Froeloesoe na foe Jehovah
„A troe Gado na gi wi wan Gado di e doe sani foe froeloesoe sma.” — PSALM 68:20.
1, 2. (a) Foe san ede wi kan taki dati Jehovah na a Fonten foe froeloesoe? (b) Fa joe ben sa froeklari Odo 21:31?
JEHOVAH na a Froeloesoeman foe libisma di lobi en (Jesaja 43:11). David, a pôpi kownoe foe Israèl, ben sabi disi foe di ensrefi ben ondrofeni dati, èn a ben singi nanga en heri ati: „Froeloesoe na foe Jehovah” (Psalm 3:8). A profeiti Jona ben gebroiki den srefi wortoe disi na ini wan fajafaja begi di a ben de na ini a bere foe wan bigi fisi. — Jona 2:9.
2 Salomo, a manpikin foe David, ben sabi so srefi taki Jehovah na a Fonten foe froeloesoe, bika a ben taki: „Na asi na wan sani di sreka gi a dei foe feti, ma froeloesoe na foe Jehovah” (Odo 21:31). Na ini a Mindri Owstoesei foe owroeten, boeloe ben sreka a gron, boeriki ben tjari hebi lai, sma ben rèi na tapoe stonboeriki, èn sma ben gebroiki asi foe go feti. Ma bifo den Israèlsma ben go na ini a Pramisi Kondre, Gado ben gi den a komando taki a kownoe foe den di ben o kon, „no moesoe meki moro foeroe asi kon” (Deuteronomium 17:16). Asi foe go feti no ben sa de fanowdoe, foe di na Jehovah ben de a sma di ben sa froeloesoe en pipel.
3. Na tapoe sortoe aksi wi moesoe poti prakseri?
3 A Soeverein Masra Jehovah na „wan Gado di e doe sani foe froeloesoe sma” (Psalm 68:20). Dati na troetroe wan prakseri di e gi sma deki-ati! Ma sortoe „sani foe froeloesoe sma”, Jehovah doe? Èn soema na den sma di a froeloesoe?
Jehovah e froeloesoe den opregtiwan
4. Fa wi doe sabi taki Jehovah e froeloesoe sma di e gi densrefi na ini a dini foe en?
4 Ala den sma di e meki moeiti foe tjari a waka nanga libi foe den na wan opregti fasi leki foetoeboi foe Gado di gi densrefi abra na en, kan feni trowstoe foe den wortoe foe na apostel Petrus: „Jehovah sabi fa foe froeloesoe sma di gi densrefi na ini a dini foe en, komoto na tesi, ma a e kibri den onregtfardikisma gi a kroetoedei foe kan koti den poeroe.” Foe boeweisi taki na so a de, dan Petrus ben taki dati Gado „no ben meki noti tapoe en foe strafoe wan owroeten grontapoe, ma a ben gi Noa, wan preikiman foe regtfardikifasi, kibri makandra nanga seibi trawan, di a ben tjari wan froedoe kon na tapoe wan grontapoe foe godelowsoe sma”. — 2 Petrus 2:5, 9.
5. Fa a situwâsi ben de di Noa ben dini leki „preikiman foe regtfardikifasi”?
5 Prakseri taki joe de na ini den situwâsi na ini a ten foe Noa. Ogri jeje di teki libisma skin, de na grontapoe. Den bakapikin foe den engel disi di no gi jesi na Gado, e hati tra sma èn ’grontapoe e kon foeroe nanga ogri di sma e doe nanga tranga’ (Genesis 6:1-12). Ma a sani disi di den e doe na wan ogri-ati fasi no e meki taki Noa e libi a diniwroko foe Jehovah. Na presi foe dati a de „wan preikiman foe regtfardikifasi”. En nanga na osofamiri foe en e bow wan ark, èn noiti den e tweifri taki godelowsoefasi sa wai poeroe na ini a libiten foe den. A bribi foe Noa e kroetoe a grontapoe dati (Hebrewsma 11:7). Den situwâsi nownowde de a srefi leki di foe a ten foe Noa, èn dati de a marki di e sori taki disi na den lasti dei foe a godelowsoe seti foe sani disi (Mateus 24:37-39; 2 Timoteus 3:1-5). A sa de so dan taki joe, neleki Noa, sa sori taki joe de getrow leki wan preikiman foe regtfardikifasi èn e dini makandra nanga a pipel foe Gado ala di joe e wakti a froeloesoe foe Jehovah?
