Stori Bilong Wanpela Meri
Mi Amamas Long Ol Gutpela Samting Mi Inap Tingting Bek Long En!
STORI BILONG DRUSILLA CAINE
Em yia 1933, mi marit nupela long Zanoah Caine, na olsem mi, em tu i wanpela kolpota—olsem em i save autim tok fultaim. Mi amamas nogut tru, na mi wok long stretim ol samting bilong go na wok wantaim man bilong mi long hap em i wok long en, tasol bilong mekim olsem mi mas kisim baiskol—em wanpela samting i gat bikpela pe na mi no inap baim wanpela, long wanem, long dispela taim i gat bikpela hevi bilong mani. Mi inap mekim wanem?
TAIM ol tambu bilong mi i kisim save long dispela hevi, ol i go painim long ol ples pipia ol hap bilong ol olpela baiskol bilong wokim baiskol bilong mi. Ol inap wokim wanpela na baiskol i wok! Taim mi lain pinis long raun long baiskol, mitupela Zanoah i amamas long raun long baiskol long hap bilong Worcester na Hereford, na autim tok long ol manmeri mipela i bungim.
Mi no bin save olsem dispela liklik samting bilong kamapim bilip i mekim na mi bai kisim planti gutpela samting mi ken tingting bek long en. Tasol gutpela papamama bilong mi i bin lainim mi gut long ol samting bilong spirit.
Taim Nogut Bilong Bikpela Pait
Mama i karim mi long Disemba 1909. Bihain liklik, mama bilong mi i kisim buk The Divine Plan of the Ages, na long 1914 papamama i kisim mi i go lukim piksa “Photo-Drama of Creation” long Oldham, Lancashire. (Ol Witnes Bilong Jehova i bin wokim dispela tupela samting.) Maski mi yangpela yet, mi inap tingim yet olsem mi bin amamas tru long ol samting mi lukim na mi kalap kalap taim mipela i go bek long haus! Long dispela taim Frank Heeley i kirapim grup bilong mekim Baibel-stadi long Rochdale, em hap mipela i sindaun long en. Pasin bilong go long dispela bung i helpim famili bilong mipela long kisim gutpela save long Baibel.
Bel isi bilong mipela i pinis long dispela wankain yia taim Bikpela Pait i kirap—nau yumi save kolim Namba Wan Pait Bilong Olgeta Hap. Ol i singautim papa bilong mi long go long ami, tasol em i no laik go. Wanpela niuspepa i stori olsem long kot ol i tok papa em “man i gat gutpela pasin tru,” na ol i bin kisim planti pas long “sampela man em ol i bilip olsem em i no gat tingting nogut taim em i tok em i no laik holim gan na pait.”
Tasol ol i no larim em long abrusim ami olgeta, ol i tok em i ken lusim tasol wok bilong holim gan na pait. Wantu ol man i kirap tok bilas long em na long mitupela mama. Bihain, ol i skelim gen tok ol i bin pasim long kot, na ol i makim em long mekim wok long fam, tasol sampela fama i no mekim stretpela pasin long em na ol i givim liklik pe tasol long em, o ol i no givim pe long em. Bilong helpim famili long ol samting bilong skin mama i wok mani, tasol em i kisim liklik pe tru. Em i mekim bikpela wok long wanpela bisnis bilong wasim klos bilong ol man. Tasol nau mi inap luksave olsem taim mi karim ol kain hevi olsem taim mi yangpela yet, dispela i bin strongim mi tru. Em i helpim mi long amamas long ol samting bilong spirit, em ol samting i bikpela samting tru.
Taim Wok i Kirap Nupela
I no longtaim na wanpela man bilong givim bel long stadi long Baibel, em Daniel Hughes, i kam i stap long hap bilong mipela. Em i wok long wanpela main bilong kisim blakpela ston ol i kolim kol long Ruabon, em wanpela ples i longwe long Oswestry inap 20 kilomita, em ples mipela i bin go sindaun long en. Ankol Dan, olsem mi save kolim em, em i save kam lukim famili bilong mipela, na oltaim em i save toktok long ol samting bilong Baibel. Em i no toktok liklik long ol samting nating. Wanpela klas bilong stadi long Baibel i kirap long Oswestry long 1920, na Ankol Dan i givim buk The Harp of God long mi long 1921. Mi amamas tru long dispela buk, long wanem, buk i mekim na mi no hatwok long kisim gut ol tok bilong Baibel.
