Thin rok Jehovah e Ba Fas

Tin Ba Ga’ Fan ko Babyor rok Joel nge Amos

KEMUS ni yog Joel murung’agen ni ir “be’ nib moon ni fak Pethuel.” (Joel 1:1) U lan fare babyor ni bay fithingan riy, e de yoor ban’en ni yog Joel ya ba ga’ ni weliy murung’agen e machib rok ma arfan ni mus ko ngal’an ni i yiiynag boch ban’en e kemus nrayog ni ngan susunnag ni​—gonap’an duw ni 820 B.C.E., mereb e duw nga tomren ni Uzziah e mang pilung nu Judah. Mang fan ni de weliy Joel e thin ni boor u murung’agen? Ba ga’ nbochan ni baadag ni nge tamilang e machib u wan’ e girdi’ ma gathi en ni mol’og.

Maku nap’an Uzziah, ma Amos ni be’ nu Judah ni ‘ma gafaliy e gamanman ma ma ayuweg yungi woldug ni gek’iy ni fig,’ e ni pi’ e maruwel ngak ni nge mang ba profet. (Amos 7:14) I yiiy Joel u Judah, me Amos e ni l’og nge yan nga lel’uch ngak fa ragag i ganong nu Israel. Ni mu’ i yoloy fare babyor rok Amos ni gonap’an e duw ni 804 B.C.E. u tomren ni ke sul nga Judah, ni yoloy ko thin nib mom machane ba tamilang.

‘RIB GEL E GAFGOW KO RE RRAN NEM’​—MANG FAN?

(Joel 1:1–3:21)

I guy Joel e garmangmang, nge asmen’ing, nge alaw ni kar bad. Ka nog ni yad bod ‘baraba’ i salthaw ni pire’ ni pire’’ ma yad bod “girdien e mahl.” (Joel 1:4; 2:2-7) Yog Joel u fithik’ e kireban’ ni gaar, “Rib gel e gafgow ni bayi fek e re rran nem i yib ya fare rran rok Jehovah e ke chugur, ma ra yib ni bod e magothgoth ni yib rok e En ni Gubin Ban’en ma Rayog Rok!” (Joel 1:15, NW) I fonownag Jehovah e girdi’ ni yad ma par u Zion ni gaar: ‘Ngam sulod ngog u polo’ i gum’irchamed.’ Faanra yad ra rin’, ma ra ‘runguyrad’ Jehovah ma ra palognag e ‘piin ni ma par ko lel’uch’​—ni aram e cham ko gamanman. Machane u m’on ni ra yib fare ‘rran rok ni ba ga’’ e ra puog Jehovah e ‘kan ni thothup [rok] nga daken urngin mit e girdi’’ ma ra ‘pi’ e pow u lan e lang ngu fayleng.’​—Joel 2:12, 18-20, 28-31.

Thin ni ka nog ngak fapi nam e: ‘Talin e maruwel romed ni ma gi’ e but’ e ngam pirdiiyed ngam ngongliyed e sayden riy ma pi yar romed ni yima th’ab papa’ngin e woldug ngay e ngam ngongliyed ni sarey’ ngar fal’eged rogorad ko mahl. Ka nog ngorad ni ‘nga ranod ko tagpas rok Jehoshaphat,’ ni gin ni bay ni gechignagrad min thang e pogofan rorad riy. Machane fare binaw nu Judah e ra “par e girdi’ riy ndariy n’umngin nap’an.”​—Joel 3:10, 12, 20.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

1:15; 2:1, 11, 31; 3:14​—Mang “fare rran rok Somol”? Fare rran rok Jehovah e aram e ngiyal’ ni ra gechignag Jehovah e pi toogor rok ngar m’ad, machane ra magey nib fas e pi tapigpig rok nib riyul’. Ni bod ni, fare rran ni yib ngak yu Babylon kakrom ko duw ni 539 B.C.E. u nap’an ni yu Medes nge yu Persia e ra gelgad. (Isaiah 13:1, 6) Reb e “rran rok Jehovah” e be chugur i yib, u nap’an ni ra gechignag fare “Babylon nib Gilbuguwan”​—ni aram e pi yurba’ e teliw ni googsur.​—Revelation 18:1-4, 21.

2:1-10, 28​—Uw rogon ni ke lebug fare yiiy ni murung’agen e cham ni tay fapi gamanman? Dariy e thin nu Bible ni be weliy murung’agen e pi gamanman ni ke yib nga Kanaan ni bod rogon ni weliy u lan fare babyor rok Joel. Ere ba tamilang ni fare cham ni weliy Joel e ba yiiy ma ke lebug ko duw ni 33 C.E. u nap’an ni tabab Jehovah ni nge puog e kan ni thothup rok nga daken pi gachalpen Kristus kakrom mi yad machibnag e thin ni gafgownag e pi tayugang’ ko teliw ni googsur. (Acts 2:1, 14-21; 5:27-33) Ffel’ ni ngada uned ko maruwel ni aram rogon e ngiyal’ ney.

