‘Em i Bilong Nau Tasol!’—Mi Gat Sik Bilong Kidni
Mi tingim yet dispela de long Janueri 1980 olsem em i bin kamap long asde tasol. Mama i bin askim mi long go long stua bilong kisim bret, tasol taim mi laik lusim haus, telefon i ring. Em dokta bilong mi na em i laik toksave long ol samting laboritori i painimaut long sik bilong mi. Wantu mama i kirap long krai. Em i krai i stap na toktok wantaim. Em i tokim mi long hevi: Tupela kidni bilong mi i wok long bagarap. Inap wanpela o tupela yia moa na kidni bilong mi bai wok, bihain nogat. Dokta i tok stret, wanpela yia bihain mi stap long daialisis.
MAMA i karim mi long Me 20, 1961. Mi namba wan bilong 6-pela pikinini. Taim mi gat 6-pela mun, mama i lukim long nepi bilong mi i gat blut long pispis. Bihain long ol dokta i skelim skelim sik bilong mi, ol i tok mi gat sik Alport, em wanpela sik wan wan pikinini tasol i save kisim taim mama i karim ol. Ol dokta i no save long as na long sampela yia bihain ol man i kisim dispela sik, kidni bilong ol i no wok moa. Ol i no tokim papamama na mi long dispela samting, olsem na mi no tingting planti long sik bilong kidni.
Bihain, long 1979, maus bilong mi i gat narapela kain smel long olgeta moningtaim—smel i olsem marasin amonia. Mi no tingim tumas dispela samting, tasol skin bilong mi i senis—mi les olgeta. Mi ting skin i olsem, long wanem, mi no save eksasais tumas, olsem na mi no tingting planti. Long Disemba mi go lukim dokta olsem mi save mekim long olgeta yia, na long Janueri dokta i telefon olsem mi stori pinis long en.
Taim mi draivim ka i go long stua, long wanem, mama i laikim yet bret, mi tingting planti. Mi hatwok long bilip olsem mi gat dispela hevi. Mi singaut olsem: “Mi gat 18 krismas tasol!” Mi pasim ka arere long rot. Nau bel bilong mi i pilim tru bikpela hevi bilong mi.
“Bilong Wanem Hevi i Painim Mi?”
Taim mi sindaun long ka arere long rot, mi kirap na krai. Aiwara i kapsait i go daun long pes bilong mi, na mi kros na mi tok: “God, bilong wanem hevi i painim mi? Bilong wanem? Plis, yu no ken larim tupela kidni bilong mi i bagarap!”
Long 1980 ol mun i kam i go pinis, na sik bilong mi i go bikpela moa; na mi strong moa long beten wantaim krai. Klostu long pinis bilong dispela yia, ai bilong mi i save raun na mi pundaun, na planti taim mi wok long traut traut. Dispela hevi i painim mi, long wanem, pipia i pulap long blut na tupela kidni bilong mi i no gat strong long rausim. Long Novemba long wanpela Sarere Sande, em laspela taim mi bin raun wantaim sampela pren na wokim kem. Tasol bikpela sik i painim mi, olsem na mi sindaun tasol insait long ka. Skin bilong mi i guria na maski mi mekim wanem, mi no inap hatim skin. Orait, long Janueri 1981, hevi mi no inap abrusim i kamap—tupela kidni bilong mi i bagarap olgeta. Mi mas kirap na kisim daialisis o dai.
I Stap Bilong Mi Long Daialisis
Sampela mun bipo, dokta i bin tokim mi long wanpela nupela kain daialisis em ol i no save mekim wok long ol nil bilong sut, na dispela daialisis i save klinim blut insait long skin. Ol i kolim dispela rot olsem peritonial daialisis (PD). Mi ting dispela bai gutpela long mi, long wanem, mi no save laikim ol nil bilong sut. Dispela i narapela rot sampela sikman inap kisim helpim long en.
