Ol Anakonda—Ol i Kisim Sampela Save Moa Long Ol?
Wanpela Wokman Bilong Kirap! i Raitim Dispela Stori
MI NO save long tingting bilong yu long ol bikpela snek, tasol ol i save kirapim tru tingting bilong mi, winim planti narapela animal. Na sapos yumi stori long ol bikpela snek, yumi stori long ol anakonda, em wanpela snek bilong lain animal ol i kolim Boidi. Tasol maski ol dispela snek i traipela tru, ol man i no bin save long planti samting bilong pasin bilong ol—nau tasol ol i kisim sampela save moa.
Long 1992, saveman Jesús A. Rivas na ol saveman bilong lain WCS (Wildlife Conservation Society) i stap long Nu Yok, ol i kirap skelim ol dispela traipela snek long ples ol snek i save stap long en.a Taim mi ritim olsem ol i bin skelim ol anakonda inap 6-pela yia long ples tais bilong Veneswela na ol i bin kisim sampela nupela save, orait mi laik save wanem samting ol i bin kisim save long en. Nau bai mi traim painimaut dispela samting.
Ol Nem na Lain Bilong Anakonda
Long wanpela apinun, mi lusim ofis bilong mi long Bruklin na mi go long hetkota bilong lain WCS i stap insait long banis bilong ol animal long Bronks, Nu Yok. Mi bin lukim sampela buk na mi kisim sampela save pinis long ol anakonda.
Yumi kirap nogut long save olsem ating nem anakonda i kam long hap i longwe tru long ples bilong dispela animal long Saut Amerika. Sampela i tok dispela nem i kam long tupela tok Tamil—tok anai i makim “elefan,” na tok kolra i makim ‘kilim i dai.’ Sampela narapela i ting dispela nem i kam long tok Sinhala henakandayā (tok hena i makim “lait bilong klaut,” na tok kanda i makim “stik”). Ating dispela tok Sinhala—em pastaim ol i bin kolim snek moran long en—ol i kisim long Esia na bringim i kam long Saut Amerika long rot bilong ol bisnisman bilong Potugal.
Nem tru ol saveman i givim long anakonda, em Eunectes murinus, em tu i no stret tumas. Tok eunectes i makim “i save subim gut wara,” na dispela nem i stret long anakonda. Tasol tok murinus em i makim “kala bilong gras bilong liklik rat.” Skin bilong dispela snek i grinpela, olsem na wanpela buk i tok “dispela nem i no stret tumas” long en.
I gat wanpela samting moa bilong tokaut long en long dispela snek na ol nem ol saveman i givim long en. Ol buk i stori long ol anakonda i tok i gat tupela kain anakonda. Wanpela em snek dispela stori i toktok long en—em grinpela anakonda, o snek bilong wara, na em i save stap long ples tais bilong Amason na Orinoko, na long ol hap bilong Giana. Narapela anakonda i yelopela (E. notaeus) na i no bikpela olsem grinpela anakonda, na em i save stap long Paragwai, sauten Brasil, na noten Ajentina.
Bungim Wanpela Saveman
Orait mi kamap long banis bilong ol animal long Bronks. Bikpela bilong dispela banis em 107 hekta, na winim 4,000 animal i stap long en, na 12-pela anakonda tu. William Holmstrom, em i pasim ol braunpela klos na em i bilong wanpela dipatmen (Department of Herpetology) bilong lain WCS i skelim ol snek, em i bungim mi long dua bilong dispela banis bilong ol animal. Mista Holmstrom i gat 51 krismas na em i bilong Nu Yok, em i save pasim aiglas, na em i gat mausgras, na em i man bilong lap. Em i go pas long lain bilong dispela banis bilong skelim ol snek, na em i bin skelim ol anakonda long ples ol i save stap long en long Veneswela. Em i tok, nau ol saveman i save olsem i gat wanpela kain anakonda moa i stap (E. deschauenseei), em i save stap long hap not-is bilong Brasil na long hap nambis bilong Frens Giana.b Long apinun Mista Holmstrom bai kisim mi i go raun long dispela banis.