Pryce Hughesa tu i stap, bihain em i kamap wasman bilong brens-ofis bilong ol Witnes Bilong Jehova long London. Em wantaim famili bilong em ol i stap klostu, long Bronygarth, long boda bilong Wels, na susa bilong em, Cissie, i kamap gutpela pren bilong mama bilong mi.
Mi tingim yet bikpela amamas tru i kamap long 1922, taim ol i singautim ol man long ‘autim tok long King na kingdom bilong em.’ Long ol yia bihain, maski mi stap yet long skul, mi givim bel long tilim ol liklik pepa, na long 1924 mipela i tilim pepa Ecclesiastics Indicted. Taim mi tingting i go bek long dispela taim, em i wanpela gutpela samting tru long mi bin poromanim planti gutpela brata na sista—sampela bilong ol em Maud Clarkb na poroman bilong em Mary Grant,# Edgar Clay,# Robert Hadlington, Katy Roberts, Edwin Skinner,# na Percy Chapman na Jack Nathan,# em tupela i go long Kanada bilong helpim wok long dispela hap.
Pablik-tok “Planti Milion Man i Stap Nau Ol i No Ken i Dai” i kam long taim stret bilong helpim ol man long bikpela teritori bilong mipela. Long Me 14, 1922, wanpela wanblut bilong Pryce Hughes, em Stanley Rogers, i kam long Liverpool bilong mekim tok bilong em long Chirk, em wanpela ples long hap not bilong taun bilong mipela, na bihain long apinun em i mekim tok long wanpela haus piksa long Oswestry. Mi holim yet wanpela pepa bilong singautim ol man i kam harim tok bilong em. Long dispela taim, 3-pela wasman sekit—Herbert Senior, Albert Lloyd, na John Blaney—i strongim liklik grup bilong mipela na grup i wok long kamap strong moa.
Taim Bilong Makim Ol Samting Mi Laik Mekim
Long 1929, mi pasim tok long bel long kisim baptais. Mi gat 19 krismas, na long wankain taim namba wan bikpela traim i painim mi. Mi bungim wanpela yangpela man em papa bilong em i mekim wok politik. Mi laikim em na em i laikim mi, na em i askim mi long maritim em. Long yia paslain long dispela, ol i kamapim buk Government na mi givim wanpela long em. Tasol i no longtaim na mi luksave olsem em i no laik save long gavman bilong heven, em bikpela tok bilong dispela buk. Long rot bilong stadi mi bin kisim save olsem God i tambuim lain Israel bilong bipo long maritim ol man i no bilip, na dispela wankain lo i stap long ol Kristen tu. Olsem na mi tok nogat long em, maski i hatwok tru long mekim olsem.—Lo 7:3; 2 Korin 6:14.
Mi kisim strong long tok bilong aposel Pol: “Yumi no ken les long mekim gutpela pasin. Sapos yumi no slek long mekim wok, orait long taim bilong kisim kaikai yumi bai kisim gutpela kaikai tru.” (Galesia 6:9) Pas bilong Ankol Dan tu i strongim mi, em i tok: “Taim ol traim i painim yu, maski ol i liklik o bikpela, bihainim tok bilong Rom 8, ves 28.” Dispela ves i tok: “Yumi save, God i save mekim olgeta samting i wok wantaim bilong mekim gut long ol man i save givim bel bilong ol long God. Em dispela ol man God i tok pinis long kisim bek ol, na em i bin singautim ol.” Em i hatwok, tasol mi save olsem samting mi mekim i stret. Long dispela yia mi kamap wanpela kolpota.
