Leswi Nga Mi Pfunaka Swi Mi Fambela Kahle Loko Mi Ri Karhi Mi Dyondzana

1-2. Van’wana va titwa njhani hi ku rhandzana?

LOKO vanhu va rhandzana, wolowo i nkarhi wo tsakisa. Loko ku ve u le marhandzwini, a swi kanakanisi leswaku u lava swi famba kahle. Vo tala swi va fambela kahle. Tsion,a makwerhu wa xisati wa le Ethiopia, u ri: “Loko mina na nuna wa mina ha ha dyondzana, wolowo a ku ri nkarhi wo tsakisa. A hi vulavula hi swilo swa nkoka kambe a hi pfa hi va ni nkarhi wo hleka. A ndzi tsakile loko ndzi xiya leswaku ndzi kume munhu loyi ndzi n’wi rhandzaka naswona na yena a ndzi rhandzaka.”

² Hambiswiritano, Alessio, makwerhu wa le Netherlands, u ri: “A swi tsakisa loko mina na nghamu ha ha dyondzana kambe hi langutane ni mitlhontlho.” Eka nhlokomhaka leyi, hi ta bula hi yin’wana ya mitlhontlho leyi lava dyondzanaka va langutanaka na yona ni ku tlhela hi bula hi yin’wana ya misinya ya milawu ya Bibele leyi nga va pfunaka leswaku swi va fambela kahle. Hi ta tlhela hi vona leswi van’wana evandlheni va nga swi endlaka ku seketela lava nga eku dyondzaneni.

XIKONGOMELO XO DYONDZANA

3. Hi xihi xikongomelo xa ku va vanhu va dyondzana? (Swivuriso 20:25)

³ Hambileswi nkarhi wa ku dyondzana wu tsakisaka, wolowo i nkarhi wa nkoka swinene eka lava rhandzanaka hikuva hi wona wu va pfunaka ku vona loko va ta tekana. Hi siku leri va tekanaka ha rona, va hlambanya emahlweni ka Yehovha leswaku va ta rhandzana ni ku xiximana ntsena loko havambirhi va ha hanya. Loko hi nga si endla xihlambanyo xo karhi, hi fanele hi xi dyela marhambu ya nhloko. (Hlaya Swivuriso 20:25.) Swi tano ni hi xihlambanyo xa vukati. Loko vanhu va sungula ku dyondzana va kuma nkarhi wo tivana kahle leswaku va kota ku endla xiboho lexinene. Mikarhi yin’wana va nga ha teka xiboho xa ku tekana kumbe xa ku tshikana. Loko va tshikana, sweswo a swi vuli swona leswaku va tsandzekile. Ku ri na sweswo, swi va pfunile ku tiva loko va fanele va tekana kumbe doo!

4. Hikwalahokayini hi fanele hi va ni langutelo lerinene hi ku dyondzana?

⁴ Hikwalahokayini swi ri swa nkoka ku va ni langutelo lerinene hi ku dyondzana? Loko vanhu lava nga nghenelangiki vukati va ri ni langutelo lerinene hi ku dyondzana, a va nge rhandzani ni munhu loyi va nga tiyimiselangiki ku tekana na yena. Hinkwerhu hi fanele hi va ni langutelo lerinene emhakeni leyi, ku nga ri vanhu lava nga nghenelangiki vukati ntsena. Hinkwerhu hi fanele hi tsundzuka xikongomelo xa ku va vanhu va dyondzana. Hi xikombiso, van’wana va ehleketa leswaku loko vanhu va rhandzana, xikolokolo swo boha leswaku va tekana. Xana langutelo leri ri va khumba njhani vamakwerhu lava nga nghenelangiki vukati? Melissa, makwerhu wa xisati la nga tekiwangiki wa le United States u ri: “Loko vanhu va rhandzana, vamakwerhu van’wana va langutele leswaku va tekana. Hikwalaho ka sweswo, van’wana a va tshikani hambiloko swi nga ri eku fambeni. Kasi van’wana va chava hambi ku ri ku sungula timhaka ta marhandzu. Mhaka leyi, yi vangela nkelunkelu.”

