Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Planti Hevi Moa Bai Kamap Bihain
Wanpela nius bilong Jemani (Schweinfurter Tagblatt) i kamapim tok bilong wanpela lain (World Health Organization, olsem WHO) i tok, “Ol man i wok long bagarapim ol samting long graun, olsem na planti bikpela hevi bai wok long kamap i go inap long yia 2000.” Na dispela lain (WHO) i tok, ‘long nau i gat planti bikpela bagarap i wok long kamap, olsem ol guria na taitwara na bikpela win samting, na ol man yet i as bilong ol dispela hevi.’ Ol i mekim ol samting nogut olsem: Ol i no was gut na long hap bilong Bopal long India long wanpela bikpela haus faktori, ol marasin olsem ges nogut i kapsait na i go long win na bikpela bagarap i kamap; na long Seveso long Itali, na Senobil long Rasia, kain bikpela bagarap olsem i bin kamap; na bikpela wel i bin kapsait long solwara long hap bilong Alaska na kilim planti tausen samting bilong solwara; na wel i paia long hap bilong Kuwait na bikpela smok nogut i go nabaut. Dispela nius i tok moa olsem ol i bagarapim win, na wara, na graun, na ol i bagarapim wanpela kain samting i stap antap, olsem klaut, em i gat wok long pasim strong bilong san (Ozone Layer), olsem na strong bilong san i wok long hatim ol samting long graun. Ol dispela samting i kamapim long ples klia olsem ol traipela faktori bilong wokim ol kain kain samting bilong nau ol inap bagarapim ol samting i stap long graun. Kirap long yia 1900 samting, winim 50 milion manmeri em haus bilong ol i bagarap na ol samting bilong ol i lus taim ol bikpela bagarap i kamap, olsem ol bikpela guria, na strongpela win, na tait wara, na ol maunten i paia, na kain samting olsem.
Satelait i Painim Ol Ka Em Stilman i Bin Stilim
Long Saut Afrika pasin bilong pasim na haitim ol ka na pasin bilong stilim ka i kamap bikpela tru, olsem na ol i wokim wanpela kain samting bilong satelait bilong painim ol ka em ol stilman i bin stilim. Wanpela nius bilong Johanesbek (The Star) i stori olsem, taim papa bilong ka i gat wanpela kain transmita long ka bilong em, orait taim ol stilman i stilim ka, kwiktaim draiva i mas kirapim dispela samting na ol inap save wanem hap ol stilman i kisim ka i go hait long en. Na insait long wanpela rum long rot bilong satelait ol bai lukluk long kompyuta na painim mak bilong ples em ka i stap long en. Na ol man long dispela rum hia i toksave long ol lain long helikopta o long ol sekuriti na ol i bihainim dispela ka. Nius i tok moa olsem ‘ol i traim pinis dispela samting na ol i tok, long rot bilong dispela satelait ol inap painim ka insait long 15 minit tasol na ol inap painim 95 pesen bilong ol ka em ol stilman i kisim.’
Ol i No Pret Long Sik AIDS
Ol bikman bilong wanpela lain bilong skelim ol bikpela sik long Atlanta long Jojia, long hap bilong Amerika, ol i kirap nogut tru na ol i tingting planti, long wanem, maski sik AIDS i stap, pasin pamuk i go bikpela tru namel long ol yangpela meri long Amerika. Wanpela nius bilong Kanada (Medical Post) i tok, ol yangpela i gat 15 krismas long nau, planti bilong ol bai kirap long mekim maritpasin taim ol i singel yet, winim tru ol lain bipo ol i stap taim papamama bilong ol i gat wankain krismas. Ol yangpela meri i gat 15 krismas i go 19 krismas na ol i tok ol i mekim maritpasin paslain long ol i marit, namba bilong ol i go bikpela tru. Dispela nius i tok moa olsem, ol saveman i gat wok long pasim ol sik ol i tok, as bilong dispela samting, i olsem ol yangpela i tingting tumas long ol samting bilong maritpasin, na long ol yia namel long 1980 na 1989 samting, gavman i no wokim rot bilong lainim ol pikinini gut long ol samting bilong maritpasin.
