Swikepe Swa Nyimpi Swa Le Spaniya—Riendzo Ra Swona Ra Khombo

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE SPANIYA

EKA malembe ya 400 lama hundzeke ku ni mintlawa ya swikepe leswi susaneke nkani le Migerhweni ya mati ya le Nghilandhi. A ku lwa mavuthu ya Maprotestente ni Makhatoliki, a ku ri yin’wana ya minkwetlembetano leyi a yi ri kona hi malembe ya va-1500 exikarhi ka mavuthu ya Maprotestente lama a ma ri ehansi ka Hosi ya Xisati Elizabeth wo Sungula wa le Nghilandhi ni mavuthu ya Rhoma Khatoliki lama a ma ri ehansi ka Hosi Philip wa Vumbirhi wa le Spaniya. Buku leyi nge The Defeat of the Spanish Armada yi ri: “Eka vanhu lava a va hanya hi nkarhi wolowo nyimpi leyi ya Manghezi ni vanhu va le Spaniya leyi lwiweke le Migerhweni ya mati ya le Nghilandhi a ku ri nyimpi ya nkoka leyi a ku vuriwa leswaku yi ta herisa vubihi hinkwabyo.”

Vanhu va le Nghilandhi lava a va hanya hi nkarhi wolowo va vula leswaku Swikepe swa nyimpi swa le Spaniya “a swi tele lerova a va nga si tshama va vona swikepe swo tarisa xisweswo evuton’wini bya vona.” Kambe ku hlasela ka vuthu leri ku ve xihoxo lexikulu—ngopfu-ngopfu eka vanhu vo tala lava lahlekeriweke hi vutomi bya vona. Ha yini ku rhumeriwe swikepe swo tala swonghasi naswona ha yini swi hluriwile?

I Yini Leswi Endleke Leswaku Va Hlasela?

Swigevenga swa le Nghilandhi a swi tshamela ku yiva swikepe swa le Spaniya, naswona Hosi ya Xisati Elizabeth wa le Nghilandhi a a seketela ku xandzuka ka Madachi eku fumiweni hi tiko ra Spaniya. Ku engetela kwalaho, Philip wa Vumbirhi wa Mukhatoliki a swi vona swi fanerile ku pfuna Makhatoliki ya le Nghilandhi leswaku ma herisa Maprotestente etikweni. Hikwalaho ka sweswo, Swikepe swa nyimpi a swi rhwale ni vafundhisi va 180 xikan’we ni vapfuni eka timhaka ta vukhongeri. Loko mavuthu ya Swikepe ma ri karhi ma hlengeletana a ma fanele ku tivula swidyoho swa wona eka vafundhisi ni ku dya swakudya swo siyerisana.

Leswaku tiko ra Spaniya ri teka nyimpi leyi ku ri ya vukhongeri swi tikombe hiloko mufundhisi lonkulu wa Kereke ya Khatoliki Pedro de Ribadeneyra a ku: “Xikwembu Hosi ya hina lexi hi lwelaka xona ni ripfumelo ra xona, xi ta hi rhangela—naswona leswi hi nga ni murhangeri wa matimba swonghasi a hi chavi nchumu.” Kasi Manghezi wona a ma tshemba leswaku loko mo hlula ma ta kota ku hangalasa tidyondzo ta Maprotestente etikweni ra Yuropa hinkwaro.

Tsima ra hosi ya le Spaniya a ri vonaka ri olovile. Yi byele vuthu ra yona leswaku ri ya le Migerhweni ya le Nghilandhi, kambe a ri fanele ri rhanga hi ku hundza ri teka Hosana ya le Parma ni mavuthu ya yona ya 30 000 lama a ma ri eFlanders.a Mavuthu lama a ma ta hlangana kutani ma tsemakanya ku ya le hlalukweni ra le Essex, kutani ma hlasela doroba ra London. Philip a a anakanya leswaku Makhatoliki ya le Nghilandhi a ma ta siya hosi ya wona ya xisati leyi a yi ri Muprotestente kutani ma joyina vuthu rakwe.

Kambe, rhengu ra Philip a ri ri ni swiphiqo leswikulu. Hambileswi a vula leswaku u seketeriwa hi Xikwembu, u honise swihinga swimbirhi leswi a swi ta n’wi kavanyeta—ku nga vukulu ni matimba ya vuthu ra le Nghilandhi ni leswaku a swi nga ta olova ku hundza va teka mavuthu ya Hosana ya le Parma hileswi a ku ri hava ndhawu leyi enteke ku nga ringana swikepe swa yena laha a va ta hlangana kona.

