Ndlela Yo Tihlayisa Loko U Tikile

HI MUTSARI WA XALAMUKA! EMEXICO

HI KU ya hi United Nations Population Fund, lembe rin’wana ni rin’wana ku fa vavasati vo tlula hafu ya miliyoni hikwalaho ka swiphiqo leswi fambisanaka ni ku tika. Ku engetela kwalaho, Nkwama wa Vana wa Nhlangano wa Matiko (United Nations Children’s Fund [UNICEF]) wu vika leswaku lembe rin’wana ni rin’wana vavasati vo tlula 60 wa timiliyoni va va ni swiphiqo leswikulu swa ku tika, nileswaku kwalomu ka n’we-xa-nharhu wa vona va xaniseka vutomi bya vona hinkwabyo hikwalaho ko vaviseka kumbe hikwalaho ka vuvabyi lebyi tlulelaka hi ku olova. Ematikweni lama ha hluvukaka, vavasati vo tala va tshamela ku tika ni ku kuma vana, a va swi tirhisi swilo swo sivela mbeleko, xisweswo va hlakala ni ku tshamela ku vabya. Ina, ku tika swi nga ha va ni khombo. Xana xi kona lexi wansati a nga xi endlaka leswaku a nga vi ekhombyeni loko a tikile?

Khathalela Rihanyo Ra Wena Loko U Nga Si Tika

Ku kanerisana. Mimpatswa leyi tekaneke yi nga ha boheka ku kanela leswaku yi lava vana vangani. Ematikweni lama ha hluvukaka swi tolovelekile ku vona vavasati va ri ni vana lavatsongo, hi hala tlhelo va an’wisa naswona va tikile. Loko ku kaneriwe hi vukheta swi nga ha endla leswaku wansati a wisa a nga si kuma n’wana un’wana.

Swakudya. Hi ku ya hi vandlha ra Coalition for Positive Outcomes in Pregnancy, loko wansati a nga si tika u fanele a heta tin’hweti ta kwalomu ka mune leswaku a kota ku hlakarhela ni ku tshika swilo leswi nga ni khombo leswaku miri wa yena wu ta tlhela wu kota ku endla swakudya leswi akaka miri. Hi xikombiso, khombo ra leswaku n’wana a velekiwa a ri xigono, leswi vangiwaka hi xihoxo xo karhi lexi vaka kona loko n’wana a ha tumbuluka, ri hunguteka swinene loko manana la tikeke a ri ni mphakelo lowu ringaneke wa asidi ya folic. Tanihi leswi thumbu ra xitumbulukwa ri pfalekaka exikarhi ka siku ra vu-24 ni ra vu-28 endzhaku ka loko se a tikile—laha vavasati vo tala va vaka va nga si swi xiya leswaku va tikile—vavasati van’wana lava lavaka ku tika va dya swakudya leswi nga ni asidi ya folic.

Nchumu wun’wana wa nkoka i ku dya swakudya leswi nga ni ayoni. Entiyisweni, ku laveka ayoni yo tala eka wansati la tikeke. Loko a ri na ayoni yitsongo a nga ha khomiwa hi vuvabyi bya ku tsana ka ngati, ku nga xiphiqo lexi vavasati vo tala va nga na xona ematikweni lawa ma ha hluvukaka. Xiphiqo lexi xi nga ha nyanyisiwa hi ku va wansati a tshama a ri ku tswaleni, tanihi leswi miri wa yena wu nga ta ka wu nga swi koti ku endla ayoni yin’wana.a

Malembe. Vanhwanyana lava nga ehansi ka malembe ya 16 va le khombyeni lerikulu ra ku fa loko va tikile ku tlula lava nga emalembeni ya va-20. Hi hala tlhelo, vavasati lava nga ni malembe yo tlula 35 hakanyingi va kuma vana lava nga tlharihangiki kahle, vo fana ni lava va khomiweke hi Down syndrome. Vamanana lava ha riki vatsongo ngopfu kumbe lava kuleke ngopfu va le khombyeni ro khomiwa hi vuvabyi bya preeclampsia. Vuvabyi lebyi, loko munhu wa kona byi n’wi khomile byi endlaka leswaku a va ni nsusumeto wa le henhla wa ngati endzhaku ka loko a ri ni mavhiki ya 20 a tikile, a tlhela a va ni edema naswona mitsakamiso ya yena yi va ni tiprotheyini to tala, byi nga ha endla leswaku vutomi bya n’wana ni bya manana byi va ekhombyeni.

