Je! Katuni Zenye Jeuri za Televisheni Hudhuru?

Na mleta habari za Amkeni! katika Uingereza

“BUGS Bunny [katuni ya sungura] Yashutumiwa Kwa Ajili ya Mapigano Shuleni,” gazeti The Times la London lilikuwa na kichwa hicho kikuu. Gazeti hilo liliripoti jinsi walimu fulani wanavyohisi juu ya tabia ya watoto wanaodaiwa kuwa wanaiga mandhari zenye jeuri katika katuni za televisheni.[1]

“Katuni zilizo nyingi ni zenye jeuri,” akasisitiza makamu wa mkuu wa shule moja ya msingi, “na hata kama ni mtu mzuri ashindaye mwishowe, jinsi anavyoshinda haipendezi hata kidogo.”[2] Je! wewe huhisi vivyo hivyo juu ya mwelekeo wa katuni za televisheni?

Wakikabiliwa na kule kupendwa kunakoongezeka kwa katuni zenye kuonekana kuwa na uhai, ambazo sasa zapatikana sana katika vidio, wazazi wengi huhangaika. Baadhi yao hutiwa uchungu kwa sababu ya “mwelekeo wa akili wa kikatuni” wa watoto wao na hata wao hushutumu katuni kuwa zaendeleza jeuri, udanganyifu, na kukosa kutii.[3]

Lakini, je, kweli kwaweza kuwa na dhara lolote katika kutazama vipindi vya katuni, hata kama zina mandhari zenye jeuri?

Kuna Dhara Lolote?

Kulingana na miongozo ya BBC (Shirika la Utangazaji la Uingereza), ni lazima watoaji wa vipindi vya televisheni wafikirie kwa uangalifu athari za jeuri yoyote ambayo programu zao zaonyesha, kutia ndani katuni. “Kuamshwa kihisia-moyo kwa sababu ya jeuri huongezeka kwa kupatana na uwezo wa mtazamaji wa kujishirikisha na hali hiyo” ndiyo maoni ya waleta vipindi.[4]

Kwa jinsi zilivyo tu, katuni hutokeza hali zenye kuwaziwa-waziwa sana; kwa hiyo, je, hatari ni ndogo tu? Kwa wazi watoto wengi ambao hutazama katuni za televisheni sana hufanya hivyo ili kujifurahisha tu. Katuni hufurahisha. Lakini, je, zaweza kufanya zaidi ya hayo? Ndiyo, kwa sababu katuni yoyote yaweza kuwa na uvutano wa muda mrefu. Dakt. Gregory Stores wa Chuo Kikuu cha Oxford aliambia gazeti TV Times lenye kuorodhesha programu kwamba katuni ambazo watoto hutazama ni chanzo kimoja cha “madubwana, mizuka au hayawani” ambao mara nyingi huwa katika ndoto za watoto zenye kutisha.[5]

Vivyo hivyo, uchunguzi wa serikali ya Uingereza Screen Violence and Film Censorship hukiri kwamba watu ambao mtoto hutazama sinema nao huwa na uvutano juu ya athari za sinema hiyo juu yake.[6] Kwa hiyo kwaweza kuwa na hatari kwa watoto kutazama katuni bila kusimamiwa.

Ripoti iyo hiyo yasema kwamba watoto ambao hawajaanza kwenda shule huiga mara hiyo vitendo vyenye jeuri wanavyoona na kwamba wakipata “‘kichocheo’ fulani cha kihisia-moyo,” watoto wakubwa kidogo wenye umri wa miaka mitano au sita wataanza kufanya vitendo vyenye jeuri ambavyo wamejifunza.[7]

Kwa hiyo, watangazaji hukiri uwezekano wa kwamba baada ya muda, kutazama wonyesho wa jeuri katika televisheni kwaweza kuwa na “matokeo ya kufisha hisia au hali ya kutokujali kwa upande wa watoto hasa,” hata wawe wa umri gani.[8] Jambo hilo laweza kuwafanya wawe wepesi wa kujiingiza katika jeuri au kuwafanya wawe sugu wengine wakifanywa jeuri hiyo.