Swikepe Swo Tala Kambe Swi Nga Lawuleki Hi Ku Olova

Philip u thole Hosana ya le Medina-Sidonia leswaku ku va yona murhangeri wa mavuthu lawa. Hambileswi hosana leyi a yi nga ri na ntokoto eka timhaka ta ku fambisa swikepe, a yi ri ni vuswikoti byo pulana naswona yi hatle yi kota ku tirhisana ni lava nga ni ntokoto. Hi ku tirhisana va kote ku vumba vuthu ro tiya ni ku ri lunghiselela mati ni swakudya hilaha va nga kotaka hakona. Va kote ku endla tindlela to vulavurisana loko va ri eswikepeni, ndlela leyi va nga ta famba ha yona ni ku hlela mavuthu ya vona lama humaka eka tinxaka to hambana-hambana hi ndlela leyi hlelekeke swinene leyi a yi ta endla leswaku va lwa hi vun’we.

Swikepe swa vona leswi a swi ri 130, ni masocha ya kwalomu ka 20 000 xikan’we ni vatlutisi va 8 000 va suke le hlalukweni ra Lisbon hi May 29, 1588. Kambe mimoya ya matimba ni swidzedze swi endle leswaku va boheka ku yima le La Coruña, en’walungu-vupela dyambu bya Spaniya, leswaku va ta lunghisa swikepe ni ku kuma swakudya ni mati. Hikwalaho ko karhateka hi ku kayivela ka swakudya ni mavabyi lama nga hlaselaka masocha yakwe, Hosana ya le Medina-Sidonia yi tsalele hosi yi n’wi byela leswi swi yi karhataka hi riendzo leri. Kambe Philip u sindzise leswaku va ya emahlweni ni rhengu rakwe. Hiloko swikepe swoleswo, leswi sweswi se a swi nga ha olovi ku swi lawula swi ya emahlweni ni riendzo ra swona kutani swi ya fika le Mugerhweni wa le Nghilandhi endzhaku ka tin’hweti timbirhi swi sukile eLisbon.

Nyimpi Le Mugerhweni Wa Le Nghilandhi

Loko swikepe swa le Spaniya swi fika eribuweni ra le Plymouth, edzonga-vupela dyambu bya tiko ra Nghilandhi Manghezi na wona a ma hlomile. Matiko hamambirhi a ma ri ni nhlayo leyi fanaka ya swikepe, a swo hambana ntsena hi ndlela leyi swi akiweke ha yona. Swikepe swa le Spaniya a swi tlakukile ku suka ematini kasi a swi ri ni swibalesa swo kota ku balesela eka mpfhuka lowu ntsongo. Nakambe a swi ri ni swihondzo le mahlweni ni le ndzhaku ka swona. Vuthu ra le Spaniya a ri lwa hi ku tshinela ekusuhi ni nala kutani ri khandziya swikepe swa vona ri va hlasela. Kasi swikepe swa le Nghilandhi a swi komile naswona a swi hatlisa, nakambe swibalesa swa swona a swi kota ku duvula swi ri ekule. Vafambisi va swona va anakanye ku duvula nala wa vona va ri ekule leswaku va nga tshineli ekusuhi.

Leswaku va ta kota ku langutana ni swikepe swa Manghezi, vafambisi va swikepe swa le Spaniya va endle rhengu ra leswaku swikepe swa vona swi yima hi xivumbeko xo kota nwala loko wu tsemiwile. Kasi swikepe leswi a swi tiyile naswona swi kota ku duvula ekule, a swi ta yima ematlhelo leswaku swi ta sirhelela leswin’wana. Ku nga khathariseki leswaku Manghezi a ma ta hlasela ma yime kwihi, swikepe swa le Spaniya a swi ta jika swi langutana na wona ku kota timhondzo ta nyarhi loko yi langutane ni nghala.