TIVANANI KAHLE

5-6. Hi swihi swilo leswi lava nga eku dyondzaneni va faneleke va swi tiva hi vona vambirhi? (1 Petro 3:4)

⁵ Loko ku ri na munhu loyi mi nga le dyondzaneni, i yini leswi nga ta mi pfuna ku tiva loko mi fanele ku tekana kumbe mi tshikana? Tivanani kahle. Swi nga endleka leswaku a ku ri ni leswi a wu swi tiva hi munhu wa wena mi nga si sungula ku rhandzana. Kambe sweswi u ta kota ku tiva “munhu wa le xihundleni wa mbilu.” (Hlaya 1 Petro 3:4.) Leswi swi vula leswaku u ta kota ku tiva swo tala hi vuxaka lebyi a nga na byona na Xikwembu, ndlela leyi a ehleketaka hayona ni vumunhu byakwe. Hi ku famba ka nkarhi, u fanele u kota ku hlamula swivutiso swo fana ni leswi nge: ‘Xana munhu loyi hi yena ndzi faneleke ku tekana na yena?’ (Swiv. 31:​26, 27, 30; Efe. 5:33; 1 Tim. 5:8) ‘Xana havumbirhi bya hina ha swi kota ku kombisana rirhandzu ni ku khathalelana? Xana ha swi kota ku tiyiselelana swihoxo swa hina?’b (Rhom. 3:23) Tsundzuka leswaku loko mi ya mi tivana, xa nkoka swinene a hi ku va na swo tala leswi mi fanaka ha swona kambe i ku va havumbirhi bya n’wina mi kota ku tiyiselelana swihoxo.

⁶ Hi swihi swilo swin’wana leswi u faneleke u swi tiva hi munhu loyi mi nga le ku dyondzaneni? Loko u nga si nghena hi nhloko emarhandzwini, swi nga ha lava leswaku mi bula hi timhaka tin’wana ta nkoka, to fana ni leswi mi lavaka ku swi fikelela evuton’wini. Kambe ku vuriwa yini hi timhaka leti khumbaka munhu hi yexe to fana ni rihanyo, swa timali kumbe swilo swo vava leswi tshameke swi endleka leswi khumbeke ndlela leyi munhu a titwaka, a ehleketaka ni ku endla swilo hayona? A hi timhaka hinkwato leti swi lavaka mi bula ha tona loko ma ha ku sungula ku rhandzana. (Ringanisa Yohane 16:12.) Loko u vona onge wa ha lava nkarhi lowu engetelekeke u nga si hlamula swivutiso sweswo leswi ku khumbaka swinene, tivisa murhandziwa wa wena. Nilokoswiritano, hi ku famba ka nkarhi swi ta lava leswaku a ti tiva timhaka leti leswaku a kota ku endla xiboho lexinene. Kutani swi ta lava u n’wi byela.

7. I yini leswi nga pfunaka lava nga eku dyondzaneni leswaku va tivana kahle? (Nakambe vona bokisi leri nge, “Ku Rhandzana Ni Munhu Loyi A Tshamaka Ekule.”) (Nakambe vona swifaniso.)

⁷ I yini leswi nga ku pfunaka leswaku u n’wi tiva kahle murhandziwa wa wena? Ndlela yin’wana leyinene i ku vulavula mi tshunxekile, mi nga tumbetelani nchumu, mi vutisana swivutiso ni ku tlhela mi yingiselana. (Swiv. 20:5; Yak. 1:19) Swi nga mi pfuna ku endla swilo leswi nga ta endla leswaku mi kota ku vulavurisana, swo fana ni ku dya swin’we, mi tiolola milenge endhawini leyi mi voniwaka hi vanhu ni ku chumayela swin’we. Nakambe mi nga kota ku tivana ku antswa loko mi tinyika nkarhi wa ku va ni vanghana ni vandyangu. Ku engetela eka leswi, hlela ku endla swilo leswi nga ta ku pfuna u n’wi tiva kahle lowa ka wena leswaku i munhu wa njhani loko a ri ni vanhu vo hambanahambana kumbe eka swiyimo swin’wana. Xiya leswi Aschwin wa le Netherlands a swi endleke. Loko a vulavula hi nkarhi lowu yena na Alicia a va ha dyondzana ha wona u ri: “A hi endla swilo leswi a swi hi pfuna leswaku hi tivana kahle. Mikarhi yo tala a hi endla swilo swo olova, swo fana ni ku lunghiselela swakudya kumbe hi endla mitirho ya le kaya swin’we. Sweswo swi hi pfunile hi kota ku tiva leswi loyi un’wana a swi kotaka ni leswi n’wi tsandzaka.”

