Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Toktok Long Bebi Bilong Yu
Nius Daily Telegraph bilong Landon i tok, pasin bilong toktok long bebi inap 30 minit long olgeta de inap mekim na save bilong em na pasin bilong em long toktok bai kamap gutpela. Ol saveman i skelim inap 140 bebi i gat 9-pela mun. Ol i skulim papamama bilong 70 bebi long gutpela pasin bilong toktok long bebi, na ol i no givim sampela tok olsem long ol narapela papamama. Nius i tok, bihain long 7-pela yia, ‘save bilong ol pikinini em papamama i bin toktok gut long ol, em i winim tru save bilong ol narapela pikinini,’ na save bilong ol long toktok ‘i gutpela, winim tru ol dispela narapela pikinini.’ Savemeri Sally Ward i ting ol papamama long nau, ol i no save toktok planti taim long bebi bilong ol olsem ol papamama bilong bipo ol i bin mekim, long wanem, ol bikpela senis i kamap long i stap bilong ol man. Olsem: Planti mama moa i wok mani, na long planti haus ol video i kisim ples bilong pasin bilong toktok.
Lo i Helpim Sikman
I no longtaim i go pinis, na Nambawan Kot Bilong El Salvado (Supreme Court of Justice) em i pinisim lo bilong wanpela haus sik (Social Security Hospital) i bin tok, ol sikman i mas givim blut bambai ol i ken kisim marasin samting. Bipo lo bilong haus sik i tok, olgeta sikman i mas givim blut paslain long dokta i katim ol. Tasol nau ol man i laik kisim marasin samting long dispela haus sik, lo i orait long ol i no ken givim blut sapos ol i no laik mekim olsem.
Musik Bilong i Stap Longwe Long Man
Wanpela nius (Przyjaciółka) long Polan i tok, maski ol dokta i tokim ol man olsem musik i pairap strong tru “i save kamapim hevi long skin olgeta,” planti yangpela moa i pilim olsem ol i mas i gat masin stereo bilong ol yet. Wanem as bilong dispela? Dispela nius i tok, sampela i mekim wok long masin stereo bilong ol yet ‘bilong ol i ken i stap wanpis. Taim yangpela i putim hetpon long yau bilong em, em i no gat wok moa long harim tok bilong papamama o long bihainim tok bilong ol, olsem long taim ol i askim em long mekim wanpela samting.’ Musik i pairap strong tru inap mekim na “skin i les olgeta, o het i pen, o man i no inap putim gut tingting long ol samting, o em i no inap slip.” Dispela nius i no tokim ol papamama long tambuim ol yangpela long mekim wok long stereo bilong ol yet, tasol nius i tok, ol i mas lainim pikinini long harim musik long skel. Nius i tok: ‘Askim pikinini long givim masin stereo bilong em long yu long sampela taim. Long dispela rot em i no ken pasim hetpon long yau bilong em long olgeta taim, na yu bai kisim save long i stap bilong em taim em i mekim olsem.’
Sampela Tok Ples i Wok Long Pinis
Wanpela lida na laspela meri i save long tok ples Iyak bilong Alaska, em Marie Smith Jones, em i tok: “Sampela taim mi kros long mi yet, long wanem, mi no bin lainim ol pikinini bilong mi long dispela tok ples.” Samting i wok long kamap long nau i soim olsem ol 6,000 tok ples em ol man i save mekim wok long en long olgeta hap, namel long 40 na 50 pesen bai pinis insait long 100 yia. Bipo long Ostrelia i gat 250 tok ples, tasol nau i gat 20 tok ples tasol. Bilong wanem dispela samting i kamap? Nius Newsweek i tok, ‘planti manmeri moa i save mekim wok long tok Inglis o long narapela tok ples em planti man i save long en, na dispela i mekim na ol i lusim tingting long ol narapela tok ples.’ Profesa Stephen Wurm, em i edita bilong buk Atlas of the World’s Languages in Danger of Disappearing, em wanpela lain (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization) i wokim, em i tok: ‘Planti man i ting olsem yumi mas lusim tingting long ol tok ples em sampela man tasol ol i save long en, long wanem, ol i samting nating.’
Abrusim Belhat Bilong Ol Draiva
Wanpela nius (Fleet Maintenance & Safety Report) i kamapim tok bilong wanpela man i bin resis long ka long bipo, em i tok: ‘Was gut long ol draiva i gat pasin bilong pait.’ Pasin bilong i stap isi na abrusim ol samting i save kamapim hevi long rot inap helpim ol man na hevi i no painim ol long rot. Lain bilong helpim ol man long raun gut long rot, ol i tok i gutpela long mekim olsem:
◼ Oltaim mekim gutpela pasin taim yu draivim ka.
◼ Go longwe long draiva i kros sapos yu inap mekim olsem na hevi i no ken painim yu.
◼ No ken skrapim bel bilong narapela draiva na draivim ka bilong yu i go klostu long ka bilong em, na no ken spit bilong kirapim narapela draiva long resis.
◼ Taim narapela draiva i wokim han bilong makim olsem em i kros, no ken bekim, na no ken wokim han long pasin em narapela inap kisim tingting kranki long en.
◼ No ken lukluk long ai bilong draiva i belhat.
◼ No ken draivim ka i go long sait bilong rot bilong tok kros wantaim narapela draiva.
