Pagpaniid sa Kalibotan

RELIHIYOSONG KAGAWASAN SA MOZAMBIQUE

Ang Africa News nagtaho nga ang mga Saksi ni Jehova sa Mozambique gihatagan ug usa ka sukod sa relihiyosong kagawasan sa 1988. Niadtong 1975 gibutang sa kagamhanan ang libolibo kanila sa hilit nga amihanang distrito sa nasod tungod kay midumili sila sa pagsumay sa politikal nga mga panultihon, usa ka buhat nga supak sa ilang nabansay sa Bibliya nga konsensiya. Sila gilain didto hangtod sa 1986, sa dihang giatake sila sa mga rebelde sa kagamhanan sa Mozambique, gikidnap ug gihimong ulipon ang mga babaye ug dinosenang gipamatay ang uban pinaagi sa grupo nga tigpatay. Sila mikalagiw sa silingang Malawi, nga sa baylo miinsister sa Hiniusang Kanasoran sa pagpagawas kanila sa nasod. Dayon gikuha sa kagamhanang Mozambique ang mga restriksiyon nga nakapalagiw sa mga Saksi, nga nagtugot kanila sa pagbalik sa mga balay nga ilang gibiyaan sa 14 ka tuig nga milabay. Sila maunongon gihapong nagpabilin sa ilang Kristohanong neyutralidad. Sa dalayegon, ang kagamhanan sa pagkakaron nagtugot kanila sa pagpuyo ug sa pagsimba diha sa kalinaw.

GIKIHA ANG BANGKO SA DUGO

Sa unang higayon, ang bangko sa dugo sa T.B. malamposong gikiha tungod sa paghatag ug dugo nga nakaimpeksiyon sa usa ka dumadawat sa dugo uban sa makamatayng virus sa AIDS. Ang biktima, ang singko anyos nga batang lalaki, gidugangan ug dugo sa dihang gioperahan sa kasingkasing nga usa ka bulan pa lamang human nga siya natawo. Ang abogado sa pamilya sa bata nangatarongan diha sa hukmanan nga dili lamang nga ang bangko sa dugo mapinasagdanon sa ilang pagtuki ug sa pag-usisa sa dugo kondili kini tikasan usab sa pagkaagi nga, natukmod tungod sa tinguha sa ganansiya, ang bangko sa dugo wala motugot nga modonar sa kaugalingong dugo ang pamilya. Sumala sa The New York Times, ang maghuhukom midesider nga mapinasagdanon ang bangko sa dugo ug gipabayad ug $750,000 nga danyos sa bata ug sa iyang mga ginikanan.

ANG SAGBOT SA KASEGUROHAN

Ang mahunahunaon sa pagpanalipod nga mga organisasyon sa Tinipong Bansa, sama sa CIA, ug sa militar, ug NASA, mibali ngadto sa usa ka daang ideya sa pagpanalipod sa ilang mga yuta: ang sagbot. Komung gigamit sa usa ka gatos ka mga tuig nga milabay aron sa pagkulong sa ilang mga binuhing hayop, kining partikular nga sagbot daw dili-makadaot tan-awon sa layo, apan ang mga dahon niini nagtago sa tagong mga hinagiban—ang 10 sentimetros nga mga tunok, nga mahait sama sa mga labaha. Dugang pa, ang magasing Discover mitaho nga “sa dihang mogulang, ang peligrosong sagbot baga kaayo nga kini makapahunong ug dyip.” Gamay ra kinig kantidad kay sa koral nga alambre, apan modorar pa kinig tulo ka pilo nga gidugayon. Ang tukmang ngalan alang niining makuyaw nga sagbot maoy trifoliate orange. P.T., ang angga niini, minubo alang sa Pain (sakit) ug Terror (kalisang).