8. Swi nga va pfuna njhani lava nga eku rhandzaneni ku dyondza swin’we?

⁸ Swin’wana leswi nga mi pfunaka leswaku mi tivana kahle i ku dyondza swin’we mikandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni. Loko mi tekana, swi ta lava mi va ni vugandzeri bya ndyangu leswaku Xikwembu xi va xiphemu xa nkoka evukatini bya n’wina. (Ekl. 4:12) Hikwalaho i swinene ku tinyika nkarhi wo dyondza swin’we sweswi mi nga si tekana. I ntiyiso leswaku vanhu lava nga eku rhandzaneni a va si va ndyangu naswona makwerhu wa xinuna a nga si va nhloko ya makwerhu wa xisati. Nilokoswiritano, loko nkarhi ni nkarhi mi dyondza swin’we swi ta mi pfuna mi kota ku tiva vuxaka lebyi ha un’we wa n’wina a nga na byona na Xikwembu. Max na Laysa ku nga vatekani va le United States, va kume swin’wana leswi va pfuneke. Max u ri: “Loko ha ha ku sungula ku rhandzana, hi hlaye mikandziyiso leyi vulavulaka hi ku rhandzana, vukati ni vutomi bya ndyangu. Mikandziyiso yoleyo yi hi pfune leswaku hi kota ku vulavula hi swilo swa nkoka leswi a hi nga ta bula hi swona loko a hi nga yi hlayanga.”

TIMHAKA TIN’WANA LETI MI FANELEKE MI TI TEKELA ENHLOKWENI

9. I yini leswi lava rhandzanaka va faneleke va swi tekela enhlokweni loko va endla xiboho xo byela vanhu vo karhi hi mhaka ya vona?

⁹ I vamani lava mi faneleke mi va byela leswaku se ma rhandzana? Sweswo swi siyeriwa n’wina vambirhi. Loko ma ha ku sungula ku rhandzana, mi nga ha byela vanhu vatsongo hi mhaka leyi. (Swiv. 17:27) Hi ku endla tano, mi nga papalata ku hlamula swivutiso swo tala swa vanhu lava lavaka ku tiva hi timhaka ta n’wina ni ku papalata ku endla xiboho hi magugu. Hambiswiritano, loko mi nga byeli munhu leswaku ma rhandzana, mi nga ha tumbeta mhaka leyi hi ku chava leswaku yi nga tiviwa. Leswi swi nga va ni khombo. Hikwalaho ku ta va ku ri vutlhari ku byela lava nga ta mi nyika switsundzuxo leswinene ni ku tlhela va mi pfuna. (Swiv. 15:22) Hi xikombiso, mi nga ha byela vanhu vo karhi endyangwini, vanghana lava wupfeke kumbe vakulu.

10. I yini leswi lava rhandzanaka va nga swi endlaka leswaku va tikhoma hi ndlela leyi tsakisaka Yehovha loko va ha ri eku tivaneni? (Swivuriso 22:3)

¹⁰ Mi nga endla yini leswaku mi tshama mi tengile emahlweni ka Yehovha loko ma ha dyondzana? Loko mi ya mi tivana, hi ntumbuluko mi ta titwa mi ya mi rhandzana swinene. I yini leswi nga ta mi pfuna leswaku mi tshama mi tengile emahlweni ka Yehovha? (1 Kor. 6:18) Papalatani ku vulavula hi swilo leswi thyakeke, mi tikuma mi ri n’wexe ni ku nwa byala ngopfu. (Efe. 5:3) Swilo leswi swi nga pfuxa ku navela ka n’wina ka timhaka ta masangu ni ku endla swi mi tikela swinene ku endla leswinene. I vutlhari ku va nkarhi ni nkarhi mi burisana hileswi mi nga swi endlaka leswaku mi tikhoma kahle loko ma ha ri eku dyondzaneni. (Hlaya Swivuriso 22:3.) Twana leswi pfuneke Dawit na Almaz va le Ethiopia. Va ri: “A hi hlangana etindhawini leti nga ni vanhu vo tala kumbe laha ku nga ni vanghana va hina. A hi si tshama hi tikuma hi ri hexe emovheni kumbe endlwini. Hi ndlela yoleyo, hi papalate ku tiveka eswiyin’weni leswi a swi ta hi ringa.”