I no longtaim na mi luksave olsem Mista Holmstrom i laikim tru ol snek olsem sampela man i save laikim tru ol dok o kalangar. Em i tokim mi olsem taim em i pikinini yet, long haus bilong ol i gat ol rokrok na ol palai samting. Em i tok: “Papa i laikim ol. Mama i larim tasol ol i stap.” Olsem na yumi ken save Mista Holmstrom i gat wankain laik olsem papa bilong em.
Sampela i Traipela na Sampela i Liklik
Insait long haus snek i gat 100 krismas, mitupela i sanap long ai bilong wanpela banis i gat wanpela anakonda long en. Maski mi lukluk long animal mi bin wet long lukim, mi kirap nogut tru long en. Em i traipela na skin i narapela kain. Nus bilong en i sotpela na bikpela bilong het bilong en i winim han bilong man, tasol bikpela bodi bilong en i mekim na i olsem het i liklik. Holmstrom i tokim mi olsem longpela bilong dispela anakonda meri em i 5-pela mita na hevi bilong skin bilong en i 80 kilo. Maski braitpela bilong bodi bilong en i bikpela olsem pos bilong telefon, mi kisim save olsem em i liklik tru taim yumi skelim wantaim wanpela anakonda meri ol i kisim long 1960, em hevi bilong en i olsem 227 kilo!
I no gat wanpela anakonda man inap kamap traipela olsem. Maski ol saveman bilong skelim ol snek ol i save ol anakonda man i liklik long ol anakonda meri, taim ol i skelim ol snek long ples ol i save stap long en, ol i kisim save olsem anakonda man em i liklik tru long anakonda meri. Na save ol i kisim i kamapim olsem bikpela bilong planti anakonda meri i winim bikpela bilong anakonda man inap 5-pela taim. Liklik skin bilong anakonda man inap trikim man, olsem saveman Jesús Rivas i bin kisim save long en. Bipo em i lukautim wanpela pikinini anakonda, tasol em i tingting bilong wanem dispela liklik snek i wok long kaikaim em. Tasol taim em i skelim ol anakonda long ples ol i save stap long en, em i kisim save olsem em i bin lukautim wanpela anakonda man i bikpela pinis na i kros!
Ol i Laik Baim Bikpela Anakonda!
Skin bilong anakonda i bikpela tru, tasol longpela tu bilong en i narapela kain. Tru, ol anakonda i no traipela olsem ol lain bilong wokim piksa wokabaut i save kamapim—wanpela piksa wokabaut i stori long anakonda em longpela bilong en i 12-pela mita—tasol ol inap kamap longpela olsem 9-pela mita samting na yumi kirap nogut long dispela.
Wan wan anakonda tasol i longpela olsem. Hevi bilong skin bilong ol bikpela anakonda meri ol i bin kisim long taim ol i skelim ol long ples ol i save stap long en, i olsem 90 kilo na longpela bilong ol i 5-pela mita. I hatwok tru long painim ol bikpela anakonda, olsem na inap 90 yia i go pinis, lain New York Zoological Society (em dispela lain i bin go pas long lain WCS) i tok, ol bai givim 1,000 dola long man i kisim anakonda i stap laip yet na longpela bilong en i winim 9.2 mita. I kam inap nau, i no gat wanpela man i bin kisim dispela mani. Mista Holmstrom i tok: “Long olgeta yia inap 2-pela o 3-pela man long Saut Amerika ol i ring na ol i laik kisim dispela mani, tasol taim mipela i askim ol long salim samting i truim olsem ol i bin kisim bikpela anakonda bambai i gat as na mipela i ken go sekim dispela samting, ol i no salim wanpela samting.” Na nau pe ol bai givim long man i kisim anakonda i gat 9.2 mita, em 50,000 dola!