Winim Ol Traim
Long 1931 mipela i kisim nupela nem bilong mipela, ol Witnes Bilong Jehova, na long dispela yia mipela i givim bel long tilim buklet The Kingdom, the Hope of the World. Mipela i givim wanpela long olgeta man bilong wok politik, pris, na bisnisman. Teritori bilong mi i kirap long Oswestry i go inap long Wrexham, inap 25 kilomita long hap not. I hatwok tru long autim tok long olgeta hap bilong dispela teritori.
Long yia bihain long wanpela kibung long Birmingham, ol i singautim 24 volantia long mekim wanpela wok. Mipela 24 olgeta i amamas long givim nem bilong mipela long mekim wanpela nupela wok em mipela i no save long en. Mipela i kirap nogut taim ol i makim mipela olsem tupela tupela long tilim dispela buklet The Kingdom, the Hope of the World, na mipela i mas pasim ol bikpela toksave long bros na baksait i gat ol tok bilong Kingdom long en.
Taim mipela i wok long hap bilong haus lotu, bel bilong mi i no stap isi, tasol mi tokim mi yet olsem i no gat wanpela man long dispela taun i save long mi. Tasol namba wan meri i kam long mi, em wanpela wanskul bilong mi, em i lukluk tasol long mi na i tok: “Bilong wanem yu pasim ol kain samting olsem?” Dispela samting i helpim mi long winim pasin bilong pret long man!
Mekim Sampela Wok Moa
Long 1933, mi maritim Zanoah, meri bilong em i dai pinis na krismas bilong Zanoah i winim krismas bilong mi inap 25 yia. Namba wan meri bilong em i wanpela strongpela Sumatin Bilong Baibel, na Zanoah i bin stap gut long wok bilong em bihain long meri i dai. Bihain liklik mipela i lusim Inglan na go long nupela teritori bilong mipela long Not Wels, em longwe inap 150 kilomita. Mipela i putim nabaut ol katon, switkes, na ol narapela samting bilong mipela long ol han bilong baiskol, na long ol narapela narapela hap bilong en, tasol mipela i kamap long ples mipela i laik go long en! Long dispela hap baiskol bilong mipela i bikpela samting tru—mipela i raun long ol long olgeta hap, klostu long het bilong Kade Idris tu, em wanpela maunten long Wels i go antap inap 900 mita. Mipela i kisim bikpela amamas tru taim mipela i bungim ol man i gat laik tru long harim “gutnius bilong kingdom.”—Matyu 24:14.
Mipela i no stap longpela taim long dispela hap na ol manmeri i tok wanpela man, Tom Pryce, i bin autim tok long ol, wankain olsem mipela i mekim. Mipela i painim Tom em i stap long maunten Long, klostu long Welshpool—na mipela i kirap nogut! Taim mi kirap autim tok nupela, mi bin tilim buk Reconciliation long em, em buk bilong helpim ol man long stadi long Baibel. Em yet i bin stadi long dispela buk, na em i raitim pas i go long London bilong kisim sampela buk moa, na i kam inap long nau em i givim bel long autim nupela bilip bilong em long ol narapela. Planti taim mipela i amamas na stap wantaim, na mipela tripela i stadi wantaim bilong narapela i ken strongim narapela.
Wanpela Bagarap i Kamapim Ol Blesing
Long 1934, ol i singautim olgeta kolpota i stap klostu long Not Wels long go long taun Wrexham bilong helpim wok bilong tilim buklet Righteous Ruler. Wanpela de paslain long mipela i kirapim dispela wok, wanpela bikpela bagarap i bin kamap. Main long Gresford i pairap, em longwe long Wrexham inap 3-pela kilomita long hap not, na 266 wokman i dai. Winim 200 pikinini i no gat papa moa, na 160 meri i kamap meri wanpis.