11. I yini leswi lava dyondzanaka va faneleke va swi tekela enhlokweni loko va endla xiboho xa ndlela leyi va nga ta kombisana rirhandzu hayona?

¹¹ Xana vanhu lava dyondzanaka va fanele va kombisana swiendlo swa rirhandzu? Ku ni swiendlo swin’wana swa rirhandzu leswi faneleke leswi va nga kombisanaka swona loko va ya va tivana. Hambiswiritano, loko swikombiso sweswo swi pfuxa ku navela timhaka ta masangu, swi nga mi tikela leswaku mi tikhoma hi ndlela leyinene loko mi ri swin’we. (Risim. 1:2; 2:6) Nakambe loko mi kombisana rirhandzu swi nga olova leswaku mi tsandzeka ku tikhoma ivi mi endla nchumu lowu nga ta khomisa Yehovha tingana. (Swiv. 6:27) Hikwalaho, loko ma ha sungula ku rhandzana, bulani hi swipimelo leswi mi nga ta tivekela swona hi ku ya hi misinya ya milawu ya Bibele.c (1 Tes. 4:​3-7) N’wina vambirhi tivutiseni leswi: ‘Xana vanhu va le ndhawini leyi hi tshamaka eka yona va yi teka njhani ndlela leyi hi kombisanaka rirhandzu hayona? Xana swiendlo sweswo swi nga endla leswaku hi navelana?’

12. I yini leswi lava dyondzanaka va faneleke va swi tekela enhlokweni hi swiphiqo leswi va vaka na swona loko va ha rhandzana?

¹² Mi nga swi lulamisa njhani swiphiqo? Ku vuriwa yini loko nkarhi ni nkarhi mi nga voni swilo hi tihlo rin’we? Xana leswi swi kombisa leswaku swilo a swi le ku fambeni kahle? Doo; vanhu hinkwavo lava rhandzanaka va pfa va nga voni swilo hi tihlo rin’we. Vukati lebyi tiyeke byi endliwa hi vanhu vambirhi lava kotaka ku khomisana loko va ri ni swiphiqo. Kutani ndlela leyi mi lulamisaka swiphiqo hayona sweswi yi nga kombisa loko vukati bya n’wina byi ta famba kahle. Tivutiseni leswi: ‘Xana ha swi kota ku lulamisa timhaka hi ndlela yo rhula ni ku tlhela hi xiximana? Xana ha swi pfumela swihoxo swa hina ni ku tlhela hi ringeta ku antswisa? Xana hi hatlisela ku kombela ku rivaleriwa, hi rivalela ni ku nga sindzisi leswaku swilo swi endliwa hi ndlela ya hina?’ (Efe. 4:​31, 32) Nilokoswiritano, loko nkarhi ni nkarhi mi tshamela ku holova loko ma ha rhandzana, hakanyingi sweswo a swi nge cinci loko se mi tekanile. Loko u xiya leswaku murhandziwa wa wena a nga ku fanelanga, ku tshikana i xiboho lexinene lexi mi faneleke n’wina vambirhi.d

13. I yini leswi nga pfunaka lava dyondzanaka va tiva leswaku va fanele va rhandzana nkarhi wo tanihi kwihi?

¹³ Mi fanele mi dyondzana nkarhi wo tanihi kwihi? Hi ntolovelo ku endla swilo hi magugu swi na switandzhaku swo vava. (Swiv. 21:5) Hikwalaho mi fanele mi tinyika nkarhi lowu eneleke wo tivana kahle mi nga si tekana. Hambiswiritano, a mi fanelanga mi rhandzana nkarhi wo leha swi nga fanelanga. Bibele yi ri: “Loko munhu a nga xi kumi lexi a xi languteleke, mbilu yakwe ya vava.” (Swiv. 13:12) Ku engetela kwalaho, loko mi ya mi rhandzana, swi ta ya swi mi tikela ku papalata ku tikhoma ku biha hi swa masangu. (1 Kor. 7:9) Ematshan’weni yo languta nkarhi lowu mi wu heteke mi rhandzana, mi nga tivutisa leswi, ‘I yini swin’wana leswi ndza ha faneleke ndzi swi tiva hi murhandziwa wa mina leswaku ndzi kota ku endla xiboho?’

VAMAKWERHU VA NGA VA SEKETELA NJHANI LAVA NGA EKU DYONDZANENI?

