I Swa Nkoka Ku Fikela Kwihi Ku Dyondzisa N’wana A Ha Ri Ntsongo?

FLORENCE a a ri ni malembe ya 40 naswona a a lava n’wana hi mbilu hinkwayo. Hambiswiritano, loko a tikile dokodela u n’wi byele leswaku swi nga ha endleka n’wana wa yena a tswariwa a nga ri ni vuswikoti byo dyondza. Sweswo a swi n’wi hetanga matimba naswona u tswale n’wana la hanyeke kahle.

Endzhakunyana ka ku velekiwa ka Stephen, ku nga n’wana wakwe wa jaha, Florence u sungule ku n’wi hlayela ni ku vulavula na yena nkarhi wun’wana ni wun’wana. Loko a ri karhi a kula, a va tlanga swin’we, va teka maendzo, va titoloveta ku hlayela ni ku yimbelela. U ri: “Hambiloko ndzi ri eku n’wi hlambiseni, a hi tlanga swin’we.” Sweswo swi tise vuyelo lebyinene.

Loko a ri na 14 wa malembe, Stephen u thwase eYunivhesiti ya Miami. Endzhaku ka malembe mambirhi, loko a ri na 16 wa malembe, u pasile exikolweni xa nawu naswona hi ku ya hi matimu yakwe u ve gqweta a ha ri ntsongo ku tlula magqweta hinkwawo eUnited States. Mana wakwe, Dok. Florence Baccus—khale ka mudyondzisi ni mutsundzuxi—u tikarhatile swinene ku dyondzisa n’wana wakwe a ha ri ntsongo. U tshemba leswaku ku khathalela ni ku tlanga ni n’wana wakwe loko a ha ri ntsongo swi cince vumundzuku bya n’wana loyi.

Ntumbuluko Ni Ndlela Leyi A Kurisiweke Ha Yona

Mhaka leyi pfuxeke njhekanjhekisano lowukulu exikarhi ka vativi va mianakanyo ya vana sweswinyana i ndlela ya “ntumbuluko” leyi n’wana a kulaka ha yona, hileswaku timfanelo leti n’wana a ti tekeleleke eka vatswari, kasi “ndlela leyi a kurisiweke ha yona” yi fambisana ni ndzetelo lowu a wu kumeke eka vatswari. Valavisisi vo tala va tshemba leswaku ku kula ka n’wana ku lawuriwa hi swilo leswi swimbirhi.

Mutivi wa ta ku kula ka vana Dok. J. Fraser Mustard u ri: “Leswi hi swi tivaka sweswi hileswaku mintokoto yi kombisa leswaku ndlela leyi n’wana a kurisiwaka ha yona yi nga khumba ndlela leyi byongo byakwe byi kulaka ha yona.” Hilaha ku fanaka Profesa Susan Greenfield u ri: “Hi xikombiso, ha swi tiva leswaku eka vanhu vo tala lava tlangaka vhayolini, byongo bya vona byi lawula ngopfu tintiho ta voko ra ximatsi ku tlula eka vanhu van’wana.”

Ndzetelo Lowu Vana Va Faneleke Va Nyikiwa Wona

Hikwalaho ka vuyelo bya mindzavisiso leyi, vatswari vo tala a va endli matshalatshala yo rhumela vana va vona eswikolweni swa le henhla swa tindzumulo ntsena kambe va tlhela va heta mali yo tala eka swikolo swa vuyimbeleri ni ntivo-vuxongi. Van’wana va tshemba leswaku loko n’wana a endla xin’wana ni xin’wana, loko se a kurile u ta swi kota ku endla hinkwaswo. Minongonoko ya le henhla yo dyondzisa ni swikolo swa tindzumulo se swa andza. Vatswari van’wana va tiyimisele ku endla xin’wana ni xin’wana lexi va nga xi kotaka leswaku va pfuna vana va vona va tlula van’wana.

Xana matshalatshala wolawo ma pfuna hakunene? Hambileswi swi nga ha vonakaka onge swi ta n’wi pfuna n’wana, kambe hakanyingi a nga vi na lunghelo ro dyondza ku tiendlela swakwe. Valeteri va vula leswaku loko u tshika n’wana a dyondza ku tiendlela swilo swakwe, u dyondza ku tirhisana ni van’wana, wa kula emianakanyweni ni le mintlhavekweni.

Vativi van’wana va mianakanyo ya vana va tshemba leswaku ntlangu lowu hleriweke hi mutswari wu vangela n’wana swiphiqo leswintshwa—vana lava kunguhateriwaka xin’wana ni xin’wana lexi va xi endlaka va va ni ntshikilelo naswona a va etleli, va rila hi switlhavi. Mutivi un’wana wa mianakanyo u vula leswaku loko vana lava va fika emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, vo tala va va va nga si dyondza tindlela to langutana ni swiphiqo hilaha ku humelelaka naswona va “va va karhatekile emirini ni le mintlhavekweni, va nga swi koti ku endla xinghana naswona va rhandza madzolonga.”

Hikwalaho, vatswari vo tala a va tiyiseki leswaku va fanele va endla yini. Va lava ku pfuna vana va vona leswaku va humelela swinene. Kambe va swi vona leswaku i vuphukuphuku ku koxa swo tala eka vana, ku koxa leswaku va swi fikelela hi ku hatlisa. Xana yi kona ndlela yo ringanisela? Xana vana va wena va nga endla nhluvuko wo tanihi kwihi naswona va nga pfuniwa njhani? I yini lexi vatswari va nga xi endlaka ku tiyisekisa leswaku vana va vona va humelela? Swihloko leswi landzelaka swi ta hlamula swivutiso leswi.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 3]

Ndlela leyi n’wana a kurisiwaka ha yona yi nga khumba ndlela leyi byongo byakwe byi kulaka ha yona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Ku tlanga swi pfuna n’wana leswaku a tiendlela swilo swakwe ni ku va ni vuswikoti byo endla swilo