6. Fa 2 Petrus 2:7, 8 e boeweisi taki Jehovah e froeloesoe den opregtiwan?
6 Petrus e gi moro boeweisi taki Jehovah e kibri den opregtiwan. Na apostel e taki: „[Gado] ben froeloesoe regtfardiki Lot, di ben de ini bigi banawtoe foe di den sma di ben pasa a wet, ben tjari densrefi na wan loesoe fasi — bika san a regtfardiki man dati ben si èn ben jere ala di a ben tan na den mindri dei nanga neti, ben kwinsi a regtfardiki sili foe en foe den kroektoedoe foe den” (2 Petrus 2:7, 8; Genesis 19:1-29). A doe di sma e doe seks hoeroedoe tron wan fasi foe libi gi miljoenmiljoen sma na ini den lasti dei disi. A de so taki joe, neleki Lot, ’de ini bigi banawtoe foe a loesoe fasi’ fa someni sma e tjari densrefi na ini a ten disi? Efoe joe e firi na so wan fasi toe èn efoe joe e doe regtfardiki sani, dan joe kan de na mindri den wan di Jehovah sa froeloesoe te a godelowsoe seti foe sani disi sa kon na en kaba.
Jehovah e froeloesoe en pipel foe sma di e kwinsi den
7. Fa den sani di Jehovah ben doe gi den Israèlsma na Egipti, e boeweisi taki a e froeloesoe en pipel foe sma di e kwinsi den?
7 So langa na owroe seti foe sani disi e tan, den foetoeboi foe Jehovah sa kisi foe doe nanga froefolgoe èn nanga feanti di e kwinsi den. Ma den kan abi a froetrow taki Jehovah sa froeloesoe den, bika a froeloesoe en pipel di ben kisi kwinsi na ini a ten di pasa. Kon meki wi taki dati joe ben de wan Israèlsma di ben pina foe a kwinsi di joe ben kisi foe na anoe foe den Egiptisma na ini a ten foe Moses (Exodus 1:1-14; 6:8). Gado e naki Egipti nanga a wan plaag baka a trawan (Exodus 8:5–10:29). Te a di foe tin plaag di e tjari dede kon, e teki a libi foe den fosi gebore-wan foe Egipti, dan Farao e gi Israèl pasi foe gowe, ma baka ten a e seti den sroedati foe en èn e lon esi-esi baka den Israèlsma foe kisi den. Ma sjatoe baka dati en nanga den man foe en, e kisi pori na ini a Redi Se (Exodus 14:23-28). Joe e moksi joesrefi nanga Moses èn nanga ala den Israèlsma foe singi a singi disi: „Jehovah na wan mansma foe feti. Jehovah na en nen. Den wagi foe Farao nanga en sroedati legre a trowe go na ini se, èn a moro boen pisi foe den fetiman foe en soengoe na ini a Redi Se. Baka dati den krasi watra ben tapoe den; den ben soengoe go na ondro na ini a dipi neleki wan ston” (Exodus 15:3-5). Wan srefi sortoe rampoe e wakti ala den sma di e kwinsi Gado pipel na ini den lasti dei disi.
8, 9. Gi wan eksempre di komoto na a boekoe Kroetoebakra, di e boeweisi taki Jehovah e froeloesoe en pipel di e kisi kwinsi foe trawan.
8 Foeroe jari na baka di den Israèlsma ben go na ini a Pramisi Kondre, dan kroetoeman ben poti sani reti na mindri den. Son tron a pipel ben pina foe kwinsi di ben kon foe doroseikondre, ma tokoe Gado ben gebroiki getrow kroetoeman foe froeloesoe den. Ala di na a srefi fasi wi ’kan djeme foe den sma di e kwinsi wi èn den sma di e poeroe wi’, tokoe Jehovah sa froeloesoe wi toe leki den loyaal foetoeboi foe en (Kroetoebakra 2:16-18; 3:9, 15). Foe taki en leti, a bijbel boekoe Kroetoebakra e gi wi a djaranti taki na so a sa pasa èn taki Gado sa gi sma wan moro bigi froeloesoe nanga jepi foe en Kroetoeman di a poti na wroko, Jesus Krestes.