Ol i Bagarapim Ol Animal
Wanpela lain saveman bilong lukautim ol wara na graun na win na ol animal samting long Saina i tok, namba bilong ol animal bilong bus i wok long go daun, long wanem ol man i painim abus ol i no tingting gut—ol i sutim ol nating. Na planti kain animal long nau, klostu ol i pinis olgeta. Wanpela lain saveman i bin go long sampela haus kaikai, na maket, na ples ol sip i sua long en, na sampela haus bisnis long provins Kwangtung, na ol i kisim save olsem: Ol dispela kain animal i no gat planti bilong ol i stap, ol man i wok yet long kilim ol na salim ol i go long ol narapela hap na kisim mani. Wanpela nius (China Today) i tok, ol lain bilong provins i lukautim ol samting bilong bus i kamapim tok olsem, 1,286 kain animal em yumi no inap painim planti bilong ol, olsem traipela palai, na wanpela kain traipela pis em inap wokabaut long graun, na monki na wanpela kain animal i olsem pusi na ol i kolim civet, ol man i kilim na salim bilong kisim mani, o salim long pasin hait long 11-pela biktaun bilong dispela provins Kwangtung. Narapela nius (China Environmental News) i tok, ‘sampela manmeri na sampela ol bikman, ol i no tingim gut wanpela samting olsem: Em i bikpela samting long lukautim gut ol animal bilong bus. Long tingting bilong ol, ol i ting olgeta man i ken painim abus long bus long laik bilong ol yet, long wanem, i no gat wanpela man i papa bilong ol.’
Ol i Painim Pinis Narapela Kain Anis na Weil
Wanpela nius (National Geographic) i stori long wanpela meri (Kathryn Fuller) em presiden bilong wanpela lain (World Wildlife Fund), em i painim sampela yelopela anis long ofis bilong em long Wosington. Na ol saveman i no bin lukim dispela kain anis bipo. Dispela meri i bin kaikai long tebol bilong em long ofis na taim ol liklik pipia kaikai i pundaun, dispela ol anis i wokabaut i kam bilong kaikai. Dispela meri i skelim wokabaut bilong ol dispela anis na em i lukim ol i kamap long wanpela purpur ol i planim long liklik baket na i stap insait long dispela ofis. Wanpela man (Edward O. Wilson bilong Yunivesiti Havat) i gat save long skelim ol anis, em i kisim sampela bilong ol dispela yelopela anis bilong glasim gut, na em i laik givim nem bilong dispela meri long ol dispela kain nupela anis. Dispela meri (Kathryn Fuller) i tok, ‘sapos yu inap painim narapela kain anis long wanpela ofis long Wosington, ating i gat kain kain narapela anis yumi no save long ol na ol i stap ausait long bus samting.’
Long Solwara Pasifik klostu long kantri Peru ol i painim narapela kain weil em bipo ol i no bin save long en. Em i liklik long sampela kain weil. Dispela kain weil man, longpela bilong en i olsem 3.7 mita samting. Ol i hatwok long painim dispela kain weil, long wanem, em i save hait gut. Ol saveman i bin wok inap 15 yia long painim wanpela weil olsem, bambai ol i ken tokaut olsem i gat dispela kain weil i stap. Nau ol i givim nem long dispela kain weil olsem Mesoplodon peruvianus. Ol i ting dispela weil i save kaikai tauka. Wanpela nius (The New York Times) i tok, ‘olsem wanem wanpela kain weil, maski em i liklik, em inap hait i stap inap planti yia na ol man i no lukim? Mipela i no save.’
I Stret Yumi Kilim Man i Dai o Nogat?
Wanpela kadinal (olsem bikpela bisop) bilong lotu Katolik (Giacomo Biffi) em i tok, ‘Kristen inap kilim i dai man.’ Dispela kadinal i bin bung wantaim sampela yangpela Itali ol i no laik insait long ami samting, na em i tok, ‘Yu inap stap Kristen na kilim man i dai na pait sapos dispela i helpim ol narapela long stap laip.’ Wanpela nius bilong Madrit (El Pais) i bin kamapim tok bilong dispela man. Dispela kadinal i save tokaut long pasin bilong rausim bel olsem em i samting nogut tru, tasol em i tok, ‘sampela taim pasin bilong i stap isi na no ken pait i no pasin Kristen.’ Ol man i stap long dispela bung i kirap nogut long harim em i tok, ‘ol man i no laik insait long ami, tingting bilong ol i no gutpela, long wanem, bel isi na gutaim i no inap kamap namel long olgeta lain bilong graun.’
Drak Long Skul
Ol yangpela long skul i lain long kisim drak long wanem rot? Wanpela bikpela man bilong polis long Rio Grande do Sul, Brasil, i tok, ‘Ol sumatin yet i save karim ol drak i kam long skul, na ol narapela sumatin i save long ol, ol i save kisim long ol. Mi save lukim ol manki i gat 17 krismas ol i karim drak maruana raun. Nau ol manki i gat 10-pela o 12-pela krismas ol i mekim tu.’ Ating pastaim ol man bai givim nating drak long ol manki long pati samting bilong amamasim ol. Tasol taim ol i kalabus nau long dispela drak, bai ol man i tokim ol long baim long mani. Narapela bikman bilong polis long Sao Paulo i tok, ‘Dispela hevi bilong drak i stap long olgeta skul.’ Wanpela nius (Veja) i tok: ‘I no hatwok long baim drak long skul, na planti sumatin i insait long dispela samting, olsem na i hatwok long pasim dispela kain samting; nau em i kamap olsem wanpela wok bisnis.’