Insait long bodi bilong yumi i gat wanpela liklik skin ol i kolim peritoniam, na em inap wok olsem wanpela kidni giaman; em i malumalum na i luk olsem glas, na em i olsem wanpela liklik bek i raunim bel. Ol dokta inap mekim wok long en olsem sip bilong klinim blut. Wanpela hap bilong dispela liklik skin malumalum i save pas long arere arere bilong wanpela hul ol i kolim peritonial. Liklik skin malumalum i olsem wanpela liklik bek i slek pinis na em i stap namel tru long ol rop samting bilong bel.
Mi ken stori long wok bilong PD: Ol dokta i save katim bel na putim wanpela gumi i go insait long dispela hul insait long bel, na long rot bilong gumi ol i putim wanpela kain wara daialisis long dispela hul. Dispela wara i gat marasin dekstros, na long rot bilong samting ol i kolim osmosis, dispela marasin i save pulim ol pipia na bikpela hap wara i stap nating long blut i go long peritoniam na i go long wara daialisis i stap long hul peritonial. Pipia em pispis bilong bodi i save rausim, nau em i stap long wara daialisis. Inap 4-pela taim long olgeta wan wan de, sikman i mas lusim 45 minit samting bilong rausim olpela wara na pulapim nupela wara long hul insait long bel. I wankain liklik long pasin bilong senisim wel bilong ka—rausim olpela na putim nupela bambai ka inap ran longtaim moa. Olsem tasol dispela pasin i save helpim bodi long wok gut na i stap longtaim moa!
Long kirap bilong Janueri 1981, dokta i katim mi na putim gumi insait long bel bilong mi. Bihain, inap tupela wik ol i skulim mi long ol samting mi yet i mas mekim. Sapos sikman i no mekim gut dispela wok na bihainim pasin i klin tru, em inap kisim wanpela bikpela sik ol i kolim peritonaitis—em wanpela sik i save kamap long peritoniam na em inap kilim man i dai.
Long 1981, em 6-pela mun samting bihain long mi kirap mekim wok long PD, dokta i telefon long papamama bilong mi na dispela i mekim wanpela bikpela samting long i stap bilong mi.
Wok Long Painim Nupela Kidni
Kirap long Janueri 1981, nem bilong mi i bin stap pinis long lista bilong ol man i laik kisim nupela kidni.a Mi ting sapos mi kisim kidni bilong narapela man dispela bai helpim mi long i stap olsem bipo mi bin stap. Mi no save long samting dispela kidni bai mekim long mi!
Dokta i telefon long Ogas 15 na tokim mipela olsem, ol i painim pinis wanpela man mi inap kisim kidni bilong em. Mi kamap long haus sik long 10 klok samting long nait na ol i kisim liklik hap blut bilong save, blut bilong mi i stret wantaim blut bilong man mi bai kisim kidni long em o nogat. Long dispela de bagarap i bin painim wanpela yangpela man na famili bilong em i tok, mi ken kisim wanpela kidni bilong em.
Ol dokta i tok long katim mi long de bihain long moningtaim. Paslain long ol i ken katim mi, i gat wanpela bikpela tok mi mas stretim wantaim ol, long wanem, mi wanpela Witnes Bilong Jehova na bel bilong mi i lain pinis long ol lo bilong Baibel, olsem na mi no inap kisim blut. (Aposel 15:28, 29) Long nait, dokta bilong mekim dai tingting bilong sikman, em i kam lukim mi. Em i strong long mi mas orait long ol i ken redim blut i stap long rum bilong katim man sapos hevi i kamap. Mi tok, nogat.
Em i askim mi: “Mi mas mekim wanem sapos hevi i kamap? Larim yu i dai?”
“Mekim ol samting yu mas mekim, tasol yu no ken givim blut long mi, maski wanem hevi i kamap.”
Em i lusim mi na nau ol dokta bilong katim mi ol i kam. Mi toktok wantaim ol tu long wankain samting, na mi amamas, long wanem, ol i orait long katim mi na ol i no ken givim blut long mi.
Ol dokta i wok 3 na hap aua long katim mi na i no gat wanpela hevi i kamap. Dokta i katim mi em i tok, liklik hap blut tasol i bin lus. Taim mi slip pinis long wot na ai bilong mi i op, tripela samting i painim mi—pastaim em hangre na nek drai, na bihain mi pilim pen! Tasol dispela i olsem samting nating taim mi lukim wanpela liklik bek long plua na yelopela wara i ran long en. Em pispis i kam long nupela kidni bilong mi. Nau skin bilong mi yet i rausim pispis! Taim ol dokta i rausim gumi long rop bilong pispis bilong mi na mi inap pispis olsem ol narapela man, mi amamas tru.