2:32​—Mang fan e ngan ‘pining fithingan Jehovah’? Ngan pining fithingan Got e fan ni ngan nang e re ngochol nem, min tay fan nib gel, min tor nga daken min pagan’uy ko en fithingan e ram.​—Roma 10:13, 14.

3:14, NW​—Mang “fare tagpas ni yima dugliy ban’en riy”? Ba fanathin ni fan ko gin nra pufthinnag Got e girdi’ riy. Nap’an Jehoshaphat ni Pilung nu Judah, ni fan fithingan e “Jehovah e Tapuf Oloboch,” i ayuweg Got yu Judah rok e pi nam nib liyegrad ni balyangnag e yurba’ i salthaw rorad. Ere, re gin n’em e ku yima pining ni ‘loway rok Jehoshaphat.’ (Joel 3:2, 12) Ngiyal’ ney, e ba fanathin ni be yip’ fan e gin ni yira pirdiiy e pi nam riy ni bod e grapes u lan fare n’en ni yima uduy e grapes riy.​—Revelation 19:15.

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:13, 14. Kalngan’ ni riyul’ min tay fan Jehovah ni ir e Got nib riyul’ e ba ga’ fan ni yira thap riy ngak Got.

2:12, 13. Kalngan’ ni riyul’ e yima thamiy ko gum’ircha’. Ba muun ngay e ‘m’ingan nrib gel,’ ma gathi ‘bod e mad ni yibe guchthuy.’

2:28-32. Kemus ni en ra ‘pining fithingan Jehovah e ra fas’ u nap’an nra taw e re “Rran rok Somol nem, ni reb e rran ni ba ga’ ma ba gel e gafgow nra fek i yib.” Ri gad ba felfelan’ ni ra puog Jehovah e kan ni thothup rok nga daken urngin mit e girdi’ ni bitir nge pilibthir, piin ni pumoon nge ppin, ni yad be un ko fare maruwel ni yibe wereg e machib, ni aram e ngan weliy murung’agen e “pi n’en nib sorok Got ni ke ngongliy”! (Acts 2:11) Chiney ni be chugur fare rran rok Jehovah i yib, e gathi thingar da mon’oggad u ‘pangidad nib thothup’ nge pigpig ku Got’?​—2 Peter 3:10-12.

3:4-8, 19. I yiiynag Joel ni fapi nam nib liyeg yu Judah e yira gechignagrad nbochan ni kar gafgowniged e girdi’ ni ke mel’egrad Got. Ke riyul’ e pi thin nem, ya Nebukadnezzar ni Pilung nu Babylon e ke gothey fare mach ko bin ga’ e nam nu Tyre. Tomur riy, u nap’an ni kirebnag Alexander ni Gilbuguwan fare mach ko donguch riy, ma bokum biyu’ e salthaw nge girdi’ nib gilbuguwan nni li’rad ngar m’ad ma 30,000 e girdi’ riy e ni pi’ ni chuway’ ngar manged sib. Maku aram rogon ni rin’ Alexander nge piin ni ke yan nga luwan ngak piyu Filistia. Nap’an e bin aningeg e chibog B.C.E., ma dariy e girdi’ ni be par u Edom. (Malaki 1:3) Pi yiiy ney ni ke lebug e ke gelnag e michan’ rodad ngak Jehovah ni Ma Lebguy e tin ni ke micheg. Maku be dag e pi n’ey ko mang e ra rin’ Jehovah ko pi nam ni be togopuluw ko pi tapigpig rok e ngiyal’ ney.

3:16-21. “Me rur e but’ nge lan e lang,” ma ma pi nam e bayi gechignagrad Jehovah. “Machane bayi yoror Somol rok girdien,” ma bayi pi’ ngorad e yafas u paradis. Gathi thingar da dugliyed ni ngad chuchugurgad ngak e chiney ni be chugur i yib e rran ni nge gechignag e piin ni kireb?

“MU FAL’EG ROGOM NGAM MADA’NAG E GOT ROM”

(Amos 1:1–9:15)

Bay e thin rok Amos ni fan ko pi nam ni ma togopuluw nib liyeg yu Israel nge fan ngak yu Judah nge Israel. Bay ni gothey piyu Syria, Filistia, Tyre, Edom, nge Moab ya bochan ni kar gafgowniged e girdi’ rok Got. Piyu Judah e kan tay ni ngan thang owcherad “ya kar darifannaged e machib” rok. (Amos 2:4) Ma uw rogon fa ragag i ganong nu Israel? Tin ni ke rin’ nib kireb e ke gafgownag e piin ni yad ba gafgow, nge ngongol ni darngal, ma ur darifannaged e pi profet rok Got. I ginangrad Amos ni bayi “kirebnag fapi altar nu Bethel” ma bayi “kirebnag e pi naun ni yima par riy ko ngiyal’ ni ke yib e garbeb nge pi naun ni fan ko ngiyal’ ni ke yib e gowel.”​—Amos 3:14, 15.