Swikepe leswi swi tshwimbirisanile le Mugerhweni wa le Nghilandhi. Rhengu ra ku tisirhelela ra vuthu ra le Spaniya, ri tirhile, hikuva hambileswi Manghezi a ma kota ku duvula ma ri ekule, ma tsandzekile ku mbombometa swikepe swa le Spaniya. Vafambisi va swikepe swa le Nghilandhi va swi vonile leswaku va fanele ku tlhantlha ndlela leyi swikepe swa le Spaniya swi yimeke ha yona leswaku va ta kota ku tshinela ekusuhi na swona. Sweswo swi endleke hi August 7.

Hosana ya le Medina-Sidonia yi landzelele swileriso leswi a yi nyikiwe swona swa leswaku yi landza Hosana ya le Parma ni vuthu ra yona. Loko ya ha yimele rito leri humaka eka Hosana ya le Parma, Hosana ya le Medina-Sidonia yi lerise swikepe leswaku swi ehlisa tinsoma ta swona ekusuhi ni le Calais, eribuweni ra le Furwa. Hi ku vona leswaku swikepe swa le Spaniya swi ehlise tinsoma ta swona naswona swi ta hlaselaka hi ku olova, Manghezi ma rhumele swikepe swa nhungu leswi a swi rhwale swilo leswi tshwaka hi ku olova swi ri karhi swi pfurha ndzilo. Vafambisi vo tala va le Spaniya va tseme va ri vona loko va vona khombo leri. Hiloko moya wa matimba wa le lwandle wu va hungela en’walungwini.

Nimixo hi siku leri landzelaka ku lwiwe nyimpi yo hetelela. Swikepe swa Manghezi swi duvule swa le Spaniya swi ri ekusuhi, swi lovisa swinharhu ni ku onha swo tala. Leswi masocha ya le Spaniya a ma nga ha ri ni tikulu to tala a mo mbeyeteriwa kunene.

Ku ve ni xidzedze lexikulu lexi endleke leswaku Manghezi ma yimanyana ku hlasela ku kondza ri xa. Nimixo, swikepe swa Spaniya swi vumbanile swi ti lunghiselela ku lwa, hambileswi a swi sele ni tikulu tintsongo. Kambe, Manghezi ma nga si hlasela, moya wa matimba wu hunge swikepe swa le Spaniya, wu swi hungela eka ndhawu ya khombo le ribuweni ra le Zeeland ekulenyana ni ribuwa ra le Netherlands.

Hi nkarhi lowu a va ehleketa leswaku va lova, moya wu cincile wu sungula ku hungela en’walungwini kutani swikepe swi kota ku va ematini lama enteke. Kambe ndlela yo tlhelela le Calais a yi pfariwe hi swikepe swa le Nghilandhi naswona moya a wa ha hungela swikepe swa le Spaniya etlhelo ra le n’walungu. Hosana ya le Medina-Sidonia yi swi vonile leswaku ri yi xele kambirhi. Yi kunguhate ku tlhelela eSpaniya hi ku rhendzeleka yi hundza hi le Scotland ni le Ireland.

Swidzedze Ni Ku Tshoveka Ka Swikepe

Riendzo ro ya ekaya ra swikepe swa le Spaniya a ri tele hi maxangu ngopfu-ngopfu hi leswi swikepe swa vona a swi onhakile. Swakudya a swi kayivela naswona hikwalaho ka leswi timbita ta vona to rhwala mati a ti pfuta, a ku sele swimatana. Manghezi a ma onhe swikepe swo tala kasi swin’wana a swi nga swi koti ku tluta kahle ematini. Kutani, ehandlenyana ka ribuwa ra le Ireland, va kotlane ni xidzedze xa matimba lexi va duduleke mavhiki mambirhi. Swikepe swin’wana a swi tiviwi lomu swi heleleke kona! Swin’wana swi tshoveke eribuweni ra le Ireland.

Eku heteleleni, hi September 23, swin’wana swa swikepe leswi a swi sele swi fikile le Santander, en’walungwini wa Spaniya. Ku lo pona ntsena swikepe swa kwalomu ka 60 ni hafu ya vanhu lava sukeke naswona. Ku fe vanhu va magidi-gidi elwandle. Vo tala va fe hikwalaho ka timbanga kumbe hikwalaho ka mavabyi loko va ri karhi va vuyela ekaya. Hambi lava koteke ku fika ehlalukweni ra le Spaniya na vona va vone maxangu.