Tasol amamas bilong mi i no stap longtaim. Tupela de bihain mi bel hevi, long wanem, dokta i tokim mi olsem nupela kidni bilong mi i no wok. Mi mas kisim daialisis gen na ol dokta i ting dispela bai givim taim long nupela kidni long wok. Inap sampela wik mi stap long daialisis.
Nau em Septemba 15 na klostu wanpela mun mi bin stap long haus sik. Haus sik i stap longwe inap 80 kilomita long haus bilong mi, olsem na i hatwok long ol brata sista Kristen i kam lukim mi. Mi bel hevi mi no inap lukim ol brata sista bilong kongrigesen. Long rot bilong ol kaset mi inap harim ol tok bilong miting, tasol taim mi harim, bel bilong mi i pas na mi no inap toktok. Inap planti aua mi stap wanpis, na bilong daunim bel hevi bilong mi, mi bin toktok wantaim God Jehova long rot bilong beten na askim em long strongim mi long karim hevi. Long dispela taim mi no save, tasol sampela traim i bikpela moa bai kamap bihain.
Mi No Pret Long i Dai
Sikspela wik bihain long ol dokta i putim kidni long skin bilong mi, ol i save skin bilong mi i sakim kidni. Bel bilong mi i bin solap nogut tru; ol dokta i tok, ol i mas rausim dispela kidni. Olsem na hevi long blut i kamap gen. Ol dokta i tok, dispela taim ol i mas katim mi bikpela tru na ol i tingting planti, long wanem, mak bilong hemoglobin long blut bilong mi i bin go daun tru. Mi stap isi, tasol mi strong long tokim ol, Baibel i as bilong tingting bilong mi na mi no laik kisim blut. Bihain ol i orait long katim mi na ol i no ken mekim wok long blut.b
Bihain long ol dokta i katim mi, kwiktaim tru sik bilong mi i go bikpela moa. Taim mi slip long wot, wanpela kain wara i wok long pulap long wetlewa bilong mi. Long nait olgeta mi mas kisim daialisis na bihain mi orait liklik. Tasol tupela de bihain, wara i pulap gen long wetlewa bilong mi. Olsem na long nait olgeta mi mas kisim daialisis gen. Mi no inap tingim planti samting long dispela nait, tasol mi tingim papa bilong mi em i stap wantaim mi na em i tok: “Pulim win Lee! Mekim traim. Yu inap! Pulim win. Gutpela; no ken les!” Skin bilong mi i les stret—bipo skin bilong mi i no les olsem. Mi laik dispela hevi i pinis na mi ken kirap long nupela taim God bai kamapim. Mi no pret long i dai.—KTH 21:3, 4.
Long de bihain mi wok long i go nogut. Mak bilong hemoglobin long blut bilong mi i go daun long 7.3—mak tru bilong hemoglobin em 40 samting! Ol dokta i ting mi no inap i stap laip. Planti taim ol i askim mi long kisim blut, na ol i tok, blut i bikpela samting sapos mi laik orait gen.
Ol i kisim mi i go long rum bilong ol man i gat bikpela sik tru, tasol mak bilong hemoglobin bilong mi i go daun moa long 6.9. Tasol mama i helpim mi na isi isi mak bilong hemoglobin i wok long i go antap. Long haus, mama i wokim kaikai i kamap wara, em ol kaikai i gat marasin ain long en bilong strongim blut, na em i karim i kam long mi. Bilong strongim bel bilong mi, em tu i bin dring wantaim mi. Pasin bilong ol mama long laikim tru ol pikinini bilong ol, em i wanpela gutpela samting tru.
Mi lusim haus sik long Novemba 15 na mak bilong hemoglobin bilong mi i olsem 11. Long 1987 mi bin kirap long kisim marasin EPO o iritropoietin. Dispela em wanpela marasin i save kirapim gris long bun na bai em i ken wokim hariap sampela nupela blut. Nau mak bilong hemoglobin bilong mi i olsem 33.c
‘Em i Bilong Nau Tasol, Lee!’