Yugu demtrug oren mit e gechig ni kan pi’ ngak piyu Israel ma ka yad be par ni ba gelan’rad. Yog Amos ngorad ni gaar: “Mu fal’eged rogomed ni ngam mada’niged e gechig” rok Got. (Amos 4:12) Ma yu Israel e fare rran rok Jehovah e be yip’ fan ni bay ni fekrad ni “kalbus nga ba nam ni bay nga ba’nem yu Damaskus,” ni aram yu Assyria. (Amos 5:27) Ba prist u Bethel e ke togopuluw ngak Amos machane de rus. Yog Jehovah ngak Amos ni gaar, “Piyu Israel ni girdi’ rog e aram e ngar musgad. Dab kug thilyeg lanin’ug bayay ni nge dab kug gechignagrad.” (Amos 8:2) Low ko yam’ nge pi burey nib tolang e dabiyog ni nge ayuwegrad u nap’an ni ra gechignagrad Got. (Amos 9:2, 3) Machane, kan micheg ni bay ni sulweg nga rogon. Yog Jehovah ni gaar, “Bay gu fulweg e girdi’ ko nam rorad. Ma bay ra ngongliyed rogon lan e pi binaw rorad ni kan kirebnag mi yad par riy; bay ra yunged yungi milay’ ni grapes nguur unumed e wain riy; bay ra yunged yu yang i woldug nguur ked e tin ni yad be yung.”​—Amos 9:14.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

4:1​—“Pi garbaw” u Bashan e be yip’ fan mini’”? Fare plateau nib tolang u Bashan, ni bay u ngek ko Day nu Galile, e kan nang nib fel’ ni ngan chuguliy e gamanman riy nib muun ngay e garbaw. Riyul’ ni aram rogon ya ba yong’ol e but’ riy. I taarebnag Amos e pi ppin nu Samaria nib chogow ko pi garbaw nu Bashan. Pi ppin ney e mmutrug ni kar towasariyed e “pi masta rorad,” ara figirngirad, ngar sasaliyebniged e piin nib gafgow ni fan ni nge yoor e chugum rorad.

4:6, NW​—Mang fan fare bugithin ni “nguweley nib beech”? Kan fanay ni taareb rogon ko fare bugithin “nib t’uf e flowa,” nrayog ni nge yip’ fan ngal’an e uyungol ma ke par nib beech nguweley ya dariy e ggan.

5:5​—Uw rogon ma yu Israel e ‘dabra gayed yu Bethel’? I tay Jeroboam e liyor ko garbaw u Bethel. Ka nap’an e ngiyal’ nem ma re mach nem e mang ba binaw ni boor e liyor nde riyul’ riy. Ma Gilgal nge Beer-sheba e susun gal binaw ney e ku yima tay riy e liyor rok e piin ni kar digeyed e tin riyul’. Rogon ni nge dabi yib ngak piyu Israel fare magothgoth ni kan yiiynag, e ba t’uf ni dab kuu ranod ko pi binaw ney ma ngar gayed Jehovah.

7:1, NW​—Mang e be yip’ fan e ‘pan ko pilung ni kefin ni th’ab’? Re n’ey e ba ga’ ni be yip’ fan fare tax ni i motochiyelnag fare pilung ni fan ni ngan ayuweg e girdi’ rok ni yad ma yan u daken e os nge pi gamanman rok. Thingar ni pi’ e re tax ney “u nap’an ni kefin tabab i yung ban’en.” Tomur riy, ma rayog ni nge kunuy e girdi’ e woldug rorad. Machane, u m’on riy me yib e asmen’ing nib pire’ ni pire’ ngar ked e woldug rorad nge boch e pan.

8:1, 2​—Mang e be yip’ fan “ba dug i wom’engin e gek’iy” u ngal’an e yal’? Re n’ey e be yip’ fan fare rran rok Jehovah ni ke chugur. Wom’engin e woldug u ngal’an e yal’ e yima kunuy u nap’an ni ke chugur ni nge m’ay ngal’an e duw ko milay’. Nap’an ni k’aring Jehovah Amos ni nge guy ‘ba dug i wom’engin e gek’iy’ u ngal’an e yal’, e be yip’ fan ni piyu Israel e ke chugur ni ngar musgad. Ere, yog Got ngak Amos ni gaar: “Piyu Israel ni girdi’ rog e aram e ngar musgad. Dab kug thilyeg lanin’ug bayay ni nge dab kug gechignagrad.”