Vuvabyi lebyi tlulelaka hi ku olova. Ku pfimba ka thundhela, nomu wa xivelekelo ni xirho xo veleka ni khwiri ni marhumbu swi nga ha nyanya loko u tikile naswona swi nga ha nyanyisa khombo ra ku veleka n’wana nkarhi wu nga si fika ni ku khomiwa hi vuvabyi bya preeclampsia. Swi kahle ku tshungula vuvabyi byin’wana ni byin’wana lebyi tlulelaka loko u nga si tika.

Ku Khathalela Rihanyo Ra Wena Loko Se U Tikile

Ku lava vutshunguri loko wa ha tikile. Ku tshama u ri karhi u ya eka dokodela loko wa ha tikile swi hunguta khombo ra ku fa ka manana la tikeke. Tinsungukati leti leteriweke kahle ti nga pfuna ematikweni lawa swi nga kotekiki ku tshama u ri karhi u ya etliliniki ni le swibedlhele.

Ku lava vutshunguri loko wa ha tikile swi nga endla leswaku vanhu lava leteriweke va xalamukela swiphiqo leswi nga ha vaka kona. Swiphiqo swa kona swi katsa ku va u rhwele mahahla kumbe ku tlula, nsusumeto wa le henhla wa ngati, swiphiqo swa mbilu ni swa tinso ni vuvabyi bya chukele. Ematikweni man’wana wansati la tikeke a nga ha nyikiwa murhi wo sivela vuvabyi bya rihlaya. Exikarhi ka vhiki ra vu-26 ni ra vu-28 a nga ha kamberiwa loko a nga ri na xitsongwatsongwana xa group B streptococcus. Loko switsongwatsongwana leswi swi ri kona emarhumbyini swi nga ha tlulela n’wana loko a velekiwa.

Wansati loyi a nga ta va manana u fanele a tilunghiselela ku tiva rungula hinkwaro ra vutshunguri ro va ni rihanyo lerinene ku katsa ni rhekhodo ya yena ya vutshunguri. U fanele a titwa a ntshunxekile ku vutisa swivutiso. Munhu loyi u fanele a tshunguriwa hi xihatla loko a huma ngati eka xirho xa yena xo veleka, a pfimba xikandza, a pandza hi nhloko minkarhi hinkwayo kumbe tintiho ta yena ti pandza, a va ni riphume, switlhavi leswikulu enhlaneni, a tshamela ku hlanta, a va ni mukhuhlwana, n’wana a nga ha tshukunyuki ngopfu ekhwirini, a huma mati eka xirho xo veleka, a twa ku vava loko a tsakamisa, kumbe a va ni xiphiqo xo tsakamisa katsongo.

Xihoko ni swidzidzirisi. Loko manana a tirhisa xihoko ni swidzidzirisi (leswi katsaka fole) swi nga ha kavanyeta mianakanyo ya n’wana, a velekiwa a ri xigono kumbe a va ni mahanyelo lama nga tolovelekangiki. Vana va vamanana lava godzomberiweke hi swidzidzirisi va tiviwa va ri ni xiphiqo lexi fanaka ni xa vanhu lava va tshameke va godzomberiwa. Hambileswi vanhu va tshembaka leswaku loko u pfa u nwa nghilazi ya vhinyo a swi na khombo, hakanyingi vatshila va vula leswaku wansati la tikeke a nga fanelanga a nwa swilo leswi nga ni xihoko. Vamanana lava tikeke va fanele va tivonela leswaku va nga tshami ekusuhi ni vanhu lava dzahaka.

Mirhi. Manana loyi a tikeke a nga fanelanga a nwa murhi handle ka loko a nyikiwe hi dokodela loyi a swi tivaka leswaku u tikile naswona la swi tivaka leswaku hi yihi mirhi leyi a nga n’wi nyikaka yona. Maphilisi man’wana yo engetela tivhithamini ma nga va ni khombo. Hi xikombiso, ku tirhisa vhithamini A ku tlula mpimo swi nga endla leswaku n’wana a velekiwa a lamarile.

Ku nyuhela. Wansati la tikeke u fanele a papalata ku nyuhela ku tlula mpimo. Hi ku ya hi Krause’s Food, Nutrition and Diet Therapy, loko n’wana a velekiwa a nga ri na ntiko lowu faneleke u le khombyeni lerikulu ku tlula loyi a velekiwaka a ri ni ntiko lowu ringaneke. Hi hala tlhelo loko munhu a dya swakudya swo ringana vanhu vambirhi swi endla leswaku a nyuhela. Ku nyuhela hi ndlela leyi faneleke—leswi vonakaka loko se a ri na tin’hweti ta mune—swi kombisa leswaku manana la tikeke u dya swakudya leswi ringaneke.b