Tupela kidni bilong mi i bagarap, olsem na ol dokta i bin katim mi long 1984, 1988, 1990, 1993, 1995, na 1996. Long ol dispela planti yia mi karim hevi long sik bilong kidni, wanpela tingting i bin strongim mi: ‘Em i bilong nau tasol.’ Maski yumi gat wanem wanem hevi—yumi gat sik, o yumi stap bel hevi samting—aninit long Kingdom bilong God long nupela taim God bai kamapim, ol dispela samting bai pinis. (Matyu 6:9, 10) Taim nupela hevi i painim mi na mi bel hevi, mi save tokim skin bilong mi yet olsem: ‘Em i bilong nau tasol, Lee!,’ na dispela i helpim mi long kisim stretpela tingting.—Skelim wantaim 2 Korin 4:17, 18.
Wanpela bikpela samting i kamap long 1986—mi marit. Mi ting mi no inap marit. Mi bin ting i no gat wanpela i laik marit long mi. Tasol mi bungim Kimberly na em i bin tingim bel bilong mi, em i no tingim skin bilong mi i wok long bagarap. Na em tu i save, sik bilong mi i bilong nau tasol.
Long Jun 21, 1986, mitupela Kimberly i marit long Haus Kingdom bilong Plesanton, Kalifonia. Mitupela i pasim tok long mipela i no ken kamapim pikinini, long wanem, kain sik mi bin kisim, em i save kamap long pikinini long bihain. Tasol ating dispela tu i bilong nau tasol. Long nupela taim God bai kamapim, mipela i laik kamapim pikinini sapos dispela i laik bilong Jehova.
Mi amamas long mekim wok elda long Hailan Oks Kongrigesen long Kalifonia, na Kimberly i save mekim wok autim tok long olgeta de. Dispela samting i painim mi long 1981 i bin mekim nogut long skin bilong mi, olsem na skin bilong mi i no strong tumas. Bihain susa bilong mi i kisim sik Alport, tasol sik i liklik; na tupela brata bilong mi ol i kisim dispela sik na tupela kidni bilong ol i bagarap, olsem na ol i save kisim daialisis. Skin bilong tupela narapela brata bilong mi i strong, ol i no sik.
Mi kisim yet peritonial daialisis, na mi amamas dispela i helpim mi na mi inap mekim sampela samting. Mi tingim ol samting bai kamap bihain, na dispela i strongim na mekim gut bel bilong mi, long wanem, ol hevi bilong nau—sik bilong kidni tu—ol i bilong nau tasol.—Em stori bilong Lee Cordaway, em i dai paslain long ol i prinim dispela stori.
Kirap! i no tok wanpela rot bilong stretim sik i winim narapela rot. Dispela stori i no bilong daunim ol narapela kain rot olsem himodaialisis. Olgeta wan wan rot i gat gutpela samting na samting nogut bilong en, na wan wan man yet i mas bihainim maus bilong bel long wanem samting em bai mekim.
[Ol Futnot]
a Sapos wanpela Kristen i laik kisim hap skin bilong narapela man o nogat, em samting bilong em yet.—Lukim Wastaua (tok Inglis) bilong Mas 15, 1980, pes 31.
b Bilong kisim sampela save moa long pasin bilong ol dokta long katim man bikpela tru na ol i no mekim wok long blut, lukim liklik buk How Can Blood Save Your Life?, pes 16, 17, em Sosaiti Wastaua bilong Nu Yok i wokim.
c Em samting bilong olgeta Kristen wan wan yet sapos em i laik kisim marasin EPO o nogat.—Lukim Wastaua bilong Oktoba 1, 1994, pes 31.
[Piksa long pes 12]
Mi wantaim meri bilong mi, Kimberly
[Sat long pes 13]
Peritonial daialisis i wok olsem:
Lewa
Ol raunpela rop bilong bel
Gumi (kisim klinpela wara; rausim olpela wara)
Peritoniam
Hul peritonial
Bilum bilong pispis