Buku leyi nge The Defeat of the Spanish Armada yi te: “Swikepe swo hlayanyana a swi ri hava swakudya, naswona vo tala va fe hikwalaho ka ndlala,” hambileswi va koteke ku fika ehlalukweni. Buku leyi yi vula leswaku ehlalukweni ra Spaniya leri vuriwaka Laredo, xikepe xin’wana xi mbombomerile, “hikuva a ku ri ni vavanuna vatsongo naswona a va nga swi koti ku ehlisa maseyila ni nsoma.”

Vuyelo Bya Ku Hluriwa

Ku hluriwa ka swikepe swa nyimpi swa le Spaniya swi endle leswaku Maprotestente ya le Yuropa N’walungu ma va ni xitiya-nhlana hambileswi tinyimpi ta vukhongeri ti yeke emahlweni ti vinjana. Maprotestente a ma tshemba leswaku ku hlula ka wona ku komba leswaku ma katekisiwe hi Xikwembu, hilaha swi kombisiweke hakona hi mendlele leyi ma yi endleke ku tsundzuka xiendlakalo xolexo. Mendlele leyi a yi tsariwe ku, Flavit יהוה et dissipati sunt 1588, leswi vulaka ku, “Yehovha u va hangalasile hi 1588.”

Hi ku famba ka nkarhi tiko ra Great Britain ri ve rona tiko ra matimba emisaveni, hilaha buku leyi nge Modern Europe to 1870 yi vulaka hakona: “Tiko ra Great Britain a ku ri rona ra matimba hi tlhelo ra timali ni mafumelo hi 1763.” Kasi buku leyi vuriwaka Navy and Empire yi vula leswaku: “Hi 1763, Mfumo wa Britain a wu lawula misava hinkwayo, onge hiloko Mfumo wa Rhoma wu pfukile nakambe.” Hi ku famba ka nkarhi, Great Britain ri endle ntwanano ni khale ka koloni ya rona ku nga United States kutani ku vumbiwa mfumo wa Anglo-Amerika ku nga wona lowu fumaka misava hinkwayo.

Swichudeni swa Bibele swi tsakisiwa hi ku simekiwa ni ku wa ka mimfumo ya politiki ya misava. Xivangelo hi leswaku Matsalwa yo Kwetsima ma vulavula hi vuenti hi ku landzelelana ka mimfumo ya misava yo kota, Egipta, Asiriya, Babilona, Meda-Peresiya, Grikiya, Rhoma, ni mfumo wa Anglo-Amerika. Entiyisweni Bibele yi swi vule ka ha ri khale leswaku mimfumo leyi yi ta va kona ni ku wa ka yona.—Daniyele 8:3-8, 20-22; Nhlavutelo 17:1-6, 9-11.

Loko hi xiyisisa, swi le rivaleni leswaku leswi endlekeke hi ximumu xolexo xa 1588, loko Swikepe swa Nyimpi swa le Spaniya swi hluriwa hi Nghilandhi, swi ve mhaka leyikulu swinene. Endzhaku ka ku hluriwa ka Swikepe swa Nyimpi swa le Spaniya, Great Britain ri ve tiko lerikulu swinene emisaveni endzhaku ka malembe ya kwalomu ka 200, kutani hi ku famba ka nkarhi ri va eka xiyimo lexi profetiweke hi Bibele.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Dayagramu/Mepe eka luka 26, 27]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Riendzo ra Swikepe swa Nyimpi swa le Spaniya

​—— Ndlela leyi a va famba hi yona loko va hlasela

–– Ndlela leyi va vuyeke ha yona

X Xivandla xa tinyimpi

SPANIYA

Lisbon

La Coruña

Santander

FLANDERS

Calais

SPANISH NETHERLANDS

UNITED NETHERLANDS

NGHILANDHI

Plymouth

London

IRELAND

[Xifaniso eka tluka 24]

Hosi Philip wa Vumbirhi

[N’wini wa Xifaniso]

Biblioteca Nacional, Madrid

[Xifaniso eka tluka 24]

Hosi ya Xisati Elizabeth wo Sungula

[Xifaniso eka tluka 24, 25]

Hosana ya le Medina-Sidonia a ku ri yona murhangeri wa Swikepe swa Nyimpi swa le Spaniya

[N’wini wa Xifaniso]

Cortesía de Fundación Casa de Medina Sidonia

[Mfungho wa Vini va Xifaniso eka tluka 25]

Museo Naval, Madrid