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. Bochan e damumuw rok Jehovah ngak piyu Israel, Judah nge fa nel’ i nam nib liyegrow e yog ni gaar: ‘Dab kug thilyeg e n’en ni ku gog.’ Dabiyog ni ngan mil ko gechig rok Jehovah.​—Amos 9:2-5.

2:12. Thingar dab dogned ngak e piin pioneer, nge piin ma lekag e ulung, nge pi missionaries, ara girdien e tabinaw nu Bethel ni ngar talgad ko pigpig ku Got ni polo’ e tayim rorad ya ngar rin’ed e n’en ni ma rin’ boor e girdi’. N’en ni ngad rin’ed, e thingar da pied e athamgil nga lanin’rad ngar ul’ulgad i rin’ e tin nib fel’.

3:8. Bod be’ ni ra rus u nap’an ni ra rung’ag ba layon ni be tolul, arrogon Amos ni rung’ag Jehovah ni yog ni: ‘Nge yan nge weliy e thin rok ngak piyu Israel ni yad girdien.’ (Amos 7:15) Madgun Got e susun ni nge k’aringdad ni ngad machibniged e thin ko Gil’ilungun u fithik’ e pasig.

3:13-15; 5:11. U daken e ayuw rok Jehovah, ma Amos ni ma gafaliy e gamanman e ke yog ni nge ‘machibnag’ e girdi’ ni fel’ rogon ma yad be lemnag ndariy ban’en nib t’uf rorad. Maku rayog rok Jehovah ni nge ayuwegdad ngad weliyed e thin ko Gil’ilungun ni yugu demtrug feni mo’maw’ e binaw ni gad ma machib riy.

4:6-11; 5:4, 6, 14. Yugu demtrug rogon feni yoor yay nde yog rok piyu Israel ni ngar “sulod” ngak Jehovah, min fonownagrad ni gaar: “Mired ngog, mi gimed fos.” U nap’an ni ka be pag Jehovah e re m’ag ney ni nge ul’ul, e thingar da fonownaged e girdi’ ni bay riy ni nga ranod ngak Jehovah.

5:18, 19. Ngan “adag ni nge taw fare Rran rok Somol” ndawor ni fal’eg rogoy e de gonop. Girdi’ ni ma rin’ ni aram rogon e bod be’ ni mil rok ba layon me mada’nag ba bear me mil rok ba bear me kad e porchoyog. Gad ba gonop ni ngad pared ni “gad ba od” ko tirok Got ban’en ma nguud fal’eged rogodad.​—Luke 21:36.

7:12-17. Thingar dab da rusgad ni ngad machibniged e thin rok Got.

9:7-10. Yugu aram rogon ni piyu Israel e yad e pi fak e piin patriarchs nib yul’yul’ nge piin ni kar milgad u Egypt ni ke mel’egrad Got e de ayuweg yu Israel nde yul’yul’ miki kireb e tha’ u thilrad Got ni bod e piin ni Cushites. Rogon ni nge fel’ be’ u wan’ Got nde laniyan’, e gathi bochan e tabinaw ni keb riy, ya susun e ‘ba’ madgun Got u wan’ ma be rin’ e tin nib mat’aw.’​—Acts 10:34, 35.

Mang e Thingar Da Rin’ed

Fare rran ni ngan gechignag e fayleng rok Satan e ke chugur. I puog Got e kan ni thothup rok nga daken e pi tapigpig rok, me pi’ gelngirad ni ngar ginanged e girdi’ ko rran rok ni be yib. Gathi thingari mus mus rogodad riy ngad ayuweged boch e girdi’ ngar nanged Jehovah mi ‘yad pining fithingan’?​—Joel 2:31, 32.

I fonownigey Amos ni gaar, “Mu fanenikayed e tin nib kireb, me t’uf romed e tin nib fel’, ma ngam rin’ed e tin nib mat’aw u lan e pi tafen e puf oloboch.” (Amos 5:15) U nap’an ni be chugur i yib e rran rok Jehovah, ma gad ba gonop ni ngad chugurgad ngak Got ma gad palog ko fayleng nib kireb. Faanra nge yog e n’en ni gad be nameg, ma rib puluw e n’en ni gad ra fil ko gali babyor rok Joel nge Amos ney!​—Hebrews 4:12.

[Picture on page 14]

I yiiynag Joel ban’en ni gaar: “Fare rran rok Jehovah e ke chugur!”

[Pictures on page 17]

Thingar dab da rusgad ngaud machibnaged e thin rok Got ni bod Amos