9 Meki wi drai go baka na den dei foe Kroetoeman Barak. Foe di den Israèlsma ben anbegi falsi gado èn Gado no ben feni den boen, dati meki den ben kisi foe doe nanga a basi di a Kownoe Jabin foe Kanan ben basi den èn a hati di a ben hati den 20 jari langa. Sisera na a edeman foe a bigi sroedati legre foe Kanan. Ma ’wan skilt no ben de foe si, èn so srefi wan lansri no ben de foe si, na mindri fotenti doesoen sma na Israèl’, ala di a nâsi abi so wan fo miljoen sma di e tan drape (Kroetoebakra 5:6-8). Den Israèlsma ben abi berow èn den ben kari Jehovah. Gado e gebroiki a profeiti-oema Debora foe meki Barak tjari 10.000 mansma kon makandra na tapoe a bergi Tabor, èn dan Jehovah e tjari a feanti na a lagipresi na ondrosei a hei bergi Tabor. Nanga boen foeroe babari, a bigi legre foe Sisera nanga so srefi 900 fetiwagi e koti a lagi opo presi abra èn a drei liba foe Kison. Ma a fadon di wan bigi froedoe e fadon kon foe tapoesei, e meki watra kon so foeroe na ini a Kison taki a watra e lon abra a sjoro. Nanga jepi foe a tapoe di wan bigi winti e tapoe Barak nanga den man foe en, den e saka kon foe a bergi Tabor, èn den de kotoigi foe a bigi atibron foe Jehovah te a e pori den legre foe Sisera srefisrefi. Den man foe Barak e kiri den Kanansma di ben lon gowe èn di ben frede srefisrefi, èn no wan foe den Kanansma ben pasa libilibi. Disi troetroe na wan warskow gi den sma di e kwinsi wi èn di e prefoeroe foe feti nanga Gado! — Kroetoebakra 4:3-16; 5:19-22.
10. Foe san ede wi kan de seiker taki Gado sa froeloesoe ala den foetoeboi foe en na ini a ten disi foe den sma di e kwinsi den?
10 Jehovah sa froeloesoe den foetoeboi foe en na ini a ten disi foe ala den feanti di e kwinsi den, neleki fa a ben froeloesoe Israèl di ben abi frede gi Gado na ini moeilek ten (Jesaja 43:3; Jeremia 14:8). Gado ben froeloesoe David „foe na anoe foe ala den feanti foe en” (2 Samuèl 22:1-3). So boen, srefi efoe wi e kisi kwinsi noso efoe trawan e froefolgoe wi leki Jehovah en pipel, tokoe meki wi abi deki-ati, bika a Mesian Kownoe foe en sa froeloesoe wi foe a kwinsi di wi e kisi. Ija, „a sa froeloesoe den sili foe den pôtiwan. Foe kwinsi èn foe ogri di e doe nanga tranga a sa froeloesoe a sili foe den” (Psalm 72:13, 14). A froeloesoe dati de krosibei troetroe.
Gado e froeloesoe den wan di e froetrow na en tapoe
11. Sortoe eksempre a jonkoeman David ben gi foe a froetrow di a ben froetrow na tapoe Jehovah?
11 Foe si a froeloesoe foe Jehovah, wi moesoe abi deki-ati foe froetrow na en tapoe. David ben sori taki nanga deki-ati a ben froetrow na Gado tapoe, di a ben waka go miti a bigiskin man Goliat. Prakseri fa a kefalek langa Filistijn dati e tanapoe na fesi a jonkoeman David, èn David e bari: „Joe e waka kon miti mi nanga wan feti-owroe èn nanga wan lansri, ma mi e waka kon miti joe na ini a nen foe Jehovah foe den legre, a Gado foe den fetilin foe Israèl, di joe spotoe. A dei disi Jehovah sa gi joe abra na ini mi anoe, èn foe troe mi sa naki joe trowe èn poeroe joe ede na joe tapoe; èn a dei disi seiker mi sa gi den dedeskin foe a kampoe foe den Filistijnsma na den fowroe foe hemel èn na den werdri meti foe grontapoe; èn libisma foe heri grontapoe sa sabi taki wan Gado de di de foe Israèl. Èn ala den sma disi di kon makandra sa sabi taki Jehovah no e gi froeloesoe nanga feti-owroe èn nanga lansri, bika a feti na foe Jehovah.” Sjatoe baka dati Goliat dede, èn den wini den Filistijnsma. A de krin taki Jehovah ben froeloesoe en pipel. — 1 Samuèl 17:45-54.