“WALA GAYOY KALAGMITANG MAHITABO”

Ang mga siyentipiko naglibog gihapon bahin sa sinugdan sa kinabuhi. Ang mantalaang Le Figaro sa Pransiya mihimo sa mosunod nga komento human sa pagtaho bahin sa usa ka kombensiyon sa mga biologo nga gihimo sa Paris: “Diin nagagikan ang kinabuhi? . . . Ang pagpangilabot ba gikan sa wanang diha sa porma sa mga dili-yutan-on o mga asteroid? Pagpangilabot ba sa Diyos? Walay usa ang dunay siyentipikanhong katin-awan.” Ang artikulo mipadayon sa pag-ingon: “Duna nay dakong kalainan tali sa labing komplikadong mineral nga mga sistema ug sa labing yanong mga selula nga walay mausa ang makasabot kon sa unsang paagi nahimo ang pagbalhin. Ang pagtungha sa kinabuhi sa yuta mao ang pagtigom sa daghang serye sa mga walay-kalagmitang mahitabo nga nahimo mismong wala gayoy kalagmitang nahitabo.” Apan naglungtad ang kinabuhi. Ang ebolusyon dili makapatin-aw kon sa unsang paagi mitungha kini dinhi, apan ang Bibliya makapatin-aw.

ANG KAHAKOG NAGDAOT SA MGA KAHOY

Ang estado sa Uttar Pradesh sa India nawad-an halos katunga sa bililhong mga lasang niini sukad sa 1952—apan dili lamang alang sa tabla. Ang magasing India Today mitaho nga ang ilegal nga pagpaduga sa mga kahoyng pino alang sa salong mao ang nakahatag dakong kadaot. Ang Departamento sa Lasang nag-isyug mga balaod kon unsaon sa pagpaduga sa mga kahoy nga dili mohatag kadaot niini apan hangtod karon wala mopatuman sa mga balaod. Kasamtangan, ang mga tawo mahakugong nagpaduga sa mga kahoy sa paagi nga dili lamang gihimo kining dili-mapuslan sa paggamag mga salong sa daghang tuig nga umaabot kondili dali silang matumba sa bagyo. Gisunog pa sa uban ang mga kahoy nga ilang napaughan aron sa pagtago sa ebidensiya sa ilang ilegal nga mga kalihokan. Kini sa baylo mopahinabog mga sunog sa lasang. “Kaso kini sa kadunotan,” nagkanayon ang India Today, “gipatay ang gangsa nga nagapangitlog ug bulawang mga itlog.”

MGA GUBAT SA 1988

Ang gubat nagpadayon sa pag-anig mangilngig nga mga ani sa mga patayng lawas. Ang tuig 1988 nakakitag 22 ka gubat nga gisangka sa tibuok kalibotan, nakapatayg mga 416,000 ka tawo sa usa ka pagbanabana. Sumala sa direktor sa Lentz Peace Research Lab sa St. Louis, Missouri, T.B.A., ang pangunang hinungdan sa mga away mao ang etnikong panagbingkil, nga may duolan sa pito ka gubat nga gipahinabo niini. Ang ubang mga hinungdan mao ang mga rebelyon gikan sa konserbatibo ug radikal sa politika, mga pakigbisog sa gahom tali sa nagkakontrang relihiyosong mga pundok, mga panag-away bahin sa teritoryo, ug pakigbisog sa “pagkinaugalingon.” Ang kadaghanan sa mga patay, hinunoa, dili mga sundalo. Sila maoy mga sibilyan.

KARAANG MGA SEKRETO SA PAGPANGUMA

Nadiskobrehan sa mga arkeologo nga ang karaang paagi sa pagpanguma sa Peru, nga nawala sa daghang kasiglohan, tingali mas epektibo kay sa modernong mga paagi. Ang komung batasan sa kapatagan libot sa Lake Titicaca hangtod sa pila ka siglo sa miagi yano: Ang mga uma maoy pinataas nga mga plataporma sa yuta gikan sa 4 ngadto sa 10 ka metrong gilapdon, hapit 1 ka metrong gihabugon, ug gikan sa 10 ngadto sa 100 ka metrong gitas-on, nga may mga agianan sa tubig o kanal nga samang gisangkaron ug giladmon nga nagsal-angay sa ilang taliwala. Sa panahon sa ting-init, ang mga lumot gikan sa kanal palahon ngadto sa mga plataporma aron sa pagpatambok sa mga tanom. Sanglit ang tubig magpabilin man nga mainit, ang mga kanal naghatag usab ug kainit sa mga tanom sa panahon nga matugnaw. Ang pinataas nga mga uma daw mas makalahutay sa baha ug hulaw kay sa naandang mga uma. Diha sa modernong mga eksperimento, ang karaang paagi nakapatunghag napulo ka pilong gidaghanon sa abot kay sa naandang pagpanguma—ug kana wala pay gasto sa mga makinarya ug abuno.