Mzoelevu wa kutazama katuni za “Bugs Bunny” au “Tom and Jerry,” ambaye huenda akawa aliona katuni hizo miaka mingi iliyopita kwa mara ya kwanza kwenye sinema, huenda sasa akawa ni mzazi na aweza kwa kugusa kibonyezo tu, kuwasha televisheni azione katika hali zao za kisasa. Lakini viwango vimebadilika. Wakifikiria hali njema ya watoto wao, kwa kweli wazazi watachunguza vilivyomo katika vipindi vya katuni vinavyoonyeshwa siku hizi.

Ebu fikiria katuni za “Teenage Mutant Ninja Turtles,” (Kasa-Migeuko Matineja wa Ninja). Katuni hiyo ya sinema ya Amerika ilionwa kuwa yenye jeuri zaidi kwa watazamaji wengi wa Ulaya. Kwa hiyo, kabla ya kuonyesha mfululizo wa katuni hiyo katika Uingereza, BBC liliondoa mandhari fulani. Hata lilifuta neno “Ninja” kwa sababu linarejezea mashujaa wa vita wa Japani. Badala yalo, liliwaita “Teenage Mutant Hero Turtles,” (Kasa-Migeuko Matineja Mashujaa).[9]

Hata hivyo, wazazi fulani walilalamika. Mama mmoja aliliambia gazeti la Scotsman hivi: “Watoto hudanganywa kwa urahisi sana. Nina mmoja mwenye umri wa miaka mitano apendaye sana kipindi cha kasa hao. Ninapoenda kumchukua shuleni, watoto wote katika kiwanja chao cha mchezo hujaribu kupigana mateke.”[10]

Kwa kushangaza baadhi ya wenye maduka ya vitu vya kuchezea huwa na hangaiko kama lile la wazazi na walimu. Duka moja la Uingereza lilitangaza marufuku kwa mauzo ya kasa mashujaa kwa kuhofu kwamba watoto “watatishana kwa mateke ya karate na kujihatarisha uhai kwa kujificha katika mitaro ya takataka.” Je! kuna hatari nyinginezo pia?

Hatari Zilizofichika

“Labda ndicho chombo kiuzwacho kisichofaa zaidi kupita kingine chochote” ndivyo gazeti moja lilivyouita uhusiano uliopo kati ya katuni za “Kasa” na mauzo ya vitu vinavyohusiana nao.[12] Ingawa uhusiano kama huo si jambo geni, “jambo geni kuhusu kasa hao ni wingi” wa mauzo.[13]

Katika hali hiyo watu wenye leseni wana tamaa ya kuuza vitu vikadiriwavyo kuwa 400 vinavyohusiana na Kasa, kama vitabu vya vichekesho na T-shati, kwa vijana wenye kuchachawa.[14] Sasa kama kutazama katuni huvutia watoto sana hivi kwamba wao hutaka vitu hivyo, ni lazima iwe kwamba mandhari wanazoona katika katuni hizo huwa na uvutano fulani juu yao! Lakini, huenda watu fulani wakasema kwamba mitindo hiyo mipya haidumu muda mrefu.

Hata kama mitindo hiyo mipya haidumu muda mrefu, katuni za zamani zenye kupendwa sana bado huvutia. “Kasa-Migeuko waweza kuja na kwenda, lakini ‘Tom and Jerry’ watadumu milele,” ladai The Times la London.[15] Basi waweza kujiuliza maswali fulani. Je! kutazama katuni kama hizo nyumbani kwako kwaonyesha watoto wako kwamba wakubali kila tendo linaloonyeshwa? Vipi juu ya mandhari za ukatili kwa wanyama? Bila shaka, waweza kutoa hoja kwamba katuni haziwezi kulinganishwa na mambo halisi ya maisha. Lakini, je, wajua ni jambo gani linalopata katuni? Ni kitu kinachoitwa Animatronics (kuhuisha katuni kwa njia ya kielektroni)!