12. Foe san ede a kan de wan jepi foe memre Eleasar, a kefalek makti man foe David?
12 Te wi e kisi foe doe nanga froefolgoeman, dan a kan de fanowdoe foe wi „teki deki-ati” èn froetrow moro tapoe Gado (Jesaja 46:8-13; Odo 3:5, 6). Loekoe a sani disi di pasa na wan presi di den e kari Pas-dammim. Israèl hari gowe na fesi foe den Filistijn sroedati legre. Ma frede no e tapoe skreki gi Eleasar, wán foe den dri kefalek makti man foe David. A e go tanapoe na ini wan veld foe gerst èn en wawan e naki den Filistijnsma trowe nanga a feti-owroe. Na so ’Jehovah e froeloesoe Israèl nanga wan bigi froeloesoe’ (1 Kroniki 11:12-14; 2 Samuèl 23:9, 10). No wan sma e froewakti foe wi taki wi moesoe wini wan sroedati legre wi wawan. Tokoe son tron wi kan de wi wawan nanga feanti èn e kisi kwinsi foe den. Wi sa begi èn froetrow tapoe Jehovah, a Gado di e doe sani foe froeloesoe sma? Wi sa soekoe a jepi foe en so taki wi no abi foe tron sma di e kori wi kompe bribiman na froefolgoeman?
Jehovah e froeloesoe den wan di e hori den soifri retifasi
13. Foe san ede a ben moeilek foe tan hori soifri retifasi na Gado na ini a tin-lo kownoekondre foe Israèl?
13 Foe ondrofeni a froeloesoe foe Jehovah, wi moesoe tan hori wi soifri retifasi na en awansi san e pasa. A pipel foe Gado foe owroeten ben ondrofeni difrenti sortoe tesi. Prakseri san ben o pasa nanga joe te joe ben o libi na ini a tin lo kownoekondre foe Israèl. A tranga-ati èn ogri fasi foe Rehabeam ben meki taki tin lo no ben horibaka gi en moro èn den ben seti a kownoekondre foe Israèl na noordsei (2 Kroniki 10:16, 17; 11:13, 14). Foe den foeroe kownoe foe a kownoekondre dati, Jehu ben de a moro boen wan, ma srefi en ’no ben waka nanga en heri ati na ini a wet foe Jehovah’ (2 Kownoe 10:30, 31). Ma tokoe, a tin-lo kownoekondre ben abi sma di ben hori den soifri retifasi (1 Kownoe 19:18). Den ben poti bribi na ini Gado, èn Gado ben sori foe de nanga den. Ala di joe e kisi tesi na tapoe a bribi foe joe, joe e tan hori joe soifri retifasi na Jehovah?
14. Sortoe sani Jehovah ben doe foe froeloesoe sma na ini a ten foe Hiskia, èn san ben meki Babilon wini Juda?
14 A wisiwasi di a kownoekondre foe Israèl ben wisiwasi Gado Wet na ala sei, ben meki taki rampoe ben kon na den tapoe. Di den Asiriasma ben wini a kownoekondre dati na ini 740 b.G.T., dan sondro tweifri wan toe sma foe a tin lo dati ben lowe go na a toe-lo kownoekondre foe Juda, pe den ben kan anbegi Jehovah na a tempel foe en. Fo foe den 19 kownoe foe Juda di komoto na a lin foe David — Asa, Josafat, Hiskia, nanga Josia — ben de kefalek boen na ini a gi di den ben gi densrefi na ini a dini foe Gado. Na ini a ten foe Hiskia di ben hori en soifri retifasi, den Asiriasma ben kon nanga wan hebi sroedati makti foe feti nanga Juda. Gado ben gi piki na tapoe a faja begi foe Hiskia, èn A ben gebroiki soso wán engel foe kiri 185.000 Asiriasma na ini wán neti nomo, èn na so fasi A ben froeloesoe den anbegiman foe En! (Jesaja 37:36-38) Baka ten, a misi di a pipel ben misi foe hori a Wet èn foe gi jesi na den warskow di Gado profeiti ben tjari kon, ben meki taki Babilon ben wini Juda èn ben pori a mamafoto foe en, Jerusalem, nanga a tempel na ini 607 b.G.T.