BASURA SA WANANG

Ang kabalaka sa tawo sa polusyon misangkad—bisan ngadto sa wanang. Ang mga tuig sa pagpadalag makinarya ngadto sa orbito nga walay pagtagad sa basura nga mabilin niini misugod na sa pagpaningil. Ang mga siyentipiko nga nagplano sa pagpalupad ug bag-ong salakwanang kinahanglang maghimog mga paagi sa pagpanalipod niini gikan sa mga basura sa wanang nga mohasmag sa gikusgon nga duolan sa dose ka kilometro matag segundo. Sa maong gikusgon, ang samag-gidak-on sa diyolin nga basura “may makabutong gahom sa usa ka granada,” matud pa sa The New York Times. Ang usa ka enhinyero nakadesinyo pa gani ug nagalibot sa orbito nga robot nga diyanitor sa wanang aron sa pagbungkag ug sa paghipos sa mga basura sa wanang. Apan, dili masayon ang pagsagubang niining basura sa wanang. Ginatos ka libong mga piraso hilabihan ka gamay nga mamatikdan gikan sa yuta; apan may igo silang gidak-on nga makamatay. Ang usa ka siyentipiko miingon sa Times: “Dunay kawalay-paglaom ug kalagot nga kanang usa unta ka mahinlong palibot nahimong mahugaw ug daw nagkasamot sa pagkahugaw.”

PAGPAMAMPAM SA MGA BATA SA PILIPINAS

Ang pagpamampam sa mga bata mikaylap diha sa gamayng lungsod sa Pilipinas, mitaho ang The New York Times. Sa 1988, 22 ka langyawng mga lalaki gidakop tungod sa pagpadagan ug negosyo sa pagpamampam. Ang usa kanila dunay ginatos ka pornograpikong mga larawan sa lokal nga mga batang lakaki, nga dunay mga ngalan ug mga rekord. Ang lokal nga organisasyon nga gitawag Konseho sa mga Lungsoranon sa Pagpanalipod sa Kabataan mihimog mga paningkamot sa paghunong sa dulumtanang negosyo. Apan, sila nakaatubang ug pagtutol—bisan sa kaugalingong mga ginikanan sa mga bata! Tingali ang sapiang langyaw nga mga kustomer nagpaulan sa mga batang lalaki ug sa ilang mga pamilya ug mahalong mga gasa. Ang organisasyon nagbanabana nga ang ikatulong bahin sa kabataan sa lungsod nakabahin sa negosyo. Makaiikag, ang Times mikomento nga “ang gamhanang Katolikong Iglesya walay gisulti bahin sa ulohan sa pagpamampam . . . nga lahi kaayo sa agresibong baroganan niini batok sa artipisyal nga pagpugong sa pagpanganak.”

PATAY BA SA ESPIRITUWAL?

Ang gamayng Italyanong lungsod duol sa linaw sa Manerba dunay tagsaong notisya sa kamatayon nga gibutang diha sa mga paskinan niini dili pa dugay. Ang makasubong itom-ug-ngilit nga poster mabasa, may bahin: “Ang Parokya makasubong nagpahayag sa espirituwal nga kamatayon sa lungsod sa Manerba human sa hataas ug anam-anam nga sakit nga gipahinabo sa turismo, kalaay, ug pagkapalta. Ang paglubong dili mahimo tungod kay ang namatay nagbarog pa gihapon. Buot pasalamatan sa usa ka tawo ang pipila kinsa nagatambongan sa Misa sa Dominggo ug sa tanan nga naghunahuna sa paghimo niini sa umaabot.” Ang awtor sa karatula, ang lokal nga luyoluyong pari si Mario Filippi, misulti sa mantalaang El Giornale di Bresca: “Sa kataposan sa matag ting-init, ang numero sa mga matinumanon mius-os, ug kada tuig, ang pagkadaot sa panagtigom maoy makapabalakang kamatuoran.” Siya midugang: “Ako nahibalo nga ang ubang mga lungsod sa [Lake] Garda sama usab ug kahimtang. Ug tingali kaylap ang maong kahimtang.”