“Animatronics” ni uwezo wa ajabu wa kielektroni unaofanya vipindi vya katuni vionekane kuwa halisi kabisa, halisi sana hivi kwamba watazamaji hushindwa kupambanua kati ya katuni na uhalisi wa mambo. “Katuni za kielektroni huonekana halisi sana kwa mtazamo wa karibu,” laripoti gazeti The Sunday Times Magazine, “hivi kwamba hata watazamaji wenye uchambuzi zaidi, ambao wamezoea ujanja wa sinema wa hali ya juu zaidi, hawatambui vitundu au kunyanzi bandia.”[16] Mandhari zenye jeuri zionyeshwazo kwa njia hiyo ni halisi sana.

Fikiria pia viwango vya tabia ambavyo katuni za kisasa huonyesha kizazi kifuatacho. Washiriki katika katuni moja mpya ipendwayo ni “familia ya makuruhi na wenye maneno ya kuchukiza, wazembe na ‘wasiotimiza jambo lolote,’” laripoti The Times la London. “Sababu moja inayowafanya [wavutie] ni kwamba wao hupinga sana mamlaka.”[17]

Naam, wazazi, kuna sababu ya kuwafanya mhangaike mnapofikiria hali ya watoto wenu kutazama katuni. Basi mwaweza kufanya nini?

Ondoa ‘Vitumbuizo vya Kijeuri’

Changanua mazuri na mabaya ya vitumbuizo vilivyotayarishwa. Wakifikiria hali njema ya familia zao, wazazi fulani wameamua kuwa bila televisheni. Wengine husaidia watoto wao wachanganue mazuri na mabaya ya programu wanazokubaliwa kutazama. “Kadiri ambavyo mtoto (au hata mtu mzima) aweza kuona katuni, tangazo la biashara, au tangazo la habari kwa njia ya kuchunguza na kuchanganua,” laeleza The Independent la London, “ndivyo awezavyo kunufaika kutokana na vyombo vya habari.”[18] Kwa kweli wazazi wamo katika hali bora zaidi ya kuwasaidia watoto wao kufanya hivyo.

Uchunguzi mmoja wa hivi karibuni juu ya uhusiano wa televisheni na maisha ya familia ulikazia njia mbili tofauti za kufundisha. Njia moja yahusu kusababu na kueleza mambo, pamoja na kuvutia hisi ya mtoto ya utimizo. Njia nyingine hutumia kwa msingi adhabu na matisho.[19] Matokeo yalionyesha nini?

Watoto ambao wazazi wao waliwatisha kwa adhabu walionyesha kupendelea “vipindi vya televisheni vyenye ukaidi,” ilihali “watoto wenye mama ambao kwa msingi waliwatia nidhamu kwa kusababu na kuelezwa mambo hawakuathiriwa sana” na mandhari kama hizo.[20] Hivyo, wazazi wanaojali hueleza watoto wao sababu inayofanya lisiwe jambo la hekima kutazama katuni zenye jeuri za televisheni. Lakini kumbuka, watoto ni waigaji kiasili, na jambo hilo laweka daraka zito kwa wazazi kuepuka kutazama jeuri kwa kujitumbuiza. Ukiitazama, watoto wako hawataona ubaya wa kuitazama wao wenyewe.

‘Basi, naweza kuwatumbuizaje watoto wangu?’ huenda ukauliza. Pendekezo moja ni hili: Mbona usitafute kitumbuizo kwa kutazama vitendo vya wanyama halisi? Je! waishi karibu na hifadhi ya asili au mbuga ya wanyama ambayo mwaweza kuzuru mkiwa familia? Kama sivyo, sikuzote waweza kuchagua vidio zifaazo za wanyama ili mzitazame nyumbani.

Kwa ubaya, hakuna mmoja wetu ambaye kwa sasa aweza kuepuka jeuri ya ulimwengu ambamo twaishi. Lakini tuwe vijana ama wazee-wazee, kama twataka, twaweza kuchagua kwa hekima ili tuepuke kutazama kitu chochote kionyeshacho jeuri.

[Picha katika ukurasa wa 12]

Je! katuni huendeleza jeuri?