Mipela i kisim nem bilong ol lain i krai sori, na mipela i go long haus bilong ol na givim wanpela buklet long ol. Ol i makim mi long go lukim Misis Chadwick, em pikinini man bilong em i gat 19 krismas i dai long dispela bagarap. Taim mi go lukim em, bikpela pikinini man bilong em, Jack, em i kam lukim mama bilong mekim gut bel bilong em. Dispela yangpela man i luksave long mi, tasol em i no tokaut long dispela samting. Em i ritim dispela buklet na bihain em i painim buklet The Final War, em wanpela buklet mi bin tilim long em inap sampela yia i go pinis.
Jack na meri bilong em, May, ol i painim hap mi stap long en, na ol i kam bilong kisim sampela buk na nius moa. Long 1936 ol i orait long ol miting i ken kamap long haus bilong ol long Wrexham. Inap 6-pela mun bihain, Albert Lloyd i go lukim ol, na bihain long dispela ol i kamapim kongrigesen long dispela hap na Jack Chadwick i wasman siaman bilong en. Nau i gat 3-pela kongrigesen long Wrexham.
I Stap Bilong Mipela Long Wanpela Trela
I kam inap long dispela taim, taim mipela i raun long narapela narapela hap mipela i bin slip long kain kain haus mipela inap painim, tasol Zanoah i ting nau em taim bilong mipela long kisim haus bilong mipela yet, wanpela haus em ka inap pulim i go long narapela narapela hap. Man bilong mi i gat save long mekim wok kamda—ol tumbuna bilong em ol i bilong lain Jipsi—na em i wokim wanpela trela bilong ol Jipsi long mipela. Mipela i givim nem Elizabeth long dispela trela, em wanpela nem bilong Baibel na mining bilong en “God i Gat Planti Samting.”
Mi inap tingim yet wanpela ples mipela i bin stap long en—em wanpela gaden i gat ol diwai prut klostu long wara. Mi ting em olsem wanpela paradais! Maski trela i liklik na i no gat planti samting long en, i no gat wanpela samting i bagarapim amamas bilong mipela long ol dispela yia mipela i stap long trela. Long taim bilong kol, ol sitbet samting i kamap ais na i pas long banis bilong trela, na oltaim ol liklik hap wara i save kamap long ol banis na tebol samting. Na tu, mipela i mas karim wara i kam long trela, sampela taim mipela i mas kisim long longwe hap, tasol mitupela wantaim i karim ol dispela hevi.
Long wanpela taim bilong kol, mi sik na mipela i gat liklik kaikai tasol na no gat mani. Zanoah i sindaun long bet, em i holim han bilong mi na ritim Song 37:25 long mi: “Bipo mi yangpela, na nau mi lapun pinis, tasol mi no lukim God i givim baksait long wanpela stretpela man. Na mi no lukim ol pikinini bilong stretpela man i sot long kaikai, na i raun askim ol arapela man long givim kaikai long ol. Nogat tru.” Em i lukluk long mi na i tok: “Sapos sampela samting i no kamap hariap, yumi mas singaut long ol narapela i givim kaikai long yumi, na mi no ting God bai larim dispela samting i kamap!” Bihain long dispela em i go autim tok long ol man i stap klostu.
Taim Zanoah i kam bek long belo bilong wokim dring bilong mi, wanpela skin pas i wet i stap. Papa bilong em i salim 250 kina long em. Inap sampela yia i go pinis, ol man i bin giaman na tok Zanoah i bin paulim sampela mani, tasol nau ol i kisim save olsem em i no bin mekim olsem. Dispela presen i bilong stretim dispela tok. Man! Em i kam long taim stret!
Ol Samting i Skulim Mipela
Sampela taim yumi kisim save long sampela samting bihain long planti yia. Olsem: Paslain long mi lusim skul long 1927, mi autim tok long olgeta wanskul na tisa bilong mi—wanpela tisa tasol mi no autim tok long em, em Lavinia Fairclough. No gat wanpela long skul i gat laik long save long ol samting mi laik mekim long bihain, na tu, mi no poroman gut wantaim Mis Fairclough, olsem na mi no laik stori long em. Inap 20 yia bihain mi kirap nogut—na amamas tru—taim mama bilong mi i tok dispela tisa i kam lukim olgeta olpela pren na sumatin bilong em, bilong tokim ol olsem nau em i wanpela Witnes Bilong Jehova!