Mi Go Klostu Long En
Mi bihainim Holmstrom taim em i kisim mi i go long namba tu plua bilong haus snek, em dispela hap i bilong banisim ol snek na long ol i ken kamapim pikinini. Dispela hap i hat. Bilong mi ken lukluk gut long anakonda, Mista Holmstrom i opim dua bilong wanpela banis i gat traipela anakonda meri long en.
Nau mipela i stap longwe long dispela animal inap 2-pela mita tasol, na i no gat wanpela samting i stap namel long mipela. Orait, isi isi anakonda i apim het bilong en na i kam klostu long mipela. Nau het bilong anakonda i longwe long het bilong mipela inap wanpela mita tasol.
Mista Holmstrom i tok: “Gutpela sapos yumi surik i go bek, nogut em i painim kaikai.” Mi wanbel wantaim dispela tok. Em i pasim dua bilong banis, na het bilong anakonda i go bek na i slip klostu long namel bilong bodi bilong en em i bin raunim.
Sapos yu no lukluk long ai bilong anakonda i lukluk strong long yu, na yu skelim het bilong en i gat ol retpela mak, bai yu lukim sampela samting i narapela kain tru long het bilong en. Ai na hul bilong nus bilong en i stap antap tru long het bilong en. Olsem na bodi na het bilong snek i stap aninit long wara, na ai na hul bilong nus i stap antap long wara—olsem ol aligeta i save mekim. Long dispela as snek inap i go klostu long narapela animal em i laik kisim na animal i no luksave long en.
Raunim Strong Skin Bilong En na Maus Inap Op Bikpela
Anakonda i no gat gip bilong en. Bilong kilim abus em i save taitim strong em yet long skin bilong animal. Em i no save brukbrukim skin bilong animal, tasol taim animal i winim win, snek i save taitim strong em yet long skin bilong animal i go inap long animal i no inap pulim win moa. Em i laik kaikai klostu olgeta kain abus, olsem pato na dia samting. Tasol i no gat planti ripot i kamapim olsem ol anakonda i bin kaikai man.
Ol snek i no inap memeim o brukbrukim abus, olsem na anakonda i mas daunim tasol—maski skin bilong abus i bikpela, winim snek. Sapos yu inap daunim kaikai olsem anakonda i save mekim, bai yu inap putim kokonas long maus bilong yu na daunim kokonas olgeta olsem em i wanpela pinat. Anakonda inap mekim dispela olsem wanem?
Mista Holmstrom i tok: “Het bilong en i go i kam long abus em i laik kaikai.” Em i tok, bun bilong maus bilong anakonda i no pas strong long het bilong en. Paslain long em i putim tit bilong en long bikpela skin bilong abus, bun bilong maus daunbilo bai go daun na maus i op bikpela. Orait nau anakonda i subim wanpela sait bilong bun bilong maus daunbilo i go pas, na em i putim tit bilong en long abus na pulim sait bilong bun bilong maus i go bek na abus i go insait long maus bilong en. Bihain em i mekim wankain samting long narapela sait bilong bun bilong maus i stap daunbilo. Bun bilong maus i stap antap inap mekim wankain samting. Taim bun bilong maus bilong en i go i kam dispela i mekim na i olsem maus bilong en i wokabaut long abus. Taim em i daunim abus pinis—em inap lusim planti aua long mekim dispela samting—snek i opim maus i go bikpela inap sampela taim, na ol hap bilong het bilong en i go bek long ples stret bilong en.
Wanem samting i mekim na nek bilong anakonda i no pas? Daunbilo insait long maus bilong en em i gat wanpela paip bilong pulim win em inap kamap longpela. Taim em i wok long daunim abus, anakonda i subim dispela paip i go pas long maus bilong en. Long dispela rot anakonda inap pulim win taim em i kaikai.
Olsem Wanem Yu Ken Luksave Long Ol?
Holmstrom i rausim ai bilong wanpela kain bokis, na mipela i lukluk i go daun long tupela yangpela anakonda. Ol i luk wankain stret, olsem na mi tingting long olsem wanem ol saveman inap luksave long wan wan anakonda bilong ol dispela planti handet anakonda ol i bin skelim long Veneswela.
Mista Holmstrom i tok, bilong stretim dispela hevi ol i wokim samting bilong makim ol snek long ol liklik waia ol man i save pasim ol pepa long en. Ol i hatim ol dispela waia na kukim liklik namba long het bilong ol anakonda. Dispela i wok gut i go inap long ol snek i rausim skin bilong ol—na ol namba bilong ol tu! Tasol ol saveman i luksave olsem olgeta wan wan anakonda i gat mak bilong en yet. Olgeta wan wan snek i gat ol blakpela mak long aninit bilong yelopela tel bilong en—olgeta snek i gat mak bilong en yet wankain olsem olgeta wan wan man i gat mak bilong pinga bilong em yet. Holmstrom i tok: “Mipela i wokim piksa bilong ol mak bilong wanpela hap skin bilong ol snek, na mipela inap wokim piksa bilong planti narapela narapela mak, olsem na mipela inap luksave long 800 narapela narapela snek mipela i bin skelim.”
Snek i Kwik, o Snek i Strong?
Taim mipela i wok long pinisim stori bilong mipela long ofis bilong Mista Holmstrom, em i soim wanpela piksa em i bin kisim long Veneswela, em poto bilong ol anakonda man em narapela i raunim narapela. Em i narapela kain samting bilong lukim. Em i tok, ol dispela anakonda em narapela i raunim skin bilong narapela em i olsem wanpela bung bilong kamapim pikinini. (Lukim piksa i stap long pes 26.) Em i tok: “Namel long ol dispela anakonda man i gat wanpela anakonda meri. Long wanpela taim mipela i painim wanpela anakonda meri em 13 anakonda man i raunim skin bilong en—bipo mipela i no bin lukim planti snek olsem i bung.”
Olsem wanem? Ol anakonda man i pait? I olsem ol i pait isi isi. Olgeta wan wan anakonda man i traim subim narapela i go longwe bambai em i ken pas long skin bilong anakonda meri na kamapim pikinini. Dispela resis inap i stap 2-pela i go 4-pela wik. Husat i win? Snek i kwik tru (anakonda man i painim anakonda meri paslain long ol narapela), o snek i gat strong long kamapim pikinini (anakonda man inap kamapim planti melek, winim ol narapela), o snek i gat strongpela skin (anakonda man inap daunim ol narapela)? Ol saveman i ting klostu nau ol bai kisim bekim long ol dispela askim.
Long pinis bilong apinun, mi tok tenkyu long Holmstrom long gutpela raun i bin kirapim tru tingting bilong mi. Taim mi go bek long ofis bilong mi, mi tingting long ol samting mi bin kisim save long en. Tru, mi no wanbel yet wantaim tok bilong saveman Jesús Rivas, em dispela man i bin tok “ol anakonda i samting bilong amamas,” tasol mi ken tok olsem ol anakonda i bin kirapim tingting bilong mi. Taim ol saveman i wok yet long skelim ol anakonda long ples ol i save stap long en, bai yumi amamas sapos ol saveman i kisim sampela save moa long ol dispela traipela snek ol i save kirapim tingting bilong man.
[Ol Futnot]
a Lain Venezuelan Wildlife Department na sampela bilong lain Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Flora and Fauna, ol i bin givim mani bambai ol saveman i ken mekim dispela wok.
b Nius Journal of Herpetology, em wanpela lain (Society for the Study of Amphibians and Reptiles) i wokim, No. 4, 1997, pes 607-609.
[Kredit Lain]
Anacondas on pages 24-26: William Holmstrom, WCS
[Piksa long pes 24]
Ol i skelim ol anakonda long ples ol i save stap long en long Veneswela
[Piksa long pes 25]
William Holmstrom
[Piksa long pes 26]
Ol anakonda i bung bilong kamapim pikinini