Nsivela-mavabyi ni swin’wana. A nga ha hlamba hi ndlela leyi tolovelekeke kambe a nga fanelanga a tirhisa swisibi loko a hlamba nomu wa xivelekelo. Wansati la tikeke u fanele a papalata ku tshama ni munhu la nga ni vuvabyi lebyi tlulelaka hi ku olova, byo tanihi swimungwamungwana. Ku tlula kwalaho, leswaku a sirhelela vuvabyi bya toxoplasmosis, a nga fanelanga a dya nyama leyi nga wupfangiki kahle ni ku khumba vulongo bya swimanga. Endlelo ro sivela mavabyi ro tanihi ku hlamba mavoko ni ku hlantswa swakudya loko swi nga se swekiwa i ra nkoka. Hakanyingi vuxaka bya rimbewu a byi na khombo, handle ka loko a ri kusuhi ni ku veleka kumbe a huma ngati, a ri ni vusindza kumbe a ha ku onhakeriwa hi khwiri.

Ku Veleka Hi Ndlela Leyi Humelelaka

Wansati loyi a ti khathalelaka loko a tikile a nge vi na swiphiqo loko a veleka. Swi le rivaleni leswaku u ta kunguhata leswaku u ta lava ku velekela ekaya kumbe exibedlhele. U ta tlhela a swi tiva leswaku u ta langutana ni swilo swa njhani nileswaku u ta tirhisana njhani ni nsungukati kumbe dokodela. Munhu loyi na yena a nga ta va a swi tiva leswaku wansati loyi u lava ku veleka hi ndlela yihi, kumbexana u lava ku tirhisa tinsimbi ta ku koka n’wana kumbe maphilisi yo dlaya vuxungu. Ku fanele ku tlhela ku twananiwa etimhakeni tin’wana to fana ni leti: Xana va ta ya exibedlhele xihi kumbe etliliniki yihi loko swi tsandza ku velekela ekaya? Xana ku ta endleka yini loko a huma ngati yo tala? Tanihi leswi ku huma ka ngati swi endlaka leswaku vamanana vo tala lava tikeke va fa, swilo swo engetela ngati swi fanele swi tshama swi ri kona leswaku swi ta nyikiwa munhu la nga pomperiwiki ngati. Nakambe swi fanele swi tiviwa leswaku ku ta endliwa yini loko ko tshuka ku laveka leswaku a endliwa vuhandzuri.

Bibele yi vula leswaku vana i nyiko leyi humaka eka Xikwembu, i “ndzhaka.” (Pisalema 127:3) Loko wansati a swi tiva hinkwaswo leswi fambisanaka ni ku tika kakwe, u ta swi kota ku khathalela khwiri rakwe hi ndlela leyinene. Loko a tikhathalela a nga si tika ni loko se a tikile naswona a ehleketa hi tindlela to hambana-hambana to veleka, u ta va a endla hinkwaswo leswi a nga swi kotaka leswaku a tiyiseka leswaku u sirhelele khwiri rakwe.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 14]

SWIRINGANYETO LESWI NGA PFUNAKA VAVASATI LAVA TIKEKE

● Hi ntolovelo siku ni siku wansati la tikeke u fanele a dya mihandzu, matsavu (ngopfu-ngopfu ya rihlaza, ya muhlovo wa xilamula ni yo tshwuka), tinyawa (to fana ni timbaweni ni tinyawa leti susiweke mafurha, ti-lentil ni ti-chick-peas), swakudya leswi nga ni mavele-ndzoho (leswi katsaka koroni, mavele, otsi na maxalana), nyama ya swifuwo (nhlampfi, huku, homu, matandza, chizi ni ntswamba, ngopfu-ngopfu masi lama hungutiweke mafurha). Mafurha, chukele ni munyu swi fanele swi tirhisiwa hi ndlela leyi ringaniseriweke. Nwana mati yo tala. Papalata swakunwa leswi nga ni caffeine swin’we ni swakudya leswi nga ni swilo leswi sivelaka ku bola ka swakudya swin’we ni swichela-chelani swo nandzihisa swakudya (swo fana ni swilo swo penda swakudya). Xitachi, misava ni swilo swin’wana leswi nga dyiwiki swi nga vanga nsiko ni chefu.

● U fanele u tivonela eka ndhawu leyi nga ha vaka ni khombo, ku fana ni ku tshamela ku ya eka X-rheyi ni tikhemikhali leti nga ni khombo. U fanele u hunguta ku tirhisa swidlaya-risema leswi fufuteriwaka emirini wa wena swin’we ni le ndlwini. A wu fanelanga u tshwa hi dyambu naswona u nga endli vutiolori ku tlula mpimo. Papalata ku yima nkarhi wo leha kumbe ku tirha ngopfu. Loko u tshamile emovheni, u fanele u tiboha kahle hi bandhi.