15. Foe san ede den djoe katiboman ben moesoe horidoro na Babilon, èn fa Jehovah ben tjari wan froeloesoe kon te foe kaba?
15 Den djoe katiboman ben moesoe horidoro efoe den ben wani hori den soifri retifasi na Gado ala di den ben de na ini katibo na Babilon so wan 70 jari langa foe sari (Psalm 137:1-6). Wán sma di ben hori en soifri retifasi èn di de warti foe taki foe en, ben de a profeiti Danièl (Danièl 1:1-7; 9:1-3). Prakseri fa a ben moesoe prisiri di a wet foe a Kownoe foe Persia, Sirus, ben kisi stan na ini 537 b.G.T., èn ben gi den djoe pasi foe drai go baka na Juda foe bow a tempel baka! (Esra 1:1-4) Danièl nanga trawan ben horidoro foeroe jari langa, ma te foe kaba den ben si fa sma ben drai Babilon tapoe èn fa Jehovah ben froeloesoe en pipel. Disi moesoe jepi wi foe horidoro ala di wi e wakti a pori foe „Babilon a Bigiwan”, a grontapoe makti foe falsi relisi. — Openbaring 18:1-5.
Jehovah e froeloesoe en pipel ala ten
16. Sortoe froeloesoe Gado ben tjari kon na ini a ten foe na oemakownoe Ester?
16 Jehovah e froeloesoe en pipel ala ten te den de getrow na a nen foe en (1 Samuèl 12:22; Jesaja 43:10-12). Prakseri baka foe a ten foe na oemakownoe Ester — na ini a di foe feifi jarihondro b.G.T. Kownoe Ahasveros (Xerxes I) ben poti Haman na wroko leki a fosi minister. Foe di Haman en ati ben bron srefisrefi nanga a weigri di a djoe Mordekai ben weigri foe boigi gi en, dati meki Haman e meki plan foe kiri en, nanga ala den djoe na ini a Gran Tirimakti Persia. Haman e taki dati den djoe na sma di no e hori densrefi na wet, a e gi wan moni paiman na tapoe foe dati, èn a e kisi primisi foe gebroiki a kownoe linga foe poti lakstampoe tapoe wan papira, pe skrifi taki den djoe moesoe dede. Na wan deki-ati fasi, Ester e tjari kon na krin taki a e kon foe a famirilin foe den djoe, èn a e poeroe a plan di Haman abi foe kiri den djoe kon na doro. Sjatoe baka dati, Haman e anga na a postoe di ensrefi ben sreka foe kiri Mordekai na tapoe. Mordekai e tron fosi minister, èn a e kisi a makti foe gi den djoe primisi taki den kan feti gi densrefi te trawan e trobi den. Den e wini wan bigi wini tapoe den feanti foe den (Ester 3:1–9:19). A sani disi moesoe tranga wi bribi taki Jehovah sa doe sani foe froeloesoe den foetoeboi foe en di e gi jesi na en na ini a ten disi.
17. Fa den fosi jarihondro djoe kresten na Judea ben moesoe gi jesi foe kan kisi froeloesoe?
17 Wan tra sani foe san ede Gado e froeloesoe en pipel, na foe di den e gi jesi na en èn na en Manpikin. Prakseri taki joe ben de wán foe den fosi jarihondro djoe disipel foe Jesus. A e taigi den: „Te oenoe e si taki legre kampoe lontoe Jerusalem, sabi dan taki a pori foe en kon krosibei. Dan meki den wan di de na Judea, bigin lon gowe na den bergi” (Lukas 21:20-22). Foeroe jari pasa kaba, èn joe e aksi joesrefi o ten den wortoe disi sa kon troe. Dan wan djoe oproeroe e kon na ini 66 G.T. Den legre foe Rome na ondro Cestius Gallus e lontoe Jerusalem èn e poesoe go na den skotoe foe a tempel. Wantronso, den Romesma e hari densrefi poeroe sondro foe sma sabi foe san ede den e doe dati. San den djoe kresten sa doe? Na ini na Ecclesiastical History (Boekoe III, kapitel V, 3) foe en, Eusebius e taki dati den djoe kresten ben lowe komoto na Jerusalem nanga Judea. Den ben kisi kibri foe di den ben gi jesi na den profeiti warskow foe Jesus. Joe de klariklari toe foe doe san den Boekoe foe bijbel e sori wi foe doe nanga jepi foe „a getrow basja” di poti na wroko foe loekoe ala den „goedoe” foe Jesus? — Lukas 12:42-44.