Hevi Bilong Rausim Bel na i Dai
Francisco Javier Serna Alvarado, em presiden bilong wanpela lain (Commission for Health and Social Services) long Meksiko Siti, em i tok, long olgeta yia long Meksiko, 500,000 meri i save rausim bel. Nius El Universal i tok, planti bilong ol dispela mama i save dai, na skin bilong planti i kisim bagarap na ol i mas kisim marasin samting o slip long haus sik. Long pasin hait ol i rausim bel, na dispela em i namba 3 as na planti mama i dai long Meksiko. Sampela taim pasin ol i mekim bilong rausim bel i nogut—ol i save mekim wok long wanpela samting i sap, o ol mama i dring marasin o sampela kain lip ti bilong rausim bel, o ol yet ol i pundaun i go daun long lata. Nius i tok, planti taim dispela i mekim na “bikpela hap blut i wok long lus, o hul i kamap long bilum bilong pikinini, o meri i no inap kisim bel gen, o sua i kamap, o ol dokta i mas rausim bilum bilong pikinini.”
Kaikai Planti na Kisim Sik Long En
Dokta Adolfo Chávez, bilong wanpela lain (Salvador Zubirán National Institute of Nutrition) long Meksiko, em i tok, sapos man i kaikai planti tumas na kaikai i gat binatang jem long en, em inap kisim sik long en, winim man i kaikai long skel. Em i tok, wanpela kain wara asit long bel bilong yumi em i save kilim ol binatang jem i stap long kaikai yumi save kisim. Tasol sapos yumi kaikai planti tru, wara asit i no inap kilim binatang jem bilong planti kaikai i stap long bel. Dokta Chávez i tokim Kirap! olsem: “Sapos wanpela man i kaikai 15 bisket ol i kolim tako na wanpela bilong ol i gat binatang jem long en, ating dispela man bai sik, long wanem, em i kaikai planti. Tasol sapos dispela man i kaikai wanpela tako tasol i gat binatang jem long en, ating em i no ken sik.”
Kirapim Ol Man Long Harim Tok Bilong Yu
Savemeri Lillian Glass i tok, maski tok bilong yu i gat bikpela insait bilong en, planti man bai i no gat laik long harim dispela tok sapos ol i no laikim pasin bilong yu long toktok. Nius The Citizen bilong Saut Afrika i tok, sapos man i no toktok klia, o em i no kolim stret ol tok, o nek bilong em i wankain tasol, o em i toktok hariap tumas, o tok nogut, o em wanpela tasol i toktok na em i no larim ol narapela i toktok, olgeta dispela samting i mekim na ol man bai les long harim tok bilong em. Tasol ol man bai harim tok bilong yu sapos yu lap bilong mekim ol i stap bel isi, na toktok klia na isi isi, na lukluk long ai bilong ol man yu toktok long ol, na putim gut yau long tok bilong ol na no ken katim tok. Nius i tok: “Tingting gut pastaim na bihain toktok, na bai yu inap kamapim gut tingting bilong yu.”
Ol Man i No Save Lap Tumas
Save ol man i bin kamapim long wanpela bung (International Congress of Humour) long Swiselan, i soim olsem long taim i gat hevi long mani long 1950 i go long 1959, ol man i save lap inap 18 minit long wanpela de, tasol kirap long 1990 i kam inap nau, maski ol man i gat planti samting bilong skin, ol i save lap inap 6-pela minit tasol long wanpela de. Bilong wanem ol man i no save lap tumas long nau? Nius Sunday Times bilong Landon i tok: ‘Ol saveman i tok, pasin bilong wok strong long kisim planti gutpela samting bilong skin, na gutpela wok mani, na gutpela sindaun—dispela i mekim na ol man i no save lap tumas. Na dispela i strongim wanpela tok bilong bipo i tok, mani i no inap baim amamas.’ Olsem na man bilong raitim buk, em Michael Argyle, em i tok: “Ol man i ting mani em i bikpela samting, ol i no amamas tumas long i stap bilong ol na tingting bilong ol i no stap isi. Ating dispela samting i kamap, long wanem, mani i amamasim man long skin tasol na i no amamasim tru bel.”
Planti Bilion Kina i Lus Long Smok
Wanpela nius (Berner Oberländer) i tok, maski namba bilong ol man i save smok i wok long i go daun long planti kantri, long Swiselan planti man i save smok yet. Long olgeta 3-pela 3-pela manmeri bilong Swiselan, wanpela i save smok. Long olgeta yia, winim 8,000 manmeri i dai long ol sik em smok i as bilong en. Sapos yumi bungim namba bilong ol man i dai long sik AIDS, na drak heroin na koken, na strongpela dring, na paia, na bagarap long rot, na long han bilong kilman, na long pasin bilong kilim i dai skin bilong ol yet, dispela namba i no winim 8,000. Ripot bilong wanpela lain (Federal Department of Public Health) long Swiselan i tok, long 1995 ol man i tromoi inap 14 bilion kina long ol hevi em smok i as bilong en. Dispela lain i laik kisim save long hamas kina ol man i smok ol i save tromoi long marasin na haus sik, na hamas mani bilong kampani i lus, long wanem, ol i no bin kam long wok, na i stap bilong ol man i gat sik long smok na bilong famili bilong ol i no gutpela, na taim man i smok em i dai, famili bilong em i karim planti hevi.