14. Vamakwerhu va nga va pfuna njhani vanhu lava nga eku dyondzaneni? (Nakambe vona xifaniso.)

¹⁴ Loko hi tiva vanhu lava nga eku dyondzaneni, xana hi nga va pfuna njhani? Hi nga va rhambela eswakudyeni, eka vugandzeri bya ndyangu kumbe loko hi tihumesile. (Rhom. 12:13) Loko va ri eka swiyimo swo tano, va nga kuma nkarhi wo tivana kahle. Xana va lava nxangwani, xo famba ha xona kumbe ndhawu leyi va nga ta kota ku vulavula va ri voxe? Loko swi ri tano, a hi tiyimiseleni ku va pfuna. (Gal. 6:10) Alicia, loyi a boxiweke eku sunguleni, u tsundzuka leswi yena na Aschwin va swi tlangeleke. U ri: “Swi hi tsakisile loko vamakwerhu van’wana va hi byela leswaku hi nga va vhakela loko hi lava ndhawu yo va swin’we kambe ku nga ri hina ntsena.” Loko vanhu lava nga si tekanaka va ku kombela leswaku u va na vona, swi teke ku ri ndlela leyinene yo pfuna vanghana va wena. Tivonele leswaku u nga va siyi va ri voxe kambe loko u xiya leswaku va lava nkarhi wo bula hi ta vona, va nyike nkarhi wolowo.—Filp. 2:4.

15. I yini swin’wana leswi vanghana va nga swi endlaka ku pfuna lava nga eku dyondzaneni? (Swivuriso 12:18)

¹⁵ Hi nga tlhela hi seketela lava nga eku dyondzaneni hi leswi hi swi vulaka kumbe hi leswi hi nga swi vuliki. Mikarhi yin’wana swi nga lava hi tikhoma. (Hlaya Swivuriso 12:18.) Hi xikombiso, hi nga tsutsumela ku byela vanhu leswaku ximanimani na ximanimani va rhandzana kambe u kuma leswaku vona a va swi lavi tano, va lava ku va byela hi voxe. A hi fanelanga hi hleva lava nga eku dyondzaneni kumbe hi va xopaxopa hi timhaka leti nga hi laviki. (Swiv. 20:19; Rhom. 14:10; 1 Tes. 4:11) Nakambe a hi fanelanga hi vula kumbe ku vutisa swivutiso leswi endlaka va titwa va boheka ku cata. Makwerhu wa xisati Elise ni nuna wakwe va ri, “A swi nga hi tsakisi loko van’wana va hi vutisa hi malunghiselelo ya mucato wa hina loko hambi ku ri hina hi nga si sungula ku vulavula hi swona.”

16. Hi fanele hi endla yini loko lava nga eku dyondzaneni va tshikana?

¹⁶ Ku vuriwa yini loko lava dyondzanaka va endla xiboho xa ku tshikana? Hi fanele hi papalata ku hoxahoxa nhompfu eka timhaka ta vona kumbe hi va solasola. (1 Pet. 4:15) Makwerhu wa xisati Lea u ri: “Ndzi twe leswaku vanhu a va vulavula hi ta ku tshikana ka mina ni jaha ra mina. Sweswo swi ndzi twise ku vava.” Hilaha se hi dyondzeke hakona, loko vanhu va tshikana a swi vuli swona leswaku va endle xiboho xo biha. Va xi fikelerile xikongomelo naswona sweswo swi va pfune va endla xiboho lexinene. Hambiswiritano, xiboho xexo xi nga ha va xi va twise ku vava ni ku endla va titwa va ri van’wamuyexe. Hikwalaho, hi fanele hi lava tindlela to va seketela.—Swiv. 17:17.

17. I yini leswi lava nga eku dyondzaneni va faneleke va ya emahlweni va swi endla?

¹⁷ Hilaha hi swi voneke hakona, nkarhi lowu vanhu va dyondzanaka ha wona wu ni mitlhontlho kambe wa tsakisa. Jessica u ri: “Entiyisweni, loko ndza ha dyondzana ni jaha ra mina, swilo a swi nga olovi. Kambe ndza tsaka leswi hi tirhiseke nkarhi wolowo ni matimba leswaku hi tivana kahle.” Loko ku ve mi le marhandzwini, yanani emahlweni mi tivana kahle. Loko mi endla tano, swilo swi ta mi fambela kahle naswona havumbirhi bya n’wina mi ta kota ku endla xiboho lexinene.