atua fakaalofa noa mooli! (Mala. 1:2; 3:6, 7; Roma 11:28; Esoto 34:6, 7) Puhala mai ia Malaki, ne peehi e Iehova ko e tau laugutu he ekepoa “kua taofi ai e iloilo.” Ko lautolu oti ne age ki ai ke fakaako e Kupu he Atua kua lata ke fanogonogo ke he manatu nei, ke iloa moolioli ko e iloilo tonu ha lautolu fa e fakapuloa. (Mala. 2:7; Filipi 1:9-11; fakatatai Iakopo 3:1.) Mena nakai tokanoa e Iehova e tau tagata fakavai, ko lautolu ne lali ke pehē “ko lautolu oti kua eke mena kelea, kua mitaki a lautolu ki mua a Iehova.” Nakai fai tagata kua lata ke manamanatu na maeke ia ia ke fakavai a Iehova he taute e tau poa fakatupua ke he Patuiki mua ue atu nei. (Mala. 2:17; 1:14; Kolo. 3:23, 24) To fakaave a Iehova ke eke mo talahau ki a lautolu oti ne moumou haana tau fakatufono tututonu mo e tau matapatu fakaakoaga; nakai fakaai ha tagata ne manamanatu ke mahani kelea ti hao ai. To fakafili e Iehova a lautolu. (Mala. 3:5; Hepe. 10:30, 31) Kua maeke a lautolu ne mahani hakohako ke mafanatia katoatoa to manatu e Iehova e tau gahua ha lautolu mo e fakamonuina a lautolu. Kua lata ia lautolu ke fanogonogo fakalahi ke he Fakatufono a Mose, tuga ne taute e Iesu, ha kua loga e tau mena i loto ne fakamooli e ia.—Mala. 3:16; 4:4; Luka 24:44, 45.
14 Ha ko e tohi fakahiku he tau Tohiaga Tapu Heperu omoomoi, ne tuhi a Malaki ke he tau mena tutupu ne hagaao ke he hauaga he Mesia, ne hau laia he molea e fā e senetenari fakamui, ti foaki e kakano ke tohi e tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano. He fakamau ia Malaki 3:1, ne pehē a Iehova Sapaota: “Kitiala, kua fakafano atu e au haku a fekau, ke tauteute e ia e puhala ki mua haku.” He vagahau i lalo hifo he agaaga, ne fakakite he fuakau ko Sakaria kua fai fakamooliaga e mena nei ke he tama taane haana, ko Ioane ko e Papatiso. (Luka 1:76) Ne omoi e Iesu Keriso e mena nei, he talahau he magaaho taha ia: “Nakai tu mai taha ia lautolu ne fanau mai he tau fifine ke mua kia Ioane e papatiso; ka ko ia ne tote ue atu ke he kautu he lagi, kua mua a ia kia ia.” Ne fakafano mai a Ioane, tuga ne talahau tuai e Malaki, ke ‘tauteute e puhala,’ ti nakai ko ia taha ia lautolu ne taute e Iesu e maveheaga ma e Kautu.—Mata. 11:7-12; Luka 7:27, 28; 22:28-30.
15 Ti, ia Malaki 4:5, 6, ne mavehe e Iehova: “Kitiala, to fakafano atu e au kia mutolu e perofeta ko Elia.” Ko hai a “Elia” nei? Ne fakahagaao tokoua e Iesu mo e agelu ne fakakite ki a Sakaria e tau kupu nei ki a Ioane ko e Papatiso, he fakakite ko ia ka “liu fakafou ai e tau mena oti” mo e “ke tauteute e motu ke lata mo e Iki [Iehova]” ke fakafeleveia e Mesia. Ka e, pehē foki a Malaki ko “Elia” ko e toko he “aho a Iehova, ne mua e matakutakuina,” ti fakakite ai kua ha ha agaia i mua e fakamooliaga he aho fakafiliaga.—Mata. 17:11; Luka 1:17; Mata. 11:14; Mare. 9:12.
16 He fakatalitali ke he aho ia, ne pehē a Iehova Sapaota: “Kua kamata mai he mena ne hake ai e la, ke hoko ke he mena ne hifo ai a ia, to fakaheke ki ai haku a higoa ke he tau motu kehe; . . . ha ko e Patuiki ne mua ue atu au, . . . ko e mena ke matakutaku ai haku higoa ke he tau motu kehe.” Ko e mena matakutakuina mooli! To ‘hoko mai e aho ke huhunu ai tuga ne gutuumu; ti eke ai mo gutugutu saito a lautolu oti kua fakatokoluga, katoa mo lautolu oti kua eke e mahani kelea.’ Ka e, uhoaki a lautolu ne matakutaku ke he higoa ha Iehova, ha kua “hake kia [la]utolu e [l]a ko e tututonu; ha ha i ai foki ke he haana tau tapakau e mena ke fakamalolo ai.” Kua hagaaki e mena nei ke he tau magaaho fiafia ka fakamalolō katoatoa e magafaoa he tagata—fakaagaaga, logonaaga, manamanatuaga, mo e fakatino. (Fakakite. 21:3, 4) He tuhi atu ke he aho lilifu lahi mo e monuina ia, ne fakamafana e Malaki a tautolu ke loto katoatoa he tamai e tau poa ha tautolu ke he fale a Iehova: “Kamatamata mai ai e mutolu au ke he tau mena na, kua pihia mai a Iehova Sapaota; po ke hafagi nakai e au e tau pa he lagi ma mutolu, mo e liligi atu e au e monuina ma mutolu, ato lahi ue atu ni haia.”—Mala. 1:11, 14; 4:1, 2; 3:10.
17 He matutaki ke hataki e ‘tau motu ka fakamalaia,’ ko e tohi fakahiku nei he tau Perofeta kua lata ke moua e onoonoaga mitaki mo e olioli ne fakatatau ke he tau kupu ha Iehova ke he tau tagata haana: “To fakamonuina atu foki he tau motu oti kia mutolu; ha ko e mena to eke a mutolu mo motu kua manako ki ai e tau tagata.”—4:6; 3:12.