Kisi froeloesoe foe libi foe têgo
18, 19. (a) Sortoe froeloesoe ben kan kon nanga jepi foe a dede foe Jesus, èn gi soema? (b) Sortoe fasti bosroiti na apostel Paulus ben abi?
18 A gi di den djoe kresten na Judea ben gi jesi na den warskow foe Jesus, ben kibri a libi foe den. Ma a dede foe Jesus e meki taki „ala sortoe sma” kan kisi froeloesoe foe libi foe têgo (1 Timoteus 4:10). A de di a ben de fanowdoe taki a libisma famiri moesoe kisi wan loesoe-paiman, ben kon di Adam ben sondoe; na so wan fasi, Adam ben lasi libi gi ensrefi èn a ben seri a libisma famiri na ini katibo na sondoe nanga dede (Romesma 5:12-19). Den meti ofrandi di ben tjari na ondro a Wet foe Moses, ben tapoe sondoe pikinso nomo (Hebrewsma 10:1-4). Foe di Jesus no ben abi wan libisma papa èn, soleki fa a sori, a santa jeje foe Gado ’ben tapoe’ Maria foe a ten di a ben de nanga bere te leki Jesus ben kon gebore, dati meki Jesus ben gebore sondro taki a ben kisi sondoe nanga onvolmaaktifasi foe en mama (Lukas 1:35; Johanes 1:29; 1 Petrus 1:18, 19). Di Jesus ben dede leki wan sma di ben hori en soifri retifasi na wan volmaakti fasi, dan a ben pristeri en eigi volmaakti libi foe bai a libisma famiri baka èn foe meki den kon fri (Hebrewsma 2:14, 15). Na so fasi Krestes „ben gi ensrefi leki wan srefi sortoe loesoe-paiman gi ala sma” (1 Timoteus 2:5, 6). A no ala sma sa meki gebroiki foe a seti disi di gi foe kisi froeloesoe, ma Gado feni boen taki den winimarki foe a seti disi e gebroiki gi den wan di e teki dati na ini bribi.
19 Krestes ben bai den bakapikin foe Adam baka, foe di a ben pristeri a waarde foe en froeloesoe-ofrandi na Gado na ini hemel (Hebrewsma 9:24). Na so fasi, Jesus ben kisi wan Trowmisi di meki foe 144.000 salfoe bakaman di e kisi wan opobaka foe libi na hemel (Efeisesma 5:25-27; Openbaring 14:3, 4; 21:9). Jesus e tron wan „Têgo Tata” toe gi den wan di e teki na ofrandi foe en èn di e kisi libi foe têgo na grontapoe (Jesaja 9:6, 7; 1 Johanes 2:1, 2). Dati na troetroe wan lobi-ati fasi foe seti sani! A warderi di Paulus ben warderi a sani disi, de krin foe si na ini a di foe toe brifi foe en gi den kresten na Korente, soleki fa a tra artikel sa sori wi. Foe taki en leti, Paulus ben abi a fasti bosroiti foe meki noti tapoe en foe jepi sma foe den meki gebroiki foe a kefalek moi seti disi di Jehovah ben gi foe sma kisi froeloesoe foe libi foe têgo.
San joe ben sa piki?
◻ Sortoe boeweisi den Boekoe foe bijbel e gi taki Gado e froeloesoe na opregti pipel foe en?
◻ Fa wi doe sabi taki Jehovah e froeloesoe den wan di e poti den froetrow na en tapoe èn di e tan hori a soifri retifasi foe den?
◻ Sortoe sani Gado seti foe meki sma kisi froeloesoe foe libi foe têgo?
[Prenki na tapoe bladzijde 12]
David ben poti froetrow na tapoe Jehovah, a „Gado di e doe sani foe froeloesoe sma”. Joe toe?
[Prenki na tapoe bladzijde 15]
Ala ten Jehovah e froeloesoe en pipel, soleki fa a ben boeweisi dati na ini den dei foe oemakownoe Ester