Taim mipela i bung, mi tokim em long as na mi no bin stori long em long bilip bilong mi na long wok mi laik mekim. Em i putim gut yau long tok bilong mi na i tok: “Oltaim mi bin wok long painim tok i tru. Dispela samting i bin stap olsem nambawan bikpela samting long mi!” Dispela ekspiriens i lainim mi long wanpela samting—mi no ken surik long autim tok long olgeta man mi bungim, na mi no ken skelim hariap ol man.
Narapela Pait na Ol Samting Bihain Long En
Long 1938 samting, narapela pait i laik kirap. Brata bilong mi, Dennis, em i yangpela long mi inap 10-pela krismas, ol i orait long em i no go long ami sapos em i mekim yet wok mani bilong em. Em i no gat laik tumas long harim tok i tru, olsem na mi na man bilong mi i askim tupela painia, em Rupert Bradbury na brata bilong em David, long go lukim em. Ol i mekim olsem, na ol i stadi long Baibel wantaim em. Dennis i kisim baptais long 1942, bihain em i kirap mekim wok painia, na long 1957 ol i makim em long kamap wasman raun.
Pikinini meri bilong mipela, Elizabeth, i kamap long 1938, na bilong famili i ken stap gut Zanoah i wokim trela bilong mipela i go bikpela liklik. Taim namba tu pikinini meri bilong mipela, Eunice, i kamap long 1942, mipela i ting mipela i mas painim wanpela haus tru bilong stap long en. Olsem na Zanoah i lusim wok painia inap sampela yia, na mipela i go stap long wanpela liklik haus klostu long Wrexham. Bihain, mipela i go sindaun long taun Middlewich i stap long Cheshire. Long dispela hap gutpela poroman marit bilong mi i dai long 1956.
Tupela pikinini meri bilong mipela i kirap mekim wok painia, na tupela i marit na stap amamas. Eunice na man bilong em, em wanpela elda, ol i mekim yet wok painia salim long London. Man bilong Elizabeth tu em wanpela elda bilong kongrigesen, na mi amamas tru long ol, na ol pikinini bilong ol, na 4-pela pikinini bilong ol tumbuna bilong mi ol i stap klostu long mi long Preston, Lancashire.
Mi amamas tru long mi inap wokabaut i go long Haus Kingdom i stap long hapsait bilong rot em haus bilong mi i stap long en. Inap sampela yia nau, mi bin bung wantaim grup bilong tok Gujarati, em dispela grup tu i save bung long dispela Haus Kingdom. Mi bin hatwok long lainim nupela tok ples, long wanem, nau mi yaupas liklik. Mi hatwok long harim na kisim gut krai bilong tok ples, olsem ol yangpela inap mekim. Tasol em i wanpela gutpela samting i kirapim mi long taitim bun.
Mi inap autim tok yet long ol haus na lukautim ol Baibel-stadi long haus bilong mi. Taim ol pren i kam lukim mi, mi amamas long stori long ol samting i bin painim mi long bipo. Mi amamas tru long mi inap tingting bek long ol gutpela samting i bin painim mi insait long 90 yia samting, em mi bin bung wantaim lain bilong Jehova.
[Ol Futnot]
a Stori bilong Pryce Hughes i stap long Wastaua (tok Inglis) bilong Epril 1, 1963. Nem bilong stori “In Step With the Faithful Organization.”
b Stori bilong ol dispela gutpela wokman bilong Jehova i bin kamap long ol Wastaua long bipo.
[Piksa long pes 25]
Pepa bilong singautim ol man i kam long harim pablik-tok “Planti Milion Man i Stap Nau Ol i No Ken i Dai.” Mi harim dispela tok long Me 14, 1922
[Piksa long pes 26]
Mitupela Zanoah bihain liklik long mipela i marit long 1933
[Piksa long pes 26]
Mi sanap klostu long “Elizabeth,” em trela